Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Timbuktu (Arapça: تمبكتو, İngilizce: Timbuctoo, Fransızca: Tombouctou, Koyra Chiini dili: Tumbutu) Batı Afrika ülkesi Mali'nin şehri. Mali'nin 8 idari bölgesinden biri olan Timbuktu Bölgesi'nin de başkentidir. Timbuktu, dünyanın yeni yedi harikasına aday gösterilmiştir.
| Timbuktu تمبكتو Tombouctou | |
|---|---|
Mali'de bir şehir | |
 Sankore Camii | |
 15. yüzyılda Tibuktu'dan geçen ticaret yolları | |
  Timbuktu تمبكتو Tombouctou | |
Koordinatlar: 21°08′45″N 4°01′15″W / 21.145833°K 4.020833°B | |
| Ülke | Mali |
| İlk yerleşim | MÖ 5. yy |
| Rakım | 261 m |
| Nüfus (2009) | 54.453 |
| Telefon Kodu | +223 |
Resmî siteler | |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | ii, iv, v |
| Belirleme | 1988 |
| Referans no. | 119 |
| Ülke |  Mali |
| Bölge | Afrika |
Timbuktu, Nijer Nehri'nin ana kanalının 15 km kuzeyinde Büyük Sahra'nın güney kenarında yer almaktadır. Şehir kum tepeleri ile çevrilidir.
Tarih
Timbuktu'da antik kalıntılar, ilk yerleşimin MÖ 5. yüzyılda başladığını göstermektedir. 11. yüzyıla kadar dönemsel bir yerleşim yeri olarak kullanılan Timbuktu, 12. yüzyılda kalıcı bir şehir haline geldi. Büyük Sahra'nın ticaret yollarının Timbuktu üzerinden geçişiyle tuz, altın, fildişi ticareti bölgede gelişti. Şehir, 14. yüzyılın başlarında Mali İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. 15. yüzyılda ilk yarısında Tuaregler bir süre için şehrin kontrolünü ele geçirdi. Ardından Songhay İmparatorluğu şehri topraklarına kattı. 16. yüzyılda Fas'lı Saadi Hanedanlığı Timbuktu'yu alarak başkent yaptı. 17. yüzyılda Fas'tan bağımsız bir yönetim kuruldu. Daha sonra Fransızlar'ın hakimiyetiyle 18. yüzyıla kadar önemli bir akademik eğitim ve kültür merkezi olan Timbuktu'nun altın çağı sona erdi. 1960'ta şu anki Mali Cumhuriyeti'nin bir şehri olana kadar geçen süreçte Fransız egemenliğinde kaldı.
Dil
Mali'nin resmi dili Fransızca olmasına rağmen, bugün Timbuktu'da yaşayanların çoğunluğu Songhay dili Koyra Chiini konuşmaktadır. 11. yüzyılda İslam'ın yayılmasıyla bölgeye gelen Arapça akademisyenlerin ve dinin dili olmuştur. Bambara dili, Mali'deki en büyük etnik grup olan Bambara halkı tarafından konuşulsa da, esas olarak ülkenin güneyiyle sınırlıdır.
Eğitim
Timbuktu, özellikle Mali İmparatorluğu ve Askia Muhammed'in egemenliği altında, 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar bir dünya merkeziydi. Timbuktu'nun 13. ve 14. yüzyıllardaki gelişmesi, Batı Afrika'dan birçok bilim insanını ve öğrenciyi buraya çekti. 15. ve 16. yüzyıllarda şehir, Kur'an, İslami ilimler, matematik, astronomi, hukuk, farmakoloji, felsefe ve sanat konusunda altın çağına ulaştı. Timbuktu halkı için okuryazarlık ve kitaplar zenginlik, güç ve bereket sembolleriydi. Güçlü bir medrese geleneği olan Timbuktu'da Djinguereber Camii, ve Sidi Yahya Camii 15. yüzyıldan kalmadır. İslami eğitim Fransızların işgaliyle uzun yıllar baskı altına alınmış olsa da, İslami ilimler eğitimiyle öne çıkan Timbuktu Üniversitesi halen faaliyetine devam etmektedir.
Yazmalar ve Kütüphaneleri
Timbuktu'da asırlar boyunca yüzbinlerce el yazması eser toplanmıştır. Günümüzde 700.000 kadar el yazması kütüphanelerde muhafaza edilmektedir. Şehirde 60 tane özel ve halk kütüphanesi bulunmaktadır.
Başlıca kütüphaneler: Ahmed Baba Enstitüsü, Mamma Haidara Kütüphanesi, Fondo Kati, Al-Wangari Kütüphanesi, Mohamed Tahar Kütüphanesi, Maigala Kütüphanesi, Boularaf Koleksiyonu, Al Kounti Koleksiyonları.
Tarım
Şehirde yağmurla beslenen ekinler için yeterli yağış yoktur. Tarım arazileri Nijer Nehri'nden sulanmaktadır. Ana tarımsal ürün pirinçtir ve nehir kıyısında yılın belli zamanlarında oluşan sel havzalarında yetiştirilmektedir. Alınan mahsulun neredeyse tamamı çiftçi ailelerin kendileri tarafından tüketilmektedir.
UNESCO Dünya Mirası
Aralık 1988'de UNESCO Dünya Mirası Komitesi (WHC) Timbuktu'nun tarihi merkezinin bazı bölümlerini Dünya Mirası listesine aldı.
Listeye giriş kriterleri şöyle belirlendi:
- Kriter II: Timbuktu'nun kutsal yerleri Afrika'daki erken İslamlaşma için hayati öneme sahipti.
- Kriter IV: Timbuktu'nun camileri Songhay İmparatorluğu döneminde kültürel ve akademik bir altın çağ gösterir.
- Kriter V: Halen çoğunlukla orijinal olan camilerin inşası geleneksel yapı tekniklerinin kullanımını göstermektedir.
Kum ve çamurdan geleneksel bir mimariyle inşa edilen tarihi yapılar süren kuraklık ve çöl fırtınaları sebebiyle günümüzde yıkılma riski taşımaktadır. Ayrıca bölgede bir dönem yaşanan iç savaş sonucu, UNESCO 2012'de Timbuktu'yu Tehlike Altındaki Dünya Mirası olarak duyurmuştur.
Yeni Yedi Harika adaylığı
Dünyanın Yeni Yedi Harikası, İsviçre'de bir organizasyon tarafından Dünyanın Yedi Harikası'na alternatif olarak başlatılmış ve dünya genelinde insanların oylamaları sonucu 2007 yılında belirlenmiştir. Timbuktu şehri, harikalara aday gösterilmiş ve son 28 finalistinden birisi olmuştur.
Galeri
-
![image]()
Astronomi ve matematik yazmaları -
![image]()
1858'de Timbuktu -
![image]()
Çölde ticaret kervanı -
![image]()
El yazmaları -
![image]()
Djinguereber Camisi -
![image]()
Ben Essayouti Kütüphanesi, Timbuktu -
![image]()
1830'da Timbuktu tasviri -
![image]()
Bir Touareg evi -
![image]()
Çarşıda seyyar satıcı
Kardeş şehirler
Timbuktu'nun kardeş şehirleri:
Kaynakça
- ^ "Pre-historic Tibuktu - Academia". 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "Timbuktu — World Heritage (Unesco.org)". 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2007.
- ^ A Grammar of Koyra Chiini: The Songhay of Timbuktu - Google Books
- ^ "Timbuktu'da neden bu kadar çok yazma eser var - Dünya Bizim". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "The Timbuktu Astronomy Project - Springer". 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "Bir zamanlar Timbuktu'da - Mecra". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "Divine Learning:The Traditional Islamic Scholarship of Timbuktu, Mali - Project Muesum". 11 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ Farming Systems in the Niger Inland Delta, Mali - JSTOR
- ^ "WHC - UNESCO". 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ "Timbuktu — World Heritage - UNESCO". 13 Ekim 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2007.
- ^ "The end times for Timbuktu - The NY Times". 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2020.
- ^ Dünyanın Yeni 7 Harikası - Milliyet
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Timbuktu Arapca تمبكتو Ingilizce Timbuctoo Fransizca Tombouctou Koyra Chiini dili Tumbutu Bati Afrika ulkesi Mali nin sehri Mali nin 8 idari bolgesinden biri olan Timbuktu Bolgesi nin de baskentidir Timbuktu dunyanin yeni yedi harikasina aday gosterilmistir Timbuktu تمبكتو TombouctouMali de bir sehirSankore Camii15 yuzyilda Tibuktu dan gecen ticaret yollariTimbuktu تمبكتو TombouctouKoordinatlar 21 08 45 N 4 01 15 W 21 145833 K 4 020833 B 21 145833 4 020833UlkeMaliIlk yerlesimMO 5 yyRakim261 mNufus 2009 54 453Telefon Kodu 223Resmi sitelerUNESCO Dunya MirasiTurKulturelKriterii iv vBelirleme1988Referans no 119Ulke MaliBolgeAfrika Timbuktu Nijer Nehri nin ana kanalinin 15 km kuzeyinde Buyuk Sahra nin guney kenarinda yer almaktadir Sehir kum tepeleri ile cevrilidir TarihTimbuktu da antik kalintilar ilk yerlesimin MO 5 yuzyilda basladigini gostermektedir 11 yuzyila kadar donemsel bir yerlesim yeri olarak kullanilan Timbuktu 12 yuzyilda kalici bir sehir haline geldi Buyuk Sahra nin ticaret yollarinin Timbuktu uzerinden gecisiyle tuz altin fildisi ticareti bolgede gelisti Sehir 14 yuzyilin baslarinda Mali Imparatorlugu nun bir parcasiydi 15 yuzyilda ilk yarisinda Tuaregler bir sure icin sehrin kontrolunu ele gecirdi Ardindan Songhay Imparatorlugu sehri topraklarina katti 16 yuzyilda Fas li Saadi Hanedanligi Timbuktu yu alarak baskent yapti 17 yuzyilda Fas tan bagimsiz bir yonetim kuruldu Daha sonra Fransizlar in hakimiyetiyle 18 yuzyila kadar onemli bir akademik egitim ve kultur merkezi olan Timbuktu nun altin cagi sona erdi 1960 ta su anki Mali Cumhuriyeti nin bir sehri olana kadar gecen surecte Fransiz egemenliginde kaldi DilMali nin resmi dili Fransizca olmasina ragmen bugun Timbuktu da yasayanlarin cogunlugu Songhay dili Koyra Chiini konusmaktadir 11 yuzyilda Islam in yayilmasiyla bolgeye gelen Arapca akademisyenlerin ve dinin dili olmustur Bambara dili Mali deki en buyuk etnik grup olan Bambara halki tarafindan konusulsa da esas olarak ulkenin guneyiyle sinirlidir EgitimTimbuktu ozellikle Mali Imparatorlugu ve Askia Muhammed in egemenligi altinda 13 yuzyildan 17 yuzyila kadar bir dunya merkeziydi Timbuktu nun 13 ve 14 yuzyillardaki gelismesi Bati Afrika dan bircok bilim insanini ve ogrenciyi buraya cekti 15 ve 16 yuzyillarda sehir Kur an Islami ilimler matematik astronomi hukuk farmakoloji felsefe ve sanat konusunda altin cagina ulasti Timbuktu halki icin okuryazarlik ve kitaplar zenginlik guc ve bereket sembolleriydi Guclu bir medrese gelenegi olan Timbuktu da Djinguereber Camii ve Sidi Yahya Camii 15 yuzyildan kalmadir Islami egitim Fransizlarin isgaliyle uzun yillar baski altina alinmis olsa da Islami ilimler egitimiyle one cikan Timbuktu Universitesi halen faaliyetine devam etmektedir Yazmalar ve KutuphaneleriTimbuktu da asirlar boyunca yuzbinlerce el yazmasi eser toplanmistir Gunumuzde 700 000 kadar el yazmasi kutuphanelerde muhafaza edilmektedir Sehirde 60 tane ozel ve halk kutuphanesi bulunmaktadir Baslica kutuphaneler Ahmed Baba Enstitusu Mamma Haidara Kutuphanesi Fondo Kati Al Wangari Kutuphanesi Mohamed Tahar Kutuphanesi Maigala Kutuphanesi Boularaf Koleksiyonu Al Kounti Koleksiyonlari TarimSehirde yagmurla beslenen ekinler icin yeterli yagis yoktur Tarim arazileri Nijer Nehri nden sulanmaktadir Ana tarimsal urun pirinctir ve nehir kiyisinda yilin belli zamanlarinda olusan sel havzalarinda yetistirilmektedir Alinan mahsulun neredeyse tamami ciftci ailelerin kendileri tarafindan tuketilmektedir UNESCO Dunya MirasiAralik 1988 de UNESCO Dunya Mirasi Komitesi WHC Timbuktu nun tarihi merkezinin bazi bolumlerini Dunya Mirasi listesine aldi Listeye giris kriterleri soyle belirlendi Kriter II Timbuktu nun kutsal yerleri Afrika daki erken Islamlasma icin hayati oneme sahipti Kriter IV Timbuktu nun camileri Songhay Imparatorlugu doneminde kulturel ve akademik bir altin cag gosterir Kriter V Halen cogunlukla orijinal olan camilerin insasi geleneksel yapi tekniklerinin kullanimini gostermektedir Kum ve camurdan geleneksel bir mimariyle insa edilen tarihi yapilar suren kuraklik ve col firtinalari sebebiyle gunumuzde yikilma riski tasimaktadir Ayrica bolgede bir donem yasanan ic savas sonucu UNESCO 2012 de Timbuktu yu Tehlike Altindaki Dunya Mirasi olarak duyurmustur Yeni Yedi Harika adayligi Dunyanin Yeni Yedi Harikasi Isvicre de bir organizasyon tarafindan Dunyanin Yedi Harikasi na alternatif olarak baslatilmis ve dunya genelinde insanlarin oylamalari sonucu 2007 yilinda belirlenmistir Timbuktu sehri harikalara aday gosterilmis ve son 28 finalistinden birisi olmustur GaleriAstronomi ve matematik yazmalari 1858 de Timbuktu Colde ticaret kervani El yazmalari Djinguereber Camisi Ben Essayouti Kutuphanesi Timbuktu 1830 da Timbuktu tasviri Bir Touareg evi Carsida seyyar saticiKardes sehirlerTimbuktu nun kardes sehirleri Chemnitz Almanya Hay on Wye Galler Birlesik Krallik Kayrevan Tunus Marakes Fas Saintes Fransa Tempe Arizona Amerika Birlesik DevletleriKaynakca Pre historic Tibuktu Academia 16 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Timbuktu World Heritage Unesco org 13 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Eylul 2007 A Grammar of Koyra Chiini The Songhay of Timbuktu Google Books Timbuktu da neden bu kadar cok yazma eser var Dunya Bizim 1 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 The Timbuktu Astronomy Project Springer 25 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Bir zamanlar Timbuktu da Mecra 1 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Divine Learning The Traditional Islamic Scholarship of Timbuktu Mali Project Muesum 11 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Farming Systems in the Niger Inland Delta Mali JSTOR WHC UNESCO 4 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Timbuktu World Heritage UNESCO 13 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Eylul 2007 The end times for Timbuktu The NY Times 6 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Dunyanin Yeni 7 Harikasi Milliyet