Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2024) () |
15-16 Haziran Olayları, 15-16 Haziran 1970 tarihlerinde Türkiye'de İstanbul merkezli olarak başlayan ve yayılan, Türkiye tarihindeki en büyük işçi eylemlerinden biri.
| 15-16 Haziran olayları | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Taraflar | |||||
| 32. Türkiye Hükûmeti | ||||
| Komutanlar ve liderler | |||||
| Süleyman Demirel | |||||
Arka plan
Yasal düzenleme girişimi
1970'te, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin işbirliğiyle önce Millet Meclisi ardından Senatodan geçirildi. Yapılan değişiklik, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlamakta, sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Yasa taslağı 11 Haziran 1970'te Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi.[]
Kanunlaşan tasarı esas olarak Türk-İş'ten DİSK'e işçi akışını önlemeyi amaçlamaktaydı. DİSK ve bağlı sendikalar yeni yasaya tepki gösterdiler. Türkiye İşçi Partisi ise söz konusu yasa değişikliklerini Anayasa Mahkemesi'ne götüreceğini açıkladı ve iptal davası açtı.[]
Olayların gelişimi
DİSK'li sendikacıların ve yöneticilerin tepkileri, 15 Haziran 1970 sabahı, İstanbul'un belli başlı merkezlerine doğru yürüyüşe geçmeleriyle yeni bir evreye girdi. Son 1,5 yıldır bazı büyük fabrikalarda çeşitli işçi hareketleri ve direnişleri sürmekte olduğundan birçok fabrikada ve işçi semtinde gerginlik artmıştı. 15 Haziran 1970'te patlak veren olaylar da bir nevi dışavurum oldu. Kentin Anadolu yakasında başlayan yürüyüş Kartal ilçesinden yürüyüşe katılan işçilerle Ankara Asfaltı (E-5 karayolu) boyunca ilerlerken, kendilerine başka fabrikalardan da katılanlar oldu. Göztepe dolaylarında, Otosan Fabrikası işçileri ile DMO işçileri de onlara katıldı ve yürüyüş saat 17:00'ye kadar sürdü. Bir başka yürüyüş kolu da Beykoz ve Paşabahçe'den Üsküdar'a doğru oluştu.16 Haziran'da ise Gebze'den başlayan işçi yürüyüşü, Kartal'dan katılan işçilerle birleşerek Bağdat Caddesi üzerinden Kadıköy İskele Meydanı'na kadar ulaştı.[]
Avrupa Yakası'nda ise 15 Haziran 1970'te, Bakırköy-Topkapı-Sağmalcılar güzergahında yürüyüş yapıldı. 16 Haziran'da da, kentin Topkapı dışındaki kesimlerinden gelen kollar birleşip, Aksaray üzerinden önce Sultanahmet'e, oradan Cağaloğlu ve vilayetten (valilik) geçip Eminönü'ne geldiler. Valilik Haliç üzerinde yer alan o zamanki iki köprüyü de açtırarak, eylemcilerin Beyoğlu tarafına geçmesini engelledi. Levent ve Beyoğlu'nda da küçük yürüyüş kolları oluşmuştu.[]
Gösterilere pek çok fabrikadan 75.000 dolaylarında işçi katıldı. Gösterilen tepki esas olarak DİSK üyesi işçilerden geldiği halde, yürüyüşlere çok sayıda Türk-İş işçisi de toplu halde katıldı. Olayların birinci günü akşamı Bakanlar Kurulu 60 günlük bir sıkıyönetim ilan etti. DİSK ve bağlı sendikaların yöneticilerinin pek çoğu sıkıyönetim mahkemelerince tutuklandılar ve yargılandılar. Kadıköy'de meydana gelen olaylarda 2 işçi, 1 polis ve 1 esnaf öldü. 16 Haziran'da Ankara, Adana, Bursa ve İzmir'de de küçük çaplı olaylar yaşandı.[]
Olayların ardından CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit, Genel Başkan İsmet İnönü ile birlikte partisi adına, TİP'den ayrı olarak Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Anayasa Mahkemesi, yasa değişikliği konusunda açılmış olan davaları daha sonra karar bağlayarak, söz konusu yasa değişikliklerini iptal etti.[]
Sonuçları
Eylemler sırasında ve sonrasında hayatını kaybedenler
16 Haziran günü ölenler
- Yaşar Yıldırım, Mutlu Akü Fabrikası işçisi
- Mustafa Bayram, Vinleks işçisi
- Mehmet Gıdak, Cevizli Tekel Fabrikası işçisi
- Doğukan Dere, esnaf
- Yusuf Kahraman, polis memuru
Eylemle bağlantılı direnişlerde ölenler
- Hüseyin Çapkan, eylemlerden sonra direniş başlatan Gıslaved işçilerinden Lastik-İş sendikası üyesi işçi
- Necmettin Giritlioğlu, Aliağa rafinerisi inşaatında çalışan ve greve giden Yapı-İş Sendikası Genel Başkanı
Eyleme katılan işçilerin çalıştıkları fabrika / işletmelerden bazıları
Değerlendirme
16 Haziran'da Kocaeli ve İstanbul'da sıkıyönetim ilan edildi. 12 Mart ve 12 Eylül Askeri Darbelerinde Kemal Türkler ve diğer DİSK yöneticileri halkı kışkırtmak ve bölücülük propagandası yapmaktan yargılandılar; davalardan beraat ettiler. Olayların ardından CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit, Genel Başkan İsmet İnönü ile birlikte partisi adına, Türkiye İşçi Partisi'nden ayrı olarak Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Anayasa Mahkemesi, yasa değişikliği konusunda açılmış olan davaları daha sonra karar bağlayarak, söz konusu yasa değişikliklerini iptal etti. Yasa da anayasaya aykırı olduğu için Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.[]
Mirası
15-16 Haziran eylemleri özellikle sol siyasi partiler için Türkiye'deki geniş çaplı ilk büyük işçi sınıfı eylemi olduğu için önem taşır ve sahiplenilir. Sol partiler ve sendikalar eylemin yıldönümlerinde çeşitli etkinlikler ve toplantılar düzenlerler.
Popüler kültüre etkileri
Vasıf Öngören'in 1977'de yazdığı Zengin Mutfağı adlı tiyatro eserinde ve aynı eserin 1988 yılında sinemaya aktarılması olan Zengin Mutfağı adlı filmde 15-16 Haziran Olayları sırasında bir burjuvanın konağındaki mutfağında gelişen olaylar işlenir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . 3 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2008.
- ^ "15-16 Haziran direnişinin yıldönümünde 2003 yılından beri ""15-16 Haziran Ruhuyla Geleceğimizi Kurmaya" şiarıyla bir organizasyon düzenlenmektedir. Her yıl yapılan organizasyona bugüne kadar aralarında bugüne kadar aralarında Kazım Koyuncu, Ali Asker, Hilmi Yarayıcı, Kardeş Türküler, Sabahat Akkiraz gibi pek çok sanatçı ve grubun sahne aldığı etkinliklere 100’e yakın sanatçı ve 10 binden fazla izleyici katılmıştır. Düzenleyen kurumlar: AKA-DER (Anadolu Kültür Araştırma Derneği), İşçi Gazetesi, İşçi Evi Derneği, Kaldıraç, Özgür Lise, Özgür Eğitim Platformu [1] 21 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "15-16 Haziran: İşçi sınıfının büyük direnişi". SoL. 15 Haziran 1970. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
Konuyla ilgili yazılan eserlerden bazıları
- Kemal Sülker, 15-16 Haziran Türkiyeyi Sarsan İki Uzun Gün, İleri Yayınları 2005,
- Sırrı Öztürk, İşçi Sınıfı Sendikalar ve 15/16 Haziran, Sorun Yayınları 2001,
- Kamil Ateşoğulları, İki Uzun Gün ve Bir Uzun Yürüyüş, 15-16 Haziran, Birleşik Metal-İş Yayınları 2003, pdf formatında Kitap için 16 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara 15 16 Haziran olaylari haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin 15 16 Haziran Olaylari 15 16 Haziran 1970 tarihlerinde Turkiye de Istanbul merkezli olarak baslayan ve yayilan Turkiye tarihindeki en buyuk isci eylemlerinden biri 15 16 Haziran olaylariTarih15 Haziran 16 Haziran 1970BolgeIstanbul Ankara Adana Bursa ve IzmirTaraflarIsciler ve protestocular32 Turkiye HukumetiKomutanlar ve liderlerSuleyman DemirelArka planYasal duzenleme girisimi 1970 te calisma yasamini ve temel sendikalar mevzuatini duzenleyen 274 sayili Toplu Is Sozlesmesi Grev ve Lokavt Yasasi ile 275 sayili Sendikalar Yasasi nda degisiklik yapan tasari Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi nin isbirligiyle once Millet Meclisi ardindan Senatodan gecirildi Yapilan degisiklik iscilerin sendika secme ozgurlugunu onemli olcude kisitlamakta sendika degistirmeyi guclestirmekteydi Yasa taslagi 11 Haziran 1970 te Cumhurbaskani Cevdet Sunay in onaylamasiyla yururluge girdi kaynak belirtilmeli Kanunlasan tasari esas olarak Turk Is ten DISK e isci akisini onlemeyi amaclamaktaydi DISK ve bagli sendikalar yeni yasaya tepki gosterdiler Turkiye Isci Partisi ise soz konusu yasa degisikliklerini Anayasa Mahkemesi ne goturecegini acikladi ve iptal davasi acti kaynak belirtilmeli Olaylarin gelisimiDISK li sendikacilarin ve yoneticilerin tepkileri 15 Haziran 1970 sabahi Istanbul un belli basli merkezlerine dogru yuruyuse gecmeleriyle yeni bir evreye girdi Son 1 5 yildir bazi buyuk fabrikalarda cesitli isci hareketleri ve direnisleri surmekte oldugundan bircok fabrikada ve isci semtinde gerginlik artmisti 15 Haziran 1970 te patlak veren olaylar da bir nevi disavurum oldu Kentin Anadolu yakasinda baslayan yuruyus Kartal ilcesinden yuruyuse katilan iscilerle Ankara Asfalti E 5 karayolu boyunca ilerlerken kendilerine baska fabrikalardan da katilanlar oldu Goztepe dolaylarinda Otosan Fabrikasi iscileri ile DMO iscileri de onlara katildi ve yuruyus saat 17 00 ye kadar surdu Bir baska yuruyus kolu da Beykoz ve Pasabahce den Uskudar a dogru olustu 16 Haziran da ise Gebze den baslayan isci yuruyusu Kartal dan katilan iscilerle birleserek Bagdat Caddesi uzerinden Kadikoy Iskele Meydani na kadar ulasti kaynak belirtilmeli Avrupa Yakasi nda ise 15 Haziran 1970 te Bakirkoy Topkapi Sagmalcilar guzergahinda yuruyus yapildi 16 Haziran da da kentin Topkapi disindaki kesimlerinden gelen kollar birlesip Aksaray uzerinden once Sultanahmet e oradan Cagaloglu ve vilayetten valilik gecip Eminonu ne geldiler Valilik Halic uzerinde yer alan o zamanki iki kopruyu de actirarak eylemcilerin Beyoglu tarafina gecmesini engelledi Levent ve Beyoglu nda da kucuk yuruyus kollari olusmustu kaynak belirtilmeli Gosterilere pek cok fabrikadan 75 000 dolaylarinda isci katildi Gosterilen tepki esas olarak DISK uyesi iscilerden geldigi halde yuruyuslere cok sayida Turk Is iscisi de toplu halde katildi Olaylarin birinci gunu aksami Bakanlar Kurulu 60 gunluk bir sikiyonetim ilan etti DISK ve bagli sendikalarin yoneticilerinin pek cogu sikiyonetim mahkemelerince tutuklandilar ve yargilandilar Kadikoy de meydana gelen olaylarda 2 isci 1 polis ve 1 esnaf oldu 16 Haziran da Ankara Adana Bursa ve Izmir de de kucuk capli olaylar yasandi kaynak belirtilmeli Olaylarin ardindan CHP Genel Sekreteri Bulent Ecevit Genel Baskan Ismet Inonu ile birlikte partisi adina TIP den ayri olarak Anayasa Mahkemesi ne basvurdu Anayasa Mahkemesi yasa degisikligi konusunda acilmis olan davalari daha sonra karar baglayarak soz konusu yasa degisikliklerini iptal etti kaynak belirtilmeli SonuclariEylemler sirasinda ve sonrasinda hayatini kaybedenler 16 Haziran gunu olenler Yasar Yildirim Mutlu Aku Fabrikasi iscisi Mustafa Bayram Vinleks iscisi Mehmet Gidak Cevizli Tekel Fabrikasi iscisi Dogukan Dere esnaf Yusuf Kahraman polis memuruEylemle baglantili direnislerde olenler Huseyin Capkan eylemlerden sonra direnis baslatan Gislaved iscilerinden Lastik Is sendikasi uyesi isci Necmettin Giritlioglu Aliaga rafinerisi insaatinda calisan ve greve giden Yapi Is Sendikasi Genel BaskaniEyleme katilan iscilerin calistiklari fabrika isletmelerden bazilari Turk Demir Dokum Sungurlar Derby Elektrometal Rabak Auer Celik Endustrisi Mutlu Aku Vinileks Otosan Arcelik VitaDegerlendirme16 Haziran da Kocaeli ve Istanbul da sikiyonetim ilan edildi 12 Mart ve 12 Eylul Askeri Darbelerinde Kemal Turkler ve diger DISK yoneticileri halki kiskirtmak ve boluculuk propagandasi yapmaktan yargilandilar davalardan beraat ettiler Olaylarin ardindan CHP Genel Sekreteri Bulent Ecevit Genel Baskan Ismet Inonu ile birlikte partisi adina Turkiye Isci Partisi nden ayri olarak Anayasa Mahkemesi ne basvurdu Anayasa Mahkemesi yasa degisikligi konusunda acilmis olan davalari daha sonra karar baglayarak soz konusu yasa degisikliklerini iptal etti Yasa da anayasaya aykiri oldugu icin Anayasa Mahkemesi tarafindan iptal edildi kaynak belirtilmeli Mirasi15 16 Haziran eylemleri ozellikle sol siyasi partiler icin Turkiye deki genis capli ilk buyuk isci sinifi eylemi oldugu icin onem tasir ve sahiplenilir Sol partiler ve sendikalar eylemin yildonumlerinde cesitli etkinlikler ve toplantilar duzenlerler Populer kulture etkileriVasif Ongoren in 1977 de yazdigi Zengin Mutfagi adli tiyatro eserinde ve ayni eserin 1988 yilinda sinemaya aktarilmasi olan Zengin Mutfagi adli filmde 15 16 Haziran Olaylari sirasinda bir burjuvanin konagindaki mutfaginda gelisen olaylar islenir Ayrica bakinizDISK Kemal Turkler Zengin Mutfagi film Kaynakca 3 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Aralik 2008 15 16 Haziran direnisinin yildonumunde 2003 yilindan beri 15 16 Haziran Ruhuyla Gelecegimizi Kurmaya siariyla bir organizasyon duzenlenmektedir Her yil yapilan organizasyona bugune kadar aralarinda bugune kadar aralarinda Kazim Koyuncu Ali Asker Hilmi Yarayici Kardes Turkuler Sabahat Akkiraz gibi pek cok sanatci ve grubun sahne aldigi etkinliklere 100 e yakin sanatci ve 10 binden fazla izleyici katilmistir Duzenleyen kurumlar AKA DER Anadolu Kultur Arastirma Dernegi Isci Gazetesi Isci Evi Dernegi Kaldirac Ozgur Lise Ozgur Egitim Platformu 1 21 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde 15 16 Haziran Isci sinifinin buyuk direnisi SoL 15 Haziran 1970 15 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2023 Konuyla ilgili yazilan eserlerden bazilariKemal Sulker 15 16 Haziran Turkiyeyi Sarsan Iki Uzun Gun Ileri Yayinlari 2005 ISBN 975 6288 50 7 Sirri Ozturk Isci Sinifi Sendikalar ve 15 16 Haziran Sorun Yayinlari 2001 ISBN 975 431 118 8 Kamil Atesogullari Iki Uzun Gun ve Bir Uzun Yuruyus 15 16 Haziran Birlesik Metal Is Yayinlari 2003 pdf formatinda Kitap icin 16 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde