Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abdullah Cevdet Karlıdağ (9 Eylül 1869, Arapgir, Malatya - 29 Kasım 1932, İstanbul), Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında ve cumhuriyetin kuruluş döneminde yaşamış siyasetçi, düşünür, göz doktoru, şair ve tercümandır.
Dr. Abdullah Cevdet | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Abdullah Cevdet 9 Eylül 1869 Arapgir, Malatya, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 29 Kasım 1932 (63 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Ölüm sebebi | Kalp krizi |
| Defin yeri | Merkezefendi Mezarlığı |
| Etnik köken | Kürt |
| Vatandaşlık | Osmanlı, Türkiye |
| Eğitim | Tıp |
| Mezun olduğu okul(lar) | Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane |
| Tanınma nedeni | Siyasetçi, düşünür, göz hekimi, şair, çevirmen |
| Siyasi parti | İttihat ve Terakki Fırkası (1889-1908) Osmanlı Demokrat Fırkası (1908-1911) |
| Çocuk(lar) | Gül Karlıdağ, Mehmet Cevdet Karlıdağ |
| İmza | |
 | |
Osmanlı ve Türkiye’de "Batıcılık" akımının önde gelen isimlerinden birisidir. Fikirleri, İkinci Meşrutiyet dönemi düşünce yapısının şekillenmesinde etkili oldu. Sonradan İttihat ve Terakki’ye dönüşecek İttihâd-ı Osmânî Cemiyeti’nin kurucusu beş tıbbiyeliden birisi Abdullah Cevdet idi (diğerleri İbrahim Temo, İshak Sükûti, Mehmet Reşit ve Hikmet Emin). Ancak yaşantısı siyasal alanda etkin görevler alarak değil, bir düşünce üreticisi olarak devam etti. Dönemindeki ana düşünce akımlarının çerçevesinde kendine özgü görüşler geliştirerek düşünce tarihinde özel bir yer edindi. Türkiye’nin ilk kadın ve işçi hakları savunucularındandır. Tıp, felsefe, sosyoloji, siyaset alanlarında yetmişten fazla eserin yazarı veya çevirmenidir.
Hayatı
9 Eylül 1869 günü Arapgir’de dünyaya geldi. Kürt kökenlidir. Kimi kaynaklara göre 1867 doğumludur. Babası Diyarbakır’a birinci tabur kâtiplerinden Hacı Ömer Vasfi Efendi’dir. İlköğrenimini Hozat ve Arapgir’de tamamladıktan sonra ailesiyle Harput’a gitti. 1885’te Ma‘mûretülazîz (Elazığ) Askerî Rüşdiyesi’nden mezun oldu.
On beş yaşında İstanbul’a giderek Kuleli Askerî Tıbbiyye İdâdîsi’ne girdi. Üç yıl sonra mezun oldu ve eğitimine Askeri Tıbbiye’ye devam etti.
Tıbbiye yılları
Tıbbiyedeki öğrenciliği sırasında okulda hakim olan biyolojik materyalist eğilimlerden etkilendi.Ludwig Büchner’e ait, kendisini çok etkileyen “Kraft und Stoff” adlı kitabın bir bölümünü biyolojik materyalist görüşleri herkesin anlayacağı bir dille anlattığı için “Fizyolociya-i Tefekkür” (1890) adıyla Türkçeye çevirdi. Onun çevirilerini hedef alan çeşitli reddiyeler kaleme alındı. Aynı yıl beyin fonksiyonları üstüne “Dimağ” adlı kitabı yayımladı. Ertesi yıl İslâm âlimleriyle biyolojik materyalist filozofların fikirlerini bağdaştırmaya çalışan “Fünûn ve Felsefe” adlı çalışmasının ilk taslağını hazırladı. Okuldaki son yılında biyolojik materyalizm ve beyin fonksiyonları üzerine “Fizyolociya ve Hıfz-ı Sıhhat-i Dimâğ” ve “Melekât-ı Akliyye” adlı iki kitap daha yayımlayan Abdullah Cevdet, aynı konular üzerinde , ve mecmualarında makaleler yazdı.
Felsefi fikirlerin topluma ancak siyaset aracılığı ile aktarılabileceğini düşünüyordu. Bu düşünceyle çeşitli siyasi hareketlerin içinde yer aldı. 1889’da dört arkadaşı ile birlikte “İttihad-i Osmânî Cemiyeti” adını verdikleri bir cemiyet kurdular. Daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne dönüşen bu cemiyet, 1908 Devrimi’ne önayak olmuş, 1918’e kadar devlet yönetimine egemen olmuştur. II. Abdülhamit’e karşı yürütülen propagandanın önde gelen isimlerinden biri olan Abdullah Cevdet, siyasal faaliyetleri nedeniyle öğrenimi boyunca birkaç kez tutuklandı, bir süre okuldan uzaklaştırıldı.
Tıbbiye’deki öğrenciliği sırasında edebiyatla da ilgilendi ve Abdülhak Hamid’in isteğine uyarak şiirlerini kitap haline getirdi.Ömer Cevdet adıyla yayımladığı bu ilk eserlerinde özellikle Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamid ve Halit Ziya’nın etkileri sezilir. 1890 yılında yayımladığı ilk şiir kitabı Hiç’ten sonra Tuluat (1891) ve Masumiyet (1893) adlı şiir kitaplarını da yayımlamıştır.
Temmuz 1894’te tıp öğrenimini tamamladı, göz hekimi oldu.
Sürgün yılları
Okulu bitirdikten sonra İstanbul’da Haydarpaşa Numune Hastanesi’nde göreve başladı. Kolera salgını nedeniyle aynı yıl kasım ayında geçici görevle Diyarbakır’a gönderildi; İttihat ve Terakki’nin Diyarbakır şubesini kurdu. Bu şehirde bulunduğu sırada Mehmet Ziya Bey (Gökalp)’in intihar girişiminde ilk müdahale eden ve onu kurtaran kişi oldu ve Ziyâ Gökalp’in cemiyete intisâbına önayak oldu.
Bu arada Büchner’in Natur und Geist adlı eserini Goril adıyla çevirdi. Eseri, “Hikmet Müslüman’ın kayıp malıdır.” hadisiyle sundu.
1895’te İstanbul’a döndüğünde İttihatçı hareketleri tehlikeli görüldüğünden bozgunculukla suçlanarak tutuklandı ve başkentten uzaklaşması için Trablusgarp Merkez Hastanesi’nin göz hekimliğine getirildi. Fakat cemiyet adına çalışmalarına orada da devam etti. Bir buçuk yıl görev yaptıktan sonra hapsedildi. Dört ay sonra serbest bırakıldığında,Fîzan’a sürülmesinin kararlaştırıldığını öğrenince, önce Tunus’a kaçtı; oradan 1897 yılında Fransa’ya geçti.
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin iki gruba ayrıldığını, Mizancı Murat ve arkadaşlarının Serhafiye Ahmed Celâleddin Paşa arasında imzalanan anlaşma gereğince İstanbul’a geri döndüğünü gördü. Cenevre’ye geçerek Tunalı Hilmi ve Dr. Çerkez Mehmet Reşit gibi Jön Türklerle buluştu. İki fırkaya ayrılan Jön Türkler’den Ahmet Rıza Bey’in liderliğindeki gruba katıldı.İshak Sükûti ile birlikte derneğin yayın organı olan Osmanlı gazetesini Türkçe - Fransızca olarak çıkardı ve istibdat karşıtı yazılar yazdı. Batı eserlerinden çeviriler yaptı; çevirdiği yapıtlar arasında Schiller’in Giyom Tell adlı draması vardır. Bu esere yazdığı önsözü daha sonra “İki Emel” adıyla kitap olarak yayımladı. Ayrıca Vittorio Alfieri’nin, "Della Tirannide"(1789) adlı kitabını, "İstibdad” adıyla çevirdi. Cenevre’de yayınladığı şiir kitaplarından birisi olan "Kahriyat " adlı eserinde sanat kaygısından ziyade siyasi özlemlerle kaleme alınmış özgürlük, vatan sevgisi temalı olan ve hemen hemen hepsi II. Abdülhamid hakkında olan, onu hürriyet düşmanlığı ile suçlayan şiirlere yer verdi.
Yayımladığı yazılardan rahatsız olan padişah Abdülhamit, siyasi yazılar yazmaması ve İstanbul’a dönmemesi koşuluyla kendisini Viyana elçilik doktorluğuna atamayı önerince teklifi kabul etti. Onun Abdülhamit’e jurnalcilik yaptığı ve gazeteyi kapatıp Viyana’da doktorluğu kabul etmesinin bunun kanıtı olduğu öne sürülmüştür; öte yandan diğer yayın çalışmalarını sürdürebilmek için gazeteyi kapatmaları karşılığında alacakları parayı kabul ettikleri de iddia edilir. 1903’e kadar Viyana sefareti tabipliğini sürdürdü. Bu görevi sırasında belirli ölçüde muhalefete devam etse da daha çok şiirle meşgul oldu ve sembolist şiir çevrelerinde ilgiyle karşılanan kitaplar yayımladı.
Siyasi faaliyetlerini gizlice devam ettirdiğini saraya bildiren büyükelçi Mahmut Nedim Paşa’yı tokatlaması üzerine 1903’te Avusturya’dan sınır dışı edildi. Cenevre’ye dönerek ile buluştu; Osmanlı İttihat ve İnkılap Cemiyeti’ni kurdu ve örgütün yayın organı olarak yeniden Osmanlı gazetesini çıkardı.
İçtihad
1904’te İçtihad adlı bir basımevi kurdu. Basımevinde Batılılaşma yanlısı eserler bastı, İçtihad adlı bir dergi çıkardı. 1904 yılından öldüğü 1932 yılına kadar dönem dönem kesintiye uğramakla birlikte İçtihad’ı çağrıştıran Cehd, İşhâd, İştihâd, Âlem, Eski İçtihad isimleri altında Cenevre, Mısır ve İstanbul’da bu dergiyi yayımlamayı sürdürmüştür
Abdullah Cevdet, 1905’te Cenevre’de kısa bir süre görüşme imkânı bulduğu Mısırlı reformist din âlimi Muhammed Abduh’un fikirlerinden de etkilendi. Aynı yıl Osmanlı hükümetinin baskısı sonucu İsviçre hükümeti kendisini sınır dışı ettiğinde, basımevini Kahire’ye taşıdı.
Kahire’de Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’nin önemli bir üyesi haline geldi. 1906’da başlayan ve bazı vergilerin kaldırılması ile birlikte meşrutiyet talebini de dile getiren Erzurum ayaklanmasını destekleyen yazılar yazdı.Meşrutiyet ilan edildiğinde hemen yurda dönmedi, bir süre daha Mısır’da kaldı.
Doğu ile Batı arasında fikir alışverişinin yapılabildiği bir ortam yaratmayı amaçlıyordu. Bu amacı çerçevesinde Sâdî, Mevlânâ ve Hayyam’ın yanı sıra Shakespeare, Schiller, Byron’dan çeviriler yaptı. 1908’de ’nin Essai sur l’Histoire de l’Islamisme (İslamcılığın tarihi üzerine deneme) adlı iki ciltlik eserini "Tarih-i İslamiye" başlığı ile çevirip yayımladı. İslâm’ı ve İslâm peygamberini çok ağır biçimde eleştiren bu kitap, Osmanlı kamuoyunda büyük infiâle yol açtı; Şubat 1910’da yasaklandı, toplatıldı ve mevcut nüshâlar Galata Köprüsü’nden atılarak imhâ edildi. Abdullah Cevdet Bey, eseri Müslüman tarihçilerin Dozy’nin yanlışlıklarını düzeltmelerine imkân tanımak amacıyla tercüme ettiğini iddiâ etti.
Yurda dönüş ve mütareke yılları
1910’da İstanbul’a döndü. Kendi matbaası İçtihad Evi’ni kurdu. "Kütüphane-i İçtihad" dizisini yayımladı.İçtihad dergisini 24'üncü sayıdan itibâren neşretmeye devam etti. Cağaloğlu’ndaki evi, aydınların sık sık gelip gittikleri, tartıştıkları bir mekân hâlini aldı ve bu özelliği, Abdullah Cevdet Bey’in ölümüne kadar da sürdü. Ölümünden sonra şahsî kütüphanesi ve arşivi, kızı Gül Karlıdağ tarafından korunarak muhafaza edilmiştir. Nâdide eserler, günümüzde hâlâ ayakta duran Cağaloğlu’ndaki İçtihad Evi’nin en üst katında, kullandığı mobilya ve diğer eşyalarla birlikte saklanmaktadır.
İttihat ve Terakki yönetimine karşı eleştirel tutumu nedeniyle baskılara maruz kalan Abdullah Cevdet Bey, 1914’te basımı durdurmak zorunda kalmıştı. Bir süre İkdam gazetesinde imzasız başyazılar yazdı. İşgal yıllarında Sadrazam Damat Ferit Paşa tarafından Sıhhiye Genel Müdürlüğü’ne atanan Abdullah Cevdet Bey, kadınlara ilk kez genelev vesikası verilmesi uygulamasını başlatınca halktan gelen tepki üzerine görevden alındı. İngiliz Muhipler Cemiyeti’nin kuruluşunda rol oynadı, Kürt Teali Cemiyeti’nde de çalıştı. “Seçkin” insanların yetişmesine yönelik bir eğitimi ve biyolojik materyalizmi savunan Abdullah Cevdet Bey, daha cumhuriyet kurulmadan yıllar önce Latin harflerine geçilmesi gerektiğini vurguladı ve kadın hakları konusundaki görüşleriyle dikkat çekti. Bahâîlik hakkında hazırladığı yazı dizisi ile dinî çevrelerin tepkisini çekti, kovuşturmaya uğradı.
I. Dünya Savaşı sonrası
İşgal yıllarındaki İngiliz yanlısı tutumu ve Kürt milliyetçisi örgütlerde yer almasından dolayı I. Dünya Savaşı sonrasında siyasal iktidarın gözünden düşmüştü. Cumhuriyet döneminde hakkında ömür boyu devlet hizmetinden men cezası verildi. Ömrünün kalan kısmını şiir yazarak, çeviri yaparak ve İçtihad’ı neşri ile uğraşarak geçirdi. Shakespeare’den Mevlânâ’ya ve Ömer Hayyam’a uzanan geniş ilgi alanında tercümeler ortaya koydu.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Cevat Paşa’nın Elazığ milletvekilliğinden çekilmesi üzerine onun yerine meclise girmesi söz konusu olduysa da 1925’te tarımı geliştirmek üzere göçmen getirilmesine ilişkin sözleri nedeniyle “damızlık adam getirmek istiyor” şeklinde söylenti çıkarılınca siyasetle ilişkisini kesti.
1928 yılında cumhurbaşkanı Atatürk’ün isteğiyle Fransız filozof Jean Meslier’nin kaleme aldığı din eleştirisi kitabını çevirdi; eser, "Akl-ı Selim" adıyla Devlet Matbaası’nda, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları arasında yayımlandı. 1931 yılında şiirlerini Karlıdağ’dan Ses adıyla kitaplaştırdı.
29 Kasım 1932’de İstanbul’da kalp krizinden hayatını kaybetti. Dinsizlikle suçlanan Abdullah Cevdet Bey’in Ayasofya Camii’ne getirilen cenazesi sahipsiz kalmış, cenaze namazının kılınmaması gerektiği ifade edilmişse de Peyami Safa’nın ricası üzerine namazı kılınmış, birkaç belediye görevlisi tarafından Merkezefendi Mezarlığı’na defnedilmiştir. Burhan Bozgeyik’in "Meşhurların Son Anları" adlı kitabında ise cenaze namazının kılınamadığı, cenazesini taşıyacak araba bulunamadığı, Fener Rum Patrikhanesi’nden araba istenerek haç sembollü araba ile mezarlığa götürülüp birkaç belediye görevlisince defnedildiği anlatılmaktadır.
Eserleri
Şiir kitapları
- (1890)
- (1890)
- (1891)
- Masumiyet (1894)
- Kahriyât (1906)
- Karlı Dağdan Ses (1931)
- Düşünen Musiki (1932)
- Rafale de Parfums : Sonnets (1904)
Mensur kitabı
- (1891)
Düşünce eserleri
- (1890)
- (1892)
- (1897)
Çevirileri
- Weber’den "Asırların Panoraması"
- Gustave Le Bon’dan "Asrımızın Hususu Felsefiyesi"
- Hayyam’dan "Rubaiyat"
- Mevlana’nın Divanından Seçmeler
- Gustave Le Bon’dan "Dün ve Yarın" (1921)
- Gustave Le Bon’dan "İlm-i Ruh-i İçtimai" (1924)
- Gustave Le Bon’dan "Ameli Ruhiyat" (1931)
- Jean Meslier’den "Akl-ı Selim (Sağduyu Tanrısızlığın İlmihali) (1928)
Kaynakça
- ^ a b Alpay, Yalın. "A Glimpse into the first racist approach in the Ottoman Empire: The "Scientific" racism of Abdullah Cevdet". İstanbul. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
- ^ Jön Türk'lükten, Jin Kürt'lüğe. 20 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Rasim Giresunlu, Ufuk Ötesi.
- ^ Abdullah Cevdet 22 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Hüseyin Akar.
- ^ a b c d Çebi, İsmail. "Dr. Abdullah Cevdet'in düşüncesinde madde anlayışı". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2015.
- ^ a b c Hanioğlu, M. Şükrü. (PDF). 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
- ^ a b c d e f g h i j k l m . 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011.
- ^ Demir, Osman. "Doktor Abdullah Cevdet'te Din Algısı". Erişim tarihi: 18 Aralık 2015.
- ^ a b c d Abdullah Cevdet (Karlıdağ), Kenthaber.com Arapgir-Malatya İz bırakanlar Sayfası, Erişim tarihi: 20.07.2011
- ^ Zeynep Çamsoy, Milli Mücadele Döneminde Kürdistan Teali Cemiyeti, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007
- ^ "Zeki Arıkan, Dr. Abdullah Cevdet, Radikal gazetesi, 26.02.2006". 10 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ "Zeki Arıkan, Gazi Paşa ile İki Saat Görüştük, Toplumsal Tarih Dergisi, Nisan 2005, Sayı 136". 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Nisan 2010.
- ^ a b c d e f . 4 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011.
- ^ a b Oğuzhan Saygılı, Abdullah Cevdet’in Doğru Anlaşılabilmesine Doğru[]
- ^ Şehir Üniversitesi e-arşiv[]
- ^ a b Hilmi Yavuz, Dozy, İslam Tarihi ve Abdullah Cevdet(1), Zaman gazetesi, 01 Kasım 2006[]
- ^ Emin Nedret İşli (10 Ağustos 2017). "Doktor Abdullah Cevdet Bey ve kütüphanesi". Cumhuriyet Kitap.
- ^ Şehir Üniversitesi e-arşivi[]
- ^ Sefa Kaplan, Tarım İşçisi Getirelim Dedi, Damızlık İstiyor Diye Yazdılar, Hürriyet gazetesi, 17.08.2005
- ^ . 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011.
- ^ . 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011.
Dış bağlantılar
Abdullah Cevdet hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Vikisöz'de alıntılar |
 | Vikikaynak'ta belgeler |
- İstanbul Cağaloğlu Çatalçeşme Sokak’taki İçtihat Evi binası
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Abdullah Cevdet Karlidag 9 Eylul 1869 Arapgir Malatya 29 Kasim 1932 Istanbul Osmanli Imparatorlugu nun son yillarinda ve cumhuriyetin kurulus doneminde yasamis siyasetci dusunur goz doktoru sair ve tercumandir Dr Abdullah CevdetDogumAbdullah Cevdet 9 Eylul 1869 1869 09 09 Arapgir Malatya Osmanli DevletiOlum29 Kasim 1932 63 yasinda Istanbul TurkiyeOlum sebebiKalp kriziDefin yeriMerkezefendi MezarligiEtnik kokenKurtVatandaslikOsmanli TurkiyeEgitimTipMezun oldugu okul lar Mekteb i Tibbiye i SahaneTaninma nedeniSiyasetci dusunur goz hekimi sair cevirmenSiyasi partiIttihat ve Terakki Firkasi 1889 1908 Osmanli Demokrat Firkasi 1908 1911 Cocuk lar Gul Karlidag Mehmet Cevdet KarlidagImza Osmanli ve Turkiye de Baticilik akiminin onde gelen isimlerinden birisidir Fikirleri Ikinci Mesrutiyet donemi dusunce yapisinin sekillenmesinde etkili oldu Sonradan Ittihat ve Terakki ye donusecek Ittihad i Osmani Cemiyeti nin kurucusu bes tibbiyeliden birisi Abdullah Cevdet idi digerleri Ibrahim Temo Ishak Sukuti Mehmet Resit ve Hikmet Emin Ancak yasantisi siyasal alanda etkin gorevler alarak degil bir dusunce ureticisi olarak devam etti Donemindeki ana dusunce akimlarinin cercevesinde kendine ozgu gorusler gelistirerek dusunce tarihinde ozel bir yer edindi Turkiye nin ilk kadin ve isci haklari savunucularindandir Tip felsefe sosyoloji siyaset alanlarinda yetmisten fazla eserin yazari veya cevirmenidir Hayati1910 yilinda Abdullah Cevdet 9 Eylul 1869 gunu Arapgir de dunyaya geldi Kurt kokenlidir Kimi kaynaklara gore 1867 dogumludur Babasi Diyarbakir a birinci tabur katiplerinden Haci Omer Vasfi Efendi dir Ilkogrenimini Hozat ve Arapgir de tamamladiktan sonra ailesiyle Harput a gitti 1885 te Ma muretulaziz Elazig Askeri Rusdiyesi nden mezun oldu On bes yasinda Istanbul a giderek Kuleli Askeri Tibbiyye Idadisi ne girdi Uc yil sonra mezun oldu ve egitimine Askeri Tibbiye ye devam etti Tibbiye yillari Tibbiyedeki ogrenciligi sirasinda okulda hakim olan biyolojik materyalist egilimlerden etkilendi Ludwig Buchner e ait kendisini cok etkileyen Kraft und Stoff adli kitabin bir bolumunu biyolojik materyalist gorusleri herkesin anlayacagi bir dille anlattigi icin Fizyolociya i Tefekkur 1890 adiyla Turkceye cevirdi Onun cevirilerini hedef alan cesitli reddiyeler kaleme alindi Ayni yil beyin fonksiyonlari ustune Dimag adli kitabi yayimladi Ertesi yil Islam alimleriyle biyolojik materyalist filozoflarin fikirlerini bagdastirmaya calisan Funun ve Felsefe adli calismasinin ilk taslagini hazirladi Okuldaki son yilinda biyolojik materyalizm ve beyin fonksiyonlari uzerine Fizyolociya ve Hifz i Sihhat i Dimag ve Melekat i Akliyye adli iki kitap daha yayimlayan Abdullah Cevdet ayni konular uzerinde ve mecmualarinda makaleler yazdi Felsefi fikirlerin topluma ancak siyaset araciligi ile aktarilabilecegini dusunuyordu Bu dusunceyle cesitli siyasi hareketlerin icinde yer aldi 1889 da dort arkadasi ile birlikte Ittihad i Osmani Cemiyeti adini verdikleri bir cemiyet kurdular Daha sonra Ittihat ve Terakki Cemiyeti ne donusen bu cemiyet 1908 Devrimi ne onayak olmus 1918 e kadar devlet yonetimine egemen olmustur II Abdulhamit e karsi yurutulen propagandanin onde gelen isimlerinden biri olan Abdullah Cevdet siyasal faaliyetleri nedeniyle ogrenimi boyunca birkac kez tutuklandi bir sure okuldan uzaklastirildi Tibbiye deki ogrenciligi sirasinda edebiyatla da ilgilendi ve Abdulhak Hamid in istegine uyarak siirlerini kitap haline getirdi Omer Cevdet adiyla yayimladigi bu ilk eserlerinde ozellikle Namik Kemal Recaizade Mahmut Ekrem Abdulhak Hamid ve Halit Ziya nin etkileri sezilir 1890 yilinda yayimladigi ilk siir kitabi Hic ten sonra Tuluat 1891 ve Masumiyet 1893 adli siir kitaplarini da yayimlamistir Temmuz 1894 te tip ogrenimini tamamladi goz hekimi oldu Surgun yillari El yazisi ve imzasi Okulu bitirdikten sonra Istanbul da Haydarpasa Numune Hastanesi nde goreve basladi Kolera salgini nedeniyle ayni yil kasim ayinda gecici gorevle Diyarbakir a gonderildi Ittihat ve Terakki nin Diyarbakir subesini kurdu Bu sehirde bulundugu sirada Mehmet Ziya Bey Gokalp in intihar girisiminde ilk mudahale eden ve onu kurtaran kisi oldu ve Ziya Gokalp in cemiyete intisabina onayak oldu Bu arada Buchner in Natur und Geist adli eserini Goril adiyla cevirdi Eseri Hikmet Musluman in kayip malidir hadisiyle sundu 1895 te Istanbul a dondugunde Ittihatci hareketleri tehlikeli goruldugunden bozgunculukla suclanarak tutuklandi ve baskentten uzaklasmasi icin Trablusgarp Merkez Hastanesi nin goz hekimligine getirildi Fakat cemiyet adina calismalarina orada da devam etti Bir bucuk yil gorev yaptiktan sonra hapsedildi Dort ay sonra serbest birakildiginda Fizan a surulmesinin kararlastirildigini ogrenince once Tunus a kacti oradan 1897 yilinda Fransa ya gecti Ittihat ve Terakki Cemiyeti nin iki gruba ayrildigini Mizanci Murat ve arkadaslarinin Serhafiye Ahmed Celaleddin Pasa arasinda imzalanan anlasma geregince Istanbul a geri dondugunu gordu Cenevre ye gecerek Tunali Hilmi ve Dr Cerkez Mehmet Resit gibi Jon Turklerle bulustu Iki firkaya ayrilan Jon Turkler den Ahmet Riza Bey in liderligindeki gruba katildi Ishak Sukuti ile birlikte dernegin yayin organi olan Osmanli gazetesini Turkce Fransizca olarak cikardi ve istibdat karsiti yazilar yazdi Bati eserlerinden ceviriler yapti cevirdigi yapitlar arasinda Schiller in Giyom Tell adli dramasi vardir Bu esere yazdigi onsozu daha sonra Iki Emel adiyla kitap olarak yayimladi Ayrica Vittorio Alfieri nin Della Tirannide 1789 adli kitabini Istibdad adiyla cevirdi Cenevre de yayinladigi siir kitaplarindan birisi olan Kahriyat adli eserinde sanat kaygisindan ziyade siyasi ozlemlerle kaleme alinmis ozgurluk vatan sevgisi temali olan ve hemen hemen hepsi II Abdulhamid hakkinda olan onu hurriyet dusmanligi ile suclayan siirlere yer verdi Yayimladigi yazilardan rahatsiz olan padisah Abdulhamit siyasi yazilar yazmamasi ve Istanbul a donmemesi kosuluyla kendisini Viyana elcilik doktorluguna atamayi onerince teklifi kabul etti Onun Abdulhamit e jurnalcilik yaptigi ve gazeteyi kapatip Viyana da doktorlugu kabul etmesinin bunun kaniti oldugu one surulmustur ote yandan diger yayin calismalarini surdurebilmek icin gazeteyi kapatmalari karsiliginda alacaklari parayi kabul ettikleri de iddia edilir 1903 e kadar Viyana sefareti tabipligini surdurdu Bu gorevi sirasinda belirli olcude muhalefete devam etse da daha cok siirle mesgul oldu ve sembolist siir cevrelerinde ilgiyle karsilanan kitaplar yayimladi Siyasi faaliyetlerini gizlice devam ettirdigini saraya bildiren buyukelci Mahmut Nedim Pasa yi tokatlamasi uzerine 1903 te Avusturya dan sinir disi edildi Cenevre ye donerek ile bulustu Osmanli Ittihat ve Inkilap Cemiyeti ni kurdu ve orgutun yayin organi olarak yeniden Osmanli gazetesini cikardi Ictihad 1904 te Ictihad adli bir basimevi kurdu Basimevinde Batililasma yanlisi eserler basti Ictihad adli bir dergi cikardi 1904 yilindan oldugu 1932 yilina kadar donem donem kesintiye ugramakla birlikte Ictihad i cagristiran Cehd Ishad Istihad Alem Eski Ictihad isimleri altinda Cenevre Misir ve Istanbul da bu dergiyi yayimlamayi surdurmustur Abdullah Cevdet e ait bir karikatur Altindaki yazi Darvin nazariyesinin temsili Abdullah Cevdet 1905 te Cenevre de kisa bir sure gorusme imkani buldugu Misirli reformist din alimi Muhammed Abduh un fikirlerinden de etkilendi Ayni yil Osmanli hukumetinin baskisi sonucu Isvicre hukumeti kendisini sinir disi ettiginde basimevini Kahire ye tasidi Kahire de Tesebbus u Sahsi ve Adem i Merkeziyet Cemiyeti nin onemli bir uyesi haline geldi 1906 da baslayan ve bazi vergilerin kaldirilmasi ile birlikte mesrutiyet talebini de dile getiren Erzurum ayaklanmasini destekleyen yazilar yazdi Mesrutiyet ilan edildiginde hemen yurda donmedi bir sure daha Misir da kaldi Dogu ile Bati arasinda fikir alisverisinin yapilabildigi bir ortam yaratmayi amacliyordu Bu amaci cercevesinde Sadi Mevlana ve Hayyam in yani sira Shakespeare Schiller Byron dan ceviriler yapti 1908 de nin Essai sur l Histoire de l Islamisme Islamciligin tarihi uzerine deneme adli iki ciltlik eserini Tarih i Islamiye basligi ile cevirip yayimladi Islam i ve Islam peygamberini cok agir bicimde elestiren bu kitap Osmanli kamuoyunda buyuk infiale yol acti Subat 1910 da yasaklandi toplatildi ve mevcut nushalar Galata Koprusu nden atilarak imha edildi Abdullah Cevdet Bey eseri Musluman tarihcilerin Dozy nin yanlisliklarini duzeltmelerine imkan tanimak amaciyla tercume ettigini iddia etti Yurda donus ve mutareke yillari 1910 da Istanbul a dondu Kendi matbaasi Ictihad Evi ni kurdu Kutuphane i Ictihad dizisini yayimladi Ictihad dergisini 24 uncu sayidan itibaren nesretmeye devam etti Cagaloglu ndaki evi aydinlarin sik sik gelip gittikleri tartistiklari bir mekan halini aldi ve bu ozelligi Abdullah Cevdet Bey in olumune kadar da surdu Olumunden sonra sahsi kutuphanesi ve arsivi kizi Gul Karlidag tarafindan korunarak muhafaza edilmistir Nadide eserler gunumuzde hala ayakta duran Cagaloglu ndaki Ictihad Evi nin en ust katinda kullandigi mobilya ve diger esyalarla birlikte saklanmaktadir Abdullah Cevdet Bey ve kerimesi Gul Hanimefendi Ittihat ve Terakki yonetimine karsi elestirel tutumu nedeniyle baskilara maruz kalan Abdullah Cevdet Bey 1914 te basimi durdurmak zorunda kalmisti Bir sure Ikdam gazetesinde imzasiz basyazilar yazdi Isgal yillarinda Sadrazam Damat Ferit Pasa tarafindan Sihhiye Genel Mudurlugu ne atanan Abdullah Cevdet Bey kadinlara ilk kez genelev vesikasi verilmesi uygulamasini baslatinca halktan gelen tepki uzerine gorevden alindi Ingiliz Muhipler Cemiyeti nin kurulusunda rol oynadi Kurt Teali Cemiyeti nde de calisti Seckin insanlarin yetismesine yonelik bir egitimi ve biyolojik materyalizmi savunan Abdullah Cevdet Bey daha cumhuriyet kurulmadan yillar once Latin harflerine gecilmesi gerektigini vurguladi ve kadin haklari konusundaki gorusleriyle dikkat cekti Bahailik hakkinda hazirladigi yazi dizisi ile dini cevrelerin tepkisini cekti kovusturmaya ugradi I Dunya Savasi sonrasi Isgal yillarindaki Ingiliz yanlisi tutumu ve Kurt milliyetcisi orgutlerde yer almasindan dolayi I Dunya Savasi sonrasinda siyasal iktidarin gozunden dusmustu Cumhuriyet doneminde hakkinda omur boyu devlet hizmetinden men cezasi verildi Omrunun kalan kismini siir yazarak ceviri yaparak ve Ictihad i nesri ile ugrasarak gecirdi Shakespeare den Mevlana ya ve Omer Hayyam a uzanan genis ilgi alaninda tercumeler ortaya koydu Cumhuriyetin ilk yillarinda Cevat Pasa nin Elazig milletvekilliginden cekilmesi uzerine onun yerine meclise girmesi soz konusu olduysa da 1925 te tarimi gelistirmek uzere gocmen getirilmesine iliskin sozleri nedeniyle damizlik adam getirmek istiyor seklinde soylenti cikarilinca siyasetle iliskisini kesti 1928 yilinda cumhurbaskani Ataturk un istegiyle Fransiz filozof Jean Meslier nin kaleme aldigi din elestirisi kitabini cevirdi eser Akl i Selim adiyla Devlet Matbaasi nda Milli Egitim Bakanligi Yayinlari arasinda yayimlandi 1931 yilinda siirlerini Karlidag dan Ses adiyla kitaplastirdi 29 Kasim 1932 de Istanbul da kalp krizinden hayatini kaybetti Dinsizlikle suclanan Abdullah Cevdet Bey in Ayasofya Camii ne getirilen cenazesi sahipsiz kalmis cenaze namazinin kilinmamasi gerektigi ifade edilmisse de Peyami Safa nin ricasi uzerine namazi kilinmis birkac belediye gorevlisi tarafindan Merkezefendi Mezarligi na defnedilmistir Burhan Bozgeyik in Meshurlarin Son Anlari adli kitabinda ise cenaze namazinin kilinamadigi cenazesini tasiyacak araba bulunamadigi Fener Rum Patrikhanesi nden araba istenerek hac sembollu araba ile mezarliga goturulup birkac belediye gorevlisince defnedildigi anlatilmaktadir EserleriSiir kitaplari 1890 1890 1891 Masumiyet 1894 Kahriyat 1906 Karli Dagdan Ses 1931 Dusunen Musiki 1932 Rafale de Parfums Sonnets 1904 Mensur kitabi 1891 Dusunce eserleri 1890 1892 1897 Cevirileri Weber den Asirlarin Panoramasi Gustave Le Bon dan Asrimizin Hususu Felsefiyesi Hayyam dan Rubaiyat Mevlana nin Divanindan Secmeler Gustave Le Bon dan Dun ve Yarin 1921 Gustave Le Bon dan Ilm i Ruh i Ictimai 1924 Gustave Le Bon dan Ameli Ruhiyat 1931 Jean Meslier den Akl i Selim Sagduyu Tanrisizligin Ilmihali 1928 Kaynakca a b Alpay Yalin A Glimpse into the first racist approach in the Ottoman Empire The Scientific racism of Abdullah Cevdet Istanbul 19 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Aralik 2015 Jon Turk lukten Jin Kurt luge 20 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rasim Giresunlu Ufuk Otesi Abdullah Cevdet 22 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Huseyin Akar a b c d Cebi Ismail Dr Abdullah Cevdet in dusuncesinde madde anlayisi 19 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Agustos 2015 a b c Hanioglu M Sukru PDF 19 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Aralik 2015 a b c d e f g h i j k l m 22 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Temmuz 2011 Demir Osman Doktor Abdullah Cevdet te Din Algisi Erisim tarihi 18 Aralik 2015 a b c d Abdullah Cevdet Karlidag Kenthaber com Arapgir Malatya Iz birakanlar Sayfasi Erisim tarihi 20 07 2011 Zeynep Camsoy Milli Mucadele Doneminde Kurdistan Teali Cemiyeti Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Yuksek Lisans Tezi Ankara 2007 Zeki Arikan Dr Abdullah Cevdet Radikal gazetesi 26 02 2006 10 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ekim 2020 Zeki Arikan Gazi Pasa ile Iki Saat Gorustuk Toplumsal Tarih Dergisi Nisan 2005 Sayi 136 21 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Nisan 2010 a b c d e f 4 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Temmuz 2011 a b Oguzhan Saygili Abdullah Cevdet in Dogru Anlasilabilmesine Dogru olu kirik baglanti Sehir Universitesi e arsiv olu kirik baglanti a b Hilmi Yavuz Dozy Islam Tarihi ve Abdullah Cevdet 1 Zaman gazetesi 01 Kasim 2006 olu kirik baglanti Emin Nedret Isli 10 Agustos 2017 Doktor Abdullah Cevdet Bey ve kutuphanesi Cumhuriyet Kitap Sehir Universitesi e arsivi olu kirik baglanti Sefa Kaplan Tarim Iscisi Getirelim Dedi Damizlik Istiyor Diye Yazdilar Hurriyet gazetesi 17 08 2005 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Temmuz 2011 29 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Temmuz 2011 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Abdullah Cevdet hakkinda daha fazla bilgi edininVikisoz de alintilarVikikaynak ta belgelerIstanbul Cagaloglu Catalcesme Sokak taki Ictihat Evi binasi