Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ahmed-i Hani (Kürtçe: Ehmedê Xanî, ئەهمەدێ خانی; 1650/1651, Han köyü, Çukurca, Hakkâri - 1707, Doğubayazıt, Ağrı),17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi.
Ahmed-i Hani | |
|---|---|
 Ahmed-i Hani'nin Süleymaniye'deki heykeli | |
| Doğum | Ehmedê Xanî 1650/1651 Hakkâri, Çukurca, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1707 Ağrı, Doğubeyazıt, Osmanlı İmparatorluğu |
| Milliyet | Kürt |
| Vatandaşlık | Osmanlı İmparatorluğu |
| Eğitim | Kürt Medreseleri, İran Medreseleri, Suriye Medreseleri |
| Kariyeri | |
| Dalı | Fıkıh, Astronomi, Tarih, Kürt Edebiyatı |
| Çalıştığı kurumlar | İshak Paşa Sarayı |
| Etkilendikleri | Aristoteles, Hipokrat, Şihabeddin Sühreverdî, Firdevsî, Farabi, İbn-i Arabî, Ömer Hayyam, Ali Hariri, Melayê Cizirî, Faki Tayran |
| Etkiledikleri | Mahmud Beyazidi, Hejar, Kanate Kurdo, Haci Kadir Koyi, Mehmed Emin Zeki |
Hayatı
Ahmed-i Hani 1650-51 yılında Hakkâri'nin Çukurca ilçesine bağlı Han Köyünde doğmuştur. Babasının adı Şeyh İlyas annesinin adı Gulnigar'dır. Pinyanişi Aşiretinin bir kolu olan Hânî kabilesinden olmasından ve Han köyünde doğmasından ötürü Ahmed-i Hani (Ehmedê Xanî, Hani'li Ahmed) olarak tanınmaktadır.
Ahmed-i Hani 1707'de Doğubayazıt'ta ölmüştür. Türbesi Ağrı Doğubayazıt'tadır.
Eğitimi
Ahmed-i Hani ilk eğitimini aile içinde babası Şeyh İlyas'tan fıkıh derslerini aldı. Ardından Beyazıt'taki Muradiye medresesine gider. Daha sonra Ahlat ve Bitlis medreselerinde öğrenim görür. Bağdat, Şam, Halep ve İran medreselerinde de uzunca yıllar öğrencilik hayatı yaşadı. Hani özellikle Suriye medreselerinde Antik Yunan felsefesi'ni, Anadolu ve İran medreselerinde ise İslam felsefesi, astronomi, şiir ve sanat tekniğini öğrenmiştir.
Hani'nin Kabe'yi tavaf ettiği, Mısır'a gittiğini yazdığı eserinin içeriğinde açıkça görülmektedir. Her yerde isim yapmış alimleri araştırır ilmi ve bilimi daha da ilerletmek için onların yanında diplomasını aldıktan sonra Beyazıt'taki Muradiye medresesinde eğitim vermeye çalışır.
Ahmed-i Hani, Şihabeddin Sühreverdî, Farabi, Feqiyê Teyran, Molla Ahmed-i Cezirî, Platon, Aristoteles, Muhyiddin İbn Arabi, Ali Hariri, Firdevsî ve Ömer Hayyam gibi daha birçok büyük şahsiyetten etkilenme düşünceler ortaya koyar.[] Hani bu birikimini 4 ayrı dilde dile getirir.
Hani iyi bir eğitmen ve dil uzmanıdır. Dönemin felsefi, teolojik ve edebiyat bilgilerini iyi özümsediği ve bu yönüyle yetkinleştiği anlaşılıyor. Felsefe tarihi, dinler tarihi, Kürt edebiyatı, folklor ve tarihi konusunda da derin birikimi vardır.
Ayrıca Kürtçenin yanı sıra Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesine oldukça hâkim olduğu biliniyor. Şiirlerindeki derin kültürel birikim ve bilgi hayranlık uyandıracak düzeydedir. Mem û Zîn adlı temel yapıtında her olayı ele alışı derin bir çözümleme biçimindedir.
Hani halka çok kolay bir şekilde dini eğitim vermek için hem Arapça hem de Kürtçe dilinde çok pratik ve halkın kavrayabileceği metotlar geliştirir. Hani'nin özellikle çocuklar için Nûbihara Biçukan adlı eseri yazar. Nitekim eserinde "Ne ji boy sahip rewacan, belki ji boy piçûkên Kurmancan" diye ifade etmiştir. Yani eseri küçük Kürt (Kurmanc) çocukları için yazdım der.
Hani, İshakpaşa Sarayı'nın temeli atılırken 1674 yılında dua okumuştur. Daha sonra Beyazıt'ta Muradiye Camii'nde imamlık yapmıştır. Beyazıt Beyi Mir Muhammed'in divan kâtipliğinde bulunmuştur. Onunla yakınlığını, ona sevgisini bir şiirinde ifade etmiştir, ölümüne dair üzüntüsünü belgelemiştir. Mir adına İran sınır Serdar'ı ile alınan karara imza atmıştır.
Düşünce yapısı
Ahmed-i Hani'nin siyasi özlemi, düşünceleri açıktır ki o dönemin genel atmosferinden doğmuştur. Bu dönemde, Kürt düşün hayatının geri olduğu açık. Ancak bu, Kürt düşünce ve edebiyat mirasının hiç olmadığı anlamına gelmiyordu. Önemli bir düşünce ve edebiyat mirasına sahipti. Fakat bu Kürtlerin sosyo-ekonomik koşullarından dolayı yaygınlık kazanamamıştı. Çok dar sınırlar içinde düşüne haps olmuştu. Bu bir idari yaptırımdan çok sosyal ve kültürel nedenlerden kaynaklanıyordu. Hani daha çok birlik ve ittifak parolalarını kullanarak sesini yükseltiyor, Kürtlerin kendi aralarındaki çelişkilerine de dikkat çekiyordu. Butür şartlar altında Beyler Hani'yi anlayamadılar böylece bu modern düşünceler pratikleşmeyip sonrasız kaldı.
Ahmed-i Hani'nin en önemli yönlerinden bir tanesi de, yurtsever ve halkçı oluşudur. Birçok aşirete bölünmüşlük kendisi için en temel sorundur. Denilebilinir ki, tüm düşüncelerinde ana tema budur. Bu nedenle Kürtlerin birliği, Kürtlerin diğer halklar gibi özgür yaşaması, Kürt kültürü ve dili'nin özgürce gelişmesi için feryat eder. Tüm bunları sağlamanın yolunun çağdaş bir millet olmaktan geçtiğine inanır. Kürtlerin aslında hiçbir yönü ile komşu halklardan geri olmadığını yalnızca birlik ve iyi yöneticilerden yoksun olduğunu savunur. Bu nedenle şiirlerinde komşu halkların sanatıyla dilleriyle yarışır ve bununla Kürtlerin sahip olduğu yeri dile getirir. Ancak Hani'de başka halkları karşısına alan bir milliyetçiliğe rastlanmaz. Tam tersine Hani hep eşitliği gösterir. Komşu halkların kültürel, tarihsel, dinsel yakınlıklarını kardeşlik olarak görür. Kimi şiirlerinde her bir mısrasını ayrı bir dilde (Kürtçe, Farsça, Türkçe, Arapça) ifadelendirdiği dörtlüklerde sembolize eder.
Eserleri
- Mem û Zîn, (Mem ve Zin)
- Nûbihara Biçukan, (Küçüklerin Baharı)
- Eqîdeya Îmanê, (İman'ın Akidesi veya İnanç Risalesi) Ahmed-i Hani'nin Kürtçe eseri, genel anlamda İslam'ın temellerini içeren, dini konuları işleyen bir kitaptır. Şiirsel bir dille yazılan kitap yetmiş üç beyitten oluşmaktadır.
- Eqîdeya Îslamê, (İslam'ın Akidesi)
- Fî Beyanî Erkanî Îslam, (İslam'ın Temelleri)
- Erdê Xweda, (Allah'ın Arzı), (Astronomi ve Coğrafya ile ilgili eser)
- Dîwana Helbestan, (Şiir Dîvanı)
- Şirên Fîlozofî (Filozofik Şiirler)
Çalışmaları
Ahmed-i Hani özellikle Kürtler, Kürt edebiyatı ve Kürtçe ile ilgili pek çok çalışması oldu. Bunun yanında astronomi ve coğrafya alanında da çalışmalar yapmıştır.
- Kürt talebelere Kürtçe eğitim vermek için Medrese kurdu.
- İlk Kürtçe-Arapça sözlük olan Nûbihara Biçûkan eseri yazdı.
- Astronomi ve Coğrafya üzerine ilk kez Kürtçe kitap yazdı.
- Felsefe üzerine ilk kez Kürtçe eser yazdı.
- Kürt milliyetçiliği temelini atmıştır.
- Kürtlerin birliğini savunan ilk kişi oldu.
- Kendisinden sonra gelen bütün Kürt bilginlere ilham kaynağı oldu.
Mirası
2015 yılında Ağrı Havalimanına Ahmed-i Hani ismi verildi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Ahmed-i Hânî ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Aralık 2014.
- ^ . 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2016.
- ^ Mehmed Uzun, Kürt Edebiyatına Giriş, s. 25-28
- ^ Kanate Kurdo, Tarixa Edebiyata Kurdî
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ağustos 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ağustos 2015.
- ^ http://m.hurbakis.net/ehmede-xaninin-gozunde-kurt-ulusal-sorunu[]
- ^ Kadri Yıldırım,
- ^ İzzeddin Mustafa Resûl, Ehmedê Xanî şa'iren we mufekkiren feylesufen we mutasawifen. Bexda 1979.
- ^ Naci Kutlay, 21. yüzyıla girerken Kürtler, Pêrı̂ Yayınları, 2002
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mart 2017.
- ^ Mehmed Uzun, Kürt edebiyatına giriş
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, Türkçe çevirisi: Mehmet Kaplan, s. 60-61
- ^ . 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ağustos 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ahmed i Hani Kurtce Ehmede Xani ئەهمەدێ خانی 1650 1651 Han koyu Cukurca Hakkari 1707 Dogubayazit Agri 17 yuzyil da yasamis Kurt edebiyatci astronom sair tarihci ve Islam alimi Ahmed i HaniAhmed i Hani nin Suleymaniye deki heykeliDogumEhmede Xani 1650 1651 Hakkari Cukurca Osmanli ImparatorluguOlum1707 Agri Dogubeyazit Osmanli ImparatorluguMilliyetKurtVatandaslikOsmanli ImparatorluguEgitimKurt Medreseleri Iran Medreseleri Suriye MedreseleriKariyeriDaliFikih Astronomi Tarih Kurt EdebiyatiCalistigi kurumlarIshak Pasa SarayiEtkilendikleriAristoteles Hipokrat Sihabeddin Suhreverdi Firdevsi Farabi Ibn i Arabi Omer Hayyam Ali Hariri Melaye Ciziri Faki TayranEtkiledikleriMahmud Beyazidi Hejar Kanate Kurdo Haci Kadir Koyi Mehmed Emin ZekiHayatiAhmed i Hani 1650 51 yilinda Hakkari nin Cukurca ilcesine bagli Han Koyunde dogmustur Babasinin adi Seyh Ilyas annesinin adi Gulnigar dir Pinyanisi Asiretinin bir kolu olan Hani kabilesinden olmasindan ve Han koyunde dogmasindan oturu Ahmed i Hani Ehmede Xani Hani li Ahmed olarak taninmaktadir Ahmed i Hani 1707 de Dogubayazit ta olmustur Turbesi Agri Dogubayazit tadir Egitimi Ahmed i Hani ilk egitimini aile icinde babasi Seyh Ilyas tan fikih derslerini aldi Ardindan Beyazit taki Muradiye medresesine gider Daha sonra Ahlat ve Bitlis medreselerinde ogrenim gorur Bagdat Sam Halep ve Iran medreselerinde de uzunca yillar ogrencilik hayati yasadi Hani ozellikle Suriye medreselerinde Antik Yunan felsefesi ni Anadolu ve Iran medreselerinde ise Islam felsefesi astronomi siir ve sanat teknigini ogrenmistir Hani nin Kabe yi tavaf ettigi Misir a gittigini yazdigi eserinin iceriginde acikca gorulmektedir Her yerde isim yapmis alimleri arastirir ilmi ve bilimi daha da ilerletmek icin onlarin yaninda diplomasini aldiktan sonra Beyazit taki Muradiye medresesinde egitim vermeye calisir Ahmed i Hani Sihabeddin Suhreverdi Farabi Feqiye Teyran Molla Ahmed i Ceziri Platon Aristoteles Muhyiddin Ibn Arabi Ali Hariri Firdevsi ve Omer Hayyam gibi daha bircok buyuk sahsiyetten etkilenme dusunceler ortaya koyar kaynak belirtilmeli Hani bu birikimini 4 ayri dilde dile getirir Hani iyi bir egitmen ve dil uzmanidir Donemin felsefi teolojik ve edebiyat bilgilerini iyi ozumsedigi ve bu yonuyle yetkinlestigi anlasiliyor Felsefe tarihi dinler tarihi Kurt edebiyati folklor ve tarihi konusunda da derin birikimi vardir Ayrica Kurtcenin yani sira Arapca Farsca ve Osmanli Turkcesine oldukca hakim oldugu biliniyor Siirlerindeki derin kulturel birikim ve bilgi hayranlik uyandiracak duzeydedir Mem u Zin adli temel yapitinda her olayi ele alisi derin bir cozumleme bicimindedir Hani halka cok kolay bir sekilde dini egitim vermek icin hem Arapca hem de Kurtce dilinde cok pratik ve halkin kavrayabilecegi metotlar gelistirir Hani nin ozellikle cocuklar icin Nubihara Bicukan adli eseri yazar Nitekim eserinde Ne ji boy sahip rewacan belki ji boy picuken Kurmancan diye ifade etmistir Yani eseri kucuk Kurt Kurmanc cocuklari icin yazdim der Hani Ishakpasa Sarayi nin temeli atilirken 1674 yilinda dua okumustur Daha sonra Beyazit ta Muradiye Camii nde imamlik yapmistir Beyazit Beyi Mir Muhammed in divan katipliginde bulunmustur Onunla yakinligini ona sevgisini bir siirinde ifade etmistir olumune dair uzuntusunu belgelemistir Mir adina Iran sinir Serdar i ile alinan karara imza atmistir Dusunce yapisiAhmed i Hani nin siyasi ozlemi dusunceleri aciktir ki o donemin genel atmosferinden dogmustur Bu donemde Kurt dusun hayatinin geri oldugu acik Ancak bu Kurt dusunce ve edebiyat mirasinin hic olmadigi anlamina gelmiyordu Onemli bir dusunce ve edebiyat mirasina sahipti Fakat bu Kurtlerin sosyo ekonomik kosullarindan dolayi yayginlik kazanamamisti Cok dar sinirlar icinde dusune haps olmustu Bu bir idari yaptirimdan cok sosyal ve kulturel nedenlerden kaynaklaniyordu Hani daha cok birlik ve ittifak parolalarini kullanarak sesini yukseltiyor Kurtlerin kendi aralarindaki celiskilerine de dikkat cekiyordu Butur sartlar altinda Beyler Hani yi anlayamadilar boylece bu modern dusunceler pratiklesmeyip sonrasiz kaldi Ahmed i Hani nin en onemli yonlerinden bir tanesi de yurtsever ve halkci olusudur Bircok asirete bolunmusluk kendisi icin en temel sorundur Denilebilinir ki tum dusuncelerinde ana tema budur Bu nedenle Kurtlerin birligi Kurtlerin diger halklar gibi ozgur yasamasi Kurt kulturu ve dili nin ozgurce gelismesi icin feryat eder Tum bunlari saglamanin yolunun cagdas bir millet olmaktan gectigine inanir Kurtlerin aslinda hicbir yonu ile komsu halklardan geri olmadigini yalnizca birlik ve iyi yoneticilerden yoksun oldugunu savunur Bu nedenle siirlerinde komsu halklarin sanatiyla dilleriyle yarisir ve bununla Kurtlerin sahip oldugu yeri dile getirir Ancak Hani de baska halklari karsisina alan bir milliyetcilige rastlanmaz Tam tersine Hani hep esitligi gosterir Komsu halklarin kulturel tarihsel dinsel yakinliklarini kardeslik olarak gorur Kimi siirlerinde her bir misrasini ayri bir dilde Kurtce Farsca Turkce Arapca ifadelendirdigi dortluklerde sembolize eder EserleriMem u Zin Mem ve Zin Nubihara Bicukan Kucuklerin Bahari Eqideya Imane Iman in Akidesi veya Inanc Risalesi Ahmed i Hani nin Kurtce eseri genel anlamda Islam in temellerini iceren dini konulari isleyen bir kitaptir Siirsel bir dille yazilan kitap yetmis uc beyitten olusmaktadir Eqideya Islame Islam in Akidesi Fi Beyani Erkani Islam Islam in Temelleri Erde Xweda Allah in Arzi Astronomi ve Cografya ile ilgili eser Diwana Helbestan Siir Divani Siren Filozofi Filozofik Siirler CalismalariAhmed i Hani ozellikle Kurtler Kurt edebiyati ve Kurtce ile ilgili pek cok calismasi oldu Bunun yaninda astronomi ve cografya alaninda da calismalar yapmistir Kurt talebelere Kurtce egitim vermek icin Medrese kurdu Ilk Kurtce Arapca sozluk olan Nubihara Bicukan eseri yazdi Astronomi ve Cografya uzerine ilk kez Kurtce kitap yazdi Felsefe uzerine ilk kez Kurtce eser yazdi Kurt milliyetciligi temelini atmistir Kurtlerin birligini savunan ilk kisi oldu Kendisinden sonra gelen butun Kurt bilginlere ilham kaynagi oldu Mirasi2015 yilinda Agri Havalimanina Ahmed i Hani ismi verildi Ayrica bakinizKurt edebiyatiKaynakcaWikimedia Commons ta Ahmed i Hani ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Arsivlenmis kopya 17 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Aralik 2014 1 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2020 Arsivlenmis kopya 6 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2016 Mehmed Uzun Kurt Edebiyatina Giris s 25 28 Kanate Kurdo Tarixa Edebiyata Kurdi Arsivlenmis kopya 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Agustos 2015 Arsivlenmis kopya 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Agustos 2015 http m hurbakis net ehmede xaninin gozunde kurt ulusal sorunu olu kirik baglanti Kadri Yildirim ISBN 9789944382502 Izzeddin Mustafa Resul Ehmede Xani sa iren we mufekkiren feylesufen we mutasawifen Bexda 1979 Naci Kutlay 21 yuzyila girerken Kurtler Peri Yayinlari 2002 Arsivlenmis kopya 20 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mart 2017 Mehmed Uzun Kurt edebiyatina giris Arsivlenmis kopya 22 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Haziran 2020 Ehmede Xani Mem u Zin Turkce cevirisi Mehmet Kaplan s 60 61 20 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mart 2017 Arsivlenmis kopya 27 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Agustos 2015