Aminler, amonyaktaki bir veya daha fazla hidrojen atomunun ile değiştirilmesi yöntemiyle türetilmişorganik bileşikler ve fonksiyonel gruplardır. Yapısal olarak aminler amonyağa benzerler, ama bir veya daha fazla hidrojen atomu, alkil veya gibi organik ornatıklarla yer değiştirmiştir. Bu kuralın önemli bir istisnası RC(O)NR2 tipi bileşiklerdir (C(O) karbonil grubuna karşılık gelir), bunlara amin yerine amid denir. Amidler ve aminlerin yapıları ve özellikleri farklı olduğu için bu ayrım kimyasal olarak önemlidir. Adlandırma açısında biraz akıl karıştırıcı olan bir nokta, bir aminin N-H grubunun N-M (M= metal) ile değişmesi hâlinde buna da amid denmesidir. Örneğin (CH3)2NLi, lityum dimetilamid'dir.
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTh4THpGbEwwRnRhVzVsTFRKRUxXZGxibVZ5WVd3dWNHNW5MekUxTUhCNExVRnRhVzVsTFRKRUxXZGxibVZ5WVd3dWNHNW4ucG5n.png)
Alifatik aminler
Aşağıdaki şekillerde gösterildiği üzere, amonyaktaki üç hidrojen atomundan biri organik bir ornatık ile yer değişirse bir birincil amin ortaya çıkar. İkincil aminlerde N'ye iki organik ornatık ve bir H bağlıdır. Üçüncül aminlerde üç hidrojenin de yerinde organik gruplar vardır. Bu terimler yerine sırasıyla primer amin, sekonder amin ve tersiyer amin de kullanılır. R gruplarının alttakıları organik ornatıkları birbirinden ayırt etmek için kullanılır (bu amaçla üsttakı kullanımı tercih edilir). Ancak, H atomlarındaki alttakılar o grupta kaç tane H atomu olduğunu belirtir. Bu bileşiklerdeki azot atomu yüklüdür, bunu dengeleyen tersyükünlerin (counterion) varlığı nedeniyle bunlara dördüncül (kuarterner) amonyum tuzları da denir.
Birincil amin | İkincil amin | Üçüncül amin |
---|---|---|
![]() | ![]() | ![]() |
Benzer şekilde, birden fazla amino grubuna sahip olan organik bileşiklere diamin, triamin, tetramin vb. adlandırılırlar.
Aromatik aminler
Aromatik aminlerde azot atomu bir aromatik halkaya bağlıdır, anilin örneğinde olduğu gibi. Aromatik halka, üzerindeki diğer ornatıklara bağlı olarak, aminin bazlığını büyük oranda azaltır. İlginç bir şekilde, bir amin grubu, elektron verici özelliğinden dolayı, takılı olduğu aromatik halkanın reaktivitesini kuvvetle arttırır. Aromatik aminlerin rol oynadığı bir organik tepkime .
Adlandırma kuralları
- "N-" öneki azot atomunun ornatığını belirtir
- "amino-" öneki
- "-amin" soneki
Bazı yaygın aminlerin sistematik adları:
Küçük aminler-amin soneki ile adlandırılırlar.
| Büyük aminlerde fonksiyonel grup olarak amino öneki olur.
|
- Birincil aminler:
- (metilamin)
- etanolamin veya 2-aminoetanol
- (veya daha yaygın olarak ) (bu bileşiğin HCl tuzu biyokimyada bir pH tampon ayıracı olarak kullanılır)
- İkincil aminler:
- ya da 2-(metilamino)etanol
- Halkalı aminler:
- (3-üyeli halka),
- (4-üyeli halka),
- (5-üyeli halka) ve
- (6-üyeli halka)
- Üçüncül aminler:
- veya 2-(dimetilamino)etanol
- (Biyokimyada kullanılan bir pH tampon ayıracı)
Fiziksel özellikler
Genel özellikler
- Hidrojen bağlanması birincil ve ikincil aminlerin, ayrıca protonlanmış tüm aminlerin özelliklerine önemli ölçüde etki eder. Böylece aminlerin kaynama noktası benzer fosfinlerinkinden daha yüksek ama genelde benzer alkollerinkinden daha düşüktür. Alkoller veya alkanoller, aminlere benzerler ama NR2 yerine bir -OH grubuna sahiptirler. Oksijen azottan daha elektronegatif olduğundan RO-H kendisine benzeyen R2N-H bileşiğine kıyasla daha asidiktir.
- Metilamin, dimetilamin, trimetilamin ve standart şartlarda gaz halindedir, oysa ve sıvıdırlar. Çoğu diğer alkil aminler sıvıdırlar; yüksek molekül ağırlıklı aminler tabiî katıdırlar.
- Gaz aminlerin karakteristik bir amonyak kokusu vardır. Sıvı aminlerin kendilerine has "balığımsı" bir kokuları vardır.
- Çoğu alifatik amin hidrojen bağı kurma yeteneğnden dolayı suda çözünebilir. Karbon atomu sayısı arttıkça çözünürlük azalır, özellikle 6'dan sonra.
- Alifatik aminler organik çözücülerde önemli derecede çözünürlüğe sahiptirler. Birincil aminler ketonlarla (aseton gibi) tepkirler ve çoğu amin kloroform ve karbon tetraklorür ile uyumsuzdur.
- Anilin gibi aromatik aminlerdeki elektron çiftleri benzen halkası ile (eşleniklenir), bu yüzden hidrojen bağı kurma yetenekleri azalmıştır.
Kirallik
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTh3THpCbUwwbHVkbVZ5YzJsdmJsOXZabDloYldsdVpTNXpkbWN2TWpBd2NIZ3RTVzUyWlhKemFXOXVYMjltWDJGdGFXNWxMbk4yWnk1d2JtYz0ucG5n.png)
NHR'R ve NRR'R" tipinde aminler : azot grubunun dört ornatığı vardır, tek elektron çifti de sayılırsa. Stereo merkezin enerji engeli nispeten düşüktür, örneğin trialkilamin için ~7 kcal/mol'dür. Stereoizomerlerlerin evirtimi açık bir şemsiyenin rüzgarda tersyüz olmasına benzetilebilir. Bu düşük engel yüzünden NHRR' gibi aminlerin optik izomerleri optik olarak birbirlerinden ayırt edilemezler, NRR'R" tipi moleküller ise ancak R, R', and R" grupları halkalı yapılar içinde sabitlendiklerinde ayırt edilebilirler.
Baz özellikleri
Amonyak gibi aminler de nispeten kuvvetli bazdırlar. Eşlenik (konjuge) asit Ka değerleri için tabloya bakınız). Aminlerin bazlıkları belirleyen faktörler şunlardır:
- Azot üzerindeki yalın elektron çiftinin serbestlik derecesi
- Ornatıkların elektronik özellikleri (alkil gruplar balığı pekiştirir, ariller onu azaltır).
- Protonlaşmış aminin su moleküllerine bağlanma (solvation) derecesi.
Azot atomunda bir bulunur, buna H+ bağlanarak R3NH+ şeklinde bir oluşur. Bu metinde yalın elektron çifti N'nin yanında iki nokta olarak gösterilmektedir. Aminlerin suda çözünürlüğü büyük ölçüde su moleküllerindeki protonlar ile bu elektron çiftleri arasında hidrojen bağı oluşmasına bağlıdır.
- Alkil grupların
Bileşiğin iyonu | Kb |
---|---|
Amonyak NH3 | 1.8·10−5 M |
(Metilamin) CH3NH2 | 4.4·10−4 M |
CH3CH2CH2NH2 | 4.7·10−4 M |
(CH3)2CHNH2 | 5.3·10−4 M |
(CH3)2NH | 9.6·10−4 M |
- Alkil grupların endüktif etkisi yalın elektron çiftinin enerjisini yükselterek bazlığını yükselmesine neden olur.
- Aromatik sistemlerin
Bileşiğin iyonu | Kb |
---|---|
Amonyak NH3 | 1.8·10−5 M |
C6H5NH2 | 3.8·10−10 M |
4-CH3C6H4NH2 | 1.2·10−9 M |
- Aromatik halkanın mezomerik etkisi yalın elektron çiftini halkaya doğru yersizleştirerek (delokalize ederek) bazlığını azalmasına neden olur.
- Protonlaşmış aminlerin protonlaşma derecesi:
bileşiğin iyonu | En çok H-bağı |
---|---|
NH4+ | 4 H2O'da çözünürlüğü çok |
RNH3+ | 3 |
R2NH2+ | 2 |
R3NH+ | 1 H2O en az çözünür |
Sentez
Laboratuvarda aminlerin hazırlanması için aşağıdaki yöntemler vardır.
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTlsTDJVeUwwZGhZbkpwWld4ZlUzbHVkR2hsYzJselgxTmphR1Z0WlM1d2JtY3ZOVEF3Y0hndFIyRmljbWxsYkY5VGVXNTBhR1Z6YVhOZlUyTm9aVzFsTG5CdVp3PT0ucG5n.png)
- ile yoluyla
- aminler iminlerden ile hazırlanabilirler.
- Amidlerin / Bu tepk'me yalnizca birincil aminlerin hazırlanması için geçerlidir. Başka aminler karışmadan yüksek randımanlı olarak birincil aminler verir.
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTg0THpnekwwaHZabTFoYm01ZlVtVmhjbkpoYm1kbGJXVnVkRjlUWTJobGJXVXVjRzVuTHpRd01IQjRMVWh2Wm0xaGJtNWZVbVZoY25KaGJtZGxiV1Z1ZEY5VFkyaGxiV1V1Y0c1bi5wbmc=.png)
- kuvvetli bir bazla tepkiyince (Hofmann eliminasyonu) meydana gelir.
- Nitril, amid ve indirgenmesi ile:
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTh6THpNekwwNXBkSEpwYkdWZmNtVmtkV04wYVc5dUxuQnVaeTh6TlRCd2VDMU9hWFJ5YVd4bFgzSmxaSFZqZEdsdmJpNXdibWM9LnBuZw==.png)
Nitriller nikel katalizör kullanarak aminlere indirgenirler, ama -CN grubunun kaybetmemek için asit veya alkali şartlar kullanılmamalıdır. LiAlH4 laboratuvar ölçeğinde nitrillerin indirgenmesinde daha sık kullanılır. LiAlH4, amidleri aminlere indirger:
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k4eEx6RmtMMUpsWkhWamRHbHZiaTF2WmkxaGJXbGtaUzVuYVdZPS5naWY=.gif)
Nitro bileşiklerinin aminlere indirgenmesi için asitle çinko, kalay veya demir kullanılır.
- Haloalkanların nükleofilik ornatımı. Birincil aminler ayrıca amopnyağın alkillenmesi ile sentezlenirler. Haloalkanlar aminlerle tepkiyip alkil-ornatık aminler oluştururlar, bir halojen asit salarak. Bu tepkimeler özellikle alkil iodür ve bromürler için faydalıdır, ama alkillenme derecesini kontrol etmek zor olduğu için ender olarak kullanılırlar. Eğer tepkimeye giren amin üçüncül ise, bir meydana gelir. Bu yolla pek çok hazırlanabilir, bunların çeşitli R grupları ve pek çok halojenür ve psödohalojenür anyonu olabilir.
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTlqTDJOaUwwRnNhM2xzWVhScGIyNWZiMlpmWVcxcGJtVXVjM1puTHpRM04zQjRMVUZzYTNsc1lYUnBiMjVmYjJaZllXMXBibVV1YzNabkxuQnVadz09LnBuZw==.png)
- ile, halojenürler ve heksaminden.
- Aril aminler aminler ve (aril halojenürlerden) ile elde edilebilir.
Tepkimeler
Aminler çeşitli yollarla tepkirler:
- ile. ve birincil ve ikincil aminlerle soğukta tepkiyerek amidler oluştururlar. Üçüncül aminler yer değişebilecek bir hidrojene sahip olmadıklarından asillenemezler. Çok daha az etkin olan durumunda tepkimesini kolaylaştırmak için alkali kullanılır.
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTgzTHpkaEwwRnRhV1JsWDJadmNtMWhkR2x2Ymw5bWNtOXRYMkZ0YVc1bExuTjJaeTgxTVRKd2VDMUJiV2xrWlY5bWIzSnRZWFJwYjI1ZlpuSnZiVjloYldsdVpTNXpkbWN1Y0c1bi5wbmc=.png)
- Aminler bazik oldukları için karboksilik asitleri nötürleştirip amonyum karboksilat tuzları oluştururlar. 200 °C'de ısıtılınca birincil ve ikincil tuzlar su kaybedip amidlere dönüşürler.
- Amonyum tuzu oluşmasıyla. Üçüncül aminler (R3N) , hidroklorik asit veya (hidrobromik asit) gibi kuvvetli asitlerle nötürleşme tepkimelerine girip R3NH+ oluşturular.
- oluşumu ile. (HNO2) çok kararsız olduğu için onu dolaylı olarak üretmek için NaNO2 ve deriçik hidroklorik asit veya sülfürik asit kullanılır. Nitröz asit ile birincil alifatik aminler tepkiyince çok kararsız olan diazonium tuzları oluştururlar bunlar da N2 kaybederek kendiliklerinden yılıma uğrayarak karbonyum iyonuna dönüşürler. Karbonyum iyonu başlıca alkanollar olmak üzere alken, alkanol ve alkil halojenürlerden oluşan bir karışım oluşturur. Bu tepkime sentez için önemli değildir çünkü oluşan diazonyum tuzu soğuk çözeltilerde dahi çok kararsızdır.
- NaNO2 + HCl → HNO2 + NaCl
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k4Mkx6WXpMMDVwZEhKdmRYTmZZV05wWkY5M2FYUm9YMjR0WVcxcGJtVXVaMmxtLmdpZg==.gif)
- Birincil aromatik aminler, örneğin anilin (fenilamin), 0–5 °C'de daha kararlı iyonları oluştururlar. 5 °C üstünde yıkıma uğrayıp fenol ve N22ye dönüşürler. Arendiazonyum tuzları kristal halde izole edileiblirler ama genelde hazırlandıktan sonra hemen çüzeltide kullanılırlar, hızla yıkıma uğradıkları için. Katı arendiazonyum tuzları sadmeyle veya ısınmayla patlayabilirler. Arendiazonyum tuzları alifatik benzerlerine kıyasla daha kararlı oldukları için sentez tepkimelerinde daha faydalıdırlar. Diazonyum tuzunun saflaştırılması gerekli olmadığından oluştuktan sonra başka bir tepkin, örneğin , karışıma eklenebilir ve çözeltinin hafif ısıtılmasıyla azot gazının salındığı bir değişim tepkimesi gerçekleşir. Ayrıca, arendiazonyum iyonları, fenol gibi etkinleştirilmiş bir aromatik bileşik ile birleşerek olulşturabilir.
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTloTDJFd0wwRnVhV3hwYm1WZlpHbGhlbTkwYVhwaGRHbHZiaTV6ZG1jdk5EQXdjSGd0UVc1cGJHbHVaVjlrYVdGNmIzUnBlbUYwYVc5dUxuTjJaeTV3Ym1jPS5wbmc=.png)
- ile. Birincil aminler keton ve aldehitlerle tepkiyip iminler oluştururlar. Formaldehit durumunda (R' = H), bu ürünler halkalı (trimerler) olur.
- RNH2 + R'2C=O → R'2C=NR + H2O
- ikincil aminler keton ve aldehitlerlertepkiyip oluşturur.
- R2NH + R'(R"CH2)C=O → R"CH=C(NR2)R' + H2O
- Aminler yükseltgenerek oluştururlar, örneğin ile tepkiyerek.
- üçüncül aminlere indirgenirler.
- N-alkil anilinler aril ornatıklanmış anilinlere dönüşürler.
- birincil ve ikincil aminler piridinium tuzları ile tepkir.
Biyolojik etkileri
Aminlerin kendilerine has, kuvvetli, kötü kokuları vardır ve toksiktirler. Amonyak, balık, idrar, çürüyen et ve sperm kokuları aminlerden oluşur. Pek çok biyolojik etkinlik amino asitlerin parçalanması sonucu aminler oluşturur.
Aminlerin kullanımı
Boyalar
Birincil aromatik aminler azo boyalarının yapımı için başlangıç malzemesi olarak kullanılır. Nitrik (III) asit ile tepkiyip diazonyum tuzları oluşturur, bu da birleşme tepkimesi sonucunda azo bileşiği oluşturur. Azo bileşikleri renkli olduklarından boya endüstrisinde yaygın olarak kullanılırlar. Bu maddelere bazı örnekler:
- (Gün batımı sarısı)
İlaçlar
- (Klorfeniramin) bir (antihistamindir), soğuk algınlığı, saman nezlesi, böcek sokması gibi durumlar için kullanılır.
- Klorpromazin bir sakinleştiricidir. Anksiyete, heyecan, yerinde durama ve hatta akıl hastalıklarında kullanılır.
- Amfetamin, metamfetamin illegal ilaçlardır.
Gaz arıtımı
- Suda çözünmüş , diglikolamin, dietanolamin, diisopropanolamin ve metildietamolamin endüstride yaygın olarak kullanılırlar, doğal gaz hatlarından ve rafineri artıklarından karbon dioksit ve hidrojen sülfür gazlarını arıtmak için. Ayrıca bacalardan CO2'nin arıtılması için de kullanılabilirler ve sera etkisinin önüne geçme potansiyelleri vardır.
Ayrıca bakınız
- Aminlerin adlandırılması için
Kaynakça
- ^ "amine." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar