Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Haziran 2012) |
Balkan dil birliği, Balkanlar’da konuşulan ve özünde çok farklı olan diller arasında dil bilgisi, söz dizimi, sözcük dağarcığı ve ses bilimi açısından mevcut bazı benzerlikleri açıklamak için ortaya atılmış bir dilbilim kuramıdır. Kuramın Türkçeyi ilgilendiren yönleri de bulunmaktadır. Ancak öncelikle, hepsi özgün birer Hint-Avrupa dili olan Yunanca ve Arnavutça, üç Slav dili (Bulgarca, Makedonca, Sırpça) ve dört Latin dili (Rumence, Arumence, Megleno-Rumence ve İstro-Rumence) arasındaki ilişkileri konu etmektedir.
Bu dört grupta anılan diller arasındaki ortak sözcük varlığı görece azdır. Ancak dilbilim ve sözdizimi çözümlemelerinde dikkat çekici ortak eğilimler mevcuttur.
Tarih
Balkan dilleri arasında mevcut bu benzerliklere ilk kez Sloven dilbilimci tarafından 1829 yılında dikkat çekilmiştir. Ancak kuram, özellikle ve 'in katkılarıyla 1920'li yıllarda olgunlaştırılmıştır. "Balkan dil birliği" terimi ilk kez 1958'de Rumen dilbilimci tarafından ortaya atılmıştır. Sözcük dağarcıkları apayrı olan bu dillerde esasen birlikten ziyade yapısal benzerlikler söz konusu olmakla birlikte, bu terim geniş ölçüde benimsenmiştir. Yapısal ögeler arasındaki yakınlığın bu anlamda bir birlik oluşturduğunu öne süren dilbilimciler de bulunmaktadır. Tartışma bu benzeşmelerin ne ölçüde coğrafi yakınlıkla, ne oranda da bu dillerin kendi içlerindeki evrimleriyle ilgili olduğu üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Birliğin Kökeni
Bu konuda tartışmalar sürmekte olup, çeşitli varsayımlar ortaya atılmıştır.
Trakça, Daçça ve İllirce
Balkanlardaki Latin ve Slav dillerinde göze çarpan bazı özellikler diğer coğrafyalardaki Latin ve Slav dillerinde görülmediğinden, kuramın ilk olarak geliştirildiği dönemlerde araştırmalar yürütmüş olan dilbilimciler bu özelliklerin Balkanların eski yerli dillerinin kalıntıları olabileceğini, Trakça, Daçça ve 'nin böylece günümüz Balkan dilleri için bir alt katman (substratum) teşkil etmiş olabileceklerini öne sürmüşlerdir. Ancak bu tarihi diller üzerindeki bilgi çok az olduğundan Balkan dil birliğine giren özellikleri bulundurup bulundurmadıkları da bilinmemektedir.
Eski Yunanca
1930'larda ortaya atılmış bir varsayım, Yunan kültürünün diğer Balkan dillerinin kültüründen daha ileri aşamalarda bulunmuş olduğu savından hareketle, Balkan dil birliğine yol açan bütün etkenlerin eski Yunanca'dan nüfuz etmiş olduğudur. Ancak Balkan dil birliğine giren özelliklerin hiçbiri eski Yunancada bulunmamaktadır. Bizzat günümüz Yunancasındaki Balkanizm unsurları Klasik Dönem ve Bizans İmparatorluğu'dan sonra girmiş yenilikler görünümündedir. Yunancanın Balkan dil birliğine dahil edilebilecek yönleri de daha azdır.
Latince
Roma İmparatorluğu Balkanların tamamını belli bir süre yönetimi altında tutmuş olduğundan, Rumence'nin atası olan Latin diyalektinin bütün Balkan dillerine etkide bulunmuş olması ve sonradan gelen Slavlar için de bir substratum teşkil etmiş olması mümkündür. Ancak diğer coğrafyalardaki Latin dillerinde bu Balkan dil birliği unsurlarına fazla rastlanmamaktadır. Öte yandan, Latinceden türemiş Vlahca'nın Makedonca için bir alt katman işlevi görmüş olması mümkündür. Ancak, bu düşünce de Balkan dil birliği unsurlarının Vlahca'ya nasıl girdiğini açıklamamaktadır.
Çoklu Etkileşimler
Günümüzde en sık dile getirilen açıklamadır. Bütün ortak unsurların tek bir kaynaktan gelmediği ve diller arasında karşılıklı etkileşimler cereyan ettiği şeklindedir. Yunan, Latin ve Slav dillerinin özelliklerinin farklı gruplardaki dillere nüfuz etmesi gibi, Romanya'da Latinler öncesi, güney Balkanlarda Slavlar öncesi kavimlerin dillerinden aktarılmış bir alt katman da rol oynamıştır. Bizans İmparatorluğu'nun şaşaalı döneminde ve Osmanlı İmparatorluğu boyunca da 500 yıl Balkan yarımadasının tek bir devletin sınırları içinde olması da diller arası alışverişleri kolaylaştırmıştır. Nüfus hareketleri ve bireylerin birden fazla dil konuşma alışkanlığı Balkan dillerine ortak eğilimler kazandırmıştır. Bulgarların Slavlaşmasından önce ve Osmanlı yönetiminde Türk unsurların siyasi hakimiyetinin söz konusu olduğu da unutulmamalıdır. Arnavutça ise hem Latin hem de Slav dillerinden etkilenmiştir.
İlk temaslar, muhtemelen, Arnavutların ataları ile uzantıları bugünkü Makedonya ve kuzey Yunanistan'da mevcut Ulah toplumu olan Latin kökenli halklar arasında M.S. 1. yüzyıl ve 5. yüzyıl arasında gerçekleşmiştir. Arnavutçadaki Balkan Latincesi kökenli sözcükler ve Ulah'dan alıntılar bunu doğrulamaktadır. Dil birliğinin Rumence için de geçerli olması, bu temasların Balkanlardaki Latin halkları dağılmadan önce gerçekleştiğini doğrulamaktadır.
Bu dağılmada en önemli etken Slavların Balkanları istilası (8. yüzyıl - 12. yüzyıl arası) olmuştur. Sırpçada dil birliği unsurlarının azlığı ve bu unsurların özellikle Sırpça ve Bulgarca arasında bir ara diyalekt olan Torlakçada belirmesi, Sırpçanın dil birliğine en son girmiş dil olduğunu göstermektedir. Arnavutçanın coğrafyası ise Osmanlı yönetiminde genişlemiş ve bu arada çeşitli bölgelere Türk nüfus iskan edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflaması ve Hristiyan Balkan halklarının Avrupa'da gerçekleşen yenilikleri (sağlık, eğitim gibi) daha erken benimsemiş olmaları nüfus dengelerinin ibresini Slav ve Yunan halkları lehine çevirmiştir.
Gramer Özellikleri
İsim Hâlleri
İsim hallerinin azalması bütün Balkan dillerinde görülmüştür. Edebi Sırpça bu eğilimin tek istisnasıdır. Özellikle genitif (iyelik hali) ve (-e hali) kaynaşması dikkat çekicidir. Gelecek zaman İngilizcede olduğu gibi analitik hale gelmiş, başka bir deyişle fiilin şeklinin değiştirilmesinden ziyade fiilden önce bir yardımcı fiil (İngilizcede 'will') kullanma alışkanlığı yerleşmiştir.
Mastar Hâlinin Seyrekleşmesi
Fiilerin mastar hali Balkanlar dışındaki Latin ve Slav dillerinde ve standart Türkçede canlılığı korumakta iken, bu dillerin Balkanlar’daki temsilcilerinde genelde dilek kipi ile değiştirilmektedir.
- Makedonca, Yunanca ve Tosk Arnavutçasında fiillerin mastar hali dilden tamamen kaybolmuştur.
- Arumence, Bulgarca ve güney Sırp diyalektlerinde fiillerin mastar hali dilden neredeyse tamamen kaybolmuştur.
- Gheg Arnavutçası ve Megleno-Rumencesi (Yunanistan'da birkaç bölgede az sayıda kişi tarafından konuşulmaktadır) fiillerin mastar hali kısıtlı sayıda ifade tarzlarında varlığını sürdürmektedir.
- Standart Rumence, Sırpça ve Hırvatçada fiillerin mastar hali ile dilek kipi arasında pek çok işlev benzerlikleri bulunmaktadır.
- Deliorman gölgesinde konuşulan Türkçede de fiillerin mastar hali dilden tamamen kaybolmuştur.
Bazı Balkan dillerinde "Yazmak istiyorum" aşağıdaki şekillerde söylenmektedir:
| Dil | Örnek | Not |
|---|---|---|
| Arnavutça | "Dua të shkruaj" | |
| Makedonca | "Сакам да пишувам" | |
| Bulgarca | "Искам да пиша" | |
| Modern Yunanca | "Θέλω να γράψω" | |
| Rumence | "Vreau să scriu" | |
| Sırpça | "Želim da pišem" | Hırvatçada "Želim pisati" denilmekte, fiilin mastar hali korunmaktadır. |
| Balkan Türk ağzı | "İsterim yazayım" | Standart Türkçede "yazmak istiyorum" denilir. Şimdiki zaman-geniş zaman kaynaşması da Slav dillerine[] özgüdür. |
Sözcük Hazinesi
Balkan dil birliğine birkaç yüz sözcük de dâhildir. Bu sözcüklerin çoğunun menşei Yunanca veya Türkçedir. Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu'nun bölgedeki hâkimiyetinin kalıntılarıdır.
| Sözcük kökeni | Köken sözcük | İngilizce | Arnavutça | Bulgarca | Yunanca | Rumence | Makedonca | Türkçe |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Latince | mensa | table | - | маса (masa) | - | masă | маса | masa |
| Trakça/İllirce | *magar | donkey | magar | магаре (magare) | - | măgar | магаре | eşek |
| Eski Yunanca | λιβάδιον | meadow | livadhe | ливада (livada) | λειβάδι | livadă | ливада | çayır, otlak |
| Eski Yunanca | διδάσκαλος | teacher | dhaskal | даскал (daskal) (halk dili) | δάσκαλος | dascăl | öğretmen | |
| Eski Yunanca | κουτίον | box | kuti | кутия | κουτί | cutie | кутија | kutu |
Ayrıca, özellikle Arnavutça, Bulgarca ve Rumence arasında sözcük alışverişleri de olmuştur.
İdiomatik ifadelerde de dikkat çekici paralellikler bulunmaktadır.
| Dil | deyim | anlamı |
|---|---|---|
| Bulgarca | ще - не ще | "ister istemez" |
| Yunanca | θέλει δε θέλει | "ister istemez" |
| Rumence | vrea nu vrea | "ister istemez" |
| Sırpça | хтео - не хтео | "ister istemez" |
Kaynakça
- ^ Batzarov, Zdravko. (at the Encyclopædia Orbis Latini)
- ^ Du Nay, André. (1977)
- ^ Grey Thomason, Sarah. (1999) "Linguistic areas and language history"22 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF)
- ^ Joseph, Brian D. (1999) "Romanian and the Balkans: Some Comparative Perspectives"4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF)
- ^ Kopitar, Jernej K. (1829). "Albanische, walachische u. bulgarische Sprache". Jahrbücher der Literatur (Wien) 46, pp. 59–106.
- ^ Rosetti, Alexandru (1965-1969). "History of the Romanian language" (Istoria limbii române), 2 vols., Bükreş.
- ^ Russu, Ion (1967). "The Language of the Thraco-Dacians" (Limba Traco-Dacilor), Editura Ştiinţifică, Bükreş
- ^ Tomić, Olga Mišeska (2003). (PDF)
- ^ Lindstedt, J. et al. (2000) Languages in Contact; Rodopi
- ^ Winford, Donald (2003) An Introduction to Contact Linguistics; Blackwell Publishing
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin alakali konuda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Haziran 2012 Balkan dil birligi Balkanlar da konusulan ve ozunde cok farkli olan diller arasinda dil bilgisi soz dizimi sozcuk dagarcigi ve ses bilimi acisindan mevcut bazi benzerlikleri aciklamak icin ortaya atilmis bir dilbilim kuramidir Kuramin Turkceyi ilgilendiren yonleri de bulunmaktadir Ancak oncelikle hepsi ozgun birer Hint Avrupa dili olan Yunanca ve Arnavutca uc Slav dili Bulgarca Makedonca Sirpca ve dort Latin dili Rumence Arumence Megleno Rumence ve Istro Rumence arasindaki iliskileri konu etmektedir Bu dort grupta anilan diller arasindaki ortak sozcuk varligi gorece azdir Ancak dilbilim ve sozdizimi cozumlemelerinde dikkat cekici ortak egilimler mevcuttur TarihBalkan dilleri arasinda mevcut bu benzerliklere ilk kez Sloven dilbilimci tarafindan 1829 yilinda dikkat cekilmistir Ancak kuram ozellikle ve in katkilariyla 1920 li yillarda olgunlastirilmistir Balkan dil birligi terimi ilk kez 1958 de Rumen dilbilimci tarafindan ortaya atilmistir Sozcuk dagarciklari apayri olan bu dillerde esasen birlikten ziyade yapisal benzerlikler soz konusu olmakla birlikte bu terim genis olcude benimsenmistir Yapisal ogeler arasindaki yakinligin bu anlamda bir birlik olusturdugunu one suren dilbilimciler de bulunmaktadir Tartisma bu benzesmelerin ne olcude cografi yakinlikla ne oranda da bu dillerin kendi iclerindeki evrimleriyle ilgili oldugu uzerinde yogunlasmaktadir Birligin KokeniBu konuda tartismalar surmekte olup cesitli varsayimlar ortaya atilmistir Trakca Dacca ve Illirce Balkanlardaki Latin ve Slav dillerinde goze carpan bazi ozellikler diger cografyalardaki Latin ve Slav dillerinde gorulmediginden kuramin ilk olarak gelistirildigi donemlerde arastirmalar yurutmus olan dilbilimciler bu ozelliklerin Balkanlarin eski yerli dillerinin kalintilari olabilecegini Trakca Dacca ve nin boylece gunumuz Balkan dilleri icin bir alt katman substratum teskil etmis olabileceklerini one surmuslerdir Ancak bu tarihi diller uzerindeki bilgi cok az oldugundan Balkan dil birligine giren ozellikleri bulundurup bulundurmadiklari da bilinmemektedir Eski Yunanca 1930 larda ortaya atilmis bir varsayim Yunan kulturunun diger Balkan dillerinin kulturunden daha ileri asamalarda bulunmus oldugu savindan hareketle Balkan dil birligine yol acan butun etkenlerin eski Yunanca dan nufuz etmis oldugudur Ancak Balkan dil birligine giren ozelliklerin hicbiri eski Yunancada bulunmamaktadir Bizzat gunumuz Yunancasindaki Balkanizm unsurlari Klasik Donem ve Bizans Imparatorlugu dan sonra girmis yenilikler gorunumundedir Yunancanin Balkan dil birligine dahil edilebilecek yonleri de daha azdir Latince Roma Imparatorlugu Balkanlarin tamamini belli bir sure yonetimi altinda tutmus oldugundan Rumence nin atasi olan Latin diyalektinin butun Balkan dillerine etkide bulunmus olmasi ve sonradan gelen Slavlar icin de bir substratum teskil etmis olmasi mumkundur Ancak diger cografyalardaki Latin dillerinde bu Balkan dil birligi unsurlarina fazla rastlanmamaktadir Ote yandan Latinceden turemis Vlahca nin Makedonca icin bir alt katman islevi gormus olmasi mumkundur Ancak bu dusunce de Balkan dil birligi unsurlarinin Vlahca ya nasil girdigini aciklamamaktadir Coklu Etkilesimler Gunumuzde en sik dile getirilen aciklamadir Butun ortak unsurlarin tek bir kaynaktan gelmedigi ve diller arasinda karsilikli etkilesimler cereyan ettigi seklindedir Yunan Latin ve Slav dillerinin ozelliklerinin farkli gruplardaki dillere nufuz etmesi gibi Romanya da Latinler oncesi guney Balkanlarda Slavlar oncesi kavimlerin dillerinden aktarilmis bir alt katman da rol oynamistir Bizans Imparatorlugu nun sasaali doneminde ve Osmanli Imparatorlugu boyunca da 500 yil Balkan yarimadasinin tek bir devletin sinirlari icinde olmasi da diller arasi alisverisleri kolaylastirmistir Nufus hareketleri ve bireylerin birden fazla dil konusma aliskanligi Balkan dillerine ortak egilimler kazandirmistir Bulgarlarin Slavlasmasindan once ve Osmanli yonetiminde Turk unsurlarin siyasi hakimiyetinin soz konusu oldugu da unutulmamalidir Arnavutca ise hem Latin hem de Slav dillerinden etkilenmistir Ilk temaslar muhtemelen Arnavutlarin atalari ile uzantilari bugunku Makedonya ve kuzey Yunanistan da mevcut Ulah toplumu olan Latin kokenli halklar arasinda M S 1 yuzyil ve 5 yuzyil arasinda gerceklesmistir Arnavutcadaki Balkan Latincesi kokenli sozcukler ve Ulah dan alintilar bunu dogrulamaktadir Dil birliginin Rumence icin de gecerli olmasi bu temaslarin Balkanlardaki Latin halklari dagilmadan once gerceklestigini dogrulamaktadir Bu dagilmada en onemli etken Slavlarin Balkanlari istilasi 8 yuzyil 12 yuzyil arasi olmustur Sirpcada dil birligi unsurlarinin azligi ve bu unsurlarin ozellikle Sirpca ve Bulgarca arasinda bir ara diyalekt olan Torlakcada belirmesi Sirpcanin dil birligine en son girmis dil oldugunu gostermektedir Arnavutcanin cografyasi ise Osmanli yonetiminde genislemis ve bu arada cesitli bolgelere Turk nufus iskan edilmistir Osmanli Imparatorlugu nun zayiflamasi ve Hristiyan Balkan halklarinin Avrupa da gerceklesen yenilikleri saglik egitim gibi daha erken benimsemis olmalari nufus dengelerinin ibresini Slav ve Yunan halklari lehine cevirmistir Gramer OzellikleriIsim Halleri Isim hallerinin azalmasi butun Balkan dillerinde gorulmustur Edebi Sirpca bu egilimin tek istisnasidir Ozellikle genitif iyelik hali ve e hali kaynasmasi dikkat cekicidir Gelecek zaman Ingilizcede oldugu gibi analitik hale gelmis baska bir deyisle fiilin seklinin degistirilmesinden ziyade fiilden once bir yardimci fiil Ingilizcede will kullanma aliskanligi yerlesmistir Mastar Halinin Seyreklesmesi Fiilerin mastar hali Balkanlar disindaki Latin ve Slav dillerinde ve standart Turkcede canliligi korumakta iken bu dillerin Balkanlar daki temsilcilerinde genelde dilek kipi ile degistirilmektedir Makedonca Yunanca ve Tosk Arnavutcasinda fiillerin mastar hali dilden tamamen kaybolmustur Arumence Bulgarca ve guney Sirp diyalektlerinde fiillerin mastar hali dilden neredeyse tamamen kaybolmustur Gheg Arnavutcasi ve Megleno Rumencesi Yunanistan da birkac bolgede az sayida kisi tarafindan konusulmaktadir fiillerin mastar hali kisitli sayida ifade tarzlarinda varligini surdurmektedir Standart Rumence Sirpca ve Hirvatcada fiillerin mastar hali ile dilek kipi arasinda pek cok islev benzerlikleri bulunmaktadir Deliorman golgesinde konusulan Turkcede de fiillerin mastar hali dilden tamamen kaybolmustur Bazi Balkan dillerinde Yazmak istiyorum asagidaki sekillerde soylenmektedir Dil Ornek NotArnavutca Dua te shkruaj Makedonca Sakam da pishuvam Bulgarca Iskam da pisha Modern Yunanca 8elw na grapsw Rumence Vreau să scriu Sirpca Zelim da pisem Hirvatcada Zelim pisati denilmekte fiilin mastar hali korunmaktadir Balkan Turk agzi Isterim yazayim Standart Turkcede yazmak istiyorum denilir Simdiki zaman genis zaman kaynasmasi da Slav dillerine kaynak belirtilmeli ozgudur Sozcuk HazinesiBalkan dil birligine birkac yuz sozcuk de dahildir Bu sozcuklerin cogunun mensei Yunanca veya Turkcedir Bizans Imparatorlugu ve Osmanli Imparatorlugu nun bolgedeki hakimiyetinin kalintilaridir Sozcuk kokeni Koken sozcuk Ingilizce Arnavutca Bulgarca Yunanca Rumence Makedonca TurkceLatince mensa table masa masa masă masa masaTrakca Illirce magar donkey magar magare magare măgar magare esekEski Yunanca libadion meadow livadhe livada livada leibadi livadă livada cayir otlakEski Yunanca didaskalos teacher dhaskal daskal daskal halk dili daskalos dascăl ogretmenEski Yunanca koytion box kuti kutiya koyti cutie kutiјa kutu Ayrica ozellikle Arnavutca Bulgarca ve Rumence arasinda sozcuk alisverisleri de olmustur Idiomatik ifadelerde de dikkat cekici paralellikler bulunmaktadir Dil deyim anlamiBulgarca she ne she ister istemez Yunanca 8elei de 8elei ister istemez Rumence vrea nu vrea ister istemez Sirpca hteo ne hteo ister istemez Kaynakca Batzarov Zdravko at the Encyclopaedia Orbis Latini Du Nay Andre 1977 Grey Thomason Sarah 1999 Linguistic areas and language history 22 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF Joseph Brian D 1999 Romanian and the Balkans Some Comparative Perspectives 4 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF Kopitar Jernej K 1829 Albanische walachische u bulgarische Sprache Jahrbucher der Literatur Wien 46 pp 59 106 Rosetti Alexandru 1965 1969 History of the Romanian language Istoria limbii romane 2 vols Bukres Russu Ion 1967 The Language of the Thraco Dacians Limba Traco Dacilor Editura Stiinţifică Bukres Tomic Olga Miseska 2003 PDF Lindstedt J et al 2000 Languages in Contact Rodopi ISBN 90 420 1322 2 Winford Donald 2003 An Introduction to Contact Linguistics Blackwell Publishing ISBN 0 631 21251 5