Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bayağı vaşak (Lynx lynx), kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türüdür. Türkçede "vaşak" denildiği zaman neredeyse hep bu tür kast edilir.
| Bayağı vaşak | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Lynx lynx Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||||||
Bayağı vaşağın yaşadığı coğrafya itibarıyla vücut özellikleri de farklılık gösterebilir. Bayağı vaşaklar arasında Türkiye ve Kafkas dağlarında yaşayan alt türler ve Sibirya'da yaşayan alt türler diğer bayağı vaşaklara göre daha büyüktürler. Bu vaşakların dişileri 24 kg ila 36 kg arasında erkekleri de 32 kg ila 45 kg arasındadır. Vücut uzunlukları ise kuyrukları hariç 140 cm kadardır. Buna 25 cm ila 35 cm arasında kuyruk da eklenince ortalama 170 cm kadar olmaktadır.
Yaşadığı coğrafya
Vaşak yaklaşık 200 yıl öncesine kadar batıdan doğuya İspanya'dan Pasifik Okyanusu'na ve kuzeyden güneye Sibirya'dan kuzey İran 'a ve Filistin'e kadar uzanan büyük bir bölgede yaşamaktaydı. 19. asır da Avrupa'nın vaşakları yok olmaya başlamışlardır. Mesela Almanya'da en son vaşak 1846'da vurulmuştur. 1960 yılına kadar Batı Avrupa'da vaşak tamamen yok edilmiştir. Kuzey ve Doğu Avrupa'da ve Asya'da sayılarını muhafaza edebilmiştir.
Günümüzde Batı Avrupa'da birçok "doğal ortamına gönderme projeleri" uygulanmakta dolayısıyla vaşak nüfusu Batı Avrupa'da bazı ufak bölgelerde artmaya başlamıştır.
Vaşak bir orman hayvanıdır, ağaçsız açık alanlardan ve yerleşim yerlerinden mümkün oldukça uzak durur, kayalık ve dağlık bölgeleri tercih eder.
Bayağı vaşaklar Türkiye'de Tunceli, Antalya, Ardahan, Bolu, Çankırı, Kars, Kastamonu, Erzurum, Sivas, Artvin ve Rize'de bulunur.
Alt türler
Bayağı vaşak alt türlerinin sayısı ve bunların yayılımları hakkında çok farklı fikirler vardır.
- Lynx lynx lynx: Örnek türü. İsveç'in güneyinden Balkan yarımadasına kadar yaygındır.
- L. l. spelea: Soyu tükenmiş bir alt tür. Batı Avrupa'da yaygındır.
- L. l. melina: Finlandiya ve İsveç'in kuzeyinden batı Sibirya'ya kadar yaygın olan bir alt tür.
- L. l. wrangeli ("Sibirya vaşağı"): Doğu Sibirya'dan kuzey Çin'e kadar yaygındır.
- L. l. dinniki: Türkiye, Kafkas Dağları, Kuzey İran, Kuzey Irak
- L. l. isabellinus: Açık gri renkli bir alt tür; Orta Asya, Tibet, Nepal, KuzeyHindistan, Kuzey Pakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Kuzeybatı Çin
- L. l. wardi: Altay Dağları
- L. l. kozlovi: Sayan Dağları
- L. l. stroganovi ("Amur vaşağı"): Rusya'nın doğusunda bulunan Amur bölgesinin alt kısmında Kuzey Çin'de, Mançurya ve Kore.
Modern bilimde bayağı vaşak ayrı bir tür olarak kabul edilir ama bu hep böyle değildi. Eskiden bayağı vaşak, Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı ile birlikte aynı tür olarak "Kuzey vaşağı" diye adlandırılırdı.
Yaşam şekli
Bayağı vaşak yalnız yaşar ve geceleri ortaya çıkar. Av hayvanı olarak küçük ve orta boylu toynaklıları tercih ederler, bunların dışında yaşam çevrelerinde buldukları tüm küçük memelileri ve kuşları da avlarlar. Pusu kurarak avlanır, avını sessizce takip ederek sürpriz faktörüne dayanır. Avını metoduyla öldürür. Vaşaklar avların leşlerini yaprakların ve dalların altına saklarlar ve yaklaşık 5 gün boyunca sakladıkları yere dönüp onun etinden beslenirler (insanlara saldırdıkları görülmemiştir).
Çiftleşme zamanları Şubat ile Nisan ayları arasındadır. On hafta süren bir gebelikten sonra 2-3 yavru doğurur ve bunları bir mağaranın içinde beslerler. Yavrular bir dahaki ilkbaharda annelerinden ayrılırlar. Vaşak yavrularında ölüm oranı gayet yüksektir. Yavruların %50' ye yakını 1 yaşına gelmeden ölürler.
Vaşağın ömrü yabani ortamda ortalama 10-12 yıldır esarette daha uzun yaşadıkları vakidir.
Koruma
Bayağı vaşak dünya genelinde tehlike altında değildir ama yöresel olarak tükenmek üzere olduğu ülkeler vardır. Avrupa'da vaşak avı tamamen yasaklanmıştır ve bayağı vaşak türü birçok organizasyon tarafından korunmaktadır. Türün en büyük sorunu yasa dışı ve bilinçsiz avlanmadır. Yasa dışı avcılık yüzünden özellikle Balkanlar'da ve Türkiye'de sayıları dramatik şekilde azalmıştır. Örneğin sadece Arnavutluk'ta ve Makedonya'da bulunan Lynx lynx martinoi adlı alt türünden toplam 100 adet kaldığı bilinmektedir.Türkiye'de 2011'de yılın 4 mevsimi her ayı kapsayacak şekilde vaşak avı yasaklanmıştır.
2010 yazında Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nda yürüttüğü karakulak çalışması sırasında biyolog Batur Avgan bir vaşağı görüntülemeyi başarmıştır. Bu sayede Dünya'da ilk defa karakulak ve vaşakların aynı ekosistemi kullanabileceklerini kanıtlamıştır. Bugün karakulak ve vaşakları barındırabildiği bilinen Dünya'daki tek ekosistem Antalya'dadır.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- (englisch)
- Ein Forschungsprojekt im Nationalpark Bayerischer Wald
- Large Carnivore Initiative for Europe14 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (englisch)
- Luchse im Pfälzerwald8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Der Luchs in Hessen2 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Der Luchs im Böhmerwald - Österreich Nord7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bayagi vasak Lynx lynx kedigiller Felidae familyasindan Avrasya da yaygin olan bir vasak turudur Turkcede vasak denildigi zaman neredeyse hep bu tur kast edilir Bayagi vasakKorunma durumuNeredeyse tehdit altinda IUCN 2 3 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataAlt sube VertebrataInfa sube GnathostomataSinif MammaliaTakim Carnivora Etciller Familya Felidae Kedigiller Alt familya Felinae Kediler Cins Lynx Vasak Tur L lynxIkili adlandirmaLynx lynx Linnaeus 1758Bu harita Kanada vasagi ve pardel vasagi turlerinin yayilimini da kapsamaktadir Bayagi vasagin yasadigi cografya itibariyla vucut ozellikleri de farklilik gosterebilir Bayagi vasaklar arasinda Turkiye ve Kafkas daglarinda yasayan alt turler ve Sibirya da yasayan alt turler diger bayagi vasaklara gore daha buyukturler Bu vasaklarin disileri 24 kg ila 36 kg arasinda erkekleri de 32 kg ila 45 kg arasindadir Vucut uzunluklari ise kuyruklari haric 140 cm kadardir Buna 25 cm ila 35 cm arasinda kuyruk da eklenince ortalama 170 cm kadar olmaktadir Yasadigi cografyaVasak yaklasik 200 yil oncesine kadar batidan doguya Ispanya dan Pasifik Okyanusu na ve kuzeyden guneye Sibirya dan kuzey Iran a ve Filistin e kadar uzanan buyuk bir bolgede yasamaktaydi 19 asir da Avrupa nin vasaklari yok olmaya baslamislardir Mesela Almanya da en son vasak 1846 da vurulmustur 1960 yilina kadar Bati Avrupa da vasak tamamen yok edilmistir Kuzey ve Dogu Avrupa da ve Asya da sayilarini muhafaza edebilmistir Gunumuzde Bati Avrupa da bircok dogal ortamina gonderme projeleri uygulanmakta dolayisiyla vasak nufusu Bati Avrupa da bazi ufak bolgelerde artmaya baslamistir Vasak bir orman hayvanidir agacsiz acik alanlardan ve yerlesim yerlerinden mumkun oldukca uzak durur kayalik ve daglik bolgeleri tercih eder Bayagi vasaklar Turkiye de Tunceli Antalya Ardahan Bolu Cankiri Kars Kastamonu Erzurum Sivas Artvin ve Rize de bulunur Alt turlerBayagi vasak alt turlerinin sayisi ve bunlarin yayilimlari hakkinda cok farkli fikirler vardir Lynx lynx lynx Ornek turu Isvec in guneyinden Balkan yarimadasina kadar yaygindir L l spelea Soyu tukenmis bir alt tur Bati Avrupa da yaygindir L l melina Finlandiya ve Isvec in kuzeyinden bati Sibirya ya kadar yaygin olan bir alt tur L l wrangeli Sibirya vasagi Dogu Sibirya dan kuzey Cin e kadar yaygindir L l dinniki Turkiye Kafkas Daglari Kuzey Iran Kuzey Irak L l isabellinus Acik gri renkli bir alt tur Orta Asya Tibet Nepal KuzeyHindistan Kuzey Pakistan Tacikistan Kirgizistan Ozbekistan Turkmenistan Kazakistan ve Kuzeybati Cin L l wardi Altay Daglari L l kozlovi Sayan Daglari L l stroganovi Amur vasagi Rusya nin dogusunda bulunan Amur bolgesinin alt kisminda Kuzey Cin de Mancurya ve Kore Modern bilimde bayagi vasak ayri bir tur olarak kabul edilir ama bu hep boyle degildi Eskiden bayagi vasak Kanada vasagi ve Pardel vasagi ile birlikte ayni tur olarak Kuzey vasagi diye adlandirilirdi Yasam sekliAgac dallarina tirmanmis bir bayagi vasak enigiBayagi vasak Bayagi vasak yalniz yasar ve geceleri ortaya cikar Av hayvani olarak kucuk ve orta boylu toynaklilari tercih ederler bunlarin disinda yasam cevrelerinde bulduklari tum kucuk memelileri ve kuslari da avlarlar Pusu kurarak avlanir avini sessizce takip ederek surpriz faktorune dayanir Avini metoduyla oldurur Vasaklar avlarin leslerini yapraklarin ve dallarin altina saklarlar ve yaklasik 5 gun boyunca sakladiklari yere donup onun etinden beslenirler insanlara saldirdiklari gorulmemistir Ciftlesme zamanlari Subat ile Nisan aylari arasindadir On hafta suren bir gebelikten sonra 2 3 yavru dogurur ve bunlari bir magaranin icinde beslerler Yavrular bir dahaki ilkbaharda annelerinden ayrilirlar Vasak yavrularinda olum orani gayet yuksektir Yavrularin 50 ye yakini 1 yasina gelmeden olurler Vasagin omru yabani ortamda ortalama 10 12 yildir esarette daha uzun yasadiklari vakidir KorumaBayagi vasak dunya genelinde tehlike altinda degildir ama yoresel olarak tukenmek uzere oldugu ulkeler vardir Avrupa da vasak avi tamamen yasaklanmistir ve bayagi vasak turu bircok organizasyon tarafindan korunmaktadir Turun en buyuk sorunu yasa disi ve bilincsiz avlanmadir Yasa disi avcilik yuzunden ozellikle Balkanlar da ve Turkiye de sayilari dramatik sekilde azalmistir Ornegin sadece Arnavutluk ta ve Makedonya da bulunan Lynx lynx martinoi adli alt turunden toplam 100 adet kaldigi bilinmektedir Turkiye de 2011 de yilin 4 mevsimi her ayi kapsayacak sekilde vasak avi yasaklanmistir 2010 yazinda Duzlercami Yaban Hayati Gelistirme Sahasi nda yuruttugu karakulak calismasi sirasinda biyolog Batur Avgan bir vasagi goruntulemeyi basarmistir Bu sayede Dunya da ilk defa karakulak ve vasaklarin ayni ekosistemi kullanabileceklerini kanitlamistir Bugun karakulak ve vasaklari barindirabildigi bilinen Dunya daki tek ekosistem Antalya dadir KaynakcaDis baglantilar englisch Ein Forschungsprojekt im Nationalpark Bayerischer Wald Large Carnivore Initiative for Europe14 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde englisch Luchse im Pfalzerwald8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Der Luchs in Hessen2 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Der Luchs im Bohmerwald Osterreich Nord7 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde