Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Beyaz balina, ak balina, beluga balinası ya da yalnızca beluga (Delphinapterus leucas), balinalar (Cetacea) takımının Monodontidae familyası içindeki Delphinapterus cinsinin tek türüdür. Yaşam alanı arktik ve arktik altı denizler olan bu memeli için kullanılan "beluga" adı, Rusça'da "beyaz" anlamına gelen Белуха (belukha) sözcüğünden türemiştir. Hayvanın Latince olan bilimsel adı ise "beyaz (leucas), yüzgeçsiz (-apterus) yunus (delphin-)" anlamını taşır.
| Beyaz balina | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Delphinapterus leucas (Pallas, 1776) | ||||||||||||||||||||
 Beyaz balinanın dünya denizlerindeki yayılımı |
Sınıflama ve evrim
Beyaz balina, ilk olarak 1776'da Peter Simon Pallas tarafından tanımlanmıştır. Monodontidae familyasını, kendisinin Delphinapterus cinsinin tek türü olması gibi, Monodon cinsinin tek türü olan narval (Monodon monoceros) ile paylaşır. Bir dönem, için de aynı familya uygun görülmüşse de yakın tarihli genetik kanıtlar ile bu canlının yunusgiller (Delphinidae) familyasına dahil olduğunu belirlenmiştir.
Beyaz balinanın bilinen en eski genetik atası, izine geç Miyosen devrinde rastlanan ve günümüzde soyu tükenmiş olan Denebola brachycephala'dır. , ilgili familyanın bir zamanlar daha sıcak denizlerde geliştiğini gösteren tek bir fosil bulunmuştur. Bu fosil kaydı, görece yakın zamanlarda beyaz balinanın dağılım alanının yüzer buz dağılımı ile değiştiğini de göstermektedir: Buz devirlerinde genişleyen dağılım alanı, buzların geri çekilmesiyle daralmıştır.
Adlandırma
Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi'nde, hem "beyaz balina" hem de "beluga" adları genel adlar olarak verilmektedir[1] ancak "beluga" adı giderek daha fazla kullanılmaya başlanmıştır. Bu ad, Rusça'da "beyaz" anlamına gelen Белуха (belukha) sözcüğünden türemiştir. Mersin morinasının (Huso huso) İngilizcedeki adı beluga sturgeon olduğu ve yalnızca beluga olarak da anılabildiği için, karışıklığın önüne geçmek isteyen bilim insanları, beyaz balina için bazen beluga whale (beluga balinası) adını da kullanırlar.
Yüksek ve tiz sesli ıslık, bağırtı ve gıcırtı sesleri çıkarıyor olması nedeniyle, beyaz balina için İngilizce halk dilinde sea canary (deniz kanaryası) adı da kullanılır.
Fiziksel özellikler
Büyüklük
Beyaz balina 5 metreye kadar uzayabilir ve bu haliyle de çoğu dişli balinadan küçük ama yine dişli balinalar içinde sınıflanan yunusların çoğundan büyüktür. Erkekler, genellikle, dişilerden büyük olur; erkekler 1,5 ton ağırlığa ulaşabilirken, dişiler yaklaşık 1 tonda kalır. Yeni doğmuş bir beyaz balina yaklaşık 1,5 metre uzunluğa ve 80 kg ağırlığa sahiptir.
Ayırıcı özellikler
Erişkin bir beyaz balina yanılgıya yer bırakmayacak kadar tipik bir hayvandır:
- Rengi tamamen beyazdır.
- Bir sırt yüzgeci yerine, aynı anatomik bölgede bir çıkıntısı vardır. Sırt yüzgecinin olmayışı, hayvanın bilimsel cins adında belirtilen bir özelliktir: Delphinapterus adındaki "-apterus", Latincede "yüzgeçsiz" anlamına gelen bir sözcüktür. Bilim insanları, sırt yüzgeci yerine bir sırt çıkıntısı gelişmesinin evrimsel açıklamasını, buz altı ortamlara uyum ya da olası bir ısı koruma yolu olarak yapmaktadır.
- Alın bombesinin çok çıkık, yuvarlak ve yumuşak oluşu nedeniyle, baş yapısı tüm diğer balinalardan farklıdır. Bu çıkıklığın sebebi, yunusların da dahil olduğu dişli balinaların çoğunda bulunan dokusunun beyaz balinada oldukça büyük oluşudur. Beyaz balina, sinüslerinde hava dolaştırarak, bu melonun şeklini değiştirebilmektedir.
- Yine diğer hiçbir balinada bulunmayan bir özellik olarak, beyaz balinanın boyun birbirine kaynamamıştır ve hayvan başını yanlara ve yukarı-aşağı kısmen oynatabilmektedir.
- Özellikle beslendiğinde belirgin olmak üzere, beyaz balinanın gövdesi yuvarlaktır ve baş ve kuyruğa doğru incelir. Hayvan büyüdükçe, kuyruk yüzgeci de büyür ve giderek daha gösterişli kıvrımlara kavuşur. Kısa ve geniş göğüs yüzgeçleri neredeyse kare şekillidir.
Üreme
Erişkin erkek bireyler 8, dişiler ise 5 yaşında ulaşır. Çiftleşmenin aşamaları yeterince anlaşılamamıştır. Çiftleşmeler esasen kış ya da erken ilkbahar sırasında, hayvanlar henüz kışı geçirdikleri sulardayken ya da göç etmeye henüz başlamışken olmaktadır ama başka zamanlarda da çiftleşmeler gözlenmiştir. Bu da zigotun rahime tutunmasının gecikebildiği olasılığına işaret etmektedir.
Dişiler, yaklaşık 15 ay süren gebelik döneminin sonunda, ilkbaharda tek bir yavru doğururlar. Emzirme dönemi yaklaşık 2 yıldır.
Genç beyaz balinalar tamamen koyu gri renge sahiptir. Bu grilik, hayvanlar büyüdükçe giderek açılır ve dişilerde 7, erkeklerde ise 9 yaşında tipik saf beyaz renge ulaşır.
Beyaz balinaların doğal ömrü yaklaşık 40 yıldır.
Beslenme ve davranış
Beyaz balina temelde balıkla beslenen, yavaş yüzen bir memelidir. Ahtapot ve mürekkep balığı gibi kafadan bacaklılar ile yengeç ve karides gibi kabukluları da yiyebilir. Deniz tabanında besin aramayı tipik olarak 300 metre gibi derinliklerde gerçekleştirir ama bunun en az iki katı kadar derine de dalabilir.
Beyaz balinalar oldukça sosyal canlılardır. Sıklıkla aynı cinsiyet ve yaşa sahip bireylerin oluşturduğu sürüler hâlinde hareket ederler ve erkeklerden oluşan gruplar yüzlerce birey içerebilir. Yavrusu olan anneler genellikle görece küçük gruplara karışır. Sürüler haliçlerde toplandığında, sayıları binlerce olabilir ve bu, tüm beyaz balina nüfusunun önemli bir kısmını temsil ediyor olabilir. Böyle zamanlarda, avlanılmaya en açık durumda bulunurlar.
Beyaz balina sürüleri kararlı değildir, bireyler sürü değiştirmeye meyillidir. Sürü üyeliği nadiren kalıcıdır ve radyo vericileriyle sürdürülmüş izlemelerde, bir sürü içinde gözlenmesine başlanmış beyaz balinaların birkaç gün içinde o sürüden yüzlerce kilometre ötede bulunabildikleri görülmüştür. Bu canlılardaki en yakın sosyal ilişki, anneyle yavrusu arasındakidir. Yavrular yazın sıklıkla annelerinin gittiği halice giderler ve hatta, tam erişkin hâle geldikten sonra bile anneleriyle görüşebilirler.
Beyaz balinanın çıtırtı, gıcırtı, bağırtı, ıslık ve çan benzeri tınlamalardan oluşan, geniş bir ses yelpazesi vardır. Bu ses çeşitliliği nedeniyle, sürü halindeki hayvanlar, konserden hemen önce çalgılarını akort eden bir orkestraya benzetilebilir. Araştırmacılar, çoğunluğu 0,1 - 12 kHz aralığında olmak üzere, 50 farklı ses kaydetmişlerdir.
Bu canlılar, oldukça oyuncu oluşlarıyla ve diğer balinalar ile insanlara tükürüşleriyle de bilinirler. Gösteri için alıkondukları akvaryumdaki bakıcılarını ağızlarıyla su atarak ıslatmaları sık karşılaşılan bir davranıştır.
Dağılım ve nüfus
Beyaz balinalar, Kuzey Kutbu ve kutup altı denizlerde, 50° K ile 80° K enlemleri arasında hareket ederler. Ayrıca, kasabasının yakınlarında, St. Lawrence Nehri halici ve fiyordunda dolaşan yalıtılmış bir nüfus da bulunmaktadır.
İlkbaharda yazı geçirecekleri kuzey bölgelerine hareket eden sürüler, birbirinden kopuk koy, haliç ve diğer benzer sığ girintilere yerleşirler. Anne bireyler, genellikle her yıl aynı bölgeye döner. Sonbaharda yaz sığınakları giderek buzla dolan beyaz balinalar, kışı geçirmek için bu bölgelerden ayrılırlar ve çoğunluğu, ilerleyen yüzer buz kitlesinin kıyısına yakın kalmaya özen göstererek yol alır. Geri kalanlar ise buz tutan bölgenin altında kalır ve nefes almak için yüzeye ulaşan buz yarıklarını ve doğal açıklıkları kullanır. Ayrıca, buz altında hapsolmuş hava ceplerini de bulabilirler. Yoğun buz kitlesinin deniz yüzeyinin %95'inden fazlasını kaplayabildiği bu koşullarda, beyaz balinaların yüzeye açılan ince yarıkları bulabilme konusundaki dikkate değer özellikleri bilim insanları için sırrını koruyan bir ilgi alanıdır. Beyaz balinalardaki yeteneğinin, buz altı deniz koşullarına özel yankılanmaya çok iyi uyum sağlamış olduğu açıktır ve bu yetenekleriyle de su açıklıklarını algılayabildikleri ileri sürülmüştür.
9 Haziran 2006'da, orta Alaska'daki Fairbanks şehrine yakın geçen Tanana Nehri'nde genç bir beyaz balina ölüsü bulunmuştur. Bu yer, hayvanın doğal yaşam alanı olan okyanustan yaklaşık 1600 km uzaktadır. Beyaz balinaların bazen göç eden balıkları izledikleri bilindiği için, bu bireyin de nehir yukarı göç eden somonları izlemiş olabileceği düşünülmüştür[2].
Günümüzde, küresel beyaz balina nüfusu yaklaşık 100.000 kadardır. Bu sayı diğer balinalarla karşılaştırıldığında çok daha büyük ama onlarca yıl süren aşırı avlanma dönemi öncesine göre çok daha küçüktür. Beaufort Denizi'nde 40.000, Hudson Körfezi'nde 25.000, Bering Denizi'nde 18.000 ve Kanada'nın kuzeyindeki Arktik Okyanus bölgelerinde de 28.000 bireylik dağılımların olduğu tahmin edilmektedir. St. Lawrence halicindeki nüfus ise yaklaşık 1000 bireyliktir[3].
Düşmanlar ve insan etkisi
Beyaz balinanın ana doğal düşmanı, buz tabakalarında bulunan açıklıklara nefes almak için çıkmasını bekleyen kutup ayılarıdır. Ayrıca, katil balinalara hedef olabilecek kadar da küçüktür.
Öngörülebilir göç düzenleri ve yüksek sayıları nedeniyle, Arktik yerel halklar yüzyıllarca beyaz balina avlamıştır. Günümüzde de pek çok bölgede, sürdürülebilir olduğuna inanılan bir avlanma düzeni vardır. Ancak, günümüzde ile ilgili genel moratoryum dahilinde yasaklanmış ama geçmişte , ve Grönland açıklarında sürdürülmüş olan ticari avlar ile beyaz balina nüfusu büyük tehlikeye atılmıştır. Resmî olarak izin verilmese de yerli halkın bu bölgelerdeki avlanması devam etmektedir ve beyaz balina nüfuslarının hiç düzelmeyebileceği düşünülmektedir. Bu bölgeler, hem sürdürülebilir avlanmanın elde edilmesi için İnuit halkları ve ulusal hükûmetler arasında yoğun tartışma konusu hem de beyaz balinanın Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi'nde 1994'ten beri "zarar görebilir" kategorisinde yer alışının nedenidir.
Beyaz balinaların haliçlerde toplanıyor oluşu nedeniyle, insan kaynaklı kirlenme bu canlıların sağlıkları için büyük tehlike oluşturmaktadır. St. Lawrence Nehri'ndeki kirlenme nedeniyle, burada yerleşik nüfusta kanser vakalarının arttığı bildirilmiştir. Yine, bu bölgede yerleşik beyaz balinaların bedeninde o kadar çok kirletici madde bulunur ki, ölen bireylerin cesetleri zehirli atık olarak kabul edilir. Bu kirlenmenin etkilenen nüfuslar üzerindeki uzun dönemli etkilerinin ne olacağı ise henüz bilinmemektedir.
İnsanların tekne ya da gemilerle verdikleri rahatsızlık da beyaz balinalara karşı tehdit oluşturmaktadır. Bu canlıların bazı toplulukları küçük tekneleri hoş görebilmekteyken, diğerlerinin tekne ve gemilerden etkin bir şekilde uzak durdukları bilinmektedir. Bununla birlikte, St. Lawrence ve Churchill Nehirleri yakınlarında , büyük ve giderek artan bir etkinliğe dönüşmüştür.
Beyaz balinalar, insanlarca tutsak edilen ilk balina türlerindendir. Bir beyaz balina, ilk olarak 1861'de New York şehrindeki 'nde gösterilmiştir. Günümüzde bu canlılar, Kuzey Amerika, Avrupa ve Japonya'daki akvaryumlar ve deniz yaşamı parklarında tutulan az sayıdaki balina türlerindendir. Bu ortamlardaki popülerlikleri, renklerinin çekiciliğinden ve yüzlerindeki ifade zenginliğinden kaynaklanmaktadır: çoğu yunus türünün "gülümseme"si sabit iken, birbirine kaynamamış boyun omurlarının onlara daha fazla hareket sağlaması nedeniyle beyaz balinaların ifade yelpazesi daha fazladır. Akvaryumlardaki beyaz balinaların çoğu doğada yakalanmış, bir kısmı ise tutuldukları ortamlardaki üretme programları ile elde edilmiştir.
Beyaz balinalar, hem Birleşik Devletler Donanması hem de eski Sovyetler Birliği tarafından, Arktik sularda sürdürdükleri mayın arama operasyonlarında kullanılmıştır.
Beyaz balina Aydın
Beyaz balina Aydın[4], ilk kez 25 Ocak 1992'de, Gerze'nin Gürzüvet (Yenikent) mevkii açıklarında avlanmakta olan bir balıkçı tarafından görülmüş ve sonra diğer balıkçılarca beslenerek takip ettirilip Gerze limanına getirilmiş bir beyaz balinadır. Adını, balıkçı barınağının şişman ve zihinsel engelli bir siması olan Aydın Topal'a benzetilmesiyle almıştır.
Sonraki günlerde, Aydın'ın aslında Ukrayna'nın Sivastopol şehrindeki bir araştırma enstitüsünden kaçtığı anlaşılmıştır. Rus büyükelçiliğinden yapılan açıklamaya göre, Bering Boğazı'ndan Rusya Bilimler Akademisi'nin Sivastopol'de bulunan ve hayvan evrimi ve morfolojisiyle ilgili olan bir enstitüsüne 19 Eylül 1991'de getirilmiş olan Aydın, bu enstitünün yoğun bir yağmur ve sel nedeniyle tahrip olan dolfinaryum havuzundan kaçmıştır. İngiliz kaynakları ise bu hayvanın mayın taşıyıcısı olarak yetiştirildiği bir askeri tesisten kaçtığını belirtmişlerdir.
'ndan bir ekip tarafından ölçümleri yapılan 4,5 metre uzunluğundaki Aydın, o dönemde yalnız Gerzeliler'in sevgilisi olmakla kalmamış, bütün Türkiye'de ve giderek dünyada yankı uyandırmış ve çeşitli ülkelerden bilim insanlarıyla Yeşil Barış örgütü üyelerinin Gerze'ye uğramasına neden olmuştur. Bir süre sonra da bu durum, Rus ve Ukrayna makamlarının hayvanı geri istemesiyle İngiliz makamlarının buna karşı çıkmasından kaynaklanan çekişmelere sahne olmuştur. Sonuçtaysa, Ukrayna makamları ilgili uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde Aydın'ı geri istemiş ve 27 Mart 1992'den itibaren kıyılara uğraya uğraya Gerze'den Giresun'a kadar gelen hayvanı, 6 Nisan 1992'de, Giresun'un Espiye ilçesi açıklarına gelen bir gemiyle götürmüşledir. Yeşil Barış üyelerinin de karşı koymaya çalıştığı bu eylem, özellikle yerel halkta üzüntü ve kızgınlığa yol açmıştır.
Daha sonra, 14 Nisan 1993'te tekrar kaçan Aydın, 18 Temmuz 1993'te Gerze festivalinin ilk gününde yine uğramış ve büyük sevinç yaratmıştır. Ancak, aynı gece ortadan kaybolan Aydın, bir daha görülmemiştir.
Resimler
-
![image]()
'nda bir beyaz balina. -
![image]()
'nda bir beyaz balina. -
![image]()
Seyir halindeki bir beyaz balina grubu. -
![image]()
Beyaz balinanın resmedildiği bir Faroe Adaları pulu.
Kaynakça
Temel
- İngilizce Wikipedia'daki Beluga maddesinin 4 Aralık 2006 sürümü.
- National Audubon Guide to Marine Mammals of the World. Reeves, Stewart, Clapham and Powell. Random House. .
- Beluga Whales. Tony Martin. Voyager Press, Stillwater, MN, USA, 1996. .
- Beluga Whale. Gregory M. O'Corry-Crowe. Encyclopedia of Marine Mammals (pp 95-99). Perrin, Wursig and Thewissen eds. Academic Press. .
Diğer
- ^ The 2006 IUCN Red List of Threatened Species: Delphinapterus leucas10 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ boston.com News: Scientists: Whale found inland likely froze30 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ WDCS (Whale and Dolphin Conservation Society): Portrait of endangered beluga whales in Quebec30 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ "Düş Hekimi" Yalçın Ergir: "Beyaz balina Aydın (bizim masalımız)"7 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
Dış bağlantılar
- ARKive'da
- Vancouver Akvaryumu sitesinde
- Belugalar ve Denizkızları[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Beyaz balina ak balina beluga balinasi ya da yalnizca beluga Delphinapterus leucas balinalar Cetacea takiminin Monodontidae familyasi icindeki Delphinapterus cinsinin tek turudur Yasam alani arktik ve arktik alti denizler olan bu memeli icin kullanilan beluga adi Rusca da beyaz anlamina gelen Beluha belukha sozcugunden turemistir Hayvanin Latince olan bilimsel adi ise beyaz leucas yuzgecsiz apterus yunus delphin anlamini tasir Beyaz balinaKorunma durumuNeredeyse tehdit altinda IUCN 2 3 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataAlt sube VertebrataInfa sube GnathostomataSinif MammaliaTakim Cetacea Balinalar Alt takim Odontoceti Disli balinalar Familya MonodontidaeCins Delphinapterus Linnaeus 1758Tur D leucasIkili adlandirmaDelphinapterus leucas Pallas 1776 Beyaz balinanin dunya denizlerindeki yayilimiSiniflama ve evrimBeyaz balina ilk olarak 1776 da Peter Simon Pallas tarafindan tanimlanmistir Monodontidae familyasini kendisinin Delphinapterus cinsinin tek turu olmasi gibi Monodon cinsinin tek turu olan narval Monodon monoceros ile paylasir Bir donem icin de ayni familya uygun gorulmusse de yakin tarihli genetik kanitlar ile bu canlinin yunusgiller Delphinidae familyasina dahil oldugunu belirlenmistir Beyaz balinanin bilinen en eski genetik atasi izine gec Miyosen devrinde rastlanan ve gunumuzde soyu tukenmis olan Denebola brachycephala dir ilgili familyanin bir zamanlar daha sicak denizlerde gelistigini gosteren tek bir fosil bulunmustur Bu fosil kaydi gorece yakin zamanlarda beyaz balinanin dagilim alaninin yuzer buz dagilimi ile degistigini de gostermektedir Buz devirlerinde genisleyen dagilim alani buzlarin geri cekilmesiyle daralmistir AdlandirmaTehdit Altindaki Turlerin Kirmizi Listesi nde hem beyaz balina hem de beluga adlari genel adlar olarak verilmektedir 1 ancak beluga adi giderek daha fazla kullanilmaya baslanmistir Bu ad Rusca da beyaz anlamina gelen Beluha belukha sozcugunden turemistir Mersin morinasinin Huso huso Ingilizcedeki adi beluga sturgeon oldugu ve yalnizca beluga olarak da anilabildigi icin karisikligin onune gecmek isteyen bilim insanlari beyaz balina icin bazen beluga whale beluga balinasi adini da kullanirlar Yuksek ve tiz sesli islik bagirti ve gicirti sesleri cikariyor olmasi nedeniyle beyaz balina icin Ingilizce halk dilinde sea canary deniz kanaryasi adi da kullanilir Fiziksel ozelliklerBuyukluk Beyaz balina 5 metreye kadar uzayabilir ve bu haliyle de cogu disli balinadan kucuk ama yine disli balinalar icinde siniflanan yunuslarin cogundan buyuktur Erkekler genellikle disilerden buyuk olur erkekler 1 5 ton agirliga ulasabilirken disiler yaklasik 1 tonda kalir Yeni dogmus bir beyaz balina yaklasik 1 5 metre uzunluga ve 80 kg agirliga sahiptir Ayirici ozellikler nda bir beyaz balina Eriskin bir beyaz balina yanilgiya yer birakmayacak kadar tipik bir hayvandir Rengi tamamen beyazdir Bir sirt yuzgeci yerine ayni anatomik bolgede bir cikintisi vardir Sirt yuzgecinin olmayisi hayvanin bilimsel cins adinda belirtilen bir ozelliktir Delphinapterus adindaki apterus Latincede yuzgecsiz anlamina gelen bir sozcuktur Bilim insanlari sirt yuzgeci yerine bir sirt cikintisi gelismesinin evrimsel aciklamasini buz alti ortamlara uyum ya da olasi bir isi koruma yolu olarak yapmaktadir Alin bombesinin cok cikik yuvarlak ve yumusak olusu nedeniyle bas yapisi tum diger balinalardan farklidir Bu cikikligin sebebi yunuslarin da dahil oldugu disli balinalarin cogunda bulunan dokusunun beyaz balinada oldukca buyuk olusudur Beyaz balina sinuslerinde hava dolastirarak bu melonun seklini degistirebilmektedir Yine diger hicbir balinada bulunmayan bir ozellik olarak beyaz balinanin boyun birbirine kaynamamistir ve hayvan basini yanlara ve yukari asagi kismen oynatabilmektedir Ozellikle beslendiginde belirgin olmak uzere beyaz balinanin govdesi yuvarlaktir ve bas ve kuyruga dogru incelir Hayvan buyudukce kuyruk yuzgeci de buyur ve giderek daha gosterisli kivrimlara kavusur Kisa ve genis gogus yuzgecleri neredeyse kare sekillidir Ureme ndaki disi bir beyaz balina ve yaklasik 2 aylik yavrusu Eriskin erkek bireyler 8 disiler ise 5 yasinda ulasir Ciftlesmenin asamalari yeterince anlasilamamistir Ciftlesmeler esasen kis ya da erken ilkbahar sirasinda hayvanlar henuz kisi gecirdikleri sulardayken ya da goc etmeye henuz baslamisken olmaktadir ama baska zamanlarda da ciftlesmeler gozlenmistir Bu da zigotun rahime tutunmasinin gecikebildigi olasiligina isaret etmektedir Disiler yaklasik 15 ay suren gebelik doneminin sonunda ilkbaharda tek bir yavru dogururlar Emzirme donemi yaklasik 2 yildir Genc beyaz balinalar tamamen koyu gri renge sahiptir Bu grilik hayvanlar buyudukce giderek acilir ve disilerde 7 erkeklerde ise 9 yasinda tipik saf beyaz renge ulasir Beyaz balinalarin dogal omru yaklasik 40 yildir Beslenme ve davranisBeyaz balina temelde balikla beslenen yavas yuzen bir memelidir Ahtapot ve murekkep baligi gibi kafadan bacaklilar ile yengec ve karides gibi kabuklulari da yiyebilir Deniz tabaninda besin aramayi tipik olarak 300 metre gibi derinliklerde gerceklestirir ama bunun en az iki kati kadar derine de dalabilir Buz tabakasinin yakininda yuzmekte olan bir beyaz balina toplulugu Beyaz balinalar oldukca sosyal canlilardir Siklikla ayni cinsiyet ve yasa sahip bireylerin olusturdugu suruler halinde hareket ederler ve erkeklerden olusan gruplar yuzlerce birey icerebilir Yavrusu olan anneler genellikle gorece kucuk gruplara karisir Suruler haliclerde toplandiginda sayilari binlerce olabilir ve bu tum beyaz balina nufusunun onemli bir kismini temsil ediyor olabilir Boyle zamanlarda avlanilmaya en acik durumda bulunurlar Beyaz balina suruleri kararli degildir bireyler suru degistirmeye meyillidir Suru uyeligi nadiren kalicidir ve radyo vericileriyle surdurulmus izlemelerde bir suru icinde gozlenmesine baslanmis beyaz balinalarin birkac gun icinde o suruden yuzlerce kilometre otede bulunabildikleri gorulmustur Bu canlilardaki en yakin sosyal iliski anneyle yavrusu arasindakidir Yavrular yazin siklikla annelerinin gittigi halice giderler ve hatta tam eriskin hale geldikten sonra bile anneleriyle gorusebilirler Beyaz balinanin citirti gicirti bagirti islik ve can benzeri tinlamalardan olusan genis bir ses yelpazesi vardir Bu ses cesitliligi nedeniyle suru halindeki hayvanlar konserden hemen once calgilarini akort eden bir orkestraya benzetilebilir Arastirmacilar cogunlugu 0 1 12 kHz araliginda olmak uzere 50 farkli ses kaydetmislerdir Bu canlilar oldukca oyuncu oluslariyla ve diger balinalar ile insanlara tukurusleriyle de bilinirler Gosteri icin alikonduklari akvaryumdaki bakicilarini agizlariyla su atarak islatmalari sik karsilasilan bir davranistir Dagilim ve nufusBeyaz Balina veya Beluga Balinasi Delphinapterus leucas Hudson Korfezi Kanada yakinlarindaki Churchill Nehri nden Beyaz balinalar Kuzey Kutbu ve kutup alti denizlerde 50 K ile 80 K enlemleri arasinda hareket ederler Ayrica kasabasinin yakinlarinda St Lawrence Nehri halici ve fiyordunda dolasan yalitilmis bir nufus da bulunmaktadir Ilkbaharda yazi gecirecekleri kuzey bolgelerine hareket eden suruler birbirinden kopuk koy halic ve diger benzer sig girintilere yerlesirler Anne bireyler genellikle her yil ayni bolgeye doner Sonbaharda yaz siginaklari giderek buzla dolan beyaz balinalar kisi gecirmek icin bu bolgelerden ayrilirlar ve cogunlugu ilerleyen yuzer buz kitlesinin kiyisina yakin kalmaya ozen gostererek yol alir Geri kalanlar ise buz tutan bolgenin altinda kalir ve nefes almak icin yuzeye ulasan buz yariklarini ve dogal acikliklari kullanir Ayrica buz altinda hapsolmus hava ceplerini de bulabilirler Yogun buz kitlesinin deniz yuzeyinin 95 inden fazlasini kaplayabildigi bu kosullarda beyaz balinalarin yuzeye acilan ince yariklari bulabilme konusundaki dikkate deger ozellikleri bilim insanlari icin sirrini koruyan bir ilgi alanidir Beyaz balinalardaki yeteneginin buz alti deniz kosullarina ozel yankilanmaya cok iyi uyum saglamis oldugu aciktir ve bu yetenekleriyle de su acikliklarini algilayabildikleri ileri surulmustur 9 Haziran 2006 da orta Alaska daki Fairbanks sehrine yakin gecen Tanana Nehri nde genc bir beyaz balina olusu bulunmustur Bu yer hayvanin dogal yasam alani olan okyanustan yaklasik 1600 km uzaktadir Beyaz balinalarin bazen goc eden baliklari izledikleri bilindigi icin bu bireyin de nehir yukari goc eden somonlari izlemis olabilecegi dusunulmustur 2 Gunumuzde kuresel beyaz balina nufusu yaklasik 100 000 kadardir Bu sayi diger balinalarla karsilastirildiginda cok daha buyuk ama onlarca yil suren asiri avlanma donemi oncesine gore cok daha kucuktur Beaufort Denizi nde 40 000 Hudson Korfezi nde 25 000 Bering Denizi nde 18 000 ve Kanada nin kuzeyindeki Arktik Okyanus bolgelerinde de 28 000 bireylik dagilimlarin oldugu tahmin edilmektedir St Lawrence halicindeki nufus ise yaklasik 1000 bireyliktir 3 Dusmanlar ve insan etkisiBeyaz balinanin ana dogal dusmani buz tabakalarinda bulunan acikliklara nefes almak icin cikmasini bekleyen kutup ayilaridir Ayrica katil balinalara hedef olabilecek kadar da kucuktur Ongorulebilir goc duzenleri ve yuksek sayilari nedeniyle Arktik yerel halklar yuzyillarca beyaz balina avlamistir Gunumuzde de pek cok bolgede surdurulebilir olduguna inanilan bir avlanma duzeni vardir Ancak gunumuzde ile ilgili genel moratoryum dahilinde yasaklanmis ama gecmiste ve Gronland aciklarinda surdurulmus olan ticari avlar ile beyaz balina nufusu buyuk tehlikeye atilmistir Resmi olarak izin verilmese de yerli halkin bu bolgelerdeki avlanmasi devam etmektedir ve beyaz balina nufuslarinin hic duzelmeyebilecegi dusunulmektedir Bu bolgeler hem surdurulebilir avlanmanin elde edilmesi icin Inuit halklari ve ulusal hukumetler arasinda yogun tartisma konusu hem de beyaz balinanin Tehdit Altindaki Turlerin Kirmizi Listesi nde 1994 ten beri zarar gorebilir kategorisinde yer alisinin nedenidir Beyaz balinalarin haliclerde toplaniyor olusu nedeniyle insan kaynakli kirlenme bu canlilarin sagliklari icin buyuk tehlike olusturmaktadir St Lawrence Nehri ndeki kirlenme nedeniyle burada yerlesik nufusta kanser vakalarinin arttigi bildirilmistir Yine bu bolgede yerlesik beyaz balinalarin bedeninde o kadar cok kirletici madde bulunur ki olen bireylerin cesetleri zehirli atik olarak kabul edilir Bu kirlenmenin etkilenen nufuslar uzerindeki uzun donemli etkilerinin ne olacagi ise henuz bilinmemektedir Antalya daki bir gosteride Mila adli 6 yasindaki beyaz balina Insanlarin tekne ya da gemilerle verdikleri rahatsizlik da beyaz balinalara karsi tehdit olusturmaktadir Bu canlilarin bazi topluluklari kucuk tekneleri hos gorebilmekteyken digerlerinin tekne ve gemilerden etkin bir sekilde uzak durduklari bilinmektedir Bununla birlikte St Lawrence ve Churchill Nehirleri yakinlarinda buyuk ve giderek artan bir etkinlige donusmustur Beyaz balinalar insanlarca tutsak edilen ilk balina turlerindendir Bir beyaz balina ilk olarak 1861 de New York sehrindeki nde gosterilmistir Gunumuzde bu canlilar Kuzey Amerika Avrupa ve Japonya daki akvaryumlar ve deniz yasami parklarinda tutulan az sayidaki balina turlerindendir Bu ortamlardaki populerlikleri renklerinin cekiciliginden ve yuzlerindeki ifade zenginliginden kaynaklanmaktadir cogu yunus turunun gulumseme si sabit iken birbirine kaynamamis boyun omurlarinin onlara daha fazla hareket saglamasi nedeniyle beyaz balinalarin ifade yelpazesi daha fazladir Akvaryumlardaki beyaz balinalarin cogu dogada yakalanmis bir kismi ise tutulduklari ortamlardaki uretme programlari ile elde edilmistir Beyaz balinalar hem Birlesik Devletler Donanmasi hem de eski Sovyetler Birligi tarafindan Arktik sularda surdurdukleri mayin arama operasyonlarinda kullanilmistir Beyaz balina AydinBeyaz balina Aydin 4 ilk kez 25 Ocak 1992 de Gerze nin Gurzuvet Yenikent mevkii aciklarinda avlanmakta olan bir balikci tarafindan gorulmus ve sonra diger balikcilarca beslenerek takip ettirilip Gerze limanina getirilmis bir beyaz balinadir Adini balikci barinaginin sisman ve zihinsel engelli bir simasi olan Aydin Topal a benzetilmesiyle almistir Sonraki gunlerde Aydin in aslinda Ukrayna nin Sivastopol sehrindeki bir arastirma enstitusunden kactigi anlasilmistir Rus buyukelciliginden yapilan aciklamaya gore Bering Bogazi ndan Rusya Bilimler Akademisi nin Sivastopol de bulunan ve hayvan evrimi ve morfolojisiyle ilgili olan bir enstitusune 19 Eylul 1991 de getirilmis olan Aydin bu enstitunun yogun bir yagmur ve sel nedeniyle tahrip olan dolfinaryum havuzundan kacmistir Ingiliz kaynaklari ise bu hayvanin mayin tasiyicisi olarak yetistirildigi bir askeri tesisten kactigini belirtmislerdir ndan bir ekip tarafindan olcumleri yapilan 4 5 metre uzunlugundaki Aydin o donemde yalniz Gerzeliler in sevgilisi olmakla kalmamis butun Turkiye de ve giderek dunyada yanki uyandirmis ve cesitli ulkelerden bilim insanlariyla Yesil Baris orgutu uyelerinin Gerze ye ugramasina neden olmustur Bir sure sonra da bu durum Rus ve Ukrayna makamlarinin hayvani geri istemesiyle Ingiliz makamlarinin buna karsi cikmasindan kaynaklanan cekismelere sahne olmustur Sonuctaysa Ukrayna makamlari ilgili uluslararasi hukuk kurallari cercevesinde Aydin i geri istemis ve 27 Mart 1992 den itibaren kiyilara ugraya ugraya Gerze den Giresun a kadar gelen hayvani 6 Nisan 1992 de Giresun un Espiye ilcesi aciklarina gelen bir gemiyle goturmusledir Yesil Baris uyelerinin de karsi koymaya calistigi bu eylem ozellikle yerel halkta uzuntu ve kizginliga yol acmistir Daha sonra 14 Nisan 1993 te tekrar kacan Aydin 18 Temmuz 1993 te Gerze festivalinin ilk gununde yine ugramis ve buyuk sevinc yaratmistir Ancak ayni gece ortadan kaybolan Aydin bir daha gorulmemistir Resimler nda bir beyaz balina nda bir beyaz balina Seyir halindeki bir beyaz balina grubu Beyaz balinanin resmedildigi bir Faroe Adalari pulu KaynakcaTemel Ingilizce Wikipedia daki Beluga maddesinin 4 Aralik 2006 surumu National Audubon Guide to Marine Mammals of the World Reeves Stewart Clapham and Powell Random House ISBN 0 375 41141 0 Beluga Whales Tony Martin Voyager Press Stillwater MN USA 1996 ISBN 0 89658 306 6 Beluga Whale Gregory M O Corry Crowe Encyclopedia of Marine Mammals pp 95 99 Perrin Wursig and Thewissen eds Academic Press ISBN 0 12 551340 2 Diger The 2006 IUCN Red List of Threatened Species Delphinapterus leucas10 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde boston com News Scientists Whale found inland likely froze30 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde WDCS Whale and Dolphin Conservation Society Portrait of endangered beluga whales in Quebec30 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dus Hekimi Yalcin Ergir Beyaz balina Aydin bizim masalimiz 7 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarARKive da Vancouver Akvaryumu sitesinde Belugalar ve Denizkizlari olu kirik baglanti