Boeing 747 Jumbo Jet havayolu taşımacılığında kullanılan bir jet uçağıdır ilk ticari uçuşunu 1970 yılında

Boeing 747 (Jumbo Jet), havayolu taşımacılığında kullanılan bir jet uçağıdır. İlk ticari uçuşunu 1970 yılında gerçekleştirmiştir. Büyüklük rekorunu Airbus A380'in hizmete girdiği 2006 yılına kadar elinde tutmuştur. 2006 yılı itibarıyla en uzun kanat genişliğine Hughes H-4 Hercules sahiptir ancak en büyük ticari uçak, Sovyet yapımı kargo uçağı Antonov An-225'tir.

Boeing 747
Yeni Zelanda Havayolları'na ait bir Boeing 747
Türü	Yolcu uçağı
Ulusal köken	ABD
Üretici	Boeing
Tasarımcı	Joe Sutter
İlk uçuş	9 Şubat 1969
Hizmete giriş	22 Ocak 1970
Durumu	Etkin hizmette
Ana kullanıcı	United Parcel Service Lufthansa
Üretim aralığı	1968-2022
Üretim sayısı	1.527 (Kasım 2016)
Birim maliyeti	275 milyon $ 351,4 milyon $ (747-8)

Boeing Commercial Aircraft tarafından üretilen dört motorlu 747, çift katlı bir tasarıma sahiptir. İki-sınıf yerleşim planı 524 yolcu için yer sağlarken, tipik üç-sınıf yerleşim planı 416 yolcu için yer sağlamaktadır. Üst katın oluşturduğu kambur, 747'nin kolayca tanınabilmesini sağlar.

Şu anda üretimde olan 747 serisi ses hızının altında (genel olarak 0,85 mach) ve kıtalar arası mesafelerde (7.260 Deniz mili) uçmaktadır. Bazı modellerle New York'tan Hong Kong'a — dünyanın çevresinin üçte biri— durmaksızın uçmak mümkün olmaktadır. 1989 yılında Qantas'a ait bir 747-400'ün Londra'dan Sidney'e (18.001 km) 20 saat ve 9 dakikada uçmasına karşılık, teslimat amaçlı olan bu uçuş yolcu veya kargo yükü olmadan gerçekleştirilmiştir.

Tarih

Gelişim

Seattle-Washington'daki Uçuş Müzesi'nde sergilenen 747 prototipi "City of Everett" ilk kez gökyüzüyle buluşan 747 olmuştur

1960'lardaki hava ulaşımı patlaması sonucunda 747 doğmuştur. Boeing 707'nin önderliğini yaptığı ticari jet ulaşım dönemi uzun mesafeli yolculuk devrimini gerçekleştirmiş ve dünyanın her yerine kısa zamanda ulaşılabilmesini mümkün kılmıştır. Boeing, büyük bir hava taşıma aracı için Amerika Silahlı Kuvvetleri'ne teklif götürürken çalışmalara çoktan başlamıştı. Anlaşma Boeing yerine Lockheed firmasının ürettiği C-5 Galaxy için yapıldı ancak o sırada en sadık müşterileri olan Pan Am, 707'nin iki katı büyüklüğünde bir yolcu uçağının geliştirilmesi talebinde bulundu. 1966 yılında Boeing firması üretmekte olduğu uçağın başlangıç modelinin 747 olarak isimlendirilmesini önerdi. Pan Am firması ilk 100 serinin 25 adedini 550 milyon dolara sipariş ederek ana müşteri oldu. Orijinal tasarım tam-uzun çift-katlı uçak gövdesiydi. Tahliye yolları sorunu nedeniyle geniş-gövde tasarımına geçildi.

O zamanlar 747'nin yerini süpersonik bir tasarımın alacağı düşünülüyordu. Boeing zekice bir hareketle 747'yi kargo uçağına dönüştürülebilir şekilde tasarlamıştı. Böylece Boeing, yolcu uçağı modelinin satışları azaldığında kargo uçağı olarak üretimi sürdürebilecekti. Kokpit, 747'yi diğerlerinden ayıran şişkinliği oluşturan kısaltılmış üst kata alındı, böylece burun kısmına yükleme kapısı eklenebilecekti. Concorde ve Boeing'in üretilmemiş Boeing 2707 modeli gibi süpersonik uçakları, petrol fiyatlarının çok yüksek olduğu dönemlerde kârlı işletim için çok maliyetli olmaları ve kara üzerindeki süpersonik uçuşlarla ilgili düzenlemeler nedeniyle hiçbir zaman gereksinimleri karşılayamadı.

Burun yükleme kapağı açılmış bir Cargolux Boeing 747-400F

400 adet sattıktan sonra 747'nin modasının geçmesi bekleniyordu. Fakat 747 beklentilerin ötesine geçerek 1993 yılında 1.000 adet olan hedefini aştı. Yolcu modelinin satışlarında beklenen azalma ancak 20 yıl sonra, 2000 başlarında gerçekleşti. 747 gibi bir uçağın geliştirilmesi büyük sorumluluktu ve Boeing'in böyle bir montajı yapacak büyüklükte tesisi yoktu. Böylece şirket Everett, Washington civarındaki 780 dönümlük arazi üzerine yeni bir fabrika inşa etti. Bu fabrika şimdiye kadar yapılmış en büyük hacme sahip binadır.

güçlü bir motor geliştirdi. JT9D isimli motor ilk kez ve sadece 747 için kullanıldı. Güvenlik ve uçabilirlik kaygılarını gidermek için 747 dört yedek hidrolik sistem, ayrı kontrol yüzeyleri, yedek ana iniş takımı, çift yapısal fazlalıklar ve standart pistleri kullanmaya imkân veren geliştirilmiş hareketli kanatlar ile donatıldı. Kanatlar 37,5 derecelik bir açıyla geriye doğru çekilerek 747'nin mevcut hangarlarını kullanabilecek boyuta gelmesi sağlandı.

Uçuş onaylaması döneminde Boeing, 747'nin test pilotu Jack Waddel'e atfen "Wadell'in Vagonu" adı verilen kamyonun üstüne monte edilmiş kokpitten oluşan alışılmışın dışında bir eğitim cihazı imal etti. Bu cihaz yüksek üst kat konumundan uçağı taksi etmeyi öğretmek amacıyla tasarlanmıştı.

Boeing firması 747'yi Pan Am'a 1970 yılında teslim etme sözü vermişti. Bu gelişim, imalat ve test için dört yıldan az bir süre demekti. İş o kadar süratli gidiyordu ki, 747'nin geliştirilmesinde çalışanlara "inanılmazlar" adı verilmişti. 747'yi geliştirme ve Everett fabrikasının inşaatı, maliyetinin büyük kısmını borçlanarak sağlamak ve şirketin varlığını 747'nin başarısına bağlamak gibi bir kumara girmek demekti. JT9D'nin geliştirilmesinde yaşanan problemler teslimatların gecikmesine yolaçtı. Sonuç olarak 30 kadar uçak Everett'te öylece beklemek durumunda kaldı ve şirket iflasın eşiğine geldi.

Kumar olumlu sonuçlandı ve onlarca yıl boyunca Boeing yolcu uçağı, rakipsiz olmanın tadını çıkarttı. 747'nin rekoru, Boeing'in rakibi Airbus A380 tarafından ancak ilk teslim tarihinden 35 yıl sonra kırılabildi.

Hizmet

Denver Havaalanı'nda United Airlines 747-400 park halinde

15 Ocak 1970 tarihinde, Washington Dulles Uluslararası Havaalanında Başkanın eşi Pat Nixon ve beraberindeki Pan Am yönetim kurulu başkanı Najeeb Halaby tarafından resmî olarak Pan Am Boeing 747 adını aldı. Şampanya kırmak yerine uçağa kırmızı, beyaz ve mavi su püskürtüldü.

Boeing 747'nin ilk ticari uçuşu Pan Am tarafından John F. Kennedy Uluslararası Havaalanı ile Londra Heathrow Havaalanı arasında 21 Ocak 1970 tarihinde gerçekleştirildi. Pan Am 1970'in ilkbahar ve yazında 747'yi Londra-Boston, Washington ve diğer şehirler arasındaki uçuşlarda kullanmaya başladı. Artık hava ulaşımı için yeni bir standart oluşmuştu ve diğer havayolu şirketleri kendi 747'lerini kullanabilmek için acele etmeye başlamıştı. , Japan Airlines, Lufthansa, ve uzun mesafe uçuşlarda 747'yi kullanan ilk firmalar olacaktı. 1970 yazında American Airlines 747'yi New York ve Los Angeles arasında servise soktu.

Başlarda birçok havayolu şirketi 747'ye kuşkuyla yaklaşıyordu. McDonnell Douglas ve Lockheed, geniş gövdeli, üç motorlu ve 747'den önemli ölçüde daha küçük "" üzerinde çalışıyordu. Birçok havayolu şirketi, 747'nin ortalama uzun mesafeli uçuşlar için çok büyük olduğunu düşündüğünden tri-jetlere yatırım yapmayı tercih ediyordu. Ayrıca 747'nin çift katlı yapısına rağmen Airbus A380'in de karşı karşıya olduğu mevcut havaalanlarının altyapısına uyum sağlama konusunda da endişeler mevcuttu.

Havayolu şirketlerinin diğer bir endişesi yakıt verimliliği idi. Üç motorlu bir uçağın dört motorlulara göre daha az yakıt tüketmesi ve şirketlerin maliyetleri düşürme çabasından dolayı yakıt verimliliği 1970'li yıllarda Boeing açısından sorun teşkil ediyordu.

Havayolu şirketlerinin endişeleri 1970'li yıllarda gerçek oldu. Petrol krizi ve Amerika'daki ekonomik durgunluk havayolunu tercih eden yolcu sayısını azalttı ve 747'leri doldurmak zorlaştı. American Airlines daha fazla yolcu çekebilmek için bazı koltukları çıkartıp yerine piyano barları oluşturdu. Zamanla 747'ler kargo taşımacılığına geri döndü ve satıldı. Continental Airlines yıllar sonra 747'leri servisten kaldırdı. Trijet DC-10, ve müteakip twinjet 767 ve A300 gibi daha ufak, daha verimli geniş gövdeli uçaklar 747'nin pazar payını elinden aldı ve havayollarındaki fiyat serbestisi uluslararası noktadan noktaya uçuşları yaygınlaştırdı. Air Canada, Aer Lingus, Avianca, SAS, TAP, , Olympic Airways ve Japan Airlines firmaları da 747'yi servisten kaldırdı.

Buna rağmen birçok uluslararası havayolu şirketi 747'yi yoğun rotalarda kullanmaya devam etti. Bugün en büyük 747 filoları British Airways'e ve Lufthansa'ya aittir.Boeing 747-400 tipi uçakların menzili yaklaşık on veya yirmi saattir.

Uçuş Maliyeti

Boeing 747-400 serisi 747 serisinin en ekonomik jenerasyonudur. İri cüssesine büyük motorlarına yüksek sayıda yolcu taşıması uçağın yolcu başı operasyonel yakıt maliyetini 100 km/ 3,2 lt düşürmüştür. Standart bir otomobil 100 km'de 6 litre benzin harcamaktadır. Uçaktaki bu potansiyeli gören Boeing firması özel 747SR adında daha kısa, daha hafif, sağlamlaştırılmış iniş takımları, azaltılmış yakıt tanklarına sahip yeni versiyon üretmiştir. Eskiyen tasarımı ömrünü dolduran motorları sık sık bakım ihtiyacı gerekmektedir. Boeing 747-400 ile New York - Londra uçuşunun maliyeti 600 avroya kadar düşmektedir. 6000 km'lik uçuşun tek personel yakıt masrafı 192 lt yani yaklaşık 6000 TL tutara mal olmaktadır.

Türleri

747-100

İlk Boeing 747 modeliydi ve 1970 yılında Pan American World Airways'te hizmete girdi. Ilk Boeing 747-100'lerin üst katında sadece 6 tane pencere vardı. Boeing 747-100 son ticari uçuşunu ocak 2014'te Iran Air'de yaptı. Bu modelin kargo versiyonu üretilmedi ve toplamda bu uçaktan 167 tane üretildi.

747SP

Ana madde:Boeing 747SP

En küçük Boeing 747 versiyonudur. 1976 yılında Pan American World Airways'te hizmete girdi. Fakat uçak sadece 45 tane sattı ve günümüzde sadece Iran Air'de yolcu hizmeti vermektedir.

747-200

Boeing 747-200 JT9D-7 motorlarını kullanıyor. Boeing 747-200 yolcu (-200B) kargo (-200F) ve kombi (-200M) versiyonları üretildi. Bazı 747-200'ler hâlen etkin hizmettedir. Bu modelden toplamda 393 (225 -200B, 73 -200F, 13 -200C, 78 -200M ve 4 tane askerî versiyon) üretilmiştir.

747-300

Bu modelin üst katı uzatılmıştı. Boeing 747-300 JT9D-7 veya General Electric CF6-80C2B1 motorları kullanıyor. Toplamda 81 tane üretildi. Günümüzde hâlen Mahan Air'de yarı yolcu yarı kargo olarak hizmet vermektedir.

747-400

Ana madde:Boeing 747-400

En çok satan ve en ekonomik versiyonudur. Toplamda 694 tane üretilmiştir. 2005 itibarıyla yolcu 2009 itibarıyla da kargo versiyonunun üretimi durmuştur. Son yolcu versiyonu nisan 2005'te China Airlines'a teslim edilmiştir. Bu modeli Winglet içermiyordu. Günümüzde en büyük 747-400 kullanıcısı British Airways'tir.

747-8

En yeni ve günümüzde üretimde olan tek Boeing 747 versiyonudur. İlk uçuşunu 8 şubat 2010'da yapmıştır. Kargo versiyonu 12 ekim 2011'te yolcu versiyonu ise 1 haziran 2012'te hizmete girmiştir. Temmuz 2016 itibarıyla, toplamda 125 adet (74 kargo versiyonu ve 51 yolcu versiyonu) onaylanmış sipariş bulunmaktadır. En büyük kullanıcısı British Airways'tir.

Özellikleri

Ölçü	747-100	747-200B	747-300	747-400	747-400ERF	747-8I
Kokpit Mürettebatı	Üç	Üç	Üç	İki	İki	İki
Uzunluk	70.6 m	70.6 m	70.6 m	70.6 m	70.6 m	76.4 m
Kanat Açıklığı	59.6 m	59.6 m	59.6 m	64.4 m	64.4 m	68.5 m
Yükseklik	19.3 m	19.3 m	19.3 m	19.3 m	19.3 m	19.4 m
Boş Ağırlığı	162.400 kg	174.000 kg	178.100 kg	178.756 kg	164.382 kg	276.691 kg
Azami Kalkış Ağırlığı	333.4 t	374.8 t	374.800 kg	396.890 kg	413.636 kg	439.985 kg
Sefer Hızı	mach 0.84 (895 km/h)	mach 0.84 (895 km/h)	mach 0.85 (910 km/h)	mach 0.855 (913 km/h)	mach 0.855 (913 km/h)	mach 0.85 (910 km/h)
Azami Hız	mach 0.89 (1023 km/h)	mach 0.89 (1023 km/h)	mach 0.89 (1023 km/h)	mach 0.92 (1093 km/h)	mach 0.92 (1093 km/h)
Tam Yüklü Menzili	9.800 km	12.700 km	12.400 km	13.450 km	9.200 km	14.815 km
Azami Yakıt Kapasitesi	183.380 litre	199.158 litre	199.158 litre	216.840 litre	216.840 litre
Motor İtme Kuvveti	46.500 lbf PW 46.500 lbf GE 50.100 lbf RR	54.750 lbf PW 52.500 lbf GE 53.000 lbf RR	54.750 lbf PW 55.640 lbf GE 53.000 lbf RR	63.300 lbf PW 62.100 lbf GE 59.500 lbf RR	63.300 lbf PW 62.100 lbf GE
Motor Modelleri	PW JT9D-7A GE CF6-45A2 RR RB211-524B2	PW JT9D-7R4G2 GE CF6-50E2 RR RB211-525D4	PW JT9D-7R4G2 GE CF6-80C2B1 RB211-524D4	PW 4062 GE CF6-80C2B5F RR RB211-524H	PW 4062 GE CF6-80C2B5F	GEnx-2B67

747 Teslimleri

Yıl	Toplam	2017	2016	2015	2014	2013	2012	2011	2010	2009	2008	2007	2006
Siparişler	1.552	-4	17	2	-	12	1	-1	-1	2	3	21	72
Teslimler	1.532	4	9	18	19	24	31	9	-	8	14	16	14

Yıl	2005	2004	2003	2002	2001	2000	1999	1998	1997	1996	1995	1994	1993	1992	1991	1990	1989	1988	1987	1986
Siparişler	43	10	4	17	16	26	35	15	36	56	32	16	2	23	31	122	56	49	66	84
Teslimler	13	15	19	27	31	25	47	53	39	26	25	40	56	61	64	70	45	24	23	35

Yıl	1985	1984	1983	1982	1981	1980	1979	1978	1977	1976	1975	1974	1973	1972	1971	1970	1969	1968	1967	1966
Siparişler	42	23	24	14	23	49	72	76	42	14	20	29	29	18	7	20	30	22	43	83
Teslimler	24	16	22	26	53	73	67	32	20	27	21	22	30	30	69	92	4	-	-	-

Veri tarihi: Mayıs 2017'nin sonu.

Kaza ve Kırımlar

Lufthansa'ya ait bir 747, 1974 yılında Nairobi'de düştü. 747'nin ilk kazası olan bu olayda 59 kişi öldü.
1977 yılında Air-India'ya ait bir Boeing 747 Mumbai açıklarında denize çakıldı. Tüm yolcular ve mürettebat öldü.
27 Mart 1977'de 583 kişinin öldüğü kazada iki 747 yoğun sis nedeniyle çarpıştı. Bu olay havacılık tarihinde en çok can kaybı olan kazadır.
12 Ağustos 1985'te Japan Airlines'ın 123 numaralı uçuşunda a 747SR kontrolünü kaybederek yere çakıldı ve 520 kişi öldü. Havacılık tarihinde tek uçakla meydana gelen kazalarda en çok can kaybı olan olaydır.
Lockerbie faciasındaki uçak bir Pan Am 747-100 idi.
Air India'nın 182 sefer sayılı uçağı 747-237B idi. 23 Haziran'da gerçekleşen patlamada uçakta bulunan 329 kişi öldü. Bu olay 11 Eylül 2001 tarihine kadar uçakla gerçekleşen terörist olayların başında geliyordu.
ACT Havayolları'nın (MyCargo), Türk Hava Yolları adına uçuş yapan 747-417F(SCD) uçağı 16 Ocak UTC 01.45'te Kırgızistan Bişkek Havalimanı'na yaklaşma esnasında elverişsiz hava koşulları nedeniyle yerleşim alanına düştü. 4'ü mürettebat 37 kişi öldü.

1974 yılı itibarıyla toplam 45 adet 747 kazası olmuş ve 3744 kişi ölmüştür.

Dış bağlantılar

En büyük dört uçak boyut karşılaştırması

Boeing 747 ailesi2 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Flash animasyonu
Airliners.net - B747-100 & 20020 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., B747-30027 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., B747-40015 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Boeing 747SP Web sitesi - Üretim Listesi ve Fotoğraflar16 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
İki Boeing 747'nin Tenerife'te çarpışması5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Boeing 747 LCF Duyurusu24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Boeing 747 LCF kargo geliştirme planı29 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Boeing Internet Dergisi B747LCF7 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Boeing 747 - Aircraft-Info.net23 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

Wikimedia Commons'ta Boeing 747 ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Kaynakça

^ ^a ^b ^c "Boeing 747-400 Program Milestones" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Boeing, 27 Ağustos2005
^ "Ask Us - Largest Plane in the World" 12 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Aerospaceweb.org 17 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 29 Nisan 2006
^ "Technical Characteristics -- Boeing 747-400" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Boeing Commercial Aircraft, 29 Nisan 2006
^ "Boeing aircraft Take Qantas Further" 12 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Qantas, 29 Nisan 2006
^ ^a ^b ^c ^d History - "747 Commercial Transport" 16 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Boeing Company, 29 Nisan 2006
^ ^a ^b "Passenger Planes: Boeing 747" 22 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., David Noland, Infoplease (Pearson Education), 30 Nisan 2006
^ ^a ^b ^c "The Boeing 747" 7 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Judy Rumerman, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
^ "The Concorde Supersonic Transport" 28 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., T.A. Heppenheimer, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
^ Bowers, sf. 508
^ "Airbus unveils 'superjumbo' jet" 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC News, 18 Ocak 2005
^ "How the Airbus A380 Works - Triumph or Mistake?" 11 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Howstuffworks, 29 Nisan 2006'da görüntülenmiştir.
^ "Recent Orders." 23 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
^ "Orders and Deliveries search page." 23 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
^ "1977: Hundreds dead in Tenerife plane crash" 9 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC News On This Day, 26 Mayıs 2006'da görüntülenmiştir.
^ Japan marks air crash anniversary 7 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC News, 12 Ağustos 2005

[milestone-1] "Boeing 747-400 Program Milestones" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Boeing, 27 Ağustos2005

[2] "Ask Us - Largest Plane in the World" 12 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Aerospaceweb.org 17 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 29 Nisan 2006

[3] "Technical Characteristics -- Boeing 747-400" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Boeing Commercial Aircraft, 29 Nisan 2006

[4] "Boeing aircraft Take Qantas Further" 12 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Qantas, 29 Nisan 2006

[hist747-5] History - "747 Commercial Transport" 16 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Boeing Company, 29 Nisan 2006

[infoplease-6] "Passenger Planes: Boeing 747" 22 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., David Noland, Infoplease (Pearson Education), 30 Nisan 2006

[ucfc747-7] "The Boeing 747" 7 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Judy Rumerman, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006

[8] "The Concorde Supersonic Transport" 28 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., T.A. Heppenheimer, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006

[9] Bowers, sf. 508

[10] "Airbus unveils 'superjumbo' jet" 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC News, 18 Ocak 2005

[11] "How the Airbus A380 Works - Triumph or Mistake?" 11 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Howstuffworks, 29 Nisan 2006'da görüntülenmiştir.

[12] "Recent Orders." 23 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.

[Boe_O_D_search-13] "Orders and Deliveries search page." 23 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.

[14] "1977: Hundreds dead in Tenerife plane crash" 9 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC News On This Day, 26 Mayıs 2006'da görüntülenmiştir.

[15] Japan marks air crash anniversary 7 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC News, 12 Ağustos 2005