Kutsal İbranice veya klasik İbranice (עברית מקראית), İbranice'nin arkaik bir formu olup, Akdeniz ile Şeria Nehri arasında kalan Kenan toprakları denen bölgede Semitik Kenan dillerinden biriydi. Ahit İbranicesi MÖ yaklaşık 10. yüzyıldan, İkinci Tapınak döneminin sonu olan MS 70 yılına kadar kullanılmıştır. Ahit İbranicesi en nihayetinde gelişip dönüştü ve bu dil MS 2. yüzyıla kadar devam etti. Tanah, sessiz harf iskeletinin ve Orta Çağ'da kullanılmaya başlanan sesli harf sisteminin geçirdiği evrelerin belgesel kanıtıdır. Ayrıca, kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yehuda Krallığı'ndaki lehçe farklılıkları da göze çarpmaktadır.
Kutsal İbranice | |
---|---|
שְֹפַת כְּנַעַן, יְהוּדִית, (לְשוֹן) עִבְרִית, לְשוֹן הַקֹּדֶש | |
Bölge | İsrail Krallığı Yehuda Krallığı |
Etnisite | İbraniler |
Ölü dil | MS 2. yüzyıl |
Dil ailesi | |
Yazı sistemi | Fenike alfabesi İbrani alfabesi |
Dil kodları | |
ISO 639-3 | Çeşitli: hbo smp – |
Kutsal İbranice çeşitli yazı sistemleriyle yazılmıştır. İbraniler MÖ 12. yüzyılda Fenike alfabesini benimsedi ve bu zamanla dönüştü. Bu alfabe Samiriler tarafından korundu ve bugün dahi Samiriler tarafından kullanılan temelini oluşturdu. Modern İbrani alfabesinin temelini oluşturan zamanla Paleo-İbrani alfabesinin yerini aldı. Tüm bu alfabeler. Ahit İbranicesindeki tüm sesleri karşılamıyordu, yine de Yunanca ve Latince uyarlamalar bu sesleri yansıttı. Bu alfabeler orijinalinde sadece sessiz harflerden oluşmaktaydı fakat denen bazı sessiz harfler sesli harf olarak kullanılmaya başlandı. Orta Çağ'da İbrani metinlerinde sesli harfleri göstermek için çeşitli diyakritik sistemler geliştirildi ve bugün bu sistemlerden en yaygını .
Kutsal İbranicede bir seri "vurgusal" sessiz harfler bulunur ve bu harflerin söyleniş şekli tartışma konusudur; muhtemelen ejektif veya faringealdir. Erken Ahit İbranicesinde üç sessiz harfin alfabede karşılığı olmadığından alfebede olan harflerle birleştirilmiştir. Süreksiz harfler Aramca'nın etkisi altında gelişip sürtünmeli hale gelmiştir. Faringeal ve gırtlaksı fonemler bazı bölgelerde lehçe farkından dolayı yumuşamıştır; bu durum modern Samiri İbranicesine de yansımıştır. Sesli harf sistemi zaman içinde büyük değişiklikler geçirmiştir ve antik Yunanca ve Latinceye farklı yansımıştır.
Kutsal İbranicenin, "üç harf köklü" tipik özelliği vardı ve belirli şablonlarla kelimeler oluşturulurdu. Bu dilde iki imla cinsi (eril, dişil) ve üç imla miktarı (tekil, çoğul, çift) bulunurdu. Yüklemler, ses, mod, yön ve zaman özelliklerini birlikte taşırdı. Yüklemde, zaman ve yön, vav (ו) bağlacından etkilenmekteydi. Kelime sırası genelde "yüklem-özne-nesne" sırasını takip edip yüklemler öznenin sayısı, cinsiyeti ve öznelliğine göre değişmekteydi. Zamir ekleri yükleme eklenince nesne, isime eklenince iyelik oluşturmaktaydı.
Terimleme
Mısır hiyeroglifinde ˁ (ʕprw) | ||||
|
Kutsal İbranicesi için kullanılan ilk yazılı kanıtlarda bölgenin adı verilip "שפת כנען" (Kenan dili) denmektedir. Eski Ahit bazen bu dil için "Yahudi dili" (יהודית) terimi kullanmaktadır. Helenistik dönemdeki Yunanca yazılarda bu dil için Hebraios ve Hebraïsti ve עברית (İbranice) veya לשון עברית (İbrani dili) denmektedir. Bu terimin kökeni belirsizdir; ortaya atılan iddialara göre, Mısır ve yakın doğu kaynaklarında diye geçen isimle anlamdaş olan ve Şeria Nehri üzerinden "geçiş"i simgeleyen "geçme" anlamı taşıyan Eber kelimsesinden türemiştir. Yahudiler ayrıca Mişna İbranicesinde bu dil için לשון הקדש (kutsal dil) demeye başlamıştır.
Klasik İbranice, içinde bulunduğu duruma göre, Mişna İbranicesi dahil olmak üzere Orta Çağ öncesi konuşulan İbranice lehçelerini içerebileceği gibi sadece Tanah'ta kullanılan İbraniceyi de temsil etmek amacıyla kullanılabilir. Ahit İbranicesi ise Mişna İbranicesi lehçesinden önce kullanılan İbraniceyi temsil eder ve bazen Ölü Deniz Tomarları İbranicesi hariç tutulur. Yine duruma göre, gibi Ahit dışı İbranice de Ahit İbranicesine dahil edilebilir.
Tarih
Yahudi dilleri |
Diğer |
Kutsal İbranicenin öncesiyle ilgili arkeolojik kayıtlar Ahit İbranicesi ile ilgili olan kayıtlardan daha fazladır. Erken Kuzeybatı Semitik (EKBS) bulgular MÖ 2350 ile Bronz Çağı'nın sonu olan MÖ 1200 yılları arasını gösterir. İbranice dahil Kuzey Batı Semitik diller Demir Çağda (MÖ 1200 - MÖ 540) farklılaşmaya başlamıştır; öte yandan erken Ahit İbranicesi, ve Amarna Kenancasından fazla farklı değildi.
İbranice, MÖ 2. binyılın ikinci yarısında, Kenan toprakları olarak bilinen Şeria Nehri ile Akdeniz arasında kalan bölgede gelişti.İsrail kabileleri, MÖ 1. binyılda Kenan'da bir krallık kurdu; ardından bu krallık taht kavgası sonucunda kuzeyde İsrail ve güneyde Yehuda olmak üzere ikiye ayrıldı. MÖ 10. yüzyıla denk gelen en eski İbranice yazı, 'da bulunmuştur.
İsrail Krallığı, MÖ 722'de Asurlular tarafından yıkıldı.Yehuda Krallığı ise MÖ 586'da Babilliler tarafından fethedildi; üst sosyal sınıf sürgüne gönderildi ve ilk tapınak yıkıldı. Ardından Persler Yehuda'yı eyalet yapıp Yahudilerin geri dönmesine ve tapınağı tekrar inşa etmesine izin verdi. Bu hengameli dönemde İbranice, büyük ölçüde Aramca'dan etkilendi. Aramca, Celile ve Samiriye'yi içine alan kuzeyde ortak dile dönüştü. Yehuda'da, İbranice konuşulmaya devam edildiyse de sürgünden geri dönenler beraberinde Aramca etkisini de getirdi ve Aramca, Pers döneminde diğer etnik gruplarla iletişim kurmak için kullanıldı. İskender, MÖ 322'de Yehuda'yı fethetti ve bölge Helenist (Yunan) kültürünün altına girdi. Helenistik dönemde Yahudiye, Haşmonayimlerin altında bağımsızlığını kazandıysa da bir süre sonra Romalılar tarafından bağımsızlıklarına son verildi ve vali olarak Hirodes atandı.Romalılara karşı yapılan ayaklanmalardan birinde, MS 70'te ikinci tapınak yıkıldı; ikinci Bar Kohba Ayaklanması'nın ardından (132-135) Yahudi nüfus Yahudiye'den ayrıldı.
İkinci Tapınak döneminden sonra Ahit İbranicesi, Mişna İbranicesine dönüştüyse de bu dil ayin diline dönüştü ve MS 200'lerde konuşulmamaya başlandı, edebiyat ve ayinlerde kullanılmaya başlandı; 19. yüzyılda da Modern İbranice hayata geçirildi ve İsrail'in resmî dili oldu. Bu zamanda Klasik İbranice genelde İsrail'in devlet okullarında öğretilmektedir ve Ahit İbranicesi bazen modern İbrani edebiyatında kullanılmaktadır. Modern İbranicede Ahit İbranicesi unsurları bulunduğundan Ahit İbranicesi, Modern İbranice konuşanlar tarafından hemen hemen kolaylıkla anlaşılabilmektedir.
Ahit İbranicesi materyallerinin ana kaynaği Tanah'tır. Filistin'in rutubetli iklimi papirüs ve parşömenlerin hızlıca yok olmasına sebep oldu; Tanah'ı yazıyla kopyalama azmi ile Mısır gibi daha kurak yerlerde bugün bu metin bugünlere kadar gelebilmiştir. Tanah'ın elyazmalarından hiçbiri MÖ 400'lerden öncesine dayanmamaktadır; fakat MÖ 7. ila 6. yüzyıllara ait iki gümüş ruloda rahip kutsaması bulunur. Sesli harfler ve tonlama işaretleri Ahit'e MS 6. ila 10. yüzyılın başlarında eklenmiştir. Ahit'in okunuşunu muhafaza eden uzmanlara denir. En iyi korunan ve hâlen kullanılmakta olan sistem Tiberya seslendirmesidir fakat Babil ve Filistin seslendirmeleri de bulunur. Filistin sistemi daha çok, Ahit'ten alıntı yapan piyutlarda bulunur.
Sınıflandırma
İbranice | Örnekler | |||
---|---|---|---|---|
İbranice | Aramice | anlam | ||
1 | זהב | דהב | 'altın' | |
1 | מאזנים | מאזניא | 'terazi' | |
1 | שנה | שנה | 'yıl' | |
1 | שנה | תנה | 'tekrar' | |
1 | צל | טלה | 'gölge' | |
ארץ | ארע | 'toprak' | ||
1 | צרח | צרח | 'bağır' |
- muhtemelen yarı kapantılı ünsüz
Kutsal İbranice, Kuzeybatı Sami dillerinde Kenan dili'nin alt grubudur.
Kuzeybatı Sami dili olarak İbranicede, ilk ses 'nin 'ye kaydığı görülür. Bu dil grubunda benzer bağımsız zamir sistemi görülür. Bazi arkaik formlarda, örneğin 'biz', birinci kişi zamirsel soneki olan -i veya -ya ekini alır ve bunu takiben diğer zamirler eklenir. Hal ekleri MÖ 2. binyılda Kuzeybatı Sami dillerinde görülmekteydi fakat ardından hemen hemen yok olmuştur.Memleştirme tekil isimlerde bulunmazken çoğul isimlerde sıkça kullanılır.
Fenikece ve Aramca'nın iki farklı ucu temsil ettiği Kuzeybatı Sami dilinde 'da da (MÖ 1200 - MÖ 540) devam eden lehçe şekillenmiştir. İbranice, Fenikece ile birlikte Kenancanın alt grubu olarak yer alır, bu alt grupta ayrıca Ammonca, Edomca ve Moabca da yer alır. Moabca, kendine has Aramca özellikler barındırsa da İbranicenin bir lehçesi olarak kabul edilebilir. Ugarca şiirsel yapı, kelime dağarcığı ve imla olarak İbraniceye büyük ölçüde benzese de bazı Kenan özelliklerinden yoksundur, bu benzerliğin sebebi yakın temas veya saklı arkaizm olabilir.
İbranice, Kenan ünlü kayması yaşamıştır; Proto-Semitik 'nın (muhtemelen vurgu yapıldığı anlarda) 'ya kaydığı görülür Kenan dilleriyle ortak olarak İbranicede > , ve > kaymaları, ikiz ünlülerin düşmesi, ünlülerarası 'nin kaybı ve son harf olmayan /n/'nin kendisinden sonra gelen sessize asmile olması görülür. İbranicedeki tipik Kenani kelimelerden bazıları şunlardır: גג 'çatı', שלחן 'masa', חלון 'pencere', ישן 'eski', זקן 'yaşlı'. İbranicede bulunan morfolojik Kenani özelliklerden bazıları şunlardır: eril çoğul imi -ם, biricni tekil şahıs zamiri אנכי, soru zamiri מי, belirli tanımlık ה- (MÖ 1. binyılda ortaya çıkmıştır) ve üçüncü dişil tekil şahıs fiil imi ת-.
Proto-Semitik'ten evrimleşen Ahit İbranicesi, diğer Kenan dilleri gibi, bazı sessizleri birleştirmiştir.İbrani alfabesinin benimsenmesinden sonra birleşmenin yapıldığına dair bir kanıt yoktur.
Dönemler
Tanah'ta kullanılan Ahit İbranicesi birçok edebi aşamanın birleşiminden oluşur. Ünsüzler metnin iskeletini oluşturan en eski bölüm olup seslendirme ve tonlama bu dilin sonraki dönemlerinde gerçekleşmiştir. Bu ilaveler MS 600'den sonra eklenmiştir; İbranice, konuşma dili olarak MS 200'lerde kullanılmamaya başlanmıştı. ünsüz metinden yansıyan Ahit İbranicesi ve Ahit dışı yazıtlar dönemlerine göre alt gruplara bölünebilir.
En eski Ahit İbranicesi olan Arkaik İbranice, Ahit'in şiirsel bölümlerinde ve monarşinin ilk yılları olan MÖ 1000 yılı civarındaki yazıtlarda bulunur. Bu aşamaya ayrıca Eski İbranice veya Paleo-İbranice de denir ve bu dil Tanah'ın ilk katmanını oluşturur. Arkaik Ahit İbranicesinden gelen en eski kalıtlara örnek Tanah'ta yer alan ve . Ahit şiirleri bir dizi sözcüksel unsur kullanır; örneğin, nesirde 'görme' için ראה yerine חזה, 'büyük' için גדול yerine כביר kullanılır. Diğer Kuzeybatı Sami dilleriyle kökteş kelimeler bulunur; örneğin פעל (yapmak) ve חָרוּץ (altın) Kenanca ve Ugarca'da kullanılmaktaydı. Gramersel farklılıklardan bazıları זה, זוֹ ve זוּ olan işaret zamirleri, בל olumsuzluk eki ve morfoloji ve imlada çeşitli fiilsel ve zamirsel farklılıklardır.
Tevrat'ın nesir kısımlarında, Neviim'de ve Ketuvim'in bazı bölümlerinde bulunan sürgün öncesi sonu Ahit İbranicesine 'Standart Ahit İbranicesi' denir. Bu dönem MÖ 8. yy ile 6. yy arasına denk gelir. Arkaik İbranicenin aksine Standart Ahit İbranicesi'ndeki belirli tanımlık eki ה-, i hali את ve bağlaçsızlık daha tutarlıdır.
MÖ 587'de gerçekleşen Babil Sürgünü sonrasındaki Ahit İbranicesine 'Geç Ahit İbranicesi' denir. Geç Ahit İbranicesi, fonolojik, morfolojik ve sözcüksel olarak Aramice'den etkilenmiştir, bu etki sonradan gelişen Tiberya seslendirme sisteminde de görülür.
MÖ 200 ile MS 70 yılları arasına denk gelen ve Ölü Deniz Tomarlarından ortaya çıkan Kumran İbranicesi, Geç Ahit İbranicesi'nin uzantısıdır. Kumran İbrancesi, Ahit İbranicesi ile Mişna İbranicesi arasıda geçiş dönemi olarak da kabul edilebilir; yine de, Kumran İbranicesi'nde şahsına münhasır lehçe özellikleri bulunur.
Lehçeler
Ahit İbranicesi'ndeki lehçe farklılıklarının kanıtının biri Hakimler 12:6'da anlatılan hikâyesidir. Şeria Nehri'nin geçitlerini tutan Gilatlılar Efrayimoğulları'nı yakalamak için kişilere "şibolet" (שִׁבֹּ֤לֶת) dedirtirlerdi. Fakat bu kelimeye "sibolet" (סִבֹּ֤לֶת) diyen Efrayimoğullları kendilerini ele verirdi. Buradan çıkan sonuca göre Efrayim oğulları lehçesinde /ʃ/ sesi yerine /s/ sesi kullanılmaktaydı. Alternatif iddiaya göre, proto-Semitik fonem olan /θ/, /ʃ/ ses birimine dönüşmüştür. Fakat, proto-Semitik İbranicede bulunan /ʃ/ sesi bu teoriyle çelişmektedir.
Kuzey İsrail Krallığı'nda konuşulan "İsrail İbranicesi" ile güneydeki İbranice arasında fonolojik, sözcüksel ve dilbilgisel lehçe farklılıkları bulunur. Samiriye etrafında konuşulan kuzey lehçesi /aj/ fonemini "ay" olarak güney lehçesi ise "ayi" olarak söylerdi; örneğin "şarap" kelimesi için kuzeyde "yayn" ve güneyde "yayin" denirdi.Amos 8:1-2'de, lehçe farklılkları, kelime oyunu yapılarak aktarılmıştır; קַ֫יִץ ("kayitz") yerine, Kuzey Krallık nüfusuna konuşma yapan Amos, הַקֵּץ (haKatz) kelimesi kullanmıştır. Kuzey lehçesinin muhtemel diğer özelliklerinden bazıları, -ki eki olarak שֶ- kullanılması, "bilmek" fiili için דַעַת yerine דֵעָה ve "yapmak" fiili için עֲשוֹת yerine עֲשוֹ kullanılmasıdır. Samiriye bulguları "sene" için שנה yerine, Aramice'de de kullanılan שת kullanıldığını gösterir.
Gırtlaksı fonemler olan /ħ ʕ h ʔ/ seslerinin zamanla bazı lehçelerde birleştiği görülür. Bu bulgular Ölü Deniz Tomarlarından gelmektedir. Samiri İbranicesi'nde arada bir [ʕ] kullanılsa da bu sesin genelde asmile olduğu gözlemlenir.
Ortografi
İsim | İbrani | Fonetik değer (Sürgün öncesi)) () | ||
---|---|---|---|---|
Alef | א | ࠀ | [ʔ], ∅ | |
Bet | ב | ࠁ | [b] | |
Gimel | ג | ࠂ | [ɡ] | |
Dalet | ד | ࠃ | [d] | |
He | ה | ࠄ | [h], ∅ | |
Vav | ו | ࠅ | [w], ∅ | |
Zayin | ז | ࠆ | [z] | |
Het | ח | ࠇ | [ħ], [χ] | |
Tet | ט | ࠈ | [tʼ] | |
Yud | י | ࠉ | [j], ∅ | |
Kaf | כ, ך | ࠊ | [k] | |
Lamed | ל | ࠋ | [l] | |
Mem | מ, ם | ࠌ | [m] | |
Nun | נ, ן | ࠍ | [n] | |
Sameh | ס | ࠎ | [s] | |
Ayin | ע | ࠏ | [ʕ], [ʁ] | |
Pe | פ, ף | ࠐ | [p] | |
Tsadik | צ, ץ | ࠑ | [sʼ] | |
Kuf | ק | ࠒ | [q] veya [kʼ] | |
Reş | ר | ࠓ | [r] | |
Şin | ש | ࠔ | [ʃ], [ɬ] | |
Tav | ת | ࠕ | [t] |
Keşfedilen en eski yazı, MÖ 10. yüzyıla ait olup 'da bulunmuştur. 15 cm x 16.5 cm ebatlarındaki bir çömlekte beş satır boyunca mürekkeple eski Fenike alfabesi formu olan Proto-Kenan alfabesiyle yazılar yer almaktadır. Soldan sağa yazılan tablet, İbranicenin hala gelişme aşamasında olduğunu göstermektedir.
'nden de (~MÖ 10. yüzyıl) anlaşıldığı üzere İsrail diyarına yerleşen İsrail kabileleri MÖ 12. yüzyılda Fenike alfabesini benimsemiştir. Bu yazım MÖ 10. veya 9. yüzyılda Paleo-İbranicesine dönüştü. Paleo-İbrani alfabesinin Fenike alfabesinden başlıca farkları, uzun sembollü harflerin aşağı doğru kıvrılması, Vav harfinin tepesinin kavisli olması ve Tav harfinin "x" şeklinde olmasıydı. Paleo-İbranicesiyle yazılmış en eski eser Moavca yazılan (kimilerine göre bu dil İbranicenin bir lehçesidir) MÖ 9. yüzyılın ortalarına ait 'dir. Antik İbrani alfabesi, Birinci Tapınak döneminin sonu olan MÖ 6. yüzyıla kadar kullanılmıştır.İkinci Tapınak döneminde bu yazı zamanla kaybolmuş ve Bar Kohba ayaklanmasının ardından Yahudiler tarafından tamamen terkedilmiştir. Antik İbrani alfabesini kullanmaya devam eden Samiriler zamanla modern yaratmıştır.
Birinci Tapınak döneminin sonunda, Fenike alfabesinin ayrı bir uzantısı olan Aramca alfabe bölgeye yayılınca Paleo-İbranice yerini bu alfabeye bıraktı. Aramca yazılmış bulunan en eski belgeler Ölü Deniz Tomarlarından çıkan Çıkış, Samuel ve Yeremya kitaplarına ait fragmanlardır ve bu belgeler MÖ 3. yüzyılın sonlarına veya MÖ 2. yüzyılın başlarına aittir. Görünen o ki, Ahit kitapları orijinalinde Paleo-İbranice ile yazılmış sonradan eklenen kitaplarda ise geç Asur yazısı kullanılmıştır. Asur yazısıyla yazılan Kumran metinlerinde tetragramaton ve diğer kutsal isimlerin Paleo-İbranicesiyle yazıldığı görülür; bu eylem Yahudi-Yunan Ahit tercümelerinde de görülür. Bir yandan konuşma İbranicesi dönüşürken öte yandan Tevrat yazılırken zamanla yazı geleneğinin geliştiği görülür. Özel yaşamda kaligrafik yazı stili kullanılırken Tevrat yazıldığında "kitap-yazısı" kullanılmaya başlandı.Mizrahi ve Aşkenazi kitap-yazısı stilleri, matbaa icat edilince benimsendi. Asur veya Kare-yazı olarak da bilinen modern İbrani alfabesi, Arami alfabesinden türemiştir.
Fenike alfabesi MÖ 12. yüzyılda beş harfi kullanmayı bırakıp, 22 fonemi yansıtan alfabeyi kullanmaya başlamıştır. Sonuç olarak 22 harflik İbrani alfabesinde, antik Ahit İbranicesinde kullanılan fonemlerden daha az harf içermekteydi; özellikle <ח, ע, ש> harfleri iki farklı fonem için kullanılmaya başlandı. Ses kayması sonucunda ח, ע harflerinin fonemi teke düştü fakat (Samiri İbranicesinde hariç) ש harfi hala iki fonemi temsil eder.ש harfi "ş" sesi vermesine rağmen, "s" sesini elde etmek için eski Babil seslendirme sisteminde bu harfin üzerine ס üstim olarak kullanılırdı, Musa metinlerinde ise noktalama işareti kullanılır.
Köken olarak İbrani alfabesinde sadece sessiz harfler bulunurdu fakat zamanla matres lectionis olarak bilinen א, ה, ו, י, harfleri sesli harflerin yerine de kullanılır oldu. Bu durumun, fonetik gelişimin bir parçası olduğu düşünülmektedir. Her ne kadar ilk İbrani ortografisinin örneği bulunamadıysa da eski Fenikece ve 'nın Birinci Tapınak döneminde İbranicenin nasıl yazıldığıyla ilgili fikirler sunar. MÖ 10. yüzyıldaki Fenike yazıları matres lectiones'in kullanıldığını göstermemektedir; örneğin לפנ ve ז keliemeleri sonradan לפני ve זה olmuştur. Matres lectionisler sonradan kelime sonlarına eklendi. Matres lectiones kullanılmayan kelimelere "bozuk" diğerlerine "tam" denir.
Tahminen Ahit İbranicesi, bugünün metinlerine kıyasla daha bozuk bir ortografi içermektedir. Matres lectiones kullanımı açısından Musa metinleri daha muhafazakâr kalırken Samiri Tevratı ve Kumran geleneğinde sesli harflerin daha özgürce kullanıldığı görülür. Musa metinlerinde sesli harfler genelde uzun harfleri belirtmek içi kullanılır. Kumran geleneğinde, uzunluğuna veya kısalığına bakmaksızın kalın ünlüler genelde ו ile simglenir. "i" ve "e" sesleri için ise י kullanılır.
Genelde Ahit İbranicesi'nde sesli harfler gösterilmemektedir. Ahit metinlerini sunan Yunanca ve Latince yazılar, Ahit İbranicesi'ndeki ünlülerin doğasını gösterir. Özellikle MÖ 3.-2. yüzyılda Koini Yunancası ile yazılan Septuagint'teki özel isimler bunun kanıtıdır. 7. ve 8. yüzyılda, Ahit metnindeki sesli harfleri göstermek için çeşitli seslendirme notasyonları geliştirildi. En belirgin, en iyi korunmuş ve hâlen kullanılmakta olan tek sistem ve 850'li yıllarda yaratılmıştır. Mevcut bazı yazılarda üst çizgisel seslendime olarak bilinen ve bulunur; buna "üst çizgisel seslendirme" denmesinin sebebi seslendirme işaretlerinin harfin üzerine yazılmasıdır. Buna ilave olarak, Samiri İbranicesi okuma geleneği bu sistemlerden bağımsızdır; örneğin Hakim 'a Sampson denir. Bu sistemlerin tamamı orijinal Ahit İbranicesi'ni yeniden yapılandırmak için kullanılmaktadır.
İlk aşamada paleo-İbranice yazılan belgelerde kelimeler çizgiyle ayrılmaktaydı, ardından Meşa Steli, Siloam yazıtı, Ofel yazıtı ve paleo-İbranice olan Kumran belgelerinde noktalarla ayrılmaya başlamıştır. Kelimelerin ayrılışı Fenike yazıtlarında kullanılmamaktaydı; fakat Nahmanides'e göre Ahit metinlerinde kelimlerin ayrıldığıyla ilgili bir kanıt yoktur. Kelimelerin birbirlerinden ayrılışı MÖ 7. yüzyılda Aramca belgelerde görülür. Sesli harfleri göstermenin yanı sıra Tiberya sistemi vurguları belirten işaretler de kullanmıştır.
Tiberya, Babil ve Filistin okuma geleneklerinin nesli tükenmiş olmasına rağmen zamanla Yemen, , Aşkenaz ve Samiri okuma sistemleri gelişmiştir. Modern İbranice telaffuzu da Ahit metinlerini okurken kullanılmaktadır. Modern okuma geleneği sadece Tiberya sisteminden gelmemektedir; örneğin Sefarad geleneğindeki kamatz gadol ile katan arasındaki farklılık Tiberya öncesine dayanır. Fakat, sesli harfleri belirtmek için kullanılan tek ortografik sistem Tiberya seslendirmesidir.
Fonoloji
Ahit İbranicesi için yeniden yapılandırılan fonoloji şöyledir:
Ünsüzler
Ahit İbranicesi'nin varlığı boyunca kullanılması bırakılan ve sonradan eklenen ünsüzler renklerle ifade edilmiştir.
Dudaksı | Dişcil | Yarı Dişcil | Ön Damaksıl | Arka Damaksıl | Farinksel | Girtlaksıl | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Genizcil | |||||||||||
Süreksiz | sessiz | ʔ | |||||||||
sesli | |||||||||||
vurgulu | |||||||||||
Sürtünmeli | sessiz | ||||||||||
sesli | |||||||||||
vurgulu | |||||||||||
Sürekli | |||||||||||
Titrek |
Ünlüler
Ahit İbranicesi'nin ünlü sistemi zaman içinde büyük değişikliklere uğramıştır. Aşağıda adı geçen ünlü harfler İbranicenin ilk aşamasından, Tiberya, Babil ve Filistin ve Samiri seslendirme sistemlerinden yeniden yapılandırılmıştır. Bazı geleneklerde bulunmayan ünsüzler renkli gösterilmiştir.
Proto-İbranice! style="width:25%" | Secunda İbranicesi! style="width:25%" | Tiberya, Babil ve Filistin İbranicesi! style="width:25%" | Samiri İbranicesi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vurgu
Proto-İbranice'de vurgu sondan bir önceki hecede yer almaktaydı. İbraniceye sonradan giren, son hecenin vurgulanması geleneği son ünlü harfin düşmesine sebep olmuştur; böylece proto-Semitik vurgu yeri korunmuştur. Tiberya İbranicesi'ndeki vurgu fonemiktir ve genelde sonda bulunur. Secunda'da vurgu olduğuna dair kanıt yoktur. Tiberya İbranicesi gibi son ünlü harfi düşüren Samiri İbranicesi'nde genelde Proto-Semitik vurgu bulunmaz ve genelde sondan bir önceki hecede bulunur. Kumran İbranicesindeki vurgunun Samiri İbranicesi'ne benzediğine dair kanıtlar mevcuttur.
Örnek metin
Tiberya İbranicesi 29 כִּֽי־אַ֭תָּה תָּאִ֣יר נֵרִ֑י יְהוָ֥ה אֱ֝לֹהַ֗י יַגִּ֥יהַּ חָשְׁכִּֽי׃ 30 כִּֽי־בְ֭ךָ אָרֻ֣ץ גְּד֑וּד וּ֝בֵֽאלֹהַ֗י אֲדַלֶּג־שֽׁוּר׃ 31 הָאֵל֮ תָּמִ֪ים דַּ֫רְכֹּ֥ו אִמְרַֽת־יְהוָ֥ה צְרוּפָ֑ה מָגֵ֥ן ה֝֗וּא לְכֹ֤ל ׀ הַחֹסִ֬ים בֹּֽו׃ 32 כִּ֤י מִ֣י אֱ֭לֹוהַּ מִבַּלְעֲדֵ֣י יְהוָ֑ה וּמִ֥י צ֝֗וּר זוּלָתִ֥י אֱלֹהֵֽינוּ׃ | Secunda Grekçe: 29. χι αθθα θαειρ νηρι YHWH ελωαι αγι οσχι Grekçe: 30. χι βαχ αρους γεδουδ ουβελωαι εδαλλεγ σουρ Grekçe: 31. αηλ θαμμιν (*-μ) δερχω εμαραθ YHWH σερουφα μαγεν ου λαχολ αωσιμ βω Grekçe: 32. χι μι ελω μεββελαδη YHWH ουμι σουρ ζουλαθι ελωννου (*-ηνου) | Secunda'nın okunuşu (IPA) 29. **** 30. 31. **** 32. **** |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Budge, E. A. Wallis (1920). An Egyptian Hieroglyphic Dictionary, in Two Volumes. 1. New York: Dover Publications, Inc.. .
- ^ Yeşaya 19:18
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap Sáenz-Badillos, Angel (1993). A History of the Hebrew Language. Cambridge University Press. .
- ^ 2. Krallar 18:26
- ^ 2. Krallar 18:28
- ^ Josephus, Antiquities I, 1:2, etc.
- ^ Mishnah Gittin 9:8, etc.
- ^ Rainey, Anson (2008). "Shasu or Habiru. Who Were the Early Israelites?". Biblical Archeology Review (Biblical Archaeology Society) 34 (06 (Nov/Dec)). [1] 31 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b c d e f g h i Waltke, Bruce K.; O'Connor, M. (1990). An Introduction to Biblical Hebrew Syntax. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. .
- ^ a b c d e f Steiner, Richard C. (1997), "Ancient Hebrew", in Hetzron, Robert, The Semitic Languages, Routledge, pp. 145–173,
- ^ a b c Feldman, Rachel (2010). "Most ancient Hebrew biblical inscription deciphered". [2] 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved 15 June 2011.
- ^ a b c Shanks, Hershel (2010). "Oldest Hebrew Inscription Discovered in Israelite Fort on Philistine Border". Biblical Archaeology Review 36 (2): 51–6. [3] 29 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av Blau, Joshua (2010). Phonology and Morphology of Biblical Hebrew. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. .
- ^ a b c d e f g h i j k l m n Yardeni, Ada (1997). The Book of Hebrew Script. Jerusalem: Carta. .
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Tov, Emanuel (1992). Textual Criticism of the Hebrew Bible. Minneapolis: Augsburg Fortress. .
- ^ Frank, Yitzhak (2003). Grammar for Gemara and Targum Onkelos. Jerusalem, Israel: Ariel United Israel Institutes. .
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Rendsburg, Gary A. (1997), "Ancient Hebrew Phonology", in Kaye, Alan, Phonologies of Asia and Africa, Eisenbrauns, pp. 65–83,
- ^ Dolgopolsky, Aron (1999). From Proto-Semitic to Hebrew. Milan: Centro Studi Camito-Semitici di Milano.
- ^ Çıkış 15
- ^ Hakimler 5
- ^ Rendsburg, Gary A. (1999), "Notes on Israelian Hebrew (I)", in Avishur, Yitzhak Avishur; Deutsch, Robert, Michael: Historical, Epigraphical and Biblical Studies in Honor of Prof. Michael Heltzer, Tel Aviv: Archaeological Center Publications, pp. 255–258
- ^ a b c d Ben-Ḥayyim, Ze'ev (2000). A Grammar of Samaritan Hebrew. Jerusalem: The Hebrew University Magnes Press. .
- ^ Hanson, K. C. (2011). "The Gezer Almanac". [4] 8 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b Sperber, Alexander (1959). A Grammar of Masoretic Hebrew. Copenhagen: Ejnar Munksgaard.
- ^ Jobes, Karen H.; Silva, Moises (2001). Invitation to the Septuagint. Paternoster Press. . [5] 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Yeivin, Israel (1980). Introduction to the Tiberian Masorah. Scholars Press. .
- ^ Steinberg, David (2010). History of the Ancient and Modern Hebrew Language "History of the Ancient and Modern Hebrew Language". History of the Ancient and Modern Hebrew Language 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b c d e Janssens, Gerard (1982). "Studies in Hebrew historical linguistics based on Origen's Secunda". Orientalia Gandensia (Uitgeverij Peeters) 9. .
Dış bağlantılar
- İbrani dilinin tarihi
- History of the Ancient and Modern Hebrew Language22 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., David Steinberg
- Biblical Hebrew Poetry and Word Play – Reconstructing the Original Oral, Aural and Visual Experience6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Short History of the Hebrew Language 23 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- Ahit İbranicesi kaynakları
- Resources for the Study of Biblical Hebrew 4 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Prof. E. Ben Zvi,
- Brown–Driver–Briggs Hebrew Lexicon – with an appendix containg the Biblical Aramaic (Wikisource)
- Dilbilgisi, söz dağarcığı ve yazım
- The Handy-Dandy Hebrew Grammar Chart 15 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Prof. Shawn Madden, .
- Basic Biblical Hebrew Grammar (introductory) 8 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Learn to write the Biblical Hebrew characters 8 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Alphabet of Biblical Hebrew15 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kutsal Ibranice veya klasik Ibranice עברית מקראית Ibranice nin arkaik bir formu olup Akdeniz ile Seria Nehri arasinda kalan Kenan topraklari denen bolgede Semitik Kenan dillerinden biriydi Ahit Ibranicesi MO yaklasik 10 yuzyildan Ikinci Tapinak doneminin sonu olan MS 70 yilina kadar kullanilmistir Ahit Ibranicesi en nihayetinde gelisip donustu ve bu dil MS 2 yuzyila kadar devam etti Tanah sessiz harf iskeletinin ve Orta Cag da kullanilmaya baslanan sesli harf sisteminin gecirdigi evrelerin belgesel kanitidir Ayrica kuzeydeki Israil Kralligi ile guneydeki Yehuda Kralligi ndaki lehce farkliliklari da goze carpmaktadir Kutsal Ibraniceש פ ת כ נ ע ן י הו ד ית ל שו ן ע ב ר ית ל שו ן ה ק ד שBolgeIsrail Kralligi Yehuda KralligiEtnisiteIbranilerOlu dilMS 2 yuzyilDil ailesiAfro Asyatik diller Hami Sami dilleriSami dilleriKuzeybati Sami dilleriKenan dilleriKutsal IbraniceYazi sistemiFenike alfabesi Ibrani alfabesiDil kodlariISO 639 3Cesitli hbo smp Kutsal Ibranice cesitli yazi sistemleriyle yazilmistir Ibraniler MO 12 yuzyilda Fenike alfabesini benimsedi ve bu zamanla donustu Bu alfabe Samiriler tarafindan korundu ve bugun dahi Samiriler tarafindan kullanilan temelini olusturdu Modern Ibrani alfabesinin temelini olusturan zamanla Paleo Ibrani alfabesinin yerini aldi Tum bu alfabeler Ahit Ibranicesindeki tum sesleri karsilamiyordu yine de Yunanca ve Latince uyarlamalar bu sesleri yansitti Bu alfabeler orijinalinde sadece sessiz harflerden olusmaktaydi fakat denen bazi sessiz harfler sesli harf olarak kullanilmaya baslandi Orta Cag da Ibrani metinlerinde sesli harfleri gostermek icin cesitli diyakritik sistemler gelistirildi ve bugun bu sistemlerden en yaygini Kutsal Ibranicede bir seri vurgusal sessiz harfler bulunur ve bu harflerin soylenis sekli tartisma konusudur muhtemelen ejektif veya faringealdir Erken Ahit Ibranicesinde uc sessiz harfin alfabede karsiligi olmadigindan alfebede olan harflerle birlestirilmistir Sureksiz harfler Aramca nin etkisi altinda gelisip surtunmeli hale gelmistir Faringeal ve girtlaksi fonemler bazi bolgelerde lehce farkindan dolayi yumusamistir bu durum modern Samiri Ibranicesine de yansimistir Sesli harf sistemi zaman icinde buyuk degisiklikler gecirmistir ve antik Yunanca ve Latinceye farkli yansimistir Kutsal Ibranicenin uc harf koklu tipik ozelligi vardi ve belirli sablonlarla kelimeler olusturulurdu Bu dilde iki imla cinsi eril disil ve uc imla miktari tekil cogul cift bulunurdu Yuklemler ses mod yon ve zaman ozelliklerini birlikte tasirdi Yuklemde zaman ve yon vav ו baglacindan etkilenmekteydi Kelime sirasi genelde yuklem ozne nesne sirasini takip edip yuklemler oznenin sayisi cinsiyeti ve oznelligine gore degismekteydi Zamir ekleri yukleme eklenince nesne isime eklenince iyelik olusturmaktaydi TerimlemeMisir hiyeroglifinde ˁ ʕprw Kutsal Ibranicesi icin kullanilan ilk yazili kanitlarda bolgenin adi verilip שפת כנען Kenan dili denmektedir Eski Ahit bazen bu dil icin Yahudi dili יהודית terimi kullanmaktadir Helenistik donemdeki Yunanca yazilarda bu dil icin Hebraios ve Hebraisti ve עברית Ibranice veya לשון עברית Ibrani dili denmektedir Bu terimin kokeni belirsizdir ortaya atilan iddialara gore Misir ve yakin dogu kaynaklarinda diye gecen isimle anlamdas olan ve Seria Nehri uzerinden gecis i simgeleyen gecme anlami tasiyan Eber kelimsesinden turemistir Yahudiler ayrica Misna Ibranicesinde bu dil icin לשון הקדש kutsal dil demeye baslamistir Klasik Ibranice icinde bulundugu duruma gore Misna Ibranicesi dahil olmak uzere Orta Cag oncesi konusulan Ibranice lehcelerini icerebilecegi gibi sadece Tanah ta kullanilan Ibraniceyi de temsil etmek amaciyla kullanilabilir Ahit Ibranicesi ise Misna Ibranicesi lehcesinden once kullanilan Ibraniceyi temsil eder ve bazen Olu Deniz Tomarlari Ibranicesi haric tutulur Yine duruma gore gibi Ahit disi Ibranice de Ahit Ibranicesine dahil edilebilir TarihYahudi dilleri Afro Asya Ibraniceler Ibranice Kutsal Ibranice Samiri Ibranicesi Yemen IbranicesiAramiceler Hulaula Lisan Didan Lisana Deni Lisanid Nosan Yahudi AramicesiArapcalar Yahudi Arapcasi Yahudi Bagdat Arapcasi Yahudi Fas Arapcasi Yahudi Irak Arapcasi Yahudi Trablus Arapcasi Yahudi Tunus Arapcasi Yahudi Yemen ArapcasiDiger Kayla Yahudi BerbericesiHint Avrupa Cermen Yesivis Yidis YinglisRoman Italkian Katalanik Ladino Haketia Lusitanik Suadit Yahudi Aragoncasi Yahudi Latincesi ZarfatikHint Iran Buhori Cuhuri CidiDiger Knaanik YevanikTurk Karayca KirimcakcaDiger Kartveli GruzinikDravid Yahudi Malayalami gtdkullanilan Bar Kohba Ayaklanmasi sikkelerinde Tapinak Ahit Sandigi ve yildizin bulundugu yuzde Simon שמעון lulav ve etrog bulunan yuzde Kudus un bagimsizligi icin לחרות ירושלם yazmaktadir Kutsal Ibranicenin oncesiyle ilgili arkeolojik kayitlar Ahit Ibranicesi ile ilgili olan kayitlardan daha fazladir Erken Kuzeybati Semitik EKBS bulgular MO 2350 ile Bronz Cagi nin sonu olan MO 1200 yillari arasini gosterir Ibranice dahil Kuzey Bati Semitik diller Demir Cagda MO 1200 MO 540 farklilasmaya baslamistir ote yandan erken Ahit Ibranicesi ve Amarna Kenancasindan fazla farkli degildi Ibranice MO 2 binyilin ikinci yarisinda Kenan topraklari olarak bilinen Seria Nehri ile Akdeniz arasinda kalan bolgede gelisti Israil kabileleri MO 1 binyilda Kenan da bir krallik kurdu ardindan bu krallik taht kavgasi sonucunda kuzeyde Israil ve guneyde Yehuda olmak uzere ikiye ayrildi MO 10 yuzyila denk gelen en eski Ibranice yazi da bulunmustur Israil Kralligi MO 722 de Asurlular tarafindan yikildi Yehuda Kralligi ise MO 586 da Babilliler tarafindan fethedildi ust sosyal sinif surgune gonderildi ve ilk tapinak yikildi Ardindan Persler Yehuda yi eyalet yapip Yahudilerin geri donmesine ve tapinagi tekrar insa etmesine izin verdi Bu hengameli donemde Ibranice buyuk olcude Aramca dan etkilendi Aramca Celile ve Samiriye yi icine alan kuzeyde ortak dile donustu Yehuda da Ibranice konusulmaya devam edildiyse de surgunden geri donenler beraberinde Aramca etkisini de getirdi ve Aramca Pers doneminde diger etnik gruplarla iletisim kurmak icin kullanildi Iskender MO 322 de Yehuda yi fethetti ve bolge Helenist Yunan kulturunun altina girdi Helenistik donemde Yahudiye Hasmonayimlerin altinda bagimsizligini kazandiysa da bir sure sonra Romalilar tarafindan bagimsizliklarina son verildi ve vali olarak Hirodes atandi Romalilara karsi yapilan ayaklanmalardan birinde MS 70 te ikinci tapinak yikildi ikinci Bar Kohba Ayaklanmasi nin ardindan 132 135 Yahudi nufus Yahudiye den ayrildi Ikinci Tapinak doneminden sonra Ahit Ibranicesi Misna Ibranicesine donustuyse de bu dil ayin diline donustu ve MS 200 lerde konusulmamaya baslandi edebiyat ve ayinlerde kullanilmaya baslandi 19 yuzyilda da Modern Ibranice hayata gecirildi ve Israil in resmi dili oldu Bu zamanda Klasik Ibranice genelde Israil in devlet okullarinda ogretilmektedir ve Ahit Ibranicesi bazen modern Ibrani edebiyatinda kullanilmaktadir Modern Ibranicede Ahit Ibranicesi unsurlari bulundugundan Ahit Ibranicesi Modern Ibranice konusanlar tarafindan hemen hemen kolaylikla anlasilabilmektedir Ahit Ibranicesi materyallerinin ana kaynagi Tanah tir Filistin in rutubetli iklimi papirus ve parsomenlerin hizlica yok olmasina sebep oldu Tanah i yaziyla kopyalama azmi ile Misir gibi daha kurak yerlerde bugun bu metin bugunlere kadar gelebilmistir Tanah in elyazmalarindan hicbiri MO 400 lerden oncesine dayanmamaktadir fakat MO 7 ila 6 yuzyillara ait iki gumus ruloda rahip kutsamasi bulunur Sesli harfler ve tonlama isaretleri Ahit e MS 6 ila 10 yuzyilin baslarinda eklenmistir Ahit in okunusunu muhafaza eden uzmanlara denir En iyi korunan ve halen kullanilmakta olan sistem Tiberya seslendirmesidir fakat Babil ve Filistin seslendirmeleri de bulunur Filistin sistemi daha cok Ahit ten alinti yapan piyutlarda bulunur SiniflandirmaProto Semitik Ibranice OrneklerIbranice Aramice anlam d z 1 זהב דהב altin z 1 מאזנים מאזניא terazi 8 ʃ 1 שנה שנה yil ʃ 1 שנה תנה tekrar 8ʼ sʼ 1 צל טלה golge ɬʼ ארץ ארע toprak sʼ 1 צרח צרח bagir muhtemelen yari kapantili unsuz Kutsal Ibranice Kuzeybati Sami dillerinde Kenan dili nin alt grubudur Kuzeybati Sami dili olarak Ibranicede ilk ses w nin j ye kaydigi gorulur Bu dil grubunda benzer bagimsiz zamir sistemi gorulur Bazi arkaik formlarda ornegin naħnu biz birinci kisi zamirsel soneki olan i veya ya ekini alir ve bunu takiben diger zamirler eklenir Hal ekleri MO 2 binyilda Kuzeybati Sami dillerinde gorulmekteydi fakat ardindan hemen hemen yok olmustur Memlestirme tekil isimlerde bulunmazken cogul isimlerde sikca kullanilir Fenikece ve Aramca nin iki farkli ucu temsil ettigi Kuzeybati Sami dilinde da da MO 1200 MO 540 devam eden lehce sekillenmistir Ibranice Fenikece ile birlikte Kenancanin alt grubu olarak yer alir bu alt grupta ayrica Ammonca Edomca ve Moabca da yer alir Moabca kendine has Aramca ozellikler barindirsa da Ibranicenin bir lehcesi olarak kabul edilebilir Ugarca siirsel yapi kelime dagarcigi ve imla olarak Ibraniceye buyuk olcude benzese de bazi Kenan ozelliklerinden yoksundur bu benzerligin sebebi yakin temas veya sakli arkaizm olabilir Ibranice Kenan unlu kaymasi yasamistir Proto Semitik aː nin muhtemelen vurgu yapildigi anlarda oː ya kaydigi gorulur Kenan dilleriyle ortak olarak Ibranicede d gt z 8ʼ ve ɬʼ gt sʼ kaymalari ikiz unlulerin dusmesi unlulerarasi h nin kaybi ve son harf olmayan n nin kendisinden sonra gelen sessize asmile olmasi gorulur Ibranicedeki tipik Kenani kelimelerden bazilari sunlardir גג cati שלחן masa חלון pencere ישן eski זקן yasli Ibranicede bulunan morfolojik Kenani ozelliklerden bazilari sunlardir eril cogul imi ם biricni tekil sahis zamiri אנכי soru zamiri מי belirli tanimlik ה MO 1 binyilda ortaya cikmistir ve ucuncu disil tekil sahis fiil imi ת Proto Semitik ten evrimlesen Ahit Ibranicesi diger Kenan dilleri gibi bazi sessizleri birlestirmistir Ibrani alfabesinin benimsenmesinden sonra birlesmenin yapildigina dair bir kanit yoktur DonemlerTanah ta kullanilan Ahit Ibranicesi bircok edebi asamanin birlesiminden olusur Unsuzler metnin iskeletini olusturan en eski bolum olup seslendirme ve tonlama bu dilin sonraki donemlerinde gerceklesmistir Bu ilaveler MS 600 den sonra eklenmistir Ibranice konusma dili olarak MS 200 lerde kullanilmamaya baslanmisti unsuz metinden yansiyan Ahit Ibranicesi ve Ahit disi yazitlar donemlerine gore alt gruplara bolunebilir En eski Ahit Ibranicesi olan Arkaik Ibranice Ahit in siirsel bolumlerinde ve monarsinin ilk yillari olan MO 1000 yili civarindaki yazitlarda bulunur Bu asamaya ayrica Eski Ibranice veya Paleo Ibranice de denir ve bu dil Tanah in ilk katmanini olusturur Arkaik Ahit Ibranicesinden gelen en eski kalitlara ornek Tanah ta yer alan ve Ahit siirleri bir dizi sozcuksel unsur kullanir ornegin nesirde gorme icin ראה yerine חזה buyuk icin גדול yerine כביר kullanilir Diger Kuzeybati Sami dilleriyle koktes kelimeler bulunur ornegin פעל yapmak ve ח רו ץ altin Kenanca ve Ugarca da kullanilmaktaydi Gramersel farkliliklardan bazilari זה זו ve זו olan isaret zamirleri בל olumsuzluk eki ve morfoloji ve imlada cesitli fiilsel ve zamirsel farkliliklardir Tevrat in nesir kisimlarinda Neviim de ve Ketuvim in bazi bolumlerinde bulunan surgun oncesi sonu Ahit Ibranicesine Standart Ahit Ibranicesi denir Bu donem MO 8 yy ile 6 yy arasina denk gelir Arkaik Ibranicenin aksine Standart Ahit Ibranicesi ndeki belirli tanimlik eki ה i hali את ve baglacsizlik daha tutarlidir MO 587 de gerceklesen Babil Surgunu sonrasindaki Ahit Ibranicesine Gec Ahit Ibranicesi denir Gec Ahit Ibranicesi fonolojik morfolojik ve sozcuksel olarak Aramice den etkilenmistir bu etki sonradan gelisen Tiberya seslendirme sisteminde de gorulur MO 200 ile MS 70 yillari arasina denk gelen ve Olu Deniz Tomarlarindan ortaya cikan Kumran Ibranicesi Gec Ahit Ibranicesi nin uzantisidir Kumran Ibrancesi Ahit Ibranicesi ile Misna Ibranicesi arasida gecis donemi olarak da kabul edilebilir yine de Kumran Ibranicesi nde sahsina munhasir lehce ozellikleri bulunur LehcelerAhit Ibranicesi ndeki lehce farkliliklarinin kanitinin biri Hakimler 12 6 da anlatilan hikayesidir Seria Nehri nin gecitlerini tutan Gilatlilar Efrayimogullari ni yakalamak icin kisilere sibolet ש ב ל ת dedirtirlerdi Fakat bu kelimeye sibolet ס ב ל ת diyen Efrayimogulllari kendilerini ele verirdi Buradan cikan sonuca gore Efrayim ogullari lehcesinde ʃ sesi yerine s sesi kullanilmaktaydi Alternatif iddiaya gore proto Semitik fonem olan 8 ʃ ses birimine donusmustur Fakat proto Semitik Ibranicede bulunan ʃ sesi bu teoriyle celismektedir Kuzey Israil Kralligi nda konusulan Israil Ibranicesi ile guneydeki Ibranice arasinda fonolojik sozcuksel ve dilbilgisel lehce farkliliklari bulunur Samiriye etrafinda konusulan kuzey lehcesi aj fonemini ay olarak guney lehcesi ise ayi olarak soylerdi ornegin sarap kelimesi icin kuzeyde yayn ve guneyde yayin denirdi Amos 8 1 2 de lehce farklilklari kelime oyunu yapilarak aktarilmistir ק י ץ kayitz yerine Kuzey Krallik nufusuna konusma yapan Amos ה ק ץ haKatz kelimesi kullanmistir Kuzey lehcesinin muhtemel diger ozelliklerinden bazilari ki eki olarak ש kullanilmasi bilmek fiili icin ד ע ת yerine ד ע ה ve yapmak fiili icin ע שו ת yerine ע שו kullanilmasidir Samiriye bulgulari sene icin שנה yerine Aramice de de kullanilan שת kullanildigini gosterir Girtlaksi fonemler olan ħ ʕ h ʔ seslerinin zamanla bazi lehcelerde birlestigi gorulur Bu bulgular Olu Deniz Tomarlarindan gelmektedir Samiri Ibranicesi nde arada bir ʕ kullanilsa da bu sesin genelde asmile oldugu gozlemlenir OrtografiIsim Ibrani Fonetik deger Surgun oncesi IPA Alef א ࠀ ʔ Bet ב ࠁ b Gimel ג ࠂ ɡ Dalet ד ࠃ d He ה ࠄ h Vav ו ࠅ w Zayin ז ࠆ z Het ח ࠇ ħ x Tet ט ࠈ tʼ Yud י ࠉ j Kaf כ ך ࠊ k Lamed ל ࠋ l Mem מ ם ࠌ m Nun נ ן ࠍ n Sameh ס ࠎ s Ayin ע ࠏ ʕ ʁ Pe פ ף ࠐ p Tsadik צ ץ ࠑ sʼ Kuf ק ࠒ q veya kʼ Res ר ࠓ r Sin ש ࠔ ʃ ɬ Tav ת ࠕ t Kesfedilen en eski yazi MO 10 yuzyila ait olup da bulunmustur 15 cm x 16 5 cm ebatlarindaki bir comlekte bes satir boyunca murekkeple eski Fenike alfabesi formu olan Proto Kenan alfabesiyle yazilar yer almaktadir Soldan saga yazilan tablet Ibranicenin hala gelisme asamasinda oldugunu gostermektedir nden de MO 10 yuzyil anlasildigi uzere Israil diyarina yerlesen Israil kabileleri MO 12 yuzyilda Fenike alfabesini benimsemistir Bu yazim MO 10 veya 9 yuzyilda Paleo Ibranicesine donustu Paleo Ibrani alfabesinin Fenike alfabesinden baslica farklari uzun sembollu harflerin asagi dogru kivrilmasi Vav harfinin tepesinin kavisli olmasi ve Tav harfinin x seklinde olmasiydi Paleo Ibranicesiyle yazilmis en eski eser Moavca yazilan kimilerine gore bu dil Ibranicenin bir lehcesidir MO 9 yuzyilin ortalarina ait dir Antik Ibrani alfabesi Birinci Tapinak doneminin sonu olan MO 6 yuzyila kadar kullanilmistir Ikinci Tapinak doneminde bu yazi zamanla kaybolmus ve Bar Kohba ayaklanmasinin ardindan Yahudiler tarafindan tamamen terkedilmistir Antik Ibrani alfabesini kullanmaya devam eden Samiriler zamanla modern yaratmistir Birinci Tapinak doneminin sonunda Fenike alfabesinin ayri bir uzantisi olan Aramca alfabe bolgeye yayilinca Paleo Ibranice yerini bu alfabeye birakti Aramca yazilmis bulunan en eski belgeler Olu Deniz Tomarlarindan cikan Cikis Samuel ve Yeremya kitaplarina ait fragmanlardir ve bu belgeler MO 3 yuzyilin sonlarina veya MO 2 yuzyilin baslarina aittir Gorunen o ki Ahit kitaplari orijinalinde Paleo Ibranice ile yazilmis sonradan eklenen kitaplarda ise gec Asur yazisi kullanilmistir Asur yazisiyla yazilan Kumran metinlerinde tetragramaton ve diger kutsal isimlerin Paleo Ibranicesiyle yazildigi gorulur bu eylem Yahudi Yunan Ahit tercumelerinde de gorulur Bir yandan konusma Ibranicesi donusurken ote yandan Tevrat yazilirken zamanla yazi geleneginin gelistigi gorulur Ozel yasamda kaligrafik yazi stili kullanilirken Tevrat yazildiginda kitap yazisi kullanilmaya baslandi Mizrahi ve Askenazi kitap yazisi stilleri matbaa icat edilince benimsendi Asur veya Kare yazi olarak da bilinen modern Ibrani alfabesi Arami alfabesinden turemistir Fenike alfabesi MO 12 yuzyilda bes harfi kullanmayi birakip 22 fonemi yansitan alfabeyi kullanmaya baslamistir Sonuc olarak 22 harflik Ibrani alfabesinde antik Ahit Ibranicesinde kullanilan fonemlerden daha az harf icermekteydi ozellikle lt ח ע ש gt harfleri iki farkli fonem icin kullanilmaya baslandi Ses kaymasi sonucunda ח ע harflerinin fonemi teke dustu fakat Samiri Ibranicesinde haric ש harfi hala iki fonemi temsil eder ש harfi s sesi vermesine ragmen s sesini elde etmek icin eski Babil seslendirme sisteminde bu harfin uzerine ס ustim olarak kullanilirdi Musa metinlerinde ise noktalama isareti kullanilir Koken olarak Ibrani alfabesinde sadece sessiz harfler bulunurdu fakat zamanla matres lectionis olarak bilinen א ה ו י harfleri sesli harflerin yerine de kullanilir oldu Bu durumun fonetik gelisimin bir parcasi oldugu dusunulmektedir Her ne kadar ilk Ibrani ortografisinin ornegi bulunamadiysa da eski Fenikece ve nin Birinci Tapinak doneminde Ibranicenin nasil yazildigiyla ilgili fikirler sunar MO 10 yuzyildaki Fenike yazilari matres lectiones in kullanildigini gostermemektedir ornegin לפנ ve ז keliemeleri sonradan לפני ve זה olmustur Matres lectionisler sonradan kelime sonlarina eklendi Matres lectiones kullanilmayan kelimelere bozuk digerlerine tam denir Tahminen Ahit Ibranicesi bugunun metinlerine kiyasla daha bozuk bir ortografi icermektedir Matres lectiones kullanimi acisindan Musa metinleri daha muhafazakar kalirken Samiri Tevrati ve Kumran geleneginde sesli harflerin daha ozgurce kullanildigi gorulur Musa metinlerinde sesli harfler genelde uzun harfleri belirtmek ici kullanilir Kumran geleneginde uzunluguna veya kisaligina bakmaksizin kalin unluler genelde ו ile simglenir i ve e sesleri icin ise י kullanilir Genelde Ahit Ibranicesi nde sesli harfler gosterilmemektedir Ahit metinlerini sunan Yunanca ve Latince yazilar Ahit Ibranicesi ndeki unlulerin dogasini gosterir Ozellikle MO 3 2 yuzyilda Koini Yunancasi ile yazilan Septuagint teki ozel isimler bunun kanitidir 7 ve 8 yuzyilda Ahit metnindeki sesli harfleri gostermek icin cesitli seslendirme notasyonlari gelistirildi En belirgin en iyi korunmus ve halen kullanilmakta olan tek sistem ve 850 li yillarda yaratilmistir Mevcut bazi yazilarda ust cizgisel seslendime olarak bilinen ve bulunur buna ust cizgisel seslendirme denmesinin sebebi seslendirme isaretlerinin harfin uzerine yazilmasidir Buna ilave olarak Samiri Ibranicesi okuma gelenegi bu sistemlerden bagimsizdir ornegin Hakim a Sampson denir Bu sistemlerin tamami orijinal Ahit Ibranicesi ni yeniden yapilandirmak icin kullanilmaktadir Ilk asamada paleo Ibranice yazilan belgelerde kelimeler cizgiyle ayrilmaktaydi ardindan Mesa Steli Siloam yaziti Ofel yaziti ve paleo Ibranice olan Kumran belgelerinde noktalarla ayrilmaya baslamistir Kelimelerin ayrilisi Fenike yazitlarinda kullanilmamaktaydi fakat Nahmanides e gore Ahit metinlerinde kelimlerin ayrildigiyla ilgili bir kanit yoktur Kelimelerin birbirlerinden ayrilisi MO 7 yuzyilda Aramca belgelerde gorulur Sesli harfleri gostermenin yani sira Tiberya sistemi vurgulari belirten isaretler de kullanmistir Tiberya Babil ve Filistin okuma geleneklerinin nesli tukenmis olmasina ragmen zamanla Yemen Askenaz ve Samiri okuma sistemleri gelismistir Modern Ibranice telaffuzu da Ahit metinlerini okurken kullanilmaktadir Modern okuma gelenegi sadece Tiberya sisteminden gelmemektedir ornegin Sefarad gelenegindeki kamatz gadol ile katan arasindaki farklilik Tiberya oncesine dayanir Fakat sesli harfleri belirtmek icin kullanilan tek ortografik sistem Tiberya seslendirmesidir FonolojiAhit Ibranicesi icin yeniden yapilandirilan fonoloji soyledir Unsuzler Ahit Ibranicesi nin varligi boyunca kullanilmasi birakilan ve sonradan eklenen unsuzler renklerle ifade edilmistir Ahit Ibranicesi unsuzleri Dudaksi Discil Yari Discil On Damaksil Arka Damaksil Farinksel GirtlaksilGenizcil m n Sureksiz sessiz p t k ʔsesli b d ɡ vurgulu tʼ kʼ q Surtunmeli sessiz f 8 s ɬ ʃ x x ħ h sesli v d z ɣ ʁ ʕ vurgulu sʼ Surekli w l j Titrek r Unluler Ahit Ibranicesi nin unlu sistemi zaman icinde buyuk degisikliklere ugramistir Asagida adi gecen unlu harfler Ibranicenin ilk asamasindan Tiberya Babil ve Filistin ve Samiri seslendirme sistemlerinden yeniden yapilandirilmistir Bazi geleneklerde bulunmayan unsuzler renkli gosterilmistir Proto Ibranice style width 25 Secunda Ibranicesi style width 25 Tiberya Babil ve Filistin Ibranicesi style width 25 Samiri IbranicesiOn ArkaKapali i iː u uː Yari Kapali eː oː Acik a aː On ArkaKapali iː uː Yari Kapali e eː o oː Acik a aː Daraltilmis e On ArkaKapali i u Yari Kapali e o Yari Acik ɛ ɔ Acik a Daraltilmis ă ɔ ɛ e On ArkaKapali i iː u uː Orta e eː o Acik a aː ɒ ɒː Daraltilmis e Vurgu Proto Ibranice de vurgu sondan bir onceki hecede yer almaktaydi Ibraniceye sonradan giren son hecenin vurgulanmasi gelenegi son unlu harfin dusmesine sebep olmustur boylece proto Semitik vurgu yeri korunmustur Tiberya Ibranicesi ndeki vurgu fonemiktir ve genelde sonda bulunur Secunda da vurgu olduguna dair kanit yoktur Tiberya Ibranicesi gibi son unlu harfi dusuren Samiri Ibranicesi nde genelde Proto Semitik vurgu bulunmaz ve genelde sondan bir onceki hecede bulunur Kumran Ibranicesindeki vurgunun Samiri Ibranicesi ne benzedigine dair kanitlar mevcuttur Ornek metinTiberya Ibranicesi 29 כ י א ת ה ת א יר נ ר י י הו ה א ל ה י י ג יה ח ש כ י 30 כ י ב ך א ר ץ ג ד ו ד ו ב אל ה י א ד ל ג ש ו ר 31 ה א ל ת מ ים ד ר כ ו א מ ר ת י הו ה צ רו פ ה מ ג ן ה ו א ל כ ל ה ח ס ים ב ו 32 כ י מ י א ל וה מ ב ל ע ד י י הו ה ו מ י צ ו ר זו ל ת י א ל ה ינו Secunda Grekce 29 xi a88a 8aeir nhri YHWH elwai agi osxi Grekce 30 xi bax aroys gedoyd oybelwai edalleg soyr Grekce 31 ahl 8ammin m derxw emara8 YHWH seroyfa magen oy laxol awsim bw Grekce 32 xi mi elw mebbeladh YHWH oymi soyr zoyla8i elwnnoy hnoy Secunda nin okunusu IPA 29 kiː ʔatːaː taːʔiːr neːriː ʔaloːhaj aɡiːh ħoʃkiː 30 kiː baːk ʔaːruːsʼ ɡeduːd webaloːhaj ʔadːalːeɡ ʃuːr 31 haːʔeːl tamːiːm darkoː ʔemerat sʼeruːfaː maːɡen huː lekol haħoːsiːm boː 32 kiː miː ʔaloːh mebːalʕadeː wemiː sʼuːr zuːlaːtiː ʔaloːheːnuː Ayrica bakinizMusevi dilleri IbraniceKaynakca Budge E A Wallis 1920 An Egyptian Hieroglyphic Dictionary in Two Volumes 1 New York Dover Publications Inc ISBN 0 7661 7649 5 Yesaya 19 18 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap Saenz Badillos Angel 1993 A History of the Hebrew Language Cambridge University Press ISBN 0 521 55634 1 2 Krallar 18 26 2 Krallar 18 28 Josephus Antiquities I 1 2 etc Mishnah Gittin 9 8 etc Rainey Anson 2008 Shasu or Habiru Who Were the Early Israelites Biblical Archeology Review Biblical Archaeology Society 34 06 Nov Dec 1 31 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e f g h i Waltke Bruce K O Connor M 1990 An Introduction to Biblical Hebrew Syntax Winona Lake Indiana Eisenbrauns ISBN 0 931464 31 5 a b c d e f Steiner Richard C 1997 Ancient Hebrew in Hetzron Robert The Semitic Languages Routledge pp 145 173 ISBN 0 415 05767 1 a b c Feldman Rachel 2010 Most ancient Hebrew biblical inscription deciphered 2 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 15 June 2011 a b c Shanks Hershel 2010 Oldest Hebrew Inscription Discovered in Israelite Fort on Philistine Border Biblical Archaeology Review 36 2 51 6 3 29 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av Blau Joshua 2010 Phonology and Morphology of Biblical Hebrew Winona Lake Indiana Eisenbrauns ISBN 1 57506 129 5 a b c d e f g h i j k l m n Yardeni Ada 1997 The Book of Hebrew Script Jerusalem Carta ISBN 965 220 369 6 a b c d e f g h i j k l m n o p q r Tov Emanuel 1992 Textual Criticism of the Hebrew Bible Minneapolis Augsburg Fortress ISBN 978 0 8006 3429 2 Frank Yitzhak 2003 Grammar for Gemara and Targum Onkelos Jerusalem Israel Ariel United Israel Institutes ISBN 1 58330 606 4 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Rendsburg Gary A 1997 Ancient Hebrew Phonology in Kaye Alan Phonologies of Asia and Africa Eisenbrauns pp 65 83 ISBN 1 57506 019 1 Dolgopolsky Aron 1999 From Proto Semitic to Hebrew Milan Centro Studi Camito Semitici di Milano Cikis 15 Hakimler 5 Rendsburg Gary A 1999 Notes on Israelian Hebrew I in Avishur Yitzhak Avishur Deutsch Robert Michael Historical Epigraphical and Biblical Studies in Honor of Prof Michael Heltzer Tel Aviv Archaeological Center Publications pp 255 258 a b c d Ben Ḥayyim Ze ev 2000 A Grammar of Samaritan Hebrew Jerusalem The Hebrew University Magnes Press ISBN 1 57506 047 7 Hanson K C 2011 The Gezer Almanac 4 8 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Sperber Alexander 1959 A Grammar of Masoretic Hebrew Copenhagen Ejnar Munksgaard Jobes Karen H Silva Moises 2001 Invitation to the Septuagint Paternoster Press ISBN 1 84227 061 3 5 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yeivin Israel 1980 Introduction to the Tiberian Masorah Scholars Press ISBN 0 89130 373 1 Steinberg David 2010 History of the Ancient and Modern Hebrew Language History of the Ancient and Modern Hebrew Language History of the Ancient and Modern Hebrew Language 27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e Janssens Gerard 1982 Studies in Hebrew historical linguistics based on Origen s Secunda Orientalia Gandensia Uitgeverij Peeters 9 ISBN 2 8017 0189 0 Dis baglantilarIbrani dilinin tarihi History of the Ancient and Modern Hebrew Language22 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde David Steinberg Biblical Hebrew Poetry and Word Play Reconstructing the Original Oral Aural and Visual Experience6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Short History of the Hebrew Language 23 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ahit Ibranicesi kaynaklari Resources for the Study of Biblical Hebrew 4 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Prof E Ben Zvi Brown Driver Briggs Hebrew Lexicon with an appendix containg the Biblical Aramaic Wikisource Dilbilgisi soz dagarcigi ve yazim The Handy Dandy Hebrew Grammar Chart 15 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Prof Shawn Madden Basic Biblical Hebrew Grammar introductory 8 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Learn to write the Biblical Hebrew characters 8 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Alphabet of Biblical Hebrew15 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde