Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eyaklar ya da Eyak Kızılderilileri (kendilerince I·ya·q; Tlingitçe Yatk̲wáan; İngilizce Eyak; eskiden Almanca Ugalenzen, Rusça Угаленцевь), ABD'nin Alaska eyaletinde Copper Nehri deltasında ve yakınındaki kasabasında yaşayan Na-Dene Kızılderilileri grubundan bir halk. En yakın akrabaları Atabask Kızılderilileri en uzak akrabası ise Tlingitlerdir. Kuzeyde Ahtna Atabask kızılderilileriyle ve doğuda Tlingit Kızılderilileriyle komşu olan Eyaklar, batıda Yupik Eskimolarından Supiklerle komşudur.
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Alaska | 428 |
| Diller | |
| Din | |
| |
1909'da Cordova'ya yerleştirme ve 1911'de Cordova ile Kennecott bakır madenleri arasındaki taşıma için Copper Irmağı ve Kuzeybatı Demiryolu (Copper River & Northwestern Railroad) 'nun tamamlanması Eyak halkını derinden etkiledi. Avrupalıların beraberinde getirdikleri yeni hastalıklar Eyak nüfusuna vurulmuş en büyük darbedir.
Toprakları ve Köyler
Geleneksel Eyak toprakları ve kasabasına kadar batıdır. Tarih içerisinde topraklarının sınırı birtakım sebeplerle değişkenlik gösterir.
Tarihte Eyakların Batılılarca kayda geçmiş 4 köyü biliniyor:
- 1. Alaganik: Günümüzdeki 21 mil yakınında idi.
- 2. Eyak: 5.5 mil yakınında idi.
- 3. adsız: Fort'taki bu adı bilinmeyen köy, Eyak köyünün 800 yarda güneyinde idi.
- 4. Orca: Günümüzdeki kasabasına denk düşüyor.
Sabit olan bu dört köy dışında ayrıca, Mountain Slough ile Point Whitshed yörelerinde iki tane de mevsimlik balık avlama kampı bulunuyordu.
Tarih
Eyaklar ile Avrupalılar arasındaki ilk temas tarihi bilinmemektedir. Avrupalıların çoğunun Eyakları komşuları olan Doğu Supiklerinden (Chugach) ayırt edemedikleri anlaşılıyor. Her ikisi de farklı bir dil konuşmalarına rağmen Eyakların giyimleri Supiklerinkine çok benzerdi. Ayrıca som balığı ve ufak foklar üzerine odaklanan beslenmeleri de aynıydı. Ağaç ve tahtadan yapılan evlerde yaşayan ve tek parça ağaçtan oyma kayık kullanan Eyaklar, oyma kayık yerine deri kaplı kayıkları kullanan Supiklerden ayrılırdı.
Avrupalıların beraberinde getirdikleri ve yerlilerin yabancısı olduğu hastalıklar Eyak nüfusunu kırıp geçirdikten sonra geriye kalan az nüfus farklı olduğu anlaşılarak kayda geçirilmiştir. İlk kayıt Rus Amerikası döneminde Ruslar tarafından yapılmıştır. Rusların yaptığı bu kayda göre 1818 yılında Eyak nüfusu 117 kişiden oluşuyordu. 19. yy sonlarında yapılan geçmişe dönük tahminler Eyak nüfusunu 1560 olarak gösterir. Alaganik köyü sakinleri 1892 - 1893 yıllarında çok büyük bir salgın geçirmişler ve köy terkedilmiştir. Salgından kurtulan az sayıda Eyak, iki konserve fabrikasında çalıştırılmak üzere Cordova'nın Old Town denilen bölümüne yerleştirildi. 1933 yılında 59 kişilik Eyak nüfus arasında yapılan etnografik çalışmada gerçek Eyak asıllı kişi sayısının 38 ve bunların da yalnızca 19 tanesinin daha saf Eyak olduğu ortaya çıkmıştır. 1992 yılına gelindiğinde ise Eyak dilini ancak tek bir kişi konuşabiliyordu. Marie Smith Jones olarak bildiğimiz o kişi, 2008 yılında öldüğünde, dil de ölmüş oldu.
Komşulukları
Nüfusları az olsa da Eyaklar, kıyı ile iç bölge arasındaki yerli ticaret hattında önemli rol oynamışlardır. 1868 yılında bir kızamık salgını sonrası, Copper Irmağı vadisinde Doğu Supikleri (Chugach) ile Ahtna Atabaskları arasındaki anlaşmazlıkta Eyaklar arabulucuk görevi üstlenmiş ve mal karşılığında bunu yerine getirmiştir.
Ahtnalar, üzerinden sahile açılan birkaç ticaret yolunu kullanıyorlardı. Bu ticaret yollarından birisi olan yukarısında ve üzerinde bulunan yol, sonraları Beyazlar tarafından 1898 - 1899 yıllarında Altına hücum (Gold rush) yürüyüşlerinde de kullanılmıştır. Bu yol, Supikler ile Ahtnalar arasında 1868 yılında anlaşmazlık çıkana kadar kullanılmıştır. 1868 sonrası, Ahtna tüccarlar Mart ayında donmuş olan Copper ırmağını geçerek, Mayıs ve Eylül aylarında ise su düşüklüğünden yararlanarak Alaganik köyüne bakır ticareti için gelirlerdi. Eyaklar, Ahtnalarla bakır karşılığında kürk ve diğer ticari malları değiş tokuş ederlerdi.
ANCSA Yapılanması
Eyak Corporation, ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde yürülüğe giren Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA Alaska Native Claims Settlement Act) gereği 1973 yılında kurulan kâr amaçlı bir yerli köy şirketidir. Eyak yerli lideri Cecil Barnes tarafından verilen dilekçe ile başlayan süreç, Eyak Corporation adıyla şirketin kurulmasıyla tamamlanmıştır. Şirket, Eyakların yasalarla belirlenmiş maddi haklarını korumak ve kollamakla yükümlüdür. Haziran 2010 itibarıyla hissedarları 428 kişidir. Bu rakam aynı zamanda Eyakların günümüzdeki yasal sayılarını belirtir.
Dil
En yakın akrabası olan Atabask dilleriyle birlikte adı altında bir alt grup oluştururlar. En uzak akrabası ise Tlingitçedir. Son konuşanı Marie Smith Jones'un 21 Ocak 2008'de Anchorage'da ölmesiyle de yok olmuştur. Bu yok oluş sürecinde Eyakça, dillerin gitgide artan yok oluşuna karşı verilen mücadelede bir sembol olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Cordova Historical Museum25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Eyak Corporation 6 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- An interview with Dune Lankard and Marie Smith Jones 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- Native Village of Eyak 27 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ilanka Cultural Center (Cordova, Alaska) 11 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Eyaklar ya da Eyak Kizilderilileri kendilerince I ya q Tlingitce Yatk waan Ingilizce Eyak eskiden Almanca Ugalenzen Rusca Ugalencev ABD nin Alaska eyaletinde Copper Nehri deltasinda ve yakinindaki kasabasinda yasayan Na Dene Kizilderilileri grubundan bir halk En yakin akrabalari Atabask Kizilderilileri en uzak akrabasi ise Tlingitlerdir Kuzeyde Ahtna Atabask kizilderilileriyle ve doguda Tlingit Kizilderilileriyle komsu olan Eyaklar batida Yupik Eskimolarindan Supiklerle komsudur Eyaklar I ya q Onemli nufusa sahip bolgelerAlaska428DillerEyakca tukendi 2008 IngilizceDinHristiyanlik Eyak Corporation 6 Mart 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Agustos 2010 Valdez Cordova Census AreaKus bakisi CordovaOrca InletChugach Daglari Supik topraklarinda Copper Nehri Ahtna topraklarindan dogup Eyak topraklarinda denize karisir 1909 da Cordova ya yerlestirme ve 1911 de Cordova ile Kennecott bakir madenleri arasindaki tasima icin Copper Irmagi ve Kuzeybati Demiryolu Copper River amp Northwestern Railroad nun tamamlanmasi Eyak halkini derinden etkiledi Avrupalilarin beraberinde getirdikleri yeni hastaliklar Eyak nufusuna vurulmus en buyuk darbedir Topraklari ve KoylerGeleneksel Eyak topraklari ve kasabasina kadar batidir Tarih icerisinde topraklarinin siniri birtakim sebeplerle degiskenlik gosterir Tarihte Eyaklarin Batililarca kayda gecmis 4 koyu biliniyor 1 Alaganik Gunumuzdeki 21 mil yakininda idi 2 Eyak 5 5 mil yakininda idi 3 adsiz Fort taki bu adi bilinmeyen koy Eyak koyunun 800 yarda guneyinde idi 4 Orca Gunumuzdeki kasabasina denk dusuyor Sabit olan bu dort koy disinda ayrica Mountain Slough ile Point Whitshed yorelerinde iki tane de mevsimlik balik avlama kampi bulunuyordu TarihEyaklar ile Avrupalilar arasindaki ilk temas tarihi bilinmemektedir Avrupalilarin cogunun Eyaklari komsulari olan Dogu Supiklerinden Chugach ayirt edemedikleri anlasiliyor Her ikisi de farkli bir dil konusmalarina ragmen Eyaklarin giyimleri Supiklerinkine cok benzerdi Ayrica som baligi ve ufak foklar uzerine odaklanan beslenmeleri de ayniydi Agac ve tahtadan yapilan evlerde yasayan ve tek parca agactan oyma kayik kullanan Eyaklar oyma kayik yerine deri kapli kayiklari kullanan Supiklerden ayrilirdi Avrupalilarin beraberinde getirdikleri ve yerlilerin yabancisi oldugu hastaliklar Eyak nufusunu kirip gecirdikten sonra geriye kalan az nufus farkli oldugu anlasilarak kayda gecirilmistir Ilk kayit Rus Amerikasi doneminde Ruslar tarafindan yapilmistir Ruslarin yaptigi bu kayda gore 1818 yilinda Eyak nufusu 117 kisiden olusuyordu 19 yy sonlarinda yapilan gecmise donuk tahminler Eyak nufusunu 1560 olarak gosterir Alaganik koyu sakinleri 1892 1893 yillarinda cok buyuk bir salgin gecirmisler ve koy terkedilmistir Salgindan kurtulan az sayida Eyak iki konserve fabrikasinda calistirilmak uzere Cordova nin Old Town denilen bolumune yerlestirildi 1933 yilinda 59 kisilik Eyak nufus arasinda yapilan etnografik calismada gercek Eyak asilli kisi sayisinin 38 ve bunlarin da yalnizca 19 tanesinin daha saf Eyak oldugu ortaya cikmistir 1992 yilina gelindiginde ise Eyak dilini ancak tek bir kisi konusabiliyordu Marie Smith Jones olarak bildigimiz o kisi 2008 yilinda oldugunde dil de olmus oldu KomsuluklariNufuslari az olsa da Eyaklar kiyi ile ic bolge arasindaki yerli ticaret hattinda onemli rol oynamislardir 1868 yilinda bir kizamik salgini sonrasi Copper Irmagi vadisinde Dogu Supikleri Chugach ile Ahtna Atabasklari arasindaki anlasmazlikta Eyaklar arabulucuk gorevi ustlenmis ve mal karsiliginda bunu yerine getirmistir Ahtnalar uzerinden sahile acilan birkac ticaret yolunu kullaniyorlardi Bu ticaret yollarindan birisi olan yukarisinda ve uzerinde bulunan yol sonralari Beyazlar tarafindan 1898 1899 yillarinda Altina hucum Gold rush yuruyuslerinde de kullanilmistir Bu yol Supikler ile Ahtnalar arasinda 1868 yilinda anlasmazlik cikana kadar kullanilmistir 1868 sonrasi Ahtna tuccarlar Mart ayinda donmus olan Copper irmagini gecerek Mayis ve Eylul aylarinda ise su dusuklugunden yararlanarak Alaganik koyune bakir ticareti icin gelirlerdi Eyaklar Ahtnalarla bakir karsiliginda kurk ve diger ticari mallari degis tokus ederlerdi ANCSA YapilanmasiEyak Corporation ABD Kongresinde 18 Aralik 1971 tarihinde yuruluge giren Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasi ANCSA Alaska Native Claims Settlement Act geregi 1973 yilinda kurulan kar amacli bir yerli koy sirketidir Eyak yerli lideri Cecil Barnes tarafindan verilen dilekce ile baslayan surec Eyak Corporation adiyla sirketin kurulmasiyla tamamlanmistir Sirket Eyaklarin yasalarla belirlenmis maddi haklarini korumak ve kollamakla yukumludur Haziran 2010 itibariyla hissedarlari 428 kisidir Bu rakam ayni zamanda Eyaklarin gunumuzdeki yasal sayilarini belirtir DilEn yakin akrabasi olan Atabask dilleriyle birlikte adi altinda bir alt grup olustururlar En uzak akrabasi ise Tlingitcedir Son konusani Marie Smith Jones un 21 Ocak 2008 de Anchorage da olmesiyle de yok olmustur Bu yok olus surecinde Eyakca dillerin gitgide artan yok olusuna karsi verilen mucadelede bir sembol olmustur Denesey dilleri Yenisey dilleri Na Dene dilleri Tlingitce Eyakca Atabask dilleriAyrica bakinizAlaska Yerli Dil Merkezi Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasi Amerika nin Ruslar tarafindan somurgelestirilmesiKaynakcaCordova Historical Museum25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Eyak Corporation 6 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde An interview with Dune Lankard and Marie Smith Jones 6 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarNative Village of Eyak 27 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ilanka Cultural Center Cordova Alaska 11 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde