Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uzay yolculuğu alanında fırlatma aracı ya da taşıyıcı roket bir görev-yükünü Dünya'nın yüzeyinden uzaya taşımak için kullanılan bir rokettir. Bir fırlatma sistemi fırlatma aracından, fırlatma rampasından (İng:launch pad) ve diğer çeşitli altyapı bileşeninden oluşmaktadır. Genelde taşıyıcı roketler yörüngeye yapay uydu yerleştirmek için kullanılırken, araştırma roketi gibi bazı uzay uçuşları (İng:sub-orbital) olarak sınıflandırılır. Bazı roketler ise bir uzay aracının Dünya'nın yörüngesinden tamamen kurtulamasını sağlarlar.
Dünya yörüngesine çıkacak olan fırlatma araçlarının genellikle en az iki aşaması (İng:multistage rocket) vardır ve bazen dört ya da daha fazla aşamalı da olabilmektedirler.[]
Türleri
(İng:Expendable launch vehicle) tek-kullanımlık tasarlanmışlardır. Genelde görev-yükünden ayrıldıktan sonra atmosfere giriş (İng:atmospheric reentry) sırasında parçalanarak yok olurlar. Aksine, (İng:reusable launch vehicle) ise sağlam olarak kurtarıldıktan sonra tekrar fırlatılabilmektedirler. Uzay mekiği, birden fazla yörünge uçuşu yapmak üzere gerekli bileşenlere sahip tek fırlatma aracıydı . SpaceX şirketi, kendilerine ait Falcon 9 ve Falcon Heavy araçları için (İng:reusable rocket launching system) geliştiriyor. İkinci-nesil bir (İng:VTVL) tasarımı 2011 yılında duyurulmuştur düşük-irtifa uçuş test programı 2012 yılında başladı, daha ayrıntılı yüksek-irtifa su-üzeri uçuş testi ise 2013 ortalarında başlayacak şekilde planlanmıştı, o tarihten sonra ise her Falcon 9 uçuşunda devam edecekti (İng:Non-rocket spacelaunch) çözümleri ise hala planlama aşamasındadır, ancak bazı şirketlerin bu konuda gerçek fırlatma sahaları geliştirdikleri bilinmektedir, buna örnek olarak ispanyol şirketi ve -temelli ürünü "" gösterilebilir
Fırlatma araçları genellikle, yörüngeye çıkarabildikleri yük miktarı üzerinden sınıflandırılırlar. Örneğin, bir Proton roketi, alçak Dünya yörüngesine (ADY) 22 bin kg (49 bin lb) kadar yükü çıkarabilmektedir. Fırlatma araçları ayrıca içerdikleri aşama (İng:multistage rocket) sayısına göre tanımlanırlar. Şimdiye kadar en fazla 5 aşamalı roketler başarıyla fırlatılmışlardır ve (İng:single-stage-to-orbit) türündeki araçlar için pek çok farklı tasarım yapılmıştır. Buna ek olarak, fırlatma araçları sıklıkla başlangıçta çok yüksek itki/sevk sağlayan ve diğer motorlarla birlikte ateşlenen hızlandıcılar ile desteklenmektedirler. Hızlandırıcılar sayesinde kalan motorların daha küçük olması mümkün olmaktadır bu da beraberinde sonraki aşamaların taşıması gereken ham yükü azalatarak daha büyük görev-yüklerinin taşınabilmesini getirir.
Fırlatma araçlarının sıklıkla bildirilen diğer özellikleri ise fırlatmayı gerçekleştiren ulus veya uzay kuruluşu/ajansı ile fırlatma aracını üreten ve fırlatmayı yapan şirket veya girişim ortaklığı bilgisidir. Örneğin, Avrupa Uzay Ajansı aracından sorumludur ve United Launch Alliance girişim ortaklığı ise ve Atlas V roketlerinin üretiminden ve fırlatılışından sorumludur. Pek çok fırlatma aracı aynı ya da benzer isme sahip bir fırlatma aracı ailesinin/dizisinin bir parçası sayılır; örneğin Atlas V kullanımdaki en son roketidir.
Fırlatma yerine göre
- Kara: uzay limanı (İng:spaceport) ve KABF için dönüştürülmüş olan, sabitlenmiş (İng:missile silo) ( - Strela (rocket)).
- Deniz: sabitlenmiş rampa (), gezici rampa (Sea Launch fırlatma hizmeti), (İng:SLBM) için dönüştürülmüş olan denizaltı (, ).
- (İng:Air): hava-aracı/uçak (, Virgin Galactic - LauncherOne, ), balon ( şirketine ait , ), daimi olarak önerilmiş olan şirketine ait Orbital Ascender (tr:Yörüngesel Yükselici).
Boyutuna göre
Fırlatma araçlarını boyutlarına göre sınıflandırmanın pek çok yolu vardır.ABD sivil uzay kuruluşu, NASA, Uzay Mekiği'ni değiştirme planlarını incelemesi için oluşturulmuş olan Augustine Komisyonu tarafından açıkça ifade edilmiş olan bir sınıflandırma taslağı[] kullanmaktadır :
- Atmosferi incelemek ya da kısa deneyler yapmak üzere kullanılan bir Sondaj roketi, sadece (İng:sub-orbital) yapabilir ve yörüngeye çıkamaz.
- Hafif-ağır-yük (İng:"small-lift") fırlatma aracı 2000 kg (4400 lb) ağırlığa kadar görev-yükünü alçak Dünya yörüngesine (ADY) çıkarabilmektedir.
- Orta-ağır-yük fırlatma aracı 2 bin ile 20 bin kg (4400 ile 44100 lb) arası ağırlıktaki görev-yükünü ADY'e çıkarabilmektedir.
- (İng:heavy-lift launch vehicle) 20 bin ile 50 bin kg (44 bin ile 110 bin lb) arası ağırlıktaki görev-yükünü ADY'e çıkarabilmektedir
- Süper-ağır-yük aracı 50 bin kg (110 bin lb)'dan fazla ağırlıktaki görev-yükünü ADY'e çıkarabilmektedir.
Başlıca Avrupalı fırlatma hizmeti sağlayıcısı olan Arianespace, kendisine ait olan ve ADY'e 20 bin kg (44,000 lb)'dan fazla görev-yükü taşıyan Ariane 5 fırlatma aracını da ayrıca "ağır-yük" fırlatma aracı olarak sınıflandırmıştır ve ADY'e 2 bin–20 bin kg (4400–44100 lb) arası yük taşıyan fırlatma aracı dizisini (/Arianespace ve 1999-öncesi Ariane 5 versiyonları dahil olmak üzere) "orta-yük" fırlatma aracı olarak sınıflandırmıştır. Kendisine ait olan ve ADY'e 1500 kg (3300 lb) ağırlığında görev-yükü taşıyabilen Vega fırlatma aracını ise "hafif-yük" ("light lift") olarak sınıflandırmıştır.
Yörünge-altı
Yörünge-altı fırlatma araçları taşıdıkları görev-yüklerini; Dünya'nın ortalama yarıçapından küçük bir perije noktasına sahip olan bir alçak Dünya yörüngesi elde etmek için gerekli olan en düşük yatay hıza (7800 m/s - 26 bin ft/s) çıkaramazlar. Sondaj roketleri uzun zamandan beridir kısa süreli, ucuz, insansız uzay ve düşük-yerçekimi deneyleri için kullanılmaktadır. ABD'nin ilk insanlı uzay-uçuşu programı olan Mercury Projesi, daha sonraki uçuşlarda astronotları yörüngeye çıkarmadan önce ilk iki astronotu (Alan Shephard ve Gus Grissom), tek-aşamalı Redstone roket ailesi türevi bir roketle (İng:en:Mercury-Redstone Launch Vehicle) yörünge-altı uçuş için fırlatmıştır. Günümüzdeki insanlı-uçuşa-uygun (human-rated) yörünge-altı fırlatma araçları arasında ve SpaceShipTwo bulunmaktadır (bakınız: Uzay turizmi).
Yörüngesel
Dünya'nın yüzeyinden fırlatma için gerekli olan Delta-v değeri en düşük yörüngesel hızdan daha büyüktür (en az 9300 m/s - 31,000 ft/s), bunun sebepleri arasında (Balistik katsayısı tarafından belirlenen) hava sürtünmesi, (İng:gravity losses) ve daha yüksek irtifaya ulaşmak için gerekli olan daha yüksek potansiyel enerji sayılabilir. İrtifa kazanmak için gerekli olan delta-v değeri değişiklik gösterir, ancak genellikle her 200 km (120 mi) değerindeki irtifa değişimi için 2 km/s (1.2 mi/s) civarındandır.[]
Hava sürtünmesini en aza indirmek için yeterince yüksek bir balistik katsayı değeri gerekmektedir, bu da uzunluğun yaklaşık olarak çapın 10 katı olması demektedir. Bu da genel olarak fırlatma aracının en az 20 m uzunluğunda olması ile sonuçlanır. Atmosferi, uçuşun olabildiğince başlarında terkedebilmek, hava sürtünmesi sebebiyle 300 m/s (980 ft/s) civarında bir hız kaybına sebep olur.
Fırlatma için toplam delta-v hesaplanması karmaşık bir işlemdir ve neredeyse tüm durumlarda (İng: numerical integration) kullanılır; çoklu delta-v değerleri eklemek karamsar bir sonuç (pessimistic result) edilmesini sağlar, çünkü roket yörüngeye ulaşmak için yere göre belirli bir açıyla yol alabilir, böylece aynı anda hem irtifa hem de yatay hız kazanırken yakıttan tasarruf etmiş olur.[]
Ay-Doğrultusu (Translunar) ve Gezegenler-arası
Bir uzay aracının Ay'a ulaşabilmesi için, Dünya'dan kurtulma hızı olan 11200 m/s (37 bin ft/s) değerine ulaşması gerekmemektedir, ancak buna yakın bir hız aracı yüksek apoje değerine sahip bir Dünya yörüngesine oturtacaktırve eğer doğru zamanda fırlatma gerçekleştirilmişse araç Ay'ın çekim etkisine gireceği bir noktaya varacaktır.
Gezegenler-arası uçuş kurtulma hızını aşmayı gerektirir; fazladan hız ya dış gezegenlere veya asteroidlere ulaşmak için Dünya'nın Güneş çevresindeki yörüngesel hızına eklenir (örn:aracı Dünya'nın Güneş'in etrafındaki dönüş yönünde fırlatma) ya da Venüs'e veya Merkür'e ulaşmak için yörüngesel hızdan çıkarılır (örn:aracı Dünya'nın Güneş'in etrafındaki dönüş yönünün tersine fırlatma), bu durum son hızın (terminal velocity) ulaşıldığı yöne göre değişmektedir.
Yeterli büyüklükteki fırlatma araçları Ay ve ötesine, yörüngeye taşıyabildiklerinden daha küçük görev-yüklerini götürebilirler. Ay-Doğrultusundaki ve gezegenler-arası uçuşlarda, aracın doğrudan son hıza ulaşacak şekilde fırlatılması yerine, uzay aracında gerekli denetimlerin yapılması ve aracı hedef doğrultuya sokacak olan manevranın daha kesin yönetilebilmesi için, genellikle aracın son aşaması geçici duraklama yörüngesine (temporary parking orbit) ulaşacak şekilde fırlatma yapılır.
Parçaların birleştirilmesi
Bir roketin her bir aşaması genellikle üretim sahasında birleştirilir ve fırlatma sahasına gönderilir; araç montajı (vehicle assembly) roket aşamaları ile uzay-aracı görev-yükünün tek bir bütün oluşturacak şekilde birleştirilmesi işlemini ifade eder. Boyut ölçeğinin daha küçük kısmında olan tek-aşamalı araçlar (örn: sondaj roketleri) ve çok aşamalı araçlar, genellikle doğrudan fırlatma rampası üzerinde,vinç yardımıyla her bir aşama ve uzay aracı dikey olarak sırasıyla taşınarak birleştirilebilir.
Bu yaklaşım daha büyük uzay taşıtları için uygun değildir, bunun yerine rampa dışında tamamıyla birleştirildikten sonra fırlatma alanındaki konumuna çeşitli yöntemler kullanılarak taşınırlar. NASA'nın Apollo/Saturn V insanlı Ay'a iniş aracı ve Uzay Mekiği, Vehicle Assembly Building (İng:Vehicle Assembly Building) bünyesinde, (İng:mobile launcher platform) üzerinde fırlatma bağlantı kuleleri eklenerek dikey olarak birleştirilir. Daha sonra özel bir (İng:crawler-transporter), tüm bu araçlar yığınını fırlatma rampasına dik konumda taşır. Tersine, Rus yapımı Soyuz roketi ve SpaceX şirketinin Falcon 9 roketi üretim binasında yatay olarak birleştirildikten ve fırlatma rampasına yatay olarak taşındıktan sonra, rampada dik konuma getirilirler.
Türetim ve alakalı terimler
İngilizce dilinde, daha önceleri carrier rocket () ifadesi kullanılmaktaydı ve İngiltere'de hala bazen kullanılmaktadır.[]
Başka bir kelime seçeneği olarak, (İng:Project Vanguard) kapsamında, İngilizce "Satellite Launching Vehicle" ("Uydu Fırlatma Aracı") cümlesinin kısaltması olan "SLV" kelimesi kullanılmıştır. Böylece roketlerin hangi tür iş için tahsis edildiklerini gösteren liste için yeni bir terim kazandırılmış oldu: uçuş testi veya bir uydunun gerçekten fırlatılması. Bu kısaltma ayrıca diğer gezegenlere ya da gezegenler-arası boşluğa sonda gönderen roketler için de kullanılır.[]
Düzenlemeler
Uluslararası yasalara göre, fırlatma aracının sahibinin uyruğu, hangi ülkenin o araçtan doğabilecek zararlardan sorumlu olduğunu belirler. Buna göre, bazı ülkeler, roket üreticilerinin ve fırlatıcılarının; uçuştan etkilenebilecek olan mülklerin ve insanların güvenliğini korumak ve gerektiğinde tazminat verilmesini sağlamak üzere, belirli düzenlemelere uymalarını zorunlu koşar.[]
Amerika'da, amatör olarak sınıflandırılmamış olan ve ayrıca " devlet eliyle devlet için" olmayan, bir roketin fırlatılması Federal Havacılık Kurulu'nun (İng:Office of Commercial Space Transportation) (FAA/AST) tarafından onaylanmak zorundadır.[]
Ayrıca bakınız
- (İng:List of orbital launch systems)
- (İng:List of missiles)
Fırlatma araçlarına özel
|
|
Genel bağlantılar
|
|
Kaynakça
- ^ See for example: . Florida Today. 11 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2015.
- ^ . Agence France-Presse. 21 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011.
- ^ "Elon Musk says SpaceX will attempt to develop fully reusable space launch vehicle". Washington Post. 29 Eylül 2011. 1 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ekim 2011.
Both of the rocket’s stages would return to the launch site and touch down vertically, under rocket power, on landing gear after delivering a spacecraft to orbit.
- ^ Lindsey, Clark (28 Mart 2013). . NewSpace Watch. 16 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2013.
- ^ Reyes, Tim (17 Ekim 2014). "Balloon launcher Zero2Infinity Sets Its Sights to the Stars". Universe Today. 13 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Temmuz 2015.
- ^ Uzay aracı fırlatılması amacıyla, açık arazi ya da demiryolu aracı temelli Rus yapımı herhangi bir (İng:mobile launcher) bulunmamaktadır
- ^ a b c d NASA Space Technology Roadmaps - Launch Propulsion Systems, p.11 24 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .: "Small: 0-2t payloads, Medium: 2-20t payloads, Heavy: 20-50t payloads, Super Heavy: >50t payloads"
- ^ HSF Final Report: Seeking a Human Spaceflight Program Worthy of a Great Nation 16 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., October 2009, Review of U.S. Human Spaceflight Plans Committee, p. 64-66: "5.2.1 The Need for Heavy Lift ... require a “super heavy-lift” launch vehicle ... range of 25 to 40 mt, setting a notional lower limit on the size of the super heavy-lift launch vehicle if refueling is available ... this strongly favors a minimum heavy-lift capacity of roughly 50 mt ..."
- ^ . Arianespace. 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.
- ^ a b (PDF). arianespace.com. Arianespace. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.
Dış bağlantılar
- S. A. Kamal, A. Mirza: - SLV'de Muhtemel uygulamalar için Multi-Stage-Q Sistemi ve Inverse-Q Sistemi, Kaynak: IBCAST 2005, Cilt 3, "Control and Simulation" (Kontrol ve Simulasyon), Hussain SI, Munir A, Kiyani J, Samar R, Khan MA tarafından düzenlendi, Ulusal Fizik Merkezi, Bhurban, KP, Pakistan, 2006, 27–33 arası sayfalar Ücretsiz Tam Metin 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- S. A. Kamal: - Lambert Şema'sında Cross-Range Hatasının Birleştirilmesi, Kaynak: 10. Ulusal Havacılık Konferansı, Sheikh SR, Khan AM tarafından düzenlendi, Pakistan Hava Kuvvetleri Akademisi, Risalpur, KP, Pakistan, 2006, 255–263 arası sayfalar Ücretsiz Tam Metin 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- S. A. Kamal: - Uydu-Fırlatma Aracını Yönlendirmek için Multi-Stage-Lambert Şeması, Kaynak: 12. IEEE INMIC, Anis MK, Khan MK, Zaidi SJH, Bahria Univ., Karachi, Pakistan, 2008, 294–300 arası sayfalar (davet edilmiş makale) Ücretsiz Tam Metin 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- S. A. Kamal: - Çapraz-Ürün Yönlendirmesinin Eksikliği ve Genişletilmiş-Çapraz-Ürün Yönlendirmesi, Kaynak: IBCAST 2002, Cilt 1, Advanced Materials, Computational Fluid Dynamics and Control Engineering, Hoorani HR, Munir A, Samar R, Zahir S, National Center for Physics, Bhurban, KP, Pakistan, 2003, 167–177 arası sayfalar Ücretsiz Tam Metin 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- S. A. Kamal: - Nokta-Ürün Yönlendirmesi: Uydular ve Uzay araçları için Yeni bir Yönetim Yasası, Kaynak: IBCAST 2002, Cilt 1, Advanced Materials, Computational Fluid Dynamics and Control Engineering, Hoorani HR, Munir A, Samar R, Zahir S, National Center for Physics, Bhurban, KP, Pakistan, 2003, 178–184 arası sayfalar Ücretsiz Tam Metin 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- S. A. Kamal: - Elips-Yön-Belirlemeli Yönlendirme: Uzay araçları ve Uydu-Fırlatma Araçları için bir Yönetim Yasası, 21. Yüzyılın Uzay Bilimi ve Karşılaşılan Zorluklar, ISPA-SUPARCO İşbirliği Semineri, Karachi Üniversitesi, 2005 (davet edilmiş makale).
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uzay yolculugu alaninda firlatma araci ya da tasiyici roket bir gorev yukunu Dunya nin yuzeyinden uzaya tasimak icin kullanilan bir rokettir Bir firlatma sistemi firlatma aracindan firlatma rampasindan Ing launch pad ve diger cesitli altyapi bileseninden olusmaktadir Genelde tasiyici roketler yorungeye yapay uydu yerlestirmek icin kullanilirken arastirma roketi gibi bazi uzay ucuslari Ing sub orbital olarak siniflandirilir Bazi roketler ise bir uzay aracinin Dunya nin yorungesinden tamamen kurtulamasini saglarlar UUI ye gitmek uzere Rus Soyuz TMA 5 Kazakistan daki Baikonur Kozmodrom dan firlatirlirken Dunya yorungesine cikacak olan firlatma araclarinin genellikle en az iki asamasi Ing multistage rocket vardir ve bazen dort ya da daha fazla asamali da olabilmektedirler kaynak belirtilmeli TurleriSaturn V firlatma araci Apollo 15 i Ay a dogru yola cikariyor Ing Expendable launch vehicle tek kullanimlik tasarlanmislardir Genelde gorev yukunden ayrildiktan sonra atmosfere giris Ing atmospheric reentry sirasinda parcalanarak yok olurlar Aksine Ing reusable launch vehicle ise saglam olarak kurtarildiktan sonra tekrar firlatilabilmektedirler Uzay mekigi birden fazla yorunge ucusu yapmak uzere gerekli bilesenlere sahip tek firlatma araciydi SpaceX sirketi kendilerine ait Falcon 9 ve Falcon Heavy araclari icin Ing reusable rocket launching system gelistiriyor Ikinci nesil bir Ing VTVL tasarimi 2011 yilinda duyurulmustur dusuk irtifa ucus test programi 2012 yilinda basladi daha ayrintili yuksek irtifa su uzeri ucus testi ise 2013 ortalarinda baslayacak sekilde planlanmisti o tarihten sonra ise her Falcon 9 ucusunda devam edecekti Ing Non rocket spacelaunch cozumleri ise hala planlama asamasindadir ancak bazi sirketlerin bu konuda gercek firlatma sahalari gelistirdikleri bilinmektedir buna ornek olarak ispanyol sirketi ve temelli urunu gosterilebilir Firlatma araclari genellikle yorungeye cikarabildikleri yuk miktari uzerinden siniflandirilirlar Ornegin bir Proton roketi alcak Dunya yorungesine ADY 22 bin kg 49 bin lb kadar yuku cikarabilmektedir Firlatma araclari ayrica icerdikleri asama Ing multistage rocket sayisina gore tanimlanirlar Simdiye kadar en fazla 5 asamali roketler basariyla firlatilmislardir ve Ing single stage to orbit turundeki araclar icin pek cok farkli tasarim yapilmistir Buna ek olarak firlatma araclari siklikla baslangicta cok yuksek itki sevk saglayan ve diger motorlarla birlikte ateslenen hizlandicilar ile desteklenmektedirler Hizlandiricilar sayesinde kalan motorlarin daha kucuk olmasi mumkun olmaktadir bu da beraberinde sonraki asamalarin tasimasi gereken ham yuku azalatarak daha buyuk gorev yuklerinin tasinabilmesini getirir Firlatma araclarinin siklikla bildirilen diger ozellikleri ise firlatmayi gerceklestiren ulus veya uzay kurulusu ajansi ile firlatma aracini ureten ve firlatmayi yapan sirket veya girisim ortakligi bilgisidir Ornegin Avrupa Uzay Ajansi aracindan sorumludur ve United Launch Alliance girisim ortakligi ise ve Atlas V roketlerinin uretiminden ve firlatilisindan sorumludur Pek cok firlatma araci ayni ya da benzer isme sahip bir firlatma araci ailesinin dizisinin bir parcasi sayilir ornegin Atlas V kullanimdaki en son roketidir Firlatma yerine gore Kara uzay limani Ing spaceport ve KABF icin donusturulmus olan sabitlenmis Ing missile silo Strela rocket Deniz sabitlenmis rampa gezici rampa Sea Launch firlatma hizmeti Ing SLBM icin donusturulmus olan denizalti Ing Air hava araci ucak Virgin Galactic LauncherOne balon sirketine ait daimi olarak onerilmis olan sirketine ait Orbital Ascender tr Yorungesel Yukselici Boyutuna gore Firlatma araclarini boyutlarina gore siniflandirmanin pek cok yolu vardir ABD sivil uzay kurulusu NASA Uzay Mekigi ni degistirme planlarini incelemesi icin olusturulmus olan Augustine Komisyonu tarafindan acikca ifade edilmis olan bir siniflandirma taslagi kaynak belirtilmeli kullanmaktadir Atmosferi incelemek ya da kisa deneyler yapmak uzere kullanilan bir Sondaj roketi sadece Ing sub orbital yapabilir ve yorungeye cikamaz Hafif agir yuk Ing small lift firlatma araci 2000 kg 4400 lb agirliga kadar gorev yukunu alcak Dunya yorungesine ADY cikarabilmektedir Orta agir yuk firlatma araci 2 bin ile 20 bin kg 4400 ile 44100 lb arasi agirliktaki gorev yukunu ADY e cikarabilmektedir Ing heavy lift launch vehicle 20 bin ile 50 bin kg 44 bin ile 110 bin lb arasi agirliktaki gorev yukunu ADY e cikarabilmektedir Super agir yuk araci 50 bin kg 110 bin lb dan fazla agirliktaki gorev yukunu ADY e cikarabilmektedir Baslica Avrupali firlatma hizmeti saglayicisi olan Arianespace kendisine ait olan ve ADY e 20 bin kg 44 000 lb dan fazla gorev yuku tasiyan Ariane 5 firlatma aracini da ayrica agir yuk firlatma araci olarak siniflandirmistir ve ADY e 2 bin 20 bin kg 4400 44100 lb arasi yuk tasiyan firlatma araci dizisini Arianespace ve 1999 oncesi Ariane 5 versiyonlari dahil olmak uzere orta yuk firlatma araci olarak siniflandirmistir Kendisine ait olan ve ADY e 1500 kg 3300 lb agirliginda gorev yuku tasiyabilen Vega firlatma aracini ise hafif yuk light lift olarak siniflandirmistir Yorunge alti Yorunge alti firlatma araclari tasidiklari gorev yuklerini Dunya nin ortalama yaricapindan kucuk bir perije noktasina sahip olan bir alcak Dunya yorungesi elde etmek icin gerekli olan en dusuk yatay hiza 7800 m s 26 bin ft s cikaramazlar Sondaj roketleri uzun zamandan beridir kisa sureli ucuz insansiz uzay ve dusuk yercekimi deneyleri icin kullanilmaktadir ABD nin ilk insanli uzay ucusu programi olan Mercury Projesi daha sonraki ucuslarda astronotlari yorungeye cikarmadan once ilk iki astronotu Alan Shephard ve Gus Grissom tek asamali Redstone roket ailesi turevi bir roketle Ing en Mercury Redstone Launch Vehicle yorunge alti ucus icin firlatmistir Gunumuzdeki insanli ucusa uygun human rated yorunge alti firlatma araclari arasinda ve SpaceShipTwo bulunmaktadir bakiniz Uzay turizmi Yorungesel Ukrayna yapimi firlatma araci firlatmaya hazirlaniyor Dunya nin yuzeyinden firlatma icin gerekli olan Delta v degeri en dusuk yorungesel hizdan daha buyuktur en az 9300 m s 31 000 ft s bunun sebepleri arasinda Balistik katsayisi tarafindan belirlenen hava surtunmesi Ing gravity losses ve daha yuksek irtifaya ulasmak icin gerekli olan daha yuksek potansiyel enerji sayilabilir Irtifa kazanmak icin gerekli olan delta v degeri degisiklik gosterir ancak genellikle her 200 km 120 mi degerindeki irtifa degisimi icin 2 km s 1 2 mi s civarindandir kaynak belirtilmeli Hava surtunmesini en aza indirmek icin yeterince yuksek bir balistik katsayi degeri gerekmektedir bu da uzunlugun yaklasik olarak capin 10 kati olmasi demektedir Bu da genel olarak firlatma aracinin en az 20 m uzunlugunda olmasi ile sonuclanir Atmosferi ucusun olabildigince baslarinda terkedebilmek hava surtunmesi sebebiyle 300 m s 980 ft s civarinda bir hiz kaybina sebep olur Firlatma icin toplam delta v hesaplanmasi karmasik bir islemdir ve neredeyse tum durumlarda Ing numerical integration kullanilir coklu delta v degerleri eklemek karamsar bir sonuc pessimistic result edilmesini saglar cunku roket yorungeye ulasmak icin yere gore belirli bir aciyla yol alabilir boylece ayni anda hem irtifa hem de yatay hiz kazanirken yakittan tasarruf etmis olur kaynak belirtilmeli Ay Dogrultusu Translunar ve Gezegenler arasi Bir uzay aracinin Ay a ulasabilmesi icin Dunya dan kurtulma hizi olan 11200 m s 37 bin ft s degerine ulasmasi gerekmemektedir ancak buna yakin bir hiz araci yuksek apoje degerine sahip bir Dunya yorungesine oturtacaktirve eger dogru zamanda firlatma gerceklestirilmisse arac Ay in cekim etkisine girecegi bir noktaya varacaktir Gezegenler arasi ucus kurtulma hizini asmayi gerektirir fazladan hiz ya dis gezegenlere veya asteroidlere ulasmak icin Dunya nin Gunes cevresindeki yorungesel hizina eklenir orn araci Dunya nin Gunes in etrafindaki donus yonunde firlatma ya da Venus e veya Merkur e ulasmak icin yorungesel hizdan cikarilir orn araci Dunya nin Gunes in etrafindaki donus yonunun tersine firlatma bu durum son hizin terminal velocity ulasildigi yone gore degismektedir Yeterli buyuklukteki firlatma araclari Ay ve otesine yorungeye tasiyabildiklerinden daha kucuk gorev yuklerini goturebilirler Ay Dogrultusundaki ve gezegenler arasi ucuslarda aracin dogrudan son hiza ulasacak sekilde firlatilmasi yerine uzay aracinda gerekli denetimlerin yapilmasi ve araci hedef dogrultuya sokacak olan manevranin daha kesin yonetilebilmesi icin genellikle aracin son asamasi gecici duraklama yorungesine temporary parking orbit ulasacak sekilde firlatma yapilir Parcalarin birlestirilmesiBir roketin her bir asamasi genellikle uretim sahasinda birlestirilir ve firlatma sahasina gonderilir arac montaji vehicle assembly roket asamalari ile uzay araci gorev yukunun tek bir butun olusturacak sekilde birlestirilmesi islemini ifade eder Boyut olceginin daha kucuk kisminda olan tek asamali araclar orn sondaj roketleri ve cok asamali araclar genellikle dogrudan firlatma rampasi uzerinde vinc yardimiyla her bir asama ve uzay araci dikey olarak sirasiyla tasinarak birlestirilebilir Bu yaklasim daha buyuk uzay tasitlari icin uygun degildir bunun yerine rampa disinda tamamiyla birlestirildikten sonra firlatma alanindaki konumuna cesitli yontemler kullanilarak tasinirlar NASA nin Apollo Saturn V insanli Ay a inis araci ve Uzay Mekigi Vehicle Assembly Building Ing Vehicle Assembly Building bunyesinde Ing mobile launcher platform uzerinde firlatma baglanti kuleleri eklenerek dikey olarak birlestirilir Daha sonra ozel bir Ing crawler transporter tum bu araclar yiginini firlatma rampasina dik konumda tasir Tersine Rus yapimi Soyuz roketi ve SpaceX sirketinin Falcon 9 roketi uretim binasinda yatay olarak birlestirildikten ve firlatma rampasina yatay olarak tasindiktan sonra rampada dik konuma getirilirler Turetim ve alakali terimlerIngilizce dilinde daha onceleri carrier rocket ifadesi kullanilmaktaydi ve Ingiltere de hala bazen kullanilmaktadir kaynak belirtilmeli Baska bir kelime secenegi olarak Ing Project Vanguard kapsaminda Ingilizce Satellite Launching Vehicle Uydu Firlatma Araci cumlesinin kisaltmasi olan SLV kelimesi kullanilmistir Boylece roketlerin hangi tur is icin tahsis edildiklerini gosteren liste icin yeni bir terim kazandirilmis oldu ucus testi veya bir uydunun gercekten firlatilmasi Bu kisaltma ayrica diger gezegenlere ya da gezegenler arasi bosluga sonda gonderen roketler icin de kullanilir kaynak belirtilmeli DuzenlemelerUluslararasi yasalara gore firlatma aracinin sahibinin uyrugu hangi ulkenin o aractan dogabilecek zararlardan sorumlu oldugunu belirler Buna gore bazi ulkeler roket ureticilerinin ve firlaticilarinin ucustan etkilenebilecek olan mulklerin ve insanlarin guvenligini korumak ve gerektiginde tazminat verilmesini saglamak uzere belirli duzenlemelere uymalarini zorunlu kosar kaynak belirtilmeli Amerika da amator olarak siniflandirilmamis olan ve ayrica devlet eliyle devlet icin olmayan bir roketin firlatilmasi Federal Havacilik Kurulu nun Ing Office of Commercial Space Transportation FAA AST tarafindan onaylanmak zorundadir kaynak belirtilmeli Ayrica bakiniz Ing List of orbital launch systems Ing List of missiles Firlatma araclarina ozel Ing Comparison of orbital launch systems NATO rapor adi Ing Sheldon names Genel baglantilar Ing List of human spaceflights Ing Timeline of spaceflight Ing 2015 in spaceflight Ing Rocket launch Ing Space logistics Uzayin kesfiKaynakca See for example Florida Today 11 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Kasim 2015 Agence France Presse 21 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Ekim 2011 Elon Musk says SpaceX will attempt to develop fully reusable space launch vehicle Washington Post 29 Eylul 2011 1 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Ekim 2011 Both of the rocket s stages would return to the launch site and touch down vertically under rocket power on landing gear after delivering a spacecraft to orbit Lindsey Clark 28 Mart 2013 NewSpace Watch 16 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2013 Reyes Tim 17 Ekim 2014 Balloon launcher Zero2Infinity Sets Its Sights to the Stars Universe Today 13 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Temmuz 2015 Uzay araci firlatilmasi amaciyla acik arazi ya da demiryolu araci temelli Rus yapimi herhangi bir Ing mobile launcher bulunmamaktadir a b c d NASA Space Technology Roadmaps Launch Propulsion Systems p 11 24 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Small 0 2t payloads Medium 2 20t payloads Heavy 20 50t payloads Super Heavy gt 50t payloads HSF Final Report Seeking a Human Spaceflight Program Worthy of a Great Nation 16 Subat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde October 2009 Review of U S Human Spaceflight Plans Committee p 64 66 5 2 1 The Need for Heavy Lift require a super heavy lift launch vehicle range of 25 to 40 mt setting a notional lower limit on the size of the super heavy lift launch vehicle if refueling is available this strongly favors a minimum heavy lift capacity of roughly 50 mt Arianespace 24 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2014 a b PDF arianespace com Arianespace 14 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2014 Dis baglantilarS A Kamal A Mirza SLV de Muhtemel uygulamalar icin Multi Stage Q Sistemi ve Inverse Q Sistemi Kaynak IBCAST 2005 Cilt 3 Control and Simulation Kontrol ve Simulasyon Hussain SI Munir A Kiyani J Samar R Khan MA tarafindan duzenlendi Ulusal Fizik Merkezi Bhurban KP Pakistan 2006 27 33 arasi sayfalar Ucretsiz Tam Metin 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde S A Kamal Lambert Sema sinda Cross Range Hatasinin Birlestirilmesi Kaynak 10 Ulusal Havacilik Konferansi Sheikh SR Khan AM tarafindan duzenlendi Pakistan Hava Kuvvetleri Akademisi Risalpur KP Pakistan 2006 255 263 arasi sayfalar Ucretsiz Tam Metin 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde S A Kamal Uydu Firlatma Aracini Yonlendirmek icin Multi Stage Lambert Semasi Kaynak 12 IEEE INMIC Anis MK Khan MK Zaidi SJH Bahria Univ Karachi Pakistan 2008 294 300 arasi sayfalar davet edilmis makale Ucretsiz Tam Metin 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde S A Kamal Capraz Urun Yonlendirmesinin Eksikligi ve Genisletilmis Capraz Urun Yonlendirmesi Kaynak IBCAST 2002 Cilt 1 Advanced Materials Computational Fluid Dynamics and Control Engineering Hoorani HR Munir A Samar R Zahir S National Center for Physics Bhurban KP Pakistan 2003 167 177 arasi sayfalar Ucretsiz Tam Metin 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde S A Kamal Nokta Urun Yonlendirmesi Uydular ve Uzay araclari icin Yeni bir Yonetim Yasasi Kaynak IBCAST 2002 Cilt 1 Advanced Materials Computational Fluid Dynamics and Control Engineering Hoorani HR Munir A Samar R Zahir S National Center for Physics Bhurban KP Pakistan 2003 178 184 arasi sayfalar Ucretsiz Tam Metin 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde S A Kamal Elips Yon Belirlemeli Yonlendirme Uzay araclari ve Uydu Firlatma Araclari icin bir Yonetim Yasasi 21 Yuzyilin Uzay Bilimi ve Karsilasilan Zorluklar ISPA SUPARCO Isbirligi Semineri Karachi Universitesi 2005 davet edilmis makale