Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tüfek, Mikrop ve Çelik: İnsan Topluluklarının Yazgıları, Kaliforniya Üniversitesi coğrafya ve fizyoloji profesörü Jared Diamond'un 1997'de yazdığı kitabın adıdır. 1998'de kurgusal olmayan genel eser dalında Pulitzer Ödülü ve En İyi Bilim Kitabı dalında Aventis ödülü kazanmıştır. Temmuz 2005'te National Geographic Society tarafından kitaba bağlı kalarak çekilen bir belgesel PBS'de yayınlanmıştır.
 | |
| Yazar | Jared Diamond |
|---|---|
| Konular | Coğrafya, , medeniyetler tarihi, etnoloji |
| Yayım | 1997 (1. Basım) |
| Yayımcı | |
| ISBN | |
Kitap aynı zamanda Tüfek, Mikrop ve Çelik: İnsanlığın son 13.000 yıllık kısa hikâyesi adıyla da yayınlandı. Kitap Avrasya hegemonyasının fikri, ahlaki veya doğuştan genetik üstünlüğe sahip olduğu iddiasını reddederken, Avrasya medeniyetlerinin (Kuzey Afrika da dahil) nasıl hayatta kaldıklarını ve diğerlerini nasıl ele geçirdiklerini açıklamaya çalışıyor. Diamond, insan toplulukları arasındaki güç ve teknoloji farkının çevresel faktörlerden kaynaklı olduğunu çeşitli güçlendirilmiş olumlu geri bildirimlere dayandırarak savunuyor. Kültürel veya genetik farklılıkların Avrasyalıları avantajlı kıldığını (örneğin, yazılı dil veya bölgesel hastalıklara karşı Avrasyalıların direncindeki gelişim) fakat bu avantajların Avrasyalıların gen yapılarından dolayı değil, coğrafyanın toplumlar ve kültürler üzerindeki etkisinden dolayı ortaya çıktığını iddia ediyor.
Özet
Kitabın önsözü Diamond'un Papua Yeni Gine'li politikacı Yali ile olan diyaloğuyla başlıyor. Diyalog daha sonra Yali'nin halkıyla, o topraklarda 200 yıl boyunca hükmeden Avrupalıların güç ve teknoloji alanlarındaki gözle görülür farklılıklarına ve bu farklılıkların hiçbirinin Avrupalıların herhangi bir genetik üstünlüğüyle alakalı olmadığı noktasına doğru gidiyor. Yali yerel dilde "icat ve işlenmiş ürün" için kullandıkları "cargo" kelimesini kullanarak soruyor: "Beyazların neden bu kadar çok kargosu yani işlenmiş ürünü ve icadı var ve biz Yeni Ginelilerin neden bu kadar az?"
Diamond aynı sorunun her yere uygulanabildiğini fark eder: "Avrasya kökenli insanlar... dünyaya refah ve güç noktasında hükmediyorlar." Diğer toplumlar, sömürgeci güçleri başlarından attıktan sonra bile hala refah ve güç konusunda duraksama yaşıyorlar. Ve daha başka toplumlar "kırıp geçirildiler, zapt edildiler ve hatta bazı durumlarda Avrupalı sömürgeciler tarafından yok edildiler." diyor. Diğer kıtaların insanları (Sahra altı Afrikalılar, Amerika yerlileri, Avustralya Aborjinleri ve Yeni Gineliler ve Güneydoğu Asya'nın asıl sakinleri) büyük ölçüde zapt edildi, yerleri değiştirildi ve bazı uç durumlarda -Amerika yerlileri, Avustralya Aborjinleri ve Güney Afrikalı yerli halk gibi örneklere gönderme yapılıyor - Avrasyalılar ve Bantu'lar gibi tarım tabanlı toplumlar tarafından büyük ölçüde yok edildiler. sonra tarımın erken geliştiği toplumların, askeri ve politik yönden ileride olmalarına bağlıyor bu durumu. Gücün ve başarıların orantısız olarak dağılmasına açıklamalar getiriyor.
Jared Diamond özetle, tarihin seyrini, dört önemli faktörün belirlediğini söylüyor.
- Potansiyel tahıllar ve ehlileştirilebilen hayvanların ulaşılabilirliği
- Tarımın yayılmasına yön veren kıta ekseninin yerleşimi
- Kıtalar arasında bilginin transferi
- Nüfus büyüklüğü
Bu nedenle yazar, dünyadaki tüm toplumlar arasındaki farklılıkların coğrafya ile açıklanabileceğini iddia eder. Kitap, insanlığın buzul çağından bugüne uzanan gelişimini, dünya coğrafyasının çok geniş bir kısmını kapsayacak şekilde kurgusal bir dille anlatır.
Başlık
Kitabın ismindeki tüfek, mikrop ve çelik sırasıyla, tarımla uğraşan toplumların diğerlerini zapt etmesi ve onlara hükmetmesi, sayıca bazen üstün olmamalarına rağmen üstün silahları sayesinde askerî güç elde etmelerine (tüfek); Avrasya kökenli hastalıkların bu hastalıklara karşı bağışıklığı olmayan yerel nüfusu zayıflatıp azaltması ve dolayısıyla üzerilerindeki kontrolü kolaylaştırmasına (mikrop) ve merkezi hükûmetin milliyetçiliği ve güçlü askerî birlikleri desteklemesi (çelik), referans içerir. Kitap aynı zamanda coğrafyayı da kullanarak Avrupalıların nasıl üstün bir askeri teknoloji geliştirdiklerini ve Avrupa ve Asyalıların nasıl bazı hastalıklara karşı bağışıklık kazandıklarını, aynı zamanda bu hastalıkların Amerika'daki yerel halkla kurulan ilk iletişimden sonra salgın şeklinde o halkları nasıl harap ettiğini de gösteriyor. Avrasya yaklaşık 13,000-15,000 yıl önce son Buzul Çağı'ndan sonra, coğrafik, iklimsel ve çevresel olarak en faydalı çıkan kıta olmuştur.
Teorinin anahatları
Diamond, Avrasya uygarlıklarının yaratıcı eserlerden daha çok fırsat ve ihtiyaçtan doğan ürünler ortaya koyduklarını savunuyor. Bundan dolayı uygarlık, üstün zekadan dolayı değil, belli bazı ön koşullar altında, gelişim zincirinin bir neticesi olarak doğar.
İlk toplumlarda, insanlar avcı-toplayıcı gruplar hâlinde yaşadılar. Medeniyete doğru ilk adım ekinlerin işlenmesi ve hayvanların evcilleştirilmesiyle tarımın gelişimiyle oldu. Tarım ürünleri; yiyecek fazlasını doğurdu ve bu da yerleşik toplum düzeninin gelişimine, zanaate, hızlı nüfus artışına ve iş gücünün özelleşmesine neden oldu. Büyük topluluklar bürokrasiye ve yönetici bir sınıfa sahip olmaya doğru meylettiler ve bunun neticesinde devlet ve imparatorluklar doğdu.
Tarım her ne kadar dünyanın farklı yerlerinde gelişmeye başladıysa da, Avrasya uygun bitki örtüsü ve ehlileştirilebilir hayvan çeşidinin fazlalığı gibi faktörlerden ötürü avantaj sağladı. Avrasya diğer kıtalara kıyasla; arpa, unun farklı çeşitleri, protein zengini gıdalar, tekstil için keten, keçi, koyun ve büyükbaş hayvanlar ve bunların derileri, yünleri, kemik ve toynakların kaynatılmasıyla elde edilen yapıştırıcılar gibi çok geniş yelpazede bir ürün çeşitliliğine sahipti. Orta doğu medeniyetleri ticarete başladıklarında, komşu bölgelerde at ve maymun gibi (ulaşımda kullanmak üzere) daha yararlı hayvanlar buldular.
Tersine, Amerikalı yerli çiftçiler geniş çayırlarda mısır yetiştirme mücadelesi verdiler fakat mısır besin değeri düşük bir gıdaydı ve tek tek dikildiğinden yetiştirmesi çok zahmetli bir işti. Avrasyalılar ise ekimi ve yetiştirmesi çok kolay, lif ve besin değeri yüksek buğday ve arpaya sahipti. Buğday ötekilere oranla %8-14 gibi yüksek bir oranda protein içerme üstünlüğüne sahipti. Bu yüzden nüfusun hızlı bir şekilde artmasına yardımcı olacak yiyecek fazlalığı oldu. Bu nüfus artışı iş gücünü, yatırımı ve zanaati arttırdı. Ayrıca tropik iklimlerde yetişen muz gibi ürünlerin aksine hububat uzun süreli olarak depolanabildi.
Avrasya evcilleştirilebilen 13 büyük hayvan (44 kg üzeri) türüne sahipken; Güney Amerika'da sadece bir tane (lama ve alpaka aynı tür olarak sayılıyor); geri kalan bütün kıt'alarda ise hiç yoktu. Diamond, göre küçük sayıdaki evcilleştirilebilir hayvan (148'de 14 aday) türünü açıklarken: pek çok umut verici tür evcilleştirilebilmelerini engelleyen inanılmaz büyük zorluklara sahiplerdi.
Avrasyalılar at ve deve gibi ehilleştirmesi kolay uysal büyükbaş hayvanlara sahipken, Afrikalılar hem aslan, leopar gibi vahşi memelilere hem de zebra ve yaban eşeği gibi ehilleştirmesi zor hayvanlara sahiptiler. Diamond, Yeni Gine'de insan yaşamına faydalı hayvanların 4.000-5.000 yıl önce Doğu Asya topraklarından geldiğinin de altını çiziyor.
Avrasya'nın büyük kara parçası ve uzun doğu-batı mesafesi bu avantajları arttırdı. Geniş alanlar sayesinde ehilleştirmeye uygun çok fazla bitki ve hayvan türüne sahipti ve üzerinde yaşayan insanların hem yenilikleri hem de hastalıkları değiştirmelerine imkân sağladı. Doğu-Batı oryantasyonu sayesinde kıtanın bir ucundaki türlerin benzer iklim ve mevsime sahip diğer kısımlarda da yaşayabilmelerine imkân vardı. Öte yandan, Avustralya buzul çağından sonra muhtemelen insanların avlanmasından dolayı soyları tükendiğinden, faydalı hayvan kıtlığı çekiyordu. Avrasya'nın Doğu-Batı oryantasyonunun en çok fayda sağladığı kıta Avrupa oldu. Milattan önceki yüzyılın başlarında Avrupa'nın Ege bölgesinde kalan kısımları Orta Doğu'nun hayvan, bitki ve tarım tekniklerini kendilerine adapte etti ve bunu daha sonra Avrupa'nın tamamı takip etti.
Yiyecek fazlalığı ve nüfus yoğunluğu iş gücünün artmasına ve farklı alanlara yayılmasına imkân sağladı. Çiftçilik dışındaki esnaflık ve yazıcılık gibi uzmanlıkların artışı ekonominin ve teknolojinin büyüme hızını arttırdı. Avrupalıları bu ekonomik ve teknolojik büyüme sayesinde çeliği işleyip silah üretti ve böylece diğer kıt'alardaki toplulukların kontrolünü ele geçirmeye başladı.
Avrasya'nın nüfus yoğunluğu, ticaret hacmi ve yiyecek bolluğu geniş çapta salgın hastalıkların (hayvandan insana geçenler de dahil) yayılmasına neden oldu. Doğal seçilim Avrasyalıları çok fazla sayıda mikroba karşı bağışıklık kazanmaya itti. Avrupalılar Amerikalılarla ilk iletişimi kurduklarında, Avrupa hastalıkları (ki Amerikalıların bu hastalıklara karşı herhangi bir bağışıklıkları yoktu) Amerikalıların nüfusunu kırıp geçirdi. (Afrika ve Güney Asya'da bu hastalık alışverişi durumu biraz daha dengeliydi, sıtma ve sarıhumma gibi hastalıklar buraya gelen beyazları etkiledi ve onlar için bölgeyi beyaz adamın mezarı konumuna çevirdi.) Kitabın adında geçen "mikrop", az sayıda Avrupalının hastalıktan kırılan yerli halkları nasıl kontrol altında tuttuklarına bir gönderme yapıyor.
Entelektüel arka plan
Diamond çevresel faktörlerin insanlık tarihinde büyük etki yarattığını savunan ilk kişi değildir. 1850'lerin sonunda, bu konuda araştırmalar yapmış ve daha sonra uygun iklim ve toprakların ve buna bağlı olarak üretilen fazla yiyeceğin bir nüfusun refahına önemli katkılarda bulunduğunu yazmıştır. Deprem ve sel gibi doğal afetlerin az olduğu yerlerde yaşayan insanların daha az batıl inanç sahibi olduklarını ve buna bağlı olarak daha hızlı entelektüel gelişim kaydettiklerine inanmıştır.
1930'larda, Fransa'daki Annales School'da coğrafya, tarih ve sosyoloji kullanılarak uzun süreli tarihi yapılar üzerinde bir araştırma yapıldı. Araştırmacılar coğrafya, iklim ve toprak kullanımının etkilerini incelediler. 1960'lardan sonra coğrafya ABD'de akademik disiplinlerden neredeyse çıkarılmasına karşın, pek çok coğrafya kökenli tarihsel teori 90'lı yıllarda yayınlandı. Buna ek olarak, insanın doğadaki aktivitelerini inceleyen çevresel tarih bölüm olarak yükselmeye başladı.
William H.McNeill de, ilk baskısı 1977'de yapılan "Plagues and Peoples" adlı eserinde benzer tezler ileri sürmüştür. Özellikle salgın hastalıkların yayılma şekilleri, bu hastalıkların tarih içinde geçirdiği evrimler ve tüm bu hastalıkların çeşitli toplulukların uygarlıklarına yaptığı çok büyük etkiler, 20. yüzyıl sonuna kadar tarihçiler tarafından hemen tamamen ihmal edilmişti. Oysa bu etki sanıldığından çok daha önemliydi. McNeill kitabında buna dair kanıt niteliğinde birçok tarihi olguyu açıklar.
Tepkiler
Tüfek, Mikrop ve Çelik, hem beğenenler hem de yaklaşımını reddedenler olmak üzere çok geniş bir alanda ilgi ve tepki gördü. Farklı disiplinleri güçlü bir şekilde sentezlemesinden ötürü 1998'de kurgusal olmayan genel eser dalında Pulitzer Ödülü, En İyi Bilim Kitabı dalında Aventis ödülü ve Bilim Kitapları dalında Royal Society ödülü kazandı. Temmuz 2005'te National Geographic Society tarafından kitaba bağlı kalarak çekilen bir belgesel PBS'de yayınlandı. Kitap tarafından Türkçeye çevrildi.
Eleştiriler
Eleştirmenler kitabın tarım, ekonomi ve politik büyüme arasındaki ilişkiyi analiz eden kültürel evrimciler Leslie White, Julian Steward ve Ester Boserup ile tarım, Avrupa yayılmacılığı ve hastalıklar arasındaki ilişkiyi analiz eden tarihçiler William McNeill ve Alfred Crosby'nin eserlerinin bir türevi olduğunu savunurlar.
Eleştiriler aşağıdaki gibi üç ana maddede toplanır:
Avrupamerkezci determinizm
2000'de yayınlanan kitabında antropolog ve coğrafyacı James Morris Blaut "Tüfek, Mikrop ve Çelik"'i çevresel determinizm teorisini canlandırdığı için eleştirdi ve kitabın yazarı Diamond'ı modern Avrupamerkezci tarihçilere örnek olarak gösterdi. Blaut, Diamond'ın "Avrasya" ve "yenilik" kelimelerini bol kullanarak Orta Doğu ve Asya'da geliştirilen teknolojik icatların okuyucuyu Batı Avrupa'nın icatları kanısına yönlendirdiğini söyler. Blaut, Diamond'un Avrasya'nın sıcak bölgelerinin dışında kalan yerlerde yetişen ve besin değeri yüksek mahsulleri görmezden geldiğini ve hafife aldığını belirtir.
Politik etkenler
Askeri tarihçi ve muhafazakâr siyasi yazar Victor Davis Hanson, Diamond'ın Batı egemenliğinin ırksal olmadığı savına katılır fakat Hanson Batı kültürünün özellikle politik özgürlük, kapitalizm, bireycilik, cumhuriyetçilik, rasyonalizm ve tartışma kültürü gibi bazı asli unsurlarının bu toplulukları etkilediğini savunur. Hanson, Diamond'ın kafasının tarih konusunda çok karışık olduğunu ve çevre faktörünün ilgisiz olduğunu söyler.
Argümanların zayıflığı
Eleştirilere cevaplar
Beklenen eleştiriler
Avrupa merkezci determinizm eleştirisine cevap
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2012.
- ^ Jared Diamond, Guns, Germs and Steel: A short history of everybody for the last 13,000 years, London: Vintage, 2005 [1997]
- ^ Diamond, J. (March 1997). Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies. W.W. Norton & Company.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tufek Mikrop ve Celik Insan Topluluklarinin Yazgilari Kaliforniya Universitesi cografya ve fizyoloji profesoru Jared Diamond un 1997 de yazdigi kitabin adidir 1998 de kurgusal olmayan genel eser dalinda Pulitzer Odulu ve En Iyi Bilim Kitabi dalinda Aventis odulu kazanmistir Temmuz 2005 te National Geographic Society tarafindan kitaba bagli kalarak cekilen bir belgesel PBS de yayinlanmistir Tufek Mikrop ve CelikYazarJared DiamondKonularCografya medeniyetler tarihi etnolojiYayim1997 1 Basim YayimciISBN975 403 271 8 Kitap ayni zamanda Tufek Mikrop ve Celik Insanligin son 13 000 yillik kisa hikayesi adiyla da yayinlandi Kitap Avrasya hegemonyasinin fikri ahlaki veya dogustan genetik ustunluge sahip oldugu iddiasini reddederken Avrasya medeniyetlerinin Kuzey Afrika da dahil nasil hayatta kaldiklarini ve digerlerini nasil ele gecirdiklerini aciklamaya calisiyor Diamond insan topluluklari arasindaki guc ve teknoloji farkinin cevresel faktorlerden kaynakli oldugunu cesitli guclendirilmis olumlu geri bildirimlere dayandirarak savunuyor Kulturel veya genetik farkliliklarin Avrasyalilari avantajli kildigini ornegin yazili dil veya bolgesel hastaliklara karsi Avrasyalilarin direncindeki gelisim fakat bu avantajlarin Avrasyalilarin gen yapilarindan dolayi degil cografyanin toplumlar ve kulturler uzerindeki etkisinden dolayi ortaya ciktigini iddia ediyor OzetKitabin onsozu Diamond un Papua Yeni Gine li politikaci Yali ile olan diyaloguyla basliyor Diyalog daha sonra Yali nin halkiyla o topraklarda 200 yil boyunca hukmeden Avrupalilarin guc ve teknoloji alanlarindaki gozle gorulur farkliliklarina ve bu farkliliklarin hicbirinin Avrupalilarin herhangi bir genetik ustunluguyle alakali olmadigi noktasina dogru gidiyor Yali yerel dilde icat ve islenmis urun icin kullandiklari cargo kelimesini kullanarak soruyor Beyazlarin neden bu kadar cok kargosu yani islenmis urunu ve icadi var ve biz Yeni Ginelilerin neden bu kadar az Diamond ayni sorunun her yere uygulanabildigini fark eder Avrasya kokenli insanlar dunyaya refah ve guc noktasinda hukmediyorlar Diger toplumlar somurgeci gucleri baslarindan attiktan sonra bile hala refah ve guc konusunda duraksama yasiyorlar Ve daha baska toplumlar kirip gecirildiler zapt edildiler ve hatta bazi durumlarda Avrupali somurgeciler tarafindan yok edildiler diyor Diger kitalarin insanlari Sahra alti Afrikalilar Amerika yerlileri Avustralya Aborjinleri ve Yeni Gineliler ve Guneydogu Asya nin asil sakinleri buyuk olcude zapt edildi yerleri degistirildi ve bazi uc durumlarda Amerika yerlileri Avustralya Aborjinleri ve Guney Afrikali yerli halk gibi orneklere gonderme yapiliyor Avrasyalilar ve Bantu lar gibi tarim tabanli toplumlar tarafindan buyuk olcude yok edildiler sonra tarimin erken gelistigi toplumlarin askeri ve politik yonden ileride olmalarina bagliyor bu durumu Gucun ve basarilarin orantisiz olarak dagilmasina aciklamalar getiriyor Jared Diamond ozetle tarihin seyrini dort onemli faktorun belirledigini soyluyor Potansiyel tahillar ve ehlilestirilebilen hayvanlarin ulasilabilirligi Tarimin yayilmasina yon veren kita ekseninin yerlesimi Kitalar arasinda bilginin transferi Nufus buyuklugu Bu nedenle yazar dunyadaki tum toplumlar arasindaki farkliliklarin cografya ile aciklanabilecegini iddia eder Kitap insanligin buzul cagindan bugune uzanan gelisimini dunya cografyasinin cok genis bir kismini kapsayacak sekilde kurgusal bir dille anlatir Baslik Kitabin ismindeki tufek mikrop ve celik sirasiyla tarimla ugrasan toplumlarin digerlerini zapt etmesi ve onlara hukmetmesi sayica bazen ustun olmamalarina ragmen ustun silahlari sayesinde askeri guc elde etmelerine tufek Avrasya kokenli hastaliklarin bu hastaliklara karsi bagisikligi olmayan yerel nufusu zayiflatip azaltmasi ve dolayisiyla uzerilerindeki kontrolu kolaylastirmasina mikrop ve merkezi hukumetin milliyetciligi ve guclu askeri birlikleri desteklemesi celik referans icerir Kitap ayni zamanda cografyayi da kullanarak Avrupalilarin nasil ustun bir askeri teknoloji gelistirdiklerini ve Avrupa ve Asyalilarin nasil bazi hastaliklara karsi bagisiklik kazandiklarini ayni zamanda bu hastaliklarin Amerika daki yerel halkla kurulan ilk iletisimden sonra salgin seklinde o halklari nasil harap ettigini de gosteriyor Avrasya yaklasik 13 000 15 000 yil once son Buzul Cagi ndan sonra cografik iklimsel ve cevresel olarak en faydali cikan kita olmustur Teorinin anahatlari Diamond Avrasya uygarliklarinin yaratici eserlerden daha cok firsat ve ihtiyactan dogan urunler ortaya koyduklarini savunuyor Bundan dolayi uygarlik ustun zekadan dolayi degil belli bazi on kosullar altinda gelisim zincirinin bir neticesi olarak dogar Ilk toplumlarda insanlar avci toplayici gruplar halinde yasadilar Medeniyete dogru ilk adim ekinlerin islenmesi ve hayvanlarin evcillestirilmesiyle tarimin gelisimiyle oldu Tarim urunleri yiyecek fazlasini dogurdu ve bu da yerlesik toplum duzeninin gelisimine zanaate hizli nufus artisina ve is gucunun ozellesmesine neden oldu Buyuk topluluklar burokrasiye ve yonetici bir sinifa sahip olmaya dogru meylettiler ve bunun neticesinde devlet ve imparatorluklar dogdu Tarim her ne kadar dunyanin farkli yerlerinde gelismeye basladiysa da Avrasya uygun bitki ortusu ve ehlilestirilebilir hayvan cesidinin fazlaligi gibi faktorlerden oturu avantaj sagladi Avrasya diger kitalara kiyasla arpa unun farkli cesitleri protein zengini gidalar tekstil icin keten keci koyun ve buyukbas hayvanlar ve bunlarin derileri yunleri kemik ve toynaklarin kaynatilmasiyla elde edilen yapistiricilar gibi cok genis yelpazede bir urun cesitliligine sahipti Orta dogu medeniyetleri ticarete basladiklarinda komsu bolgelerde at ve maymun gibi ulasimda kullanmak uzere daha yararli hayvanlar buldular Tersine Amerikali yerli ciftciler genis cayirlarda misir yetistirme mucadelesi verdiler fakat misir besin degeri dusuk bir gidaydi ve tek tek dikildiginden yetistirmesi cok zahmetli bir isti Avrasyalilar ise ekimi ve yetistirmesi cok kolay lif ve besin degeri yuksek bugday ve arpaya sahipti Bugday otekilere oranla 8 14 gibi yuksek bir oranda protein icerme ustunlugune sahipti Bu yuzden nufusun hizli bir sekilde artmasina yardimci olacak yiyecek fazlaligi oldu Bu nufus artisi is gucunu yatirimi ve zanaati arttirdi Ayrica tropik iklimlerde yetisen muz gibi urunlerin aksine hububat uzun sureli olarak depolanabildi Avrasya evcillestirilebilen 13 buyuk hayvan 44 kg uzeri turune sahipken Guney Amerika da sadece bir tane lama ve alpaka ayni tur olarak sayiliyor geri kalan butun kit alarda ise hic yoktu Diamond gore kucuk sayidaki evcillestirilebilir hayvan 148 de 14 aday turunu aciklarken pek cok umut verici tur evcillestirilebilmelerini engelleyen inanilmaz buyuk zorluklara sahiplerdi Avrasyalilar at ve deve gibi ehillestirmesi kolay uysal buyukbas hayvanlara sahipken Afrikalilar hem aslan leopar gibi vahsi memelilere hem de zebra ve yaban esegi gibi ehillestirmesi zor hayvanlara sahiptiler Diamond Yeni Gine de insan yasamina faydali hayvanlarin 4 000 5 000 yil once Dogu Asya topraklarindan geldiginin de altini ciziyor Avrasya nin buyuk kara parcasi ve uzun dogu bati mesafesi bu avantajlari arttirdi Genis alanlar sayesinde ehillestirmeye uygun cok fazla bitki ve hayvan turune sahipti ve uzerinde yasayan insanlarin hem yenilikleri hem de hastaliklari degistirmelerine imkan sagladi Dogu Bati oryantasyonu sayesinde kitanin bir ucundaki turlerin benzer iklim ve mevsime sahip diger kisimlarda da yasayabilmelerine imkan vardi Ote yandan Avustralya buzul cagindan sonra muhtemelen insanlarin avlanmasindan dolayi soylari tukendiginden faydali hayvan kitligi cekiyordu Avrasya nin Dogu Bati oryantasyonunun en cok fayda sagladigi kita Avrupa oldu Milattan onceki yuzyilin baslarinda Avrupa nin Ege bolgesinde kalan kisimlari Orta Dogu nun hayvan bitki ve tarim tekniklerini kendilerine adapte etti ve bunu daha sonra Avrupa nin tamami takip etti Yiyecek fazlaligi ve nufus yogunlugu is gucunun artmasina ve farkli alanlara yayilmasina imkan sagladi Ciftcilik disindaki esnaflik ve yazicilik gibi uzmanliklarin artisi ekonominin ve teknolojinin buyume hizini arttirdi Avrupalilari bu ekonomik ve teknolojik buyume sayesinde celigi isleyip silah uretti ve boylece diger kit alardaki topluluklarin kontrolunu ele gecirmeye basladi Avrasya nin nufus yogunlugu ticaret hacmi ve yiyecek bollugu genis capta salgin hastaliklarin hayvandan insana gecenler de dahil yayilmasina neden oldu Dogal secilim Avrasyalilari cok fazla sayida mikroba karsi bagisiklik kazanmaya itti Avrupalilar Amerikalilarla ilk iletisimi kurduklarinda Avrupa hastaliklari ki Amerikalilarin bu hastaliklara karsi herhangi bir bagisikliklari yoktu Amerikalilarin nufusunu kirip gecirdi Afrika ve Guney Asya da bu hastalik alisverisi durumu biraz daha dengeliydi sitma ve sarihumma gibi hastaliklar buraya gelen beyazlari etkiledi ve onlar icin bolgeyi beyaz adamin mezari konumuna cevirdi Kitabin adinda gecen mikrop az sayida Avrupalinin hastaliktan kirilan yerli halklari nasil kontrol altinda tuttuklarina bir gonderme yapiyor Entelektuel arka planDiamond cevresel faktorlerin insanlik tarihinde buyuk etki yarattigini savunan ilk kisi degildir 1850 lerin sonunda bu konuda arastirmalar yapmis ve daha sonra uygun iklim ve topraklarin ve buna bagli olarak uretilen fazla yiyecegin bir nufusun refahina onemli katkilarda bulundugunu yazmistir Deprem ve sel gibi dogal afetlerin az oldugu yerlerde yasayan insanlarin daha az batil inanc sahibi olduklarini ve buna bagli olarak daha hizli entelektuel gelisim kaydettiklerine inanmistir 1930 larda Fransa daki Annales School da cografya tarih ve sosyoloji kullanilarak uzun sureli tarihi yapilar uzerinde bir arastirma yapildi Arastirmacilar cografya iklim ve toprak kullaniminin etkilerini incelediler 1960 lardan sonra cografya ABD de akademik disiplinlerden neredeyse cikarilmasina karsin pek cok cografya kokenli tarihsel teori 90 li yillarda yayinlandi Buna ek olarak insanin dogadaki aktivitelerini inceleyen cevresel tarih bolum olarak yukselmeye basladi William H McNeill de ilk baskisi 1977 de yapilan Plagues and Peoples adli eserinde benzer tezler ileri surmustur Ozellikle salgin hastaliklarin yayilma sekilleri bu hastaliklarin tarih icinde gecirdigi evrimler ve tum bu hastaliklarin cesitli topluluklarin uygarliklarina yaptigi cok buyuk etkiler 20 yuzyil sonuna kadar tarihciler tarafindan hemen tamamen ihmal edilmisti Oysa bu etki sanildigindan cok daha onemliydi McNeill kitabinda buna dair kanit niteliginde bircok tarihi olguyu aciklar TepkilerTufek Mikrop ve Celik hem begenenler hem de yaklasimini reddedenler olmak uzere cok genis bir alanda ilgi ve tepki gordu Farkli disiplinleri guclu bir sekilde sentezlemesinden oturu 1998 de kurgusal olmayan genel eser dalinda Pulitzer Odulu En Iyi Bilim Kitabi dalinda Aventis odulu ve Bilim Kitaplari dalinda Royal Society odulu kazandi Temmuz 2005 te National Geographic Society tarafindan kitaba bagli kalarak cekilen bir belgesel PBS de yayinlandi Kitap tarafindan Turkceye cevrildi ElestirilerElestirmenler kitabin tarim ekonomi ve politik buyume arasindaki iliskiyi analiz eden kulturel evrimciler Leslie White Julian Steward ve Ester Boserup ile tarim Avrupa yayilmaciligi ve hastaliklar arasindaki iliskiyi analiz eden tarihciler William McNeill ve Alfred Crosby nin eserlerinin bir turevi oldugunu savunurlar Elestiriler asagidaki gibi uc ana maddede toplanir Avrupamerkezci determinizm 2000 de yayinlanan kitabinda antropolog ve cografyaci James Morris Blaut Tufek Mikrop ve Celik i cevresel determinizm teorisini canlandirdigi icin elestirdi ve kitabin yazari Diamond i modern Avrupamerkezci tarihcilere ornek olarak gosterdi Blaut Diamond in Avrasya ve yenilik kelimelerini bol kullanarak Orta Dogu ve Asya da gelistirilen teknolojik icatlarin okuyucuyu Bati Avrupa nin icatlari kanisina yonlendirdigini soyler Blaut Diamond un Avrasya nin sicak bolgelerinin disinda kalan yerlerde yetisen ve besin degeri yuksek mahsulleri gormezden geldigini ve hafife aldigini belirtir Politik etkenler Askeri tarihci ve muhafazakar siyasi yazar Victor Davis Hanson Diamond in Bati egemenliginin irksal olmadigi savina katilir fakat Hanson Bati kulturunun ozellikle politik ozgurluk kapitalizm bireycilik cumhuriyetcilik rasyonalizm ve tartisma kulturu gibi bazi asli unsurlarinin bu topluluklari etkiledigini savunur Hanson Diamond in kafasinin tarih konusunda cok karisik oldugunu ve cevre faktorunun ilgisiz oldugunu soyler Argumanlarin zayifligi Elestirilere cevaplar Beklenen elestiriler Avrupa merkezci determinizm elestirisine cevapAyrica bakinizKaynakca Arsivlenmis kopya 18 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Nisan 2012 Jared Diamond Guns Germs and Steel A short history of everybody for the last 13 000 years London Vintage 2005 1997 Diamond J March 1997 Guns Germs and Steel The Fates of Human Societies W W Norton amp Company