Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İmre Lakatos (9 Kasım, 1922 - 2 Şubat, 1974), bilimsel gelişmeye ilişkin araştırma programlarıyla ün kazanmış olan çağdaş bilim felsefecisi. Lakatos, aynı zamanda klasik bilim anlayışına yönelik itirazlarıyla tanınmıştır.
| Imre Lakatos | |
|---|---|
 1960'lara ait fotoğrafı | |
| Doğumu | Imre Lakatos 9 Kasım 1922 Debrecen, Macaristan |
| Ölümü | 2 Şubat 1974 (51 yaşında) Londra, İngiltere |
| Okulu | Eleatik Mantıksal pozitivizm'in eleştirisi Formalizm Yanlışlanabilirlik |
| İlgi alanları | Matematik felsefesi, Bilim felsefesi, Epistemoloji, Siyaset felsefesi |
| Önemli fikirleri | İspat ve çürütme metodları, bilimsel araştırma yöntemlerinin metodolojisi, tarihsel araştırmacılık yöntemleri metodolojisi |
Etkilendikleri | |
Etkiledikleri | |
Hayatı
Lakatos, 1922'de Macaristan, Debrecen'de Yahudi bir ailenin çocuğu olarak doğdu. 1944'te Debrecen Üniversitesi'nden matematik, fizik ve felsefe alanında dereceler aldı. Mart 1944'te Almanlar Macaristan'ı işgal edince, o zamanlar kız arkadaşı sonrasında ise eşi olacak olan Éva Révész ile birlikte Marksist bir direniş grubu kurdu. O yılın Mayıs ayında, gruba 19 yaşındaki Yahudi anti faşist aktivist Éva Izsák da katıldı. Yakalanma ve onlara ihanet etmeye zorlanma riski olduğunu düşünen Lakatos, gruba karşı görevinin intihar etmek olduğuna karar verdi. Daha sonra grubun bir üyesi onu Debrecen'e götürdü ve siyanür verdi.
Ayrıca işgal sırasında, Lakatos soyadını Molnár olarak değiştirdi. Nazilerin Yahudilere zulmünden böylece kaçmayı başardı. Lakin annesi ve büyükannesi Auschwitz'de öldü. Bu olay sonrasında soyadını Géza Lakatos onuruna bir kez daha Lakatos olarak değiştirdi.
Savaştan sonlandıktan sonra, 1947 yılından itibaren Macar eğitim bakanlığında üst düzey bir yetkili olarak çalıştı. Ayrıca 1948'de 'nden aldığı doktora derecesi ile eğitimine devam etti ve György Lukács'ın her hafta çarşamba öğleden sonra gerçekleşen özel seminerlerine katıldı. 1949 yılında ise Sofya Yanovskaya'nın gözetiminde Moskova Devlet Üniversitesi'nde eğitim hayatına devam etti. Ancak geri döndüğünde kendisini Macar komünist partisi içindeki iç tartışmaların kaybeden tarafında buldu ve 1950'den 1953'e kadar revizyonizm suçlamasıyla hapse atıldı. Nitekim Lakatos'un İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra gerçekleştirdiği, Macaristan'daki faaliyetlerinin çoğu bilinmektedir. Nitekim Lakatos katı bir Stalinisttir ve genç yaşına rağmen, 1945 ile 1950 yılları arasında (kendi tutuklanması ve hapse girmesi dönemleri de dahil), Macaristan'da özellikle kültürel yaşamda ve akademide Komünist yönetimin kurulmasında önemli bir rol oynamıştır.
Komünist faaliyetlerinin neticesinde hapse atılan Lakatos serbest bırakıldıktan sonra ise akademik hayata geri döndü, matematiksel araştırmalar yaptı ve George Pólya'nın adlı eserini Macarcaya çevirdi. Bu süreç zarfında da komünist olarak ifade edilen siyasi görüşleri önemli ölçüde değişti ve 1956 Macar Devrimi'ne giden yolda muhalif bir öğrenci grubuyla birlikte hareket etti. Sovyetler Birliği Kasım 1956'da Macaristan'ı işgal ettikten sonra ise Lakatos Viyana'ya kaçtı ve hemen akabinde İngiltere'ye ulaştı. 1961'de Cambridge Üniversitesi'nden felsefe alanında doktora derecesi aldı; doktora tezi, Matematiksel Keşif Mantığında Denemeler adını taşıyordu ve doktora danışmanı R. B. Braithwaite idi. Ölümünden sonra yayınlanan Proofs and Refutations: The Logic of Mathematical Discovery adlı kitap bu esere dayanmaktadır. Lakatos doktora tezi sonrasında da çalışmalarına devam etmiştir ve 1960 yılında Londra Ekonomi Okulu'nda (LSE) bir göreve atanmıştır. O zamanki LSE bilim felsefesi departmanı, Karl Popper, ve gibi filozofları içermekteydi. Böylelikle de bu isimlerle tanışarak çalışmalarına devam etmiştir.
Lakatos bu haliyle Londra'da çalışmalarına devam ederken iki kez Birleşik Krallık vatandaşlığı başvurusuna ret cevabı almıştır. 1974 yılında ise ani bir şekilde elli bir yaşında ölmüştür. Ölüm nedeni, kalp krizidir. Hayatının son günlerinde LSE''de çalışmalarına devam eden Lakatos, ölümünün ardından okul tarafından onurlandırılmak istenmiş ve Lakatos Ödülü LSE tarafından verilmeye başlanmıştır.
Düşünceleri
Pozitivist bilim ideali ve anlayışının eleştirisini yapan Lakatos'a göre, bilimde nihai doğrulama ve nihai yanlışlama yoktur. Bilim yanılabilir, hataya düşebilir. Bilimde kesin doğrularla, kesin yanlışların olamayacağını söyleyen Lakatos'a göre, bilimde hakikati garanti edecek, doğruluğu teminat altına alacak, genelgeçer, evrensel ve rasyonel yöntemler yoktur. Bundan dolayı, bilimin kesin ve değişmez bir yöntemi olamaz. Bu bakımdan Paul Feyerabend'i etkilemiştir; onun Karşı adlı ünlü kitabının Lakatos ile yazışmalarının bir ürünü olduğu bilinmekltedir.Karl Popper, Thomas Kuhn ve Feyerabend arasında meydan gelmiş olan bilimin niteliğine, geçerliliğine, yöntemine, kuramsal statüsüne dair tartışmalarda kendine özgü bir yol izlemiştir. Bu yolda Lakatos bilimin rasyonel bir şekilde ilerlediğini kanıtlamaya çalışır. Hem Popper hem de Kuhn karşıtı önermeleri söz konusu olmakla birlikte Lakatos, daha çok bunlar arasında bir tür sentez arayışında bir bilim felsefecisi olarak görünmüştür.
Bilim felsefesindeki yeri
Popper'ın öğrencisi olmakla birlikte onun temellendiridiği bilim anlayışını eleştirmiştir. Onun düşüncelerinin özgünlüğü Popper ile Kuhn arasındaki tartışmalarda bir tüz sentez arayışıyla hareket etmiştir. Biliminin her zaman bir arada bulunduğunu ileri sürmüş, belirli bir teorinin doğrulanma ya da yanlışlanmasının belirli bir anda olanaklı omadığını savlamıştır. Bilimsel bir teori bu belirli anomalileri zaten ad hoc varsayımlarla kanıtlamaya çalışır, ki bu nedenle belirli bir teoriyi reddedebilmek sanıldığı kadar kolay değildir.
Belirli bir teorinin diğer ya da önceki teoriden daha geçerli olması, bu yeni ya da farklı teorinin daha fazla şeyi açıklayabiliyor olmasıyla ilgilidir ona göre. Bu yaklaşım biçimi teoriler arasında bir süreklilik ilişkisi kurar. Buna göre, çelişiyor göründüklerinde bile, teorilerin belirli bir şekilde birbirlerini kapsamaları söz konusudur. Bir tür birikimci bir bilgi anlayışı ortaya konulmaktadır Lakatos tarafından, ancak Kuhn'un bu birikim olanağını geçersiz ilan eden varsayımlarına bir açıklama getirilmemektedir. Öte yandan Lakatos bilimsel gözlemin nesnel bir şekilde yapılmasını öngörerek, bir anlamda ampirist bilgi anlayışlarına olanak verir. Bu da sert eleştirilere maruz kalan pozitivizm ve ampirizm konularında kesin olmayan bir önerme olarak görünür.
"Realist rasyonalizm"
Rasyonalizm ve empirizm konularında da Lakotos'un sentez arayışında olduğu ve bu noktada eleştiriyor olsa da Popper'a Kuhn'dan daha yakın durduğu söylenebilir. Lakatos bu anlamda, Popper'ın kimi görüşleriyle kendi temel savları arasında çelişmekle eleştirmiş olan Popperci çevreye dahil edilebilir. Onun girişimleri Kuhn'un varsayımlarını en önemli oldukları noktada yadsımaya yönelik olarak görünmektedir. Birikimci bilgi anlayışıyla Kuhn'un paradigma kavramına da itiraz etmiştir Lakatos. Feyerabend daha sonra Lakatos'ın önermelerini farklı noktalardan eleştirecek, Kuhncu görelikciliği uç noktalara taşıyacaktır. Lakatos'ın aksine Feyerabend bilimdeki teorilerin birbirlerini yadsıyarak ortaya çıktıklarını öne sürer. Feyerabend onun rasyonalist eksenli düşüncelerini "realist rasyonalizm" olarak eleştirir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ András Máté (2006). "Árpád Szabó and Imre Lakatos, Or the relation between history and philosophy of mathematics". Perspectives on Science. 14 (3). ss. 282-301.
- ^ . Stanford. 4 Haziran 2016. 20 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2021.
- ^ Larvor, Brendan (11 Ocak 2013). Lakatos: An Introduction (İngilizce). Routledge. ISBN .
- ^ "Imre Lakatos". 3 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Scheffler, Israel (3 Kasım 2007). Gallery of Scholars: A Philosopher's Recollections (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN .
- ^ György Kampis, L. Kvasz, Michael Stöltzner (eds.) (2013). Appraising Lakatos: Mathematics, Methodology, and the Man, Springer. s. 296.
- ^ Gillies, Donald (1996). "Review of Imre Lakatos. Paul K. Feyerabend. Sull'orlo della scienza: Pro e contro il metodo. (On the Threshold of Science: For and against Method)". The British Journal for the Philosophy of Science. 47 (3): 476-478. ISSN 0007-0882. 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Imre Lakatos 9 Kasim 1922 2 Subat 1974 bilimsel gelismeye iliskin arastirma programlariyla un kazanmis olan cagdas bilim felsefecisi Lakatos ayni zamanda klasik bilim anlayisina yonelik itirazlariyla taninmistir Imre Lakatos1960 lara ait fotografiDogumuImre Lakatos 9 Kasim 1922 1922 11 09 Debrecen MacaristanOlumu2 Subat 1974 51 yasinda Londra IngiltereOkuluEleatik Mantiksal pozitivizm in elestirisi Formalizm YanlislanabilirlikIlgi alanlariMatematik felsefesi Bilim felsefesi Epistemoloji Siyaset felsefesiOnemli fikirleriIspat ve curutme metodlari bilimsel arastirma yontemlerinin metodolojisi tarihsel arastirmacilik yontemleri metodolojisiEtkilendikleri Paul Feyerabend Hegel Vladimir Lenin George Lukacs Karl Marx Karl Popper Thomas KuhnEtkiledikleri Paul Feyerabend Nancey Murphy Alan Chalmers HayatiLakatos 1922 de Macaristan Debrecen de Yahudi bir ailenin cocugu olarak dogdu 1944 te Debrecen Universitesi nden matematik fizik ve felsefe alaninda dereceler aldi Mart 1944 te Almanlar Macaristan i isgal edince o zamanlar kiz arkadasi sonrasinda ise esi olacak olan Eva Revesz ile birlikte Marksist bir direnis grubu kurdu O yilin Mayis ayinda gruba 19 yasindaki Yahudi anti fasist aktivist Eva Izsak da katildi Yakalanma ve onlara ihanet etmeye zorlanma riski oldugunu dusunen Lakatos gruba karsi gorevinin intihar etmek olduguna karar verdi Daha sonra grubun bir uyesi onu Debrecen e goturdu ve siyanur verdi Ayrica isgal sirasinda Lakatos soyadini Molnar olarak degistirdi Nazilerin Yahudilere zulmunden boylece kacmayi basardi Lakin annesi ve buyukannesi Auschwitz de oldu Bu olay sonrasinda soyadini Geza Lakatos onuruna bir kez daha Lakatos olarak degistirdi Savastan sonlandiktan sonra 1947 yilindan itibaren Macar egitim bakanliginda ust duzey bir yetkili olarak calisti Ayrica 1948 de nden aldigi doktora derecesi ile egitimine devam etti ve Gyorgy Lukacs in her hafta carsamba ogleden sonra gerceklesen ozel seminerlerine katildi 1949 yilinda ise Sofya Yanovskaya nin gozetiminde Moskova Devlet Universitesi nde egitim hayatina devam etti Ancak geri dondugunde kendisini Macar komunist partisi icindeki ic tartismalarin kaybeden tarafinda buldu ve 1950 den 1953 e kadar revizyonizm suclamasiyla hapse atildi Nitekim Lakatos un Ikinci Dunya Savasi ndan sonra gerceklestirdigi Macaristan daki faaliyetlerinin cogu bilinmektedir Nitekim Lakatos kati bir Stalinisttir ve genc yasina ragmen 1945 ile 1950 yillari arasinda kendi tutuklanmasi ve hapse girmesi donemleri de dahil Macaristan da ozellikle kulturel yasamda ve akademide Komunist yonetimin kurulmasinda onemli bir rol oynamistir Komunist faaliyetlerinin neticesinde hapse atilan Lakatos serbest birakildiktan sonra ise akademik hayata geri dondu matematiksel arastirmalar yapti ve George Polya nin adli eserini Macarcaya cevirdi Bu surec zarfinda da komunist olarak ifade edilen siyasi gorusleri onemli olcude degisti ve 1956 Macar Devrimi ne giden yolda muhalif bir ogrenci grubuyla birlikte hareket etti Sovyetler Birligi Kasim 1956 da Macaristan i isgal ettikten sonra ise Lakatos Viyana ya kacti ve hemen akabinde Ingiltere ye ulasti 1961 de Cambridge Universitesi nden felsefe alaninda doktora derecesi aldi doktora tezi Matematiksel Kesif Mantiginda Denemeler adini tasiyordu ve doktora danismani R B Braithwaite idi Olumunden sonra yayinlanan Proofs and Refutations The Logic of Mathematical Discovery adli kitap bu esere dayanmaktadir Lakatos doktora tezi sonrasinda da calismalarina devam etmistir ve 1960 yilinda Londra Ekonomi Okulu nda LSE bir goreve atanmistir O zamanki LSE bilim felsefesi departmani Karl Popper ve gibi filozoflari icermekteydi Boylelikle de bu isimlerle tanisarak calismalarina devam etmistir Lakatos bu haliyle Londra da calismalarina devam ederken iki kez Birlesik Krallik vatandasligi basvurusuna ret cevabi almistir 1974 yilinda ise ani bir sekilde elli bir yasinda olmustur Olum nedeni kalp krizidir Hayatinin son gunlerinde LSE de calismalarina devam eden Lakatos olumunun ardindan okul tarafindan onurlandirilmak istenmis ve Lakatos Odulu LSE tarafindan verilmeye baslanmistir DusunceleriPozitivist bilim ideali ve anlayisinin elestirisini yapan Lakatos a gore bilimde nihai dogrulama ve nihai yanlislama yoktur Bilim yanilabilir hataya dusebilir Bilimde kesin dogrularla kesin yanlislarin olamayacagini soyleyen Lakatos a gore bilimde hakikati garanti edecek dogrulugu teminat altina alacak genelgecer evrensel ve rasyonel yontemler yoktur Bundan dolayi bilimin kesin ve degismez bir yontemi olamaz Bu bakimdan Paul Feyerabend i etkilemistir onun Karsi adli unlu kitabinin Lakatos ile yazismalarinin bir urunu oldugu bilinmekltedir Karl Popper Thomas Kuhn ve Feyerabend arasinda meydan gelmis olan bilimin niteligine gecerliligine yontemine kuramsal statusune dair tartismalarda kendine ozgu bir yol izlemistir Bu yolda Lakatos bilimin rasyonel bir sekilde ilerledigini kanitlamaya calisir Hem Popper hem de Kuhn karsiti onermeleri soz konusu olmakla birlikte Lakatos daha cok bunlar arasinda bir tur sentez arayisinda bir bilim felsefecisi olarak gorunmustur Bilim felsefesindeki yeriPopper in ogrencisi olmakla birlikte onun temellendiridigi bilim anlayisini elestirmistir Onun dusuncelerinin ozgunlugu Popper ile Kuhn arasindaki tartismalarda bir tuz sentez arayisiyla hareket etmistir Biliminin her zaman bir arada bulundugunu ileri surmus belirli bir teorinin dogrulanma ya da yanlislanmasinin belirli bir anda olanakli omadigini savlamistir Bilimsel bir teori bu belirli anomalileri zaten ad hoc varsayimlarla kanitlamaya calisir ki bu nedenle belirli bir teoriyi reddedebilmek sanildigi kadar kolay degildir Belirli bir teorinin diger ya da onceki teoriden daha gecerli olmasi bu yeni ya da farkli teorinin daha fazla seyi aciklayabiliyor olmasiyla ilgilidir ona gore Bu yaklasim bicimi teoriler arasinda bir sureklilik iliskisi kurar Buna gore celisiyor gorunduklerinde bile teorilerin belirli bir sekilde birbirlerini kapsamalari soz konusudur Bir tur birikimci bir bilgi anlayisi ortaya konulmaktadir Lakatos tarafindan ancak Kuhn un bu birikim olanagini gecersiz ilan eden varsayimlarina bir aciklama getirilmemektedir Ote yandan Lakatos bilimsel gozlemin nesnel bir sekilde yapilmasini ongorerek bir anlamda ampirist bilgi anlayislarina olanak verir Bu da sert elestirilere maruz kalan pozitivizm ve ampirizm konularinda kesin olmayan bir onerme olarak gorunur Realist rasyonalizm Rasyonalizm ve empirizm konularinda da Lakotos un sentez arayisinda oldugu ve bu noktada elestiriyor olsa da Popper a Kuhn dan daha yakin durdugu soylenebilir Lakatos bu anlamda Popper in kimi gorusleriyle kendi temel savlari arasinda celismekle elestirmis olan Popperci cevreye dahil edilebilir Onun girisimleri Kuhn un varsayimlarini en onemli olduklari noktada yadsimaya yonelik olarak gorunmektedir Birikimci bilgi anlayisiyla Kuhn un paradigma kavramina da itiraz etmistir Lakatos Feyerabend daha sonra Lakatos in onermelerini farkli noktalardan elestirecek Kuhncu gorelikciligi uc noktalara tasiyacaktir Lakatos in aksine Feyerabend bilimdeki teorilerin birbirlerini yadsiyarak ortaya ciktiklarini one surer Feyerabend onun rasyonalist eksenli dusuncelerini realist rasyonalizm olarak elestirir Ayrica bakinizAmpirizm Pozitivizm Post pozitivizm Lakatos OduluKaynakca Andras Mate 2006 Arpad Szabo and Imre Lakatos Or the relation between history and philosophy of mathematics Perspectives on Science 14 3 ss 282 301 Stanford 4 Haziran 2016 20 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Nisan 2021 Larvor Brendan 11 Ocak 2013 Lakatos An Introduction Ingilizce Routledge ISBN 978 1 134 76514 0 Imre Lakatos 3 Subat 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Scheffler Israel 3 Kasim 2007 Gallery of Scholars A Philosopher s Recollections Ingilizce Springer Science amp Business Media ISBN 978 1 4020 2710 9 Gyorgy Kampis L Kvasz Michael Stoltzner eds 2013 Appraising Lakatos Mathematics Methodology and the Man Springer s 296 Gillies Donald 1996 Review of Imre Lakatos Paul K Feyerabend Sull orlo della scienza Pro e contro il metodo On the Threshold of Science For and against Method The British Journal for the Philosophy of Science 47 3 476 478 ISSN 0007 0882 23 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2021