Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karluklar (Çince: 葛逻禄 veya 葛邏祿; Géluólù, alışılmış sesçil Gelolu, Gelu, Khololo, Khorlo, Harluut), 766-1215 yılları arasında, Orta Asya'da varlığını sürdüren Türk boylarıdır. "Karluk" adı Arap kaynaklarında "حارلوق Harluk", Farsça eserlerde "حاللوه Halluh", Çin yıllıklarında ise "Géluólù" biçimlerinde kullanılmıştır. Kadim Türk çağlarında Karluklara "Üç Oğuz" yani "Üçboy" da denilmiştir. Türkçe anlamı "karlık" (kar yığını) olan Karlukların Türk soyundan geldiği ve bir Gök-Türk boyu olduğu Çin kaynağında (T'ang-shu) belirtilmiş ve oturduğu saha olarak Altaylar'ın batısındaki Kara-İrtiş ve Tarbagatay havalisi gösterilmiştir. Karluklar burada üç kabileden kurulu bir birlik halinde bulunuyorlardı. Daha İstemi zamanında Türk hakimiyetinin Hazar'ın kuzeyi ve Maveraünnehir'e doğru genişlemesinde şüphesiz büyük rolleri vardır. 630-680 yılları arasında, diğer Türk boyları gibi kendi başlarına buyruk olarak zaman zaman Çin'e karşı geldikleri görülmektedir.
Onoklar soyundan gelen Karluklar Türgiş Devleti'ni bertaraf ederek Batı Türkistan'da devlet kurdular. Karluklar Talas Muharebesi'ne kadar Karluk Devleti olarak devam etti. Daha sonra Karahanlılar'a dönüştü. İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğudur. Divân-ı Lügati't-Türk'te; "قرلق Karluk" "Göçebe Türklerden bir bölük adıdır. Oğuzlardan ayrıdırlar. Oğuzlar gibi Türkmen'dirler."
Karluk boylarının bilinen Tarihi
- 665-681 bağımsız yaşama;
- 682 Göktürklere katılma;
- 745 Uygurlara katılma;
- 766- 840 bağımsız;
- 840 Karahanlılara katılma.
- 1212-1300 beylik düzeyinde yaşama.
Karlukların tarihi
640-682 yılları
Kaynaklarda üç kabileye ayrılan Karluklar'ın ilk defa Altay Dağları'nın güney batısında ve Beşbalık'ın kuzey batısındaki topraklarda yaşadığı belirtilmektedir. 627 yılı dolaylarında 'ın Doğu Göktürk Kağanlığı topraklarına göçüyle, onlardan boşalan Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki Tarbagatay bozkırlarına Karluklar yerleşti. Daha sonra Batı Göktürk Kağanlığı'na isyan ederek kağanlığın zayıflamasına sebep oldular.
640 sıralarında Turfan'ın kuzeyine kayan Karluklar, Çinliler tarafından mağlup edilerek (650-654) P'ei-ting eyaleti ('ın kuzey sahası)'ne bağlandılar. Fakat her kabile kendi reisinin kontrolü altında idi. Bu haberi veren Çin kaynakları, 665'e doğru tekrar toparlanan Karlukların Çin nüfusundaki ne Batı, ne Doğu Göktürk kanadına tabi olmaksızın yaşadıklarını kaydetmiştir. Bu dönemde devletin merkezi Balasagun idi. Önceden "Kül-Erkin" unvanını taşıyan Üç Karluk beyi bu tarihlerde "Yabgu" unvanını almış ve kuvvetli bir orduya sahip olmuştur. Daha sonra Kapgan Kagan tarafından II.Göktürk Kağanlığı'na bağlandığını gördüğümüz Karluklar, Çin'in teşvik ve tahriki ile Göktürk'lere karşı ayaklanarak şiddetli mücadelelerde bulunmuşlardır. Karluklar bir süre Göktürk Devleti'ne bağlı olarak varlıklarını sürdürdüler.
Karlukların Yıkılışı
Uzun bir süre Çin'e bağlı olarak yaşayan Karluklar'ın 682'den sonra yeni kurulan İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'na tabi olmuşlardır. 711 yılından sonra Kapgan Kağan idaresine başkaldıran Karluklar, 714'te Çin İmparatorluğu'na bağlılıklarını bildirdiler. 720 yılına kadar Karluklar ile Göktürkler arasında mücadele devam etti. Bilge Kağan'dan sonra Göktürkler'in gücünü yitirmeye başlamasından sonra Uygurlar, Basmıllar ve Karluklar birleşerek Göktürk yönetimiyle ortak mücadeleye giriştiler. Göktürk kağanını öldürdükten sonra Basmıllar'ın önderini kağan olarak seçtiler. 744 yılında da İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı tamamen ortadan kaldırdılar. Aynı yıl Karluklar ve Uygurlar birleşerek Basmıllar'ın liderini öldürmüşler ve Uygur Kağanlığı kurulmuştur. Ancak 746-747 yıllarında Uygurlar'a saldıran Karluklar yenilgiye uğrayarak Türgişlere sığınmıştır. Takriben 759 yılına kadar bazen kendi başlarına, bazen de Basmıllar ve Türgişler ile birleşerek Uygurlar'a saldırsalar da yenilgiye uğratılmışlardır. 751 yılında gerçekleşen Talas Muharebesi'nde Abbâsîler'in yanında yer aldılar. 766 yılında, dağılan Türgişlerin önemli şehirlerini aldıktan sonra Batı Türkistan'da başkenti Balasagun olan bağımsız hakanlık kurdular. İlerleyen yıllarda Kaşgar ve Fergana gibi önemli şehirleri ele geçiren Karluklar, Oğuzlarla birlikte Peçenekler'i yenilgiye uğrattılar. 791 ila 812 yıllarında gerçekleşen savaşlarda Uygurlar'a yenilerek bir kısım topraklarını kaybettiler. İlerleyen yıllarda kuzeyden Kırgızlar, doğudan ve güneyden de Abbâsîler ile mücadele sonucu Karluklar 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren zayıflamaya başladı. 893 yılında Seyhun'un doğusuna sefer düzenleyen Sâmânîler, Karluklar'ı ağır bir yenilgiye uğratarak Talas'ı ele geçirdi. Devamında Oğuzlar ve Yağmalarla savaşan Karluklar devleti, 943 yılında gerçekleşen Karahanlı saldırısında yıkıldı.
Karahanlıların kuruluşu
İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ın kuruluşunda rol oynadılar.Uygurların 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Uygurlara bağlı yaşayan Karluklar diğer Türk boyları ile birleşerek merkezi Balasagun olmak üzere Batı Türkistan'da Karahanlı devleti kuruldu. Devletin ismi kuvvetli “hükümdar” anlamına gelen Karahan unvanından gelmektedir. Devletin kurulma yıllarında İslamiyet Taşkent ve çevresinde yayılmaktaydı.
Moğol Egemenliği ve Beylik yılları
Devlet düzenini yıkan Moğollar sebebiyle, beylik düzeninde 1300'lü yıllara kadar gelebildiler. II. Arslan Han zamanında Cengiz Han'ın egemenliğini tanımışlardır. Cengiz'e itaat eden ilk Müslüman hükümdar olup, 1221'de ölen bu Karluk hanının oğluna da, Özkent şehri verilmişti. Cengiz zamanı Moğol devleti idaresinde vazife almış Karluklar görülmektedir.
| Karluk | Uygur (Dokuz Oğuz) | Basmil | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Uygur Kağanlığı () (744 - 840) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karluk | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karahanlılar (840 - 1041) | Karahoca Uygur (843 - 1211/1368) | Kansu Uygur (905 - 1226) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Karahanlılar (1041 - 1089/1212) | Doğu Karahanlılar (1041 - 1212) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Bartold V.V., 1968, History of Turco-Mongolian peoples, Works Vol. 5. M. 547.
- ^ Gumilev L.N, 1967, Ancient Türks, sayfa 61-62.
- ^ Bk. Gy. Nemeth, MK, s 50; Oğuz Kağan Destanı, neşr. W. Bang R. R. Arat, s.25. Veya Qaraluq (qara-qarıl = karılmak, karışmış olmakT-'tan): "karışmış" halk, bkz.G. DOerfer, ayn. esr., III, s.385; buna karşı bk. Gy. Nemeth, Der Volksname Karluk und seinesemantisce Gruppe, s.14 vd.
- ^ Ed. Chavannes, ayn. esr., s.33, n. 4.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't-Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 473.
- ^ Taşağıl, A., Karlukların Coğrafi Dağılımı Üzerine. Türkiyat Mecmuası, Cilt: 24, Bahar, 2014. URL:http://dergipark.gov.tr/download/article-file/173126 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2017-01-08
- ^ Ed. Chavannes, ayn. esr., s. 85 n. 4, krş, Liu esr., ayn. esr., II, n. 800. Bu adları açıklama tecrübesi: bk. H. Ecsedy, Acta Orientalia; XVII, s. 83 n. 3
- ^ Salman, H., Katavan Savaşı’nda Karlukların Rolü. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Sonbahar 2014. URL:http://dergipark.ulakbim.gov.tr/matad/article/view/5000147976 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2017-01-08
Dış bağlantılar
- Рассказ о стране халлухов (Khallukh) и ее городах 24 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karluklar Cince 葛逻禄 veya 葛邏祿 Geluolu alisilmis sescil Gelolu Gelu Khololo Khorlo Harluut 766 1215 yillari arasinda Orta Asya da varligini surduren Turk boylaridir Karluk adi Arap kaynaklarinda حارلوق Harluk Farsca eserlerde حاللوه Halluh Cin yilliklarinda ise Geluolu bicimlerinde kullanilmistir Kadim Turk caglarinda Karluklara Uc Oguz yani Ucboy da denilmistir Turkce anlami karlik kar yigini olan Karluklarin Turk soyundan geldigi ve bir Gok Turk boyu oldugu Cin kaynaginda T ang shu belirtilmis ve oturdugu saha olarak Altaylar in batisindaki Kara Irtis ve Tarbagatay havalisi gosterilmistir Karluklar burada uc kabileden kurulu bir birlik halinde bulunuyorlardi Daha Istemi zamaninda Turk hakimiyetinin Hazar in kuzeyi ve Maveraunnehir e dogru genislemesinde suphesiz buyuk rolleri vardir 630 680 yillari arasinda diger Turk boylari gibi kendi baslarina buyruk olarak zaman zaman Cin e karsi geldikleri gorulmektedir Onoklar soyundan gelen Karluklar Turgis Devleti ni bertaraf ederek Bati Turkistan da devlet kurdular Karluklar Talas Muharebesi ne kadar Karluk Devleti olarak devam etti Daha sonra Karahanlilar a donustu Islamiyeti kabul eden ilk Turk toplulugudur Divan i Lugati t Turk te قرلق Karluk Gocebe Turklerden bir boluk adidir Oguzlardan ayridirlar Oguzlar gibi Turkmen dirler Karluk boylarinin bilinen Tarihi665 681 bagimsiz yasama 682 Gokturklere katilma 745 Uygurlara katilma 766 840 bagimsiz 840 Karahanlilara katilma 1212 1300 beylik duzeyinde yasama Karluklarin tarihi640 682 yillari Kaynaklarda uc kabileye ayrilan Karluklar in ilk defa Altay Daglari nin guney batisinda ve Besbalik in kuzey batisindaki topraklarda yasadigi belirtilmektedir 627 yili dolaylarinda in Dogu Gokturk Kaganligi topraklarina gocuyle onlardan bosalan Tanri Daglari nin kuzeyindeki Tarbagatay bozkirlarina Karluklar yerlesti Daha sonra Bati Gokturk Kaganligi na isyan ederek kaganligin zayiflamasina sebep oldular 640 siralarinda Turfan in kuzeyine kayan Karluklar Cinliler tarafindan maglup edilerek 650 654 P ei ting eyaleti in kuzey sahasi ne baglandilar Fakat her kabile kendi reisinin kontrolu altinda idi Bu haberi veren Cin kaynaklari 665 e dogru tekrar toparlanan Karluklarin Cin nufusundaki ne Bati ne Dogu Gokturk kanadina tabi olmaksizin yasadiklarini kaydetmistir Bu donemde devletin merkezi Balasagun idi Onceden Kul Erkin unvanini tasiyan Uc Karluk beyi bu tarihlerde Yabgu unvanini almis ve kuvvetli bir orduya sahip olmustur Daha sonra Kapgan Kagan tarafindan II Gokturk Kaganligi na baglandigini gordugumuz Karluklar Cin in tesvik ve tahriki ile Gokturk lere karsi ayaklanarak siddetli mucadelelerde bulunmuslardir Karluklar bir sure Gokturk Devleti ne bagli olarak varliklarini surdurduler Karluklarin Yikilisi Uzun bir sure Cin e bagli olarak yasayan Karluklar in 682 den sonra yeni kurulan Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi na tabi olmuslardir 711 yilindan sonra Kapgan Kagan idaresine baskaldiran Karluklar 714 te Cin Imparatorlugu na bagliliklarini bildirdiler 720 yilina kadar Karluklar ile Gokturkler arasinda mucadele devam etti Bilge Kagan dan sonra Gokturkler in gucunu yitirmeye baslamasindan sonra Uygurlar Basmillar ve Karluklar birleserek Gokturk yonetimiyle ortak mucadeleye giristiler Gokturk kaganini oldurdukten sonra Basmillar in onderini kagan olarak sectiler 744 yilinda da Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi tamamen ortadan kaldirdilar Ayni yil Karluklar ve Uygurlar birleserek Basmillar in liderini oldurmusler ve Uygur Kaganligi kurulmustur Ancak 746 747 yillarinda Uygurlar a saldiran Karluklar yenilgiye ugrayarak Turgislere siginmistir Takriben 759 yilina kadar bazen kendi baslarina bazen de Basmillar ve Turgisler ile birleserek Uygurlar a saldirsalar da yenilgiye ugratilmislardir 751 yilinda gerceklesen Talas Muharebesi nde Abbasiler in yaninda yer aldilar 766 yilinda dagilan Turgislerin onemli sehirlerini aldiktan sonra Bati Turkistan da baskenti Balasagun olan bagimsiz hakanlik kurdular Ilerleyen yillarda Kasgar ve Fergana gibi onemli sehirleri ele geciren Karluklar Oguzlarla birlikte Pecenekler i yenilgiye ugrattilar 791 ila 812 yillarinda gerceklesen savaslarda Uygurlar a yenilerek bir kisim topraklarini kaybettiler Ilerleyen yillarda kuzeyden Kirgizlar dogudan ve guneyden de Abbasiler ile mucadele sonucu Karluklar 9 yuzyilin ikinci yarisindan itibaren zayiflamaya basladi 893 yilinda Seyhun un dogusuna sefer duzenleyen Samaniler Karluklar i agir bir yenilgiye ugratarak Talas i ele gecirdi Devaminda Oguzlar ve Yagmalarla savasan Karluklar devleti 943 yilinda gerceklesen Karahanli saldirisinda yikildi Karahanlilarin kurulusu Ilk Musluman Turk devleti olan Karahanlilar in kurulusunda rol oynadilar Uygurlarin 840 yilinda Kirgizlar tarafindan yikilmasiyla Uygurlara bagli yasayan Karluklar diger Turk boylari ile birleserek merkezi Balasagun olmak uzere Bati Turkistan da Karahanli devleti kuruldu Devletin ismi kuvvetli hukumdar anlamina gelen Karahan unvanindan gelmektedir Devletin kurulma yillarinda Islamiyet Taskent ve cevresinde yayilmaktaydi Mogol Egemenligi ve Beylik yillari Devlet duzenini yikan Mogollar sebebiyle beylik duzeninde 1300 lu yillara kadar gelebildiler II Arslan Han zamaninda Cengiz Han in egemenligini tanimislardir Cengiz e itaat eden ilk Musluman hukumdar olup 1221 de olen bu Karluk haninin ogluna da Ozkent sehri verilmisti Cengiz zamani Mogol devleti idaresinde vazife almis Karluklar gorulmektedir Karluk Uygur Dokuz Oguz Basmil Uygur Kaganligi 744 840 Karluk Karahanlilar 840 1041 Karahoca Uygur 843 1211 1368 Kansu Uygur 905 1226 Bati Karahanlilar 1041 1089 1212 Dogu Karahanlilar 1041 1212 Ayrica bakinizKarluk Kaganligi Karluk Hanligi Karluk Kralligi Karahanlilar Fergana Karahanli DevletiKaynakca Bartold V V 1968 History of Turco Mongolian peoples Works Vol 5 M 547 Gumilev L N 1967 Ancient Turks sayfa 61 62 Bk Gy Nemeth MK s 50 Oguz Kagan Destani nesr W Bang R R Arat s 25 Veya Qaraluq qara qaril karilmak karismis olmakT tan karismis halk bkz G DOerfer ayn esr III s 385 buna karsi bk Gy Nemeth Der Volksname Karluk und seinesemantisce Gruppe s 14 vd Ed Chavannes ayn esr s 33 n 4 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 473 Tasagil A Karluklarin Cografi Dagilimi Uzerine Turkiyat Mecmuasi Cilt 24 Bahar 2014 URL http dergipark gov tr download article file 173126 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2017 01 08 Ed Chavannes ayn esr s 85 n 4 krs Liu esr ayn esr II n 800 Bu adlari aciklama tecrubesi bk H Ecsedy Acta Orientalia XVII s 83 n 3 Salman H Katavan Savasi nda Karluklarin Rolu Marmara Turkiyat Arastirmalari Dergisi Cilt 1 Sayi 2 Sonbahar 2014 URL http dergipark ulakbim gov tr matad article view 5000147976 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2017 01 08Dis baglantilarRasskaz o strane halluhov Khallukh i ee gorodah 24 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca