Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırımçaklar (Kırımçakça: кърымчахлар Krımçahlar), Türk dili konuşan ve Kırım'da yaşayan Rabbânî Yahudilerdir. Kırım Karayları ile birlikte yaşamışlardır.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İsrail | 600-700 (2010) |
 Ukrayna | 406 |
 Rusya | 300 (2014) |
 Özbekistan | 173 (1989) |
 Amerika Birleşik Devletleri | 130 (tahmini) |
 Kazakistan | 35 (2009) |
| Diller | |
Önceleri Ruslar tarafından Aşkenaz ve Gürcistan Yahudileri gibi Rus İmparatorluğu'nda yaşayan diğer Yahudilerden farklı olduklarını belirtmek amacıyla onlara Kırımçak ismi verilmesine rağmen Kırımçaklar bu ismi 19. yüzyılda benimsediler. Bu ismin benimsenmesinden önce kendilerine "İsrail'in çocukları" anlamına gelen Srel Balaları (Срель балалары) derlerdi. Kırım Tatarları ise Kırımçaklara zuluflı çufutlar (favorili Yahudiler) ve Karaylara zulufsız çufutlar (favorisiz Yahudiler) diye hitap ederlerdi.
Dil
- Ana Madde: Kırımçakça
Kırımçaklar, Kırım Tatarcası'nın değişmiş bir çeşidi olan Kırımçakça konuşurlar. Eskiden İbrani alfabesi ve yakın zamanda Kiril alfabesi kullanılan bu dilde İbranice ve Aramca'dan birçok kelime bulunur. Kırımçaklar, İkinci Dünya Savaşı'na kadar Türk patoilerine bağlı kaldılar, ancak daha sonra dilsel kimliklerini kaybetmeye başladılar. Günümüzde dillerini canlandırmak için çaba sarf ediyorlar. Kırımçak dilinin dilsel özelliklerinin çoğu Kırım Tatar dilinde bulunabilir.
Kökeni
Antik çağlarda Karadeniz sahilleri boyunca koloniler kuran Yahudilerin torunları oldukları zannedilir. Bölgedeki Yunan kolonilerinde Yahudi cemaatlerinin varlıkları bilinmektedir. Kırım'da yapılan yakın zamandaki kazılarda bölgede Yahudiler'in M.Ö. 1. yüzyıldan beri var olduğu keşfedilmiştir.
Orta Çağ
600'lu yılların sonunda Kırım Hazarlar'ın yönetimine geçti. Hazarlar'ın Yahudilike geçmesinde Kırımçaklar'ın etkisi tam olarak bilinmemektedir. Hazar yönetimi süresince Hazarlarla Kırımçaklar sıkça karışık evlilik yaptılar. Birçok Hazar'ın Kırımçak kültürünü benimsediği zannedilmektedir. Bu dönemde birçok Kıpçak'ın Yahudilik'e geçtiği görülmüştür ve bu durumun Kırımçaklar'ın konuştuğu dili şekillendirmiş olması bir ihtimaldir. Cenevizliler'in 1315 - 1475 yılları arasında güney Kırım'ı ellerinde tutmasıyla Yahudiler'in yerleşim birimleri sayısı yükselişe geçti. Bu Yahudiler arasında Aşkenaz, Sefarad ve Romanyot tarzı ayinlerinden ötürü bölünmeler başladı. 1515 yılında Kiev'in başhahamı olan Rabbi Moşe HaGolah tarafından bu bölünme ortadan kaldırılıp tekrar "Kırımçak" cemaati olarak tek çatıda toplandı.
Tatar ve Türk hakimiyeti
Kırım Hanlığı döneminde Yahudiler gettolarda yaşayıp azınlıklara uygulanan dhimmi vergisi ödemek zorundaydılar. Osmanlı'nın millet sistemi anlayışı içinde kendilerine has özerk yargı sistemi vardı. Kazak ayaklanmarı ve 1600'un ortalarında gerçekleşen pogromlar sırasında Yahudiler fidye karşılığı kaçırıldılar.
Rus ve Sovyet hakimiyeti
Rusya, Kırım'ı 1783'te ilhak etti. Rus pogromlarından nasibini alan Kırımçaklar, Karaylar'ın aksine Yahudi karşıtı kısıtlamalara maruz kaldılar. 1800'lerde Ukrayna ve Litvanya'dan Kırım'a göç eden Aşkenazların Kırımçaklarla yaptığı karışık evlilikler sonucu Kırımçak cemaati nüfus olarak sekteye uğradı. 1900'larda Kırım'daki Aşkenaz nüfusu 60.000 iken Kırımçak nüfusu 6.000 idi. 1800'lerin ortalarında Kudüs doğumlu Sefarad bir haham olan İstanbul'dan çıkıp Kırım'a yerleşen Chaim Hezekiah Medini'yi kendilerine lider seçen cemaat hahama "dahi" anlamına gelen "gaon" unvanını yakıştırdılar. Kırım'ın en kalabalık Kırımçak cemaati olan Karasubazar'a yerleşen haham Medini Yahudilerin eğitim seviyesini yükseltmek için çaba gösteriyordu. 1917'de Ekim Devrimi sırasında Kızıl Ordu, Beyaz Ordu ve Yeşil Ordu arasında kalan Kırımçaklar'ın çoğu öldürüldü. Ayrıca 1920 ve 30'larda kıtlık yüzünden can kaybı veren cemaatten sağ kalanların büyük bir kısmı Kutsal Topraklar, ABD ve Türkiye'ye yerleşti. Stalin döneminde İbrani alfabesi yasaklanıp Kiril alfabesi kullanılması şart koşuldu. Ayrıca hükûmet sinagog ve yeşivaları kapatıp Kırımçakları çiftlik ve fabrikalarda çalışmaya zorladı.
Yahudi Soykırımı ve sonrası
Karaylar'ın aksine Kırımçaklar Nazilerin zulmüne uğradılar. Nüfusunun %75'i olan 6.000 Kırımçak Naziler tarafından öldürüldü. Sovyet hakimiyetinin geri dönmesiyle yanlışlıkla Kırım Tatarları ile birlikte Orta Asya'ya sürüldüler. 2000 yılındaki verilere göre eski Sovyetler Birliği'nde yaşayan 2.500 Kırımçakın yarısı Ukrayna, geri kalanları ise Gürcistan, Rusya ve Özbekistan'da yaşamaktadır. ABD ve İsrail'de yaşayan Kırımçaklar ise kültürlerine bağlı kalmak için çaba göstermektedirler.
Kaynakça
- ^ . www.encyclopediaofukraine.com. 22 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2021.
- ^ Gabbay, Liat Klain. Indigenous, Aboriginal, Fugitive and Ethnic Groups Around the Globe. Books on Demand. s. 161. ISBN . 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Eylül 2019.
- ^ . 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirimcaklar Kirimcakca krymchahlar Krimcahlar Turk dili konusan ve Kirim da yasayan Rabbani Yahudilerdir Kirim Karaylari ile birlikte yasamislardir KirimcaklarOnemli nufusa sahip bolgelerIsrail600 700 2010 Ukrayna406Rusya300 2014 Ozbekistan173 1989 Amerika Birlesik Devletleri130 tahmini Kazakistan35 2009 DillerKirimcakca Onceleri Ruslar tarafindan Askenaz ve Gurcistan Yahudileri gibi Rus Imparatorlugu nda yasayan diger Yahudilerden farkli olduklarini belirtmek amaciyla onlara Kirimcak ismi verilmesine ragmen Kirimcaklar bu ismi 19 yuzyilda benimsediler Bu ismin benimsenmesinden once kendilerine Israil in cocuklari anlamina gelen Srel Balalari Srel balalary derlerdi Kirim Tatarlari ise Kirimcaklara zulufli cufutlar favorili Yahudiler ve Karaylara zulufsiz cufutlar favorisiz Yahudiler diye hitap ederlerdi DilAna Madde Kirimcakca Kirimcaklar Kirim Tatarcasi nin degismis bir cesidi olan Kirimcakca konusurlar Eskiden Ibrani alfabesi ve yakin zamanda Kiril alfabesi kullanilan bu dilde Ibranice ve Aramca dan bircok kelime bulunur Kirimcaklar Ikinci Dunya Savasi na kadar Turk patoilerine bagli kaldilar ancak daha sonra dilsel kimliklerini kaybetmeye basladilar Gunumuzde dillerini canlandirmak icin caba sarf ediyorlar Kirimcak dilinin dilsel ozelliklerinin cogu Kirim Tatar dilinde bulunabilir KokeniAntik caglarda Karadeniz sahilleri boyunca koloniler kuran Yahudilerin torunlari olduklari zannedilir Bolgedeki Yunan kolonilerinde Yahudi cemaatlerinin varliklari bilinmektedir Kirim da yapilan yakin zamandaki kazilarda bolgede Yahudiler in M O 1 yuzyildan beri var oldugu kesfedilmistir Orta Cag600 lu yillarin sonunda Kirim Hazarlar in yonetimine gecti Hazarlar in Yahudilike gecmesinde Kirimcaklar in etkisi tam olarak bilinmemektedir Hazar yonetimi suresince Hazarlarla Kirimcaklar sikca karisik evlilik yaptilar Bircok Hazar in Kirimcak kulturunu benimsedigi zannedilmektedir Bu donemde bircok Kipcak in Yahudilik e gectigi gorulmustur ve bu durumun Kirimcaklar in konustugu dili sekillendirmis olmasi bir ihtimaldir Cenevizliler in 1315 1475 yillari arasinda guney Kirim i ellerinde tutmasiyla Yahudiler in yerlesim birimleri sayisi yukselise gecti Bu Yahudiler arasinda Askenaz Sefarad ve Romanyot tarzi ayinlerinden oturu bolunmeler basladi 1515 yilinda Kiev in bashahami olan Rabbi Mose HaGolah tarafindan bu bolunme ortadan kaldirilip tekrar Kirimcak cemaati olarak tek catida toplandi Tatar ve Turk hakimiyetiKirim Hanligi doneminde Yahudiler gettolarda yasayip azinliklara uygulanan dhimmi vergisi odemek zorundaydilar Osmanli nin millet sistemi anlayisi icinde kendilerine has ozerk yargi sistemi vardi Kazak ayaklanmari ve 1600 un ortalarinda gerceklesen pogromlar sirasinda Yahudiler fidye karsiligi kacirildilar Rus ve Sovyet hakimiyetiRusya Kirim i 1783 te ilhak etti Rus pogromlarindan nasibini alan Kirimcaklar Karaylar in aksine Yahudi karsiti kisitlamalara maruz kaldilar 1800 lerde Ukrayna ve Litvanya dan Kirim a goc eden Askenazlarin Kirimcaklarla yaptigi karisik evlilikler sonucu Kirimcak cemaati nufus olarak sekteye ugradi 1900 larda Kirim daki Askenaz nufusu 60 000 iken Kirimcak nufusu 6 000 idi 1800 lerin ortalarinda Kudus dogumlu Sefarad bir haham olan Istanbul dan cikip Kirim a yerlesen Chaim Hezekiah Medini yi kendilerine lider secen cemaat hahama dahi anlamina gelen gaon unvanini yakistirdilar Kirim in en kalabalik Kirimcak cemaati olan Karasubazar a yerlesen haham Medini Yahudilerin egitim seviyesini yukseltmek icin caba gosteriyordu 1917 de Ekim Devrimi sirasinda Kizil Ordu Beyaz Ordu ve Yesil Ordu arasinda kalan Kirimcaklar in cogu olduruldu Ayrica 1920 ve 30 larda kitlik yuzunden can kaybi veren cemaatten sag kalanlarin buyuk bir kismi Kutsal Topraklar ABD ve Turkiye ye yerlesti Stalin doneminde Ibrani alfabesi yasaklanip Kiril alfabesi kullanilmasi sart kosuldu Ayrica hukumet sinagog ve yesivalari kapatip Kirimcaklari ciftlik ve fabrikalarda calismaya zorladi Yahudi Soykirimi ve sonrasiKaraylar in aksine Kirimcaklar Nazilerin zulmune ugradilar Nufusunun 75 i olan 6 000 Kirimcak Naziler tarafindan olduruldu Sovyet hakimiyetinin geri donmesiyle yanlislikla Kirim Tatarlari ile birlikte Orta Asya ya surulduler 2000 yilindaki verilere gore eski Sovyetler Birligi nde yasayan 2 500 Kirimcakin yarisi Ukrayna geri kalanlari ise Gurcistan Rusya ve Ozbekistan da yasamaktadir ABD ve Israil de yasayan Kirimcaklar ise kulturlerine bagli kalmak icin caba gostermektedirler Kaynakca www encyclopediaofukraine com 22 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2021 Gabbay Liat Klain Indigenous Aboriginal Fugitive and Ethnic Groups Around the Globe Books on Demand s 161 ISBN 978 1 78985 431 2 11 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Eylul 2019 17 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2015