Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Polonya-Litvanya Birliği, Birinci Polonya Cumhuriyeti, İki Ulus Cumhuriyeti, İki Ulus Birliği veya İki Halk Birliği (Lehçe: Rzeczpospolita Obojga Narodów; Beyaz Rusça: Рэч Паспалітая Абодвух Народаў, Reç Paspalitaya Abodvuh Narodaŭ; Litvanca: Abiejų tautų respublika), 17. yüzyıl Avrupası'nın en güçlü ülkelerinden biriydi.
Lehistan Rzeczpospolita Obojga Narodów Abiejų tautų respublika Lehistan-Litvanya Birliği | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1569-1795 | |||||||||||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||||||||||
 Lehistan-Litvanya Birliği'nin sınırları yeşil ile gösterilmiştir. | |||||||||||||||||
| Başkent | Kraków (1296-1596/1609) Łowicz - fetret (1572-1573) Varşova (1596/1609-1795) | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Irsî monarşi (1569-1573) Seçmeli monarşi (1573-1791; 1792-1795) Anayasal monarşi (1791-1792) | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||
• Toplam | 815000 km2 | ||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||
• Sayılan | 11.000.000 (1650'de) | ||||||||||||||||
| Para birimi | Złoty | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Tarihi
Lehistan-Litvanya Birliği 1 Temmuz 1569 tarihinde imzalanan ile kuruldu. Bu antlaşmayla Lehistan Krallığı, Litvanya Grandüklüğü ve Kraliyet Prusyası tek bir devlet olarak birleştiler ve Avrupa'nın en güçlü ülkelerinden biri haline geldiler. Aslında bu ülkeler 1569 yılından önce de işbirliği halindeydiler. Lehistan ve Litvanya 1386 yılında Litvan Jagiellon Hanedanının Lehistan'ı yönetmeye başlamasından sonra aynı krallar tarafından yönetilmekteydiler. Ancak Lublin Birliğine gelinceye kadar kral hariç iki ülkenin bütün yönetim organları ayrı tutulmaktaydı. İki ülkenin ayrı meclis (Sejm) ve senatosu vardı. Kraków ve Vilnius'ta ayrı başkentler bulunmaktaydı. Birleşmeden sonra Krakow'da tek bir meclis ve senato kaldı. Başkent 1596 yılında da Varşova'ya taşındı.
Birlik, 17. yüzyılın başlarında altın çağına ulaştı. Devletin güçlü bir parlamentosu vardı. Otuz Yıl Savaşları'na katılmak istemeyen soylular parlamentoda çoğunluk oluşturmaktaydı. Bu tarafsızlık, Avrupa'nın her köşesini kasıp kavuran Siyasi-Dini çatışmalardan ülkeyi uzak tutmak için yetti. İsveç'e kafa tutabilecek kadar güçlenen devlet, Rus Çarlığı'na, Osmanlı İmparatorluğu'na ve himayesindeki devletlere başarılı yayılmacı saldırılar başlattı. Özellikle Rusya'nın yaşadığı Karışıklık Dönemi süresince devlet, işgalleri hızlandırdı, Birlik askerleri Moskova'ya girdi ve orayı zapt etmeyi başardılar. 27 Eylül 1610, tarihinden 4 Kasım 1612, tarihindeki bir kuşatmayla sürülene kadar orayı ellerinde tuttular.
Birliğin gücü bu olaylardan sonra gitgide azalmaya başladı. Ülkenin güneydoğusunda 1648'de başlayan Ukrayna Kazakları'nın çıkardığı Hmelnitski Ayaklanması'nın durumu günden güne ciddiyetini artırıyordu. Yıllardır ülkenin ordusunda savaşan Kazaklar, artık kendi devletlerini kurmak istediler ve başarılı oldular Rusların koruması altında Pereyaslav Antlaşması'yla Kazak Hetmanlığı adında bir devlet kuruldu.
Devletin başına gelen bir diğer felaket ise, 1655 yılında başlayan ve "Tufan" olarak adlandırdıkları İsveç akınlarıdır. Bu akınların ve işgallerin üzerine bir de Erdel Dükü ve Brandenburg Elektörü Frederick William'ın da saldırıları eklenince, çok ağır bir savaş patlak verdi.
Krallar
| Hükümdar | Hanedan | Hüküm Süresi | Notlar |
|---|---|---|---|
| Henryk Walezy | Valois | 1573-1574 | Fransa'nın kralı olunca Lehistan-Litvanya tahtını bıraktı |
| II. Maximilian (Kutsal Roma İmparatoru) | Habsburg | 1575 | Seçimine itiraz edildi |
| Anna Jagiellon | Jagiellon | 1575-1586 | Kocası Stephen Báthory ile hüküm sürdü |
| Stephen Báthory | 1576-1586 | Karısı Anna ile hüküm sürdü | |
| III. Maximilian (Avusturya Arşidükü) | Habsburg | 1587 | Zygmunt Vasa'ya yenildi |
| III. Zygmunt Waza | Vasa | 1587-1632 | |
| IV. Władysław Waza | Vasa | 1632-1648 | |
| II. Jan Kazimierz Waza | Vasa | 1648-1668 | Tahtı bıraktı. |
| Michał Korybut Wiśniowiecki | Wiśniowiecki | 1669-1673 | |
| III. Jan Sobieski | Sobieski | 1674-1696 | |
| II. August | Wettin | 1697-1706 | Tahtı bıraktı |
| Stanisław Leszczyński | 1706-1709 | II. August'a bıraktı | |
| II. August Mocny | Wettin | 1709-1733 | Tekrar Wettin Hanedanı |
| Stanisław Leszczyński | 1733-1736 | Tekrar kral oldu ama Lehistan Veraset Savaşı'nda yenildi | |
| III. August | Wettin | 1734-1763 | |
| II. Stanisław August Poniatowski | 1764-1795 | Tahtı bıraktı |
Ekonomi
Lehistan-Litvanya Birliği'nin ekonomisi büyük ölçüde feodal tarıma dayanmaktaydı. Kölelik 15. yüzyılda yasaklandı ve 1588 yılında ise tamamen kaldırıldı. Onun yerine ikinci bir serf sistemi getirildi. Köylüler büyük ölçüde tahıl yetiştiriyorlardı.
Lehistan-Litvanya Birliği 16. yüzyılın Batı Avrupası'na ürün tedariki konusunda önemli bir rol oynamıştır. Özellikle tahıl (çavdar), büyükbaş hayvan (sığır) ve kürk; ülkenin Batı Avrupa'ya ihraç ettiği ürünlerin %90'ını oluşturmaktaydı.
Gdańsk gemilerinin çoğu; Birleşik Hollanda Cumhuriyeti'nin Anvers ve Amsterdam gibi şehirlerine tahıl ticareti yapıyorlardı. Tahılın yanı sıra deniz ürünleri ve ahşap ticareti yapılmaktaydı. Karayolu vasıtasıyla da Alman topraklarına, özellikle Leipzig ve Nuremberg şehirlerine yaklaşık 50.000 baş büyükbaş hayvan, post, kürk, tuz, tütün, kenevir, pamuk (çoğunlukla Varşova'dan) ve keten ticareti yapılıyordu. Şarap, meyve, baharat, kıyafet, balık ve bira da üretilip dış topraklara ihraç ediliyordu. Ayrıca lüks eşyalar da satılmaktaydı (kanaviçeler).
16-17. yüzyıllarda ülkenin dış ticaret dengesi; pozitiften negatife kaydı. Bunun en büyük sebebi ise coğrafî keşifler oldu. Coğrafî keşiflerle birlikte eski ticaret yolları önemini kaybetti. Kehribar Yolu da bunlardan biriydi. Ülke, Asya ile Avrupa arasındaki kervan yolunda kurulmuştu. Bu yol da önemini kaybedince ekonomi bozuldu. Bu olaylardan sonra Rusya İmparatorluğu ile yeni yerel ticarî yollar kuruldu.
Birliğin para birimi złoty ve grosz idi. Gdańsk şehrinin kendi paralarını basma ayrıcalığı da vardı.
Askeri yapı
Birliğin ordusunun temeli, Polonya Krallığı ve Litvanya Büyük Dükalığı'nın ordusu oluşturur. Ordunun komutası Atamanlardaydı. Aslında 1581 yılına kadar bu unvan sadece savaşta geçerliydi. Daha sonra kalıcı bir unvan haline getirildi. En ilginç dizilimi ağır zırhlı atlı birlikler olan Kanatlı Hüssarlar yapıyordu. Litvan askerler ordunun yaklaşık dörtte üçünü oluşturmaktaydı. Ayrıca orduda Kazak ulusundan askerler de bulunuyordu. Orduda Teber, mızrak, kılıç, kalkan, ok ve yay kullanılmaktaydı. Genelde hafif zırhlar giyen piyadelerin kafalarında da yöresel başlıkları vardı. Yıllar sonra ateşli silahları da kullanmaya başlayan ordu, daha da güçlendi.
İlk ordu ve bölümleri
Ordu dört hetman tarafından yönetilirdi ve sekiz çeşit birlik içerirdi.
Wojsko kwarciane: Vergilerden pay alan düzenli birlikler.
Wojsko komputowe: Savaş zamanında toplanan yarı-düzenli birlikler. (1652 yılında Wojsko Kwarciane ile birleştirilerek kalıcı hale geldiler.
Pospolite ruszenie: Askere alınan soylular.
Piechota łanowa: piechota wybraniecka(kraliyet köylüleri) ve piechota dymowa(halk köylüleri): Eğitimli köylü askerler.
Kayıtlı Kazaklar: Kazak kökenli askerlerden oluşan birlikler. (1699'a kadar Leh ordusunda yer aldılar fakat sonradan Zaporojya Kazaklarının kışkırtmaları ve çıkardıkları isyanlar neticesinde çoğu Kazak birleştiler ve bir devlet kurdular)
Kraliyet Korumaları: Kralın can güvenliğinden sorumlu elit birim.
Paralı Askerler: Diğer uluslardan para ile satın alınan askerler.
Özel Ordular: Magnat adlı aristokrat sınıfının ve halkın parasıyla oluşturulan elit birim.
Oldukça sıra dışı taktiklerle savaşan diğer birimler
Hüssarlar: Mızrak ve Kargılarıyla saldıran Ağır zırhlı atlılar. 17. yüzyılın sonlarına doğru çoğu rakiplerinin ateşli silahlara sahip olmasına kadar hücumları çok etkiliydi.
Kazaklar: Hafif zırhlı atlı birlikleriyle orduda katkıları büyüktür. Ama İsveç silahşorları kadar iyi değillerdi.
Tabor: At arabalarını kullanan birim. Savaşlarda çabucak arabalarını çepeçevre tahkim ederler ve savaşı bir savunma savaşına çevirirlerdi.
Birlik askerleri yıllarca güneyde Osmanlı İmparatorluğu, kuzeyde İsveç Krallığı, doğuda Rusya Çarlığı ve özellikle Zaporojya Kazaklarıyla mücadele ettiler. Öyle ki 16., 17. ve 18. yüzyılın büyük bölümünde Zaporojya Kazakları Lehistan-Litvanya Birliği'nin, Osmanlı İmparatorluğu'nun, Kırım Hanlığı'nın ve Rusya Çarlığı'nın otoritesine kafa tutabilen kuvvetli bir siyasi ve askerî güç haline geldi. Üç büyük devlet arasındaki ihtilaflar ve ittifaklar arasında gidip gelen Zaporojyalılar, 18. yüzyıl sonunda Rus İmparatorluğu tarafından zorla dağıtıldı.
Osmanlı-Lehistan ilişkileri
Lehistan-Litvanya Birliği Osmanlı tarihinde sadece Lehistan adıyla anılmıştır. Lehistan Osmanlıların bugünkü Polonya'ya verdiği isimdi. Polonyalılar da bazen kendileri için Lechia adını kullanmışlardır. Hâlen bazı dünya dillerinde Polonya için Leh sözcüğünden gelen isimler kullanılmaya devam etmektedir (Farsça, Macarca, Litvanca vs.).
Osmanlılar 1526 yılındaki Mohaç Muharebesi'ni kazanarak Macaristan'ın büyük bir bölümünü ele geçirince birdenbire Lehistan'la komşu haline geldiler. Bu dönem her iki ülkenin de altın çağına denk gelmektedir.
Lehistan'ın Karadeniz'e tek çıkış yolu Tuna Nehri üzerindeki Eflak ve Boğdan beylikleriydi. Bu beyliklerin Osmanlı hakimiyetinde olması iki ülke arasında sık sık sürtüşmelere yol açtı. 1620-1621 Osmanlı-Lehistan Savaşı bu nedenle ortaya çıktı. Ayrıca Zaporojya Kazakları ve Kırım Hanlığı da bu iki ülke arasında sık sık sorunlara yol açıyordu.
Lehistan'ın himayesi altındaki Kazaklar Osmanlı Devletini yağmalıyor, Osmanlı himayesindeki Kırımlılar da aynı şeyi Lehistan'a yapıyorlardı. 1633-1634 Osmanlı-Lehistan Savaşı ve 1671-1676 Osmanlı-Lehistan Savaşı bu nedenle çıktı.
17. yüzyılın sonlarına doğru her iki ülke de zayıflamaya yüz tuttu. II. Viyana Kuşatması sırasındaki Viyana'yı Osmanlılardan kurtaran ordu Lehistan kralı III. Jan Sobieski'nin ordusu olmuştu.
Yıkılışı
18. yüzyıla gelindiğinde Lehistan sürekli olarak toprak kaybetmeye başladı. Lehistan'ın komşusu olan Rusya, Avusturya ve Prusya güçlendiler. Saksonya'dan Wettin Hanedanı mensubu III. August 1697 yılında Lehistan-Litvanya Birliği kralı seçildi. Wettinler halkı sindirmeyi ve güç kullanmayı kesin bir kural olarak görüyordu ve bunu uyguladılar da. Halihazırda siyasi istikrarsızlık ülkede iç savaşlara ve isyanlara ortam hazırladı. Bu sırada 1715 yılında resmen kral ve soylular arasında bir iç savaş çıktı. Çar Petro bu durumdan çok iyi faydalandı. Stanislaw Poniatowski Kral III. August'u devirme planlarına destek sağlaması için annesinin ailesi tarafından Petersburg'a gönderildi. Rus sarayında ailesinin çıkarlarını gözetmek için fazla çaba harcamadı ve geleceğin çariçesi II. Katerina'ya âşık oldu.
Yekaterina, III. August'un 1763'te ölümünden sonra, Lehistan'ı daha da zayıf düşürmek için yollar aramaya başladı. Lehistan bu sorunlarla uğraşırken dış güçlere karşı savunmasız ve güçsüz kaldı. Meclis toplandı (Sejm) Rus İmparatorluğu 24.000 kişilik bir orduyla o sırada Lehlerin topladıkları meclislerine (, bu seferki farklı bir meclisti.) doğru yola çıktı. Bu meclisin en önemli kuralı Eğer elçiler oy birliği ile karara altı haftada (tek oturumda zaman sınırı) varamasalardı, tartışmalar geçersiz ilan edilirdi ve bu Sejm'den önceki tüm eylemler iptal edilirdi. Rusya İmparatorluğu'nda meclise geldi ve bir arabulucu olmak amacıyla katılmış gözükse de asıl amacı topraklardan payına düşeni almaktı. 17. yüzyılın ortalarından beri, Sejm çözünürlüğünde otomatik olarak belirlenen bir elçi ya da senatör biri tarafından diğer, daha önce onaylanmış kararların reddi nedeniyle, herhangi bir itiraz olmadı. Bu tüm Sejmlerin oluşturduğu bir bütün çözünürlük, verilen bir oturumda geçti. Kararlar ve bu sessiz durum Sejm'in "Sessiz Sejm" olarak adlandırılmasının nedeniydi, örnek: 1667'de ve 16. yüzyılda hiçbir kişi ya da grup davaya cesaret edemedi ama 17. yüzyılın ikinci yarısında, Sejm'de liberum veto (Latince: "Ben özgürce yasaklarım") neredeyse durduruldu, III. August yetkilerinin büyük çoğunluğunu yıllarca Lehistan'da genel valilik yapan 'e devretti.
II. Katerina yıllar sonra Rusya'nın askerî ve siyasal gücünü kullanarak dilediği gibi yönlendirebileceğini düşündüğü genç Poniatowski'nin II. Stanisław adıyla tahta çıkmasını (7 Eylül 1764) sağladı. Stanisław tahta çıktıktan sonra, krallığın gücünü artırmaya, yönetimde reform yapmaya ve parlamenter rejimi güçlendirmeye çalıştı. Ama soyluların ve kendisini tahttan indirmekle tehdit eden Yekaterina'nın engellemeleri karşısında sonunda reformlardan vazgeçmek zorunda kaldı. Lehistan-Litvanya birliği çöküşün eşiğine geldi. ve el birliğiyle 'yu 1791'de Polonya'nın 'nın kabulüyle tamamen kaldırıldılar. Anayasa kabulü ve olası uzun vadeli kararlardan sonra bir sonuca varıldı. O sonuçlara göre Avusturya, Rusya ve Prusya Lehistan-Litvanya Birliği topraklarını paylaştı ve 300 yıllık Polonya parlamentosunun sürekliliği sona erdi. Ruslar Kralın Sakson ordusunu sürgün etti. Sonunda Lehistan-Litvanya Birliği bu üç ülke arasında paylaşılarak 1795 yılında Avrupa haritasından silindi. Bunu kabul etmeyen tek Avrupa devleti ise Osmanlı Devleti'ydi.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Polonya-Litvanya Birliği ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Polonya Litvanya Birligi Birinci Polonya Cumhuriyeti Iki Ulus Cumhuriyeti Iki Ulus Birligi veya Iki Halk Birligi Lehce Rzeczpospolita Obojga Narodow Beyaz Rusca Rech Paspalitaya Abodvuh Naroday Rec Paspalitaya Abodvuh Narodaŭ Litvanca Abieju tautu respublika 17 yuzyil Avrupasi nin en guclu ulkelerinden biriydi LehistanRzeczpospolita Obojga Narodow Abieju tautu respublika Lehistan Litvanya Birligi1569 1795Bayrak ArmaLehistan Litvanya Birligi nin sinirlari yesil ile gosterilmistir BaskentKrakow 1296 1596 1609 Lowicz fetret 1572 1573 Varsova 1596 1609 1795 HukumetIrsi monarsi 1569 1573 Secmeli monarsi 1573 1791 1792 1795 Anayasal monarsi 1791 1792 1548 1572II Sigismund August 1764 1795II Stanislaw AugustTarihce Kurulusu1569 Dagilisi1795Yuzolcumu Toplam815000 km2Nufus Sayilan11 000 000 1650 de Para birimiZlotyOnculler ArdillarLehistan KralligiLitvanya Buyuk Dukaligi Prusya KralligiAvusturya ArsidukluguRusya ImparatorluguKazak HetmanligiTarihiLehistan Litvanya Birligi 1 Temmuz 1569 tarihinde imzalanan ile kuruldu Bu antlasmayla Lehistan Kralligi Litvanya Granduklugu ve Kraliyet Prusyasi tek bir devlet olarak birlestiler ve Avrupa nin en guclu ulkelerinden biri haline geldiler Aslinda bu ulkeler 1569 yilindan once de isbirligi halindeydiler Lehistan ve Litvanya 1386 yilinda Litvan Jagiellon Hanedaninin Lehistan i yonetmeye baslamasindan sonra ayni krallar tarafindan yonetilmekteydiler Ancak Lublin Birligine gelinceye kadar kral haric iki ulkenin butun yonetim organlari ayri tutulmaktaydi Iki ulkenin ayri meclis Sejm ve senatosu vardi Krakow ve Vilnius ta ayri baskentler bulunmaktaydi Birlesmeden sonra Krakow da tek bir meclis ve senato kaldi Baskent 1596 yilinda da Varsova ya tasindi Birlik 17 yuzyilin baslarinda altin cagina ulasti Devletin guclu bir parlamentosu vardi Otuz Yil Savaslari na katilmak istemeyen soylular parlamentoda cogunluk olusturmaktaydi Bu tarafsizlik Avrupa nin her kosesini kasip kavuran Siyasi Dini catismalardan ulkeyi uzak tutmak icin yetti Isvec e kafa tutabilecek kadar guclenen devlet Rus Carligi na Osmanli Imparatorlugu na ve himayesindeki devletlere basarili yayilmaci saldirilar baslatti Ozellikle Rusya nin yasadigi Karisiklik Donemi suresince devlet isgalleri hizlandirdi Birlik askerleri Moskova ya girdi ve orayi zapt etmeyi basardilar 27 Eylul 1610 tarihinden 4 Kasim 1612 tarihindeki bir kusatmayla surulene kadar orayi ellerinde tuttular 1526 da Lublin Antlasmasindan once Polonya ve Litvanya sinirlariLehistan Litvanya Birligi nin en genis sinirlari 1619 Birligin gucu bu olaylardan sonra gitgide azalmaya basladi Ulkenin guneydogusunda 1648 de baslayan Ukrayna Kazaklari nin cikardigi Hmelnitski Ayaklanmasi nin durumu gunden gune ciddiyetini artiriyordu Yillardir ulkenin ordusunda savasan Kazaklar artik kendi devletlerini kurmak istediler ve basarili oldular Ruslarin korumasi altinda Pereyaslav Antlasmasi yla Kazak Hetmanligi adinda bir devlet kuruldu Devletin basina gelen bir diger felaket ise 1655 yilinda baslayan ve Tufan olarak adlandirdiklari Isvec akinlaridir Bu akinlarin ve isgallerin uzerine bir de Erdel Duku ve Brandenburg Elektoru Frederick William in da saldirilari eklenince cok agir bir savas patlak verdi 1617 de III Zygmunt Waza zamaninda basilmis olan 15 Zloty ve ustunde Lehistan Litvanya Birligi nin armasi vardirKral III Zygmunt Waza nin evlilik toreninde bir atli bayraktarBir Kanatli Hussar KrallarHukumdar Hanedan Hukum Suresi NotlarHenryk Walezy Valois 1573 1574 Fransa nin krali olunca Lehistan Litvanya tahtini biraktiII Maximilian Kutsal Roma Imparatoru Habsburg 1575 Secimine itiraz edildiAnna Jagiellon Jagiellon 1575 1586 Kocasi Stephen Bathory ile hukum surduStephen Bathory 1576 1586 Karisi Anna ile hukum surduIII Maximilian Avusturya Arsiduku Habsburg 1587 Zygmunt Vasa ya yenildiIII Zygmunt Waza Vasa 1587 1632IV Wladyslaw Waza Vasa 1632 1648II Jan Kazimierz Waza Vasa 1648 1668 Tahti birakti Michal Korybut Wisniowiecki Wisniowiecki 1669 1673III Jan Sobieski Sobieski 1674 1696II August Wettin 1697 1706 Tahti biraktiStanislaw Leszczynski 1706 1709 II August a biraktiII August Mocny Wettin 1709 1733 Tekrar Wettin HanedaniStanislaw Leszczynski 1733 1736 Tekrar kral oldu ama Lehistan Veraset Savasi nda yenildiIII August Wettin 1734 1763II Stanislaw August Poniatowski 1764 1795 Tahti biraktiEkonomiLehistan Litvanya Birligi nin ekonomisi buyuk olcude feodal tarima dayanmaktaydi Kolelik 15 yuzyilda yasaklandi ve 1588 yilinda ise tamamen kaldirildi Onun yerine ikinci bir serf sistemi getirildi Koyluler buyuk olcude tahil yetistiriyorlardi Vistula tahil tasimaciligi Lehistan Litvanya Birligi 16 yuzyilin Bati Avrupasi na urun tedariki konusunda onemli bir rol oynamistir Ozellikle tahil cavdar buyukbas hayvan sigir ve kurk ulkenin Bati Avrupa ya ihrac ettigi urunlerin 90 ini olusturmaktaydi Gdansk gemilerinin cogu Birlesik Hollanda Cumhuriyeti nin Anvers ve Amsterdam gibi sehirlerine tahil ticareti yapiyorlardi Tahilin yani sira deniz urunleri ve ahsap ticareti yapilmaktaydi Karayolu vasitasiyla da Alman topraklarina ozellikle Leipzig ve Nuremberg sehirlerine yaklasik 50 000 bas buyukbas hayvan post kurk tuz tutun kenevir pamuk cogunlukla Varsova dan ve keten ticareti yapiliyordu Sarap meyve baharat kiyafet balik ve bira da uretilip dis topraklara ihrac ediliyordu Ayrica luks esyalar da satilmaktaydi kanaviceler 16 17 yuzyillarda ulkenin dis ticaret dengesi pozitiften negatife kaydi Bunun en buyuk sebebi ise cografi kesifler oldu Cografi kesiflerle birlikte eski ticaret yollari onemini kaybetti Kehribar Yolu da bunlardan biriydi Ulke Asya ile Avrupa arasindaki kervan yolunda kurulmustu Bu yol da onemini kaybedince ekonomi bozuldu Bu olaylardan sonra Rusya Imparatorlugu ile yeni yerel ticari yollar kuruldu Birligin para birimi zloty ve grosz idi Gdansk sehrinin kendi paralarini basma ayricaligi da vardi 1619 1799 yillari arasinda Gdansk sehrinin tahil ihracatiAskeri yapiLeh piyadeler 1548 1572Lehistan Litvanya Ordusu 1576 1586Leh askerler 1633 16681697 1795 yillari Askeri reform ile Batili tarzda degisimler gorulmekte Birligin ordusunun temeli Polonya Kralligi ve Litvanya Buyuk Dukaligi nin ordusu olusturur Ordunun komutasi Atamanlardaydi Aslinda 1581 yilina kadar bu unvan sadece savasta gecerliydi Daha sonra kalici bir unvan haline getirildi En ilginc dizilimi agir zirhli atli birlikler olan Kanatli Hussarlar yapiyordu Litvan askerler ordunun yaklasik dortte ucunu olusturmaktaydi Ayrica orduda Kazak ulusundan askerler de bulunuyordu Orduda Teber mizrak kilic kalkan ok ve yay kullanilmaktaydi Genelde hafif zirhlar giyen piyadelerin kafalarinda da yoresel basliklari vardi Yillar sonra atesli silahlari da kullanmaya baslayan ordu daha da guclendi Ilk ordu ve bolumleri Ordu dort hetman tarafindan yonetilirdi ve sekiz cesit birlik icerirdi Wojsko kwarciane Vergilerden pay alan duzenli birlikler Wojsko komputowe Savas zamaninda toplanan yari duzenli birlikler 1652 yilinda Wojsko Kwarciane ile birlestirilerek kalici hale geldiler Pospolite ruszenie Askere alinan soylular Piechota lanowa piechota wybraniecka kraliyet koyluleri ve piechota dymowa halk koyluleri Egitimli koylu askerler Kayitli Kazaklar Kazak kokenli askerlerden olusan birlikler 1699 a kadar Leh ordusunda yer aldilar fakat sonradan Zaporojya Kazaklarinin kiskirtmalari ve cikardiklari isyanlar neticesinde cogu Kazak birlestiler ve bir devlet kurdular Kraliyet Korumalari Kralin can guvenliginden sorumlu elit birim Parali Askerler Diger uluslardan para ile satin alinan askerler Ozel Ordular Magnat adli aristokrat sinifinin ve halkin parasiyla olusturulan elit birim Oldukca sira disi taktiklerle savasan diger birimler Hussarlar Mizrak ve Kargilariyla saldiran Agir zirhli atlilar 17 yuzyilin sonlarina dogru cogu rakiplerinin atesli silahlara sahip olmasina kadar hucumlari cok etkiliydi Kazaklar Hafif zirhli atli birlikleriyle orduda katkilari buyuktur Ama Isvec silahsorlari kadar iyi degillerdi Tabor At arabalarini kullanan birim Savaslarda cabucak arabalarini cepecevre tahkim ederler ve savasi bir savunma savasina cevirirlerdi Birlik askerleri yillarca guneyde Osmanli Imparatorlugu kuzeyde Isvec Kralligi doguda Rusya Carligi ve ozellikle Zaporojya Kazaklariyla mucadele ettiler Oyle ki 16 17 ve 18 yuzyilin buyuk bolumunde Zaporojya Kazaklari Lehistan Litvanya Birligi nin Osmanli Imparatorlugu nun Kirim Hanligi nin ve Rusya Carligi nin otoritesine kafa tutabilen kuvvetli bir siyasi ve askeri guc haline geldi Uc buyuk devlet arasindaki ihtilaflar ve ittifaklar arasinda gidip gelen Zaporojyalilar 18 yuzyil sonunda Rus Imparatorlugu tarafindan zorla dagitildi Osmanli Lehistan iliskileriPolonyali ressam Zaferden donen Ukraynali Kazak calismasi Lehistan Litvanya Birligi Osmanli tarihinde sadece Lehistan adiyla anilmistir Lehistan Osmanlilarin bugunku Polonya ya verdigi isimdi Polonyalilar da bazen kendileri icin Lechia adini kullanmislardir Halen bazi dunya dillerinde Polonya icin Leh sozcugunden gelen isimler kullanilmaya devam etmektedir Farsca Macarca Litvanca vs 1671 1676 Osmanli Lehistan Savasi Osmanlilar 1526 yilindaki Mohac Muharebesi ni kazanarak Macaristan in buyuk bir bolumunu ele gecirince birdenbire Lehistan la komsu haline geldiler Bu donem her iki ulkenin de altin cagina denk gelmektedir Lehistan in Karadeniz e tek cikis yolu Tuna Nehri uzerindeki Eflak ve Bogdan beylikleriydi Bu beyliklerin Osmanli hakimiyetinde olmasi iki ulke arasinda sik sik surtusmelere yol acti 1620 1621 Osmanli Lehistan Savasi bu nedenle ortaya cikti Ayrica Zaporojya Kazaklari ve Kirim Hanligi da bu iki ulke arasinda sik sik sorunlara yol aciyordu Lehistan in himayesi altindaki Kazaklar Osmanli Devletini yagmaliyor Osmanli himayesindeki Kirimlilar da ayni seyi Lehistan a yapiyorlardi 1633 1634 Osmanli Lehistan Savasi ve 1671 1676 Osmanli Lehistan Savasi bu nedenle cikti Jan Sobieski nin Viyana nin yardimina yetismesi 17 yuzyilin sonlarina dogru her iki ulke de zayiflamaya yuz tuttu II Viyana Kusatmasi sirasindaki Viyana yi Osmanlilardan kurtaran ordu Lehistan krali III Jan Sobieski nin ordusu olmustu YikilisiII Stanislav August PoniatowskiUzun suren Lehistan Litvanya birligi anisina 1861 yilinda cizilmis bir resim Kalkanlarin altinda Ebedi birlik yazmaktadir Jan Matejko 18 yuzyila gelindiginde Lehistan surekli olarak toprak kaybetmeye basladi Lehistan in komsusu olan Rusya Avusturya ve Prusya guclendiler Saksonya dan Wettin Hanedani mensubu III August 1697 yilinda Lehistan Litvanya Birligi krali secildi Wettinler halki sindirmeyi ve guc kullanmayi kesin bir kural olarak goruyordu ve bunu uyguladilar da Halihazirda siyasi istikrarsizlik ulkede ic savaslara ve isyanlara ortam hazirladi Bu sirada 1715 yilinda resmen kral ve soylular arasinda bir ic savas cikti Car Petro bu durumdan cok iyi faydalandi Stanislaw Poniatowski Kral III August u devirme planlarina destek saglamasi icin annesinin ailesi tarafindan Petersburg a gonderildi Rus sarayinda ailesinin cikarlarini gozetmek icin fazla caba harcamadi ve gelecegin caricesi II Katerina ya asik oldu Yekaterina III August un 1763 te olumunden sonra Lehistan i daha da zayif dusurmek icin yollar aramaya basladi Lehistan bu sorunlarla ugrasirken dis guclere karsi savunmasiz ve gucsuz kaldi Meclis toplandi Sejm Rus Imparatorlugu 24 000 kisilik bir orduyla o sirada Lehlerin topladiklari meclislerine bu seferki farkli bir meclisti dogru yola cikti Bu meclisin en onemli kurali Eger elciler oy birligi ile karara alti haftada tek oturumda zaman siniri varamasalardi tartismalar gecersiz ilan edilirdi ve bu Sejm den onceki tum eylemler iptal edilirdi Rusya Imparatorlugu nda meclise geldi ve bir arabulucu olmak amaciyla katilmis gozukse de asil amaci topraklardan payina duseni almakti 17 yuzyilin ortalarindan beri Sejm cozunurlugunde otomatik olarak belirlenen bir elci ya da senator biri tarafindan diger daha once onaylanmis kararlarin reddi nedeniyle herhangi bir itiraz olmadi Bu tum Sejmlerin olusturdugu bir butun cozunurluk verilen bir oturumda gecti Kararlar ve bu sessiz durum Sejm in Sessiz Sejm olarak adlandirilmasinin nedeniydi ornek 1667 de ve 16 yuzyilda hicbir kisi ya da grup davaya cesaret edemedi ama 17 yuzyilin ikinci yarisinda Sejm de liberum veto Latince Ben ozgurce yasaklarim neredeyse durduruldu III August yetkilerinin buyuk cogunlugunu yillarca Lehistan da genel valilik yapan e devretti II Katerina yillar sonra Rusya nin askeri ve siyasal gucunu kullanarak diledigi gibi yonlendirebilecegini dusundugu genc Poniatowski nin II Stanislaw adiyla tahta cikmasini 7 Eylul 1764 sagladi Stanislaw tahta ciktiktan sonra kralligin gucunu artirmaya yonetimde reform yapmaya ve parlamenter rejimi guclendirmeye calisti Ama soylularin ve kendisini tahttan indirmekle tehdit eden Yekaterina nin engellemeleri karsisinda sonunda reformlardan vazgecmek zorunda kaldi Lehistan Litvanya birligi cokusun esigine geldi ve el birligiyle yu 1791 de Polonya nin nin kabuluyle tamamen kaldirildilar Anayasa kabulu ve olasi uzun vadeli kararlardan sonra bir sonuca varildi O sonuclara gore Avusturya Rusya ve Prusya Lehistan Litvanya Birligi topraklarini paylasti ve 300 yillik Polonya parlamentosunun surekliligi sona erdi Ruslar Kralin Sakson ordusunu surgun etti Sonunda Lehistan Litvanya Birligi bu uc ulke arasinda paylasilarak 1795 yilinda Avrupa haritasindan silindi Bunu kabul etmeyen tek Avrupa devleti ise Osmanli Devleti ydi Ayrica bakiniz1605 1618 Lehistan Rusya Savasi Tufan tarih Wikimedia Commons ta Polonya Litvanya Birligi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Kaynakca Ingilizce 24 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Nisan 2021 Zsigmond Pal Pach 1970 16 ve 17 yuzyilda Merkezi Dogu Avrupanin Uluslararasi Ticaretteki Rolu Akademiai Kiado s 220