Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Artvin (Gürcüce: ართვინი (artvini), Rusça: Артвин (Artvin), Ermenice: Արդվին (Ardvin), Lazca: Art'vini); Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nin, doğu ucunda bulunan bir şehirdir ve Artvin ilinin merkezidir.
| Artvin | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
 Türkiye'deki yeri | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İl | Artvin |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Bilgehan Erdem (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1141 km² |
| Rakım | 345 m |
| Zaman dilimi | (TSİ) |
| Posta kodu | 08000 |
| Alan kodu | 466 |
| Plaka kodu | 08 |
Resmî site Artvin Belediyesi | |
Artvin, Orta Çağ'da Gürcistan'ın bölgelerinden biri olan Klarceti'deki yerleşmelerden biriydi. Önemli yolların geçtiği bir kavşakta yer alıyordu. Bir yandan Erzurum, Bayburt, Ardahan ve Ardanuç'a, diğer yandan Batum ve Hopa'ya açılıyordu. Şehir ayrıca Çoruh Havzası'nda Artvin ile Batum arasındaki su yoluyla taşımacılığın iskelelerinden biriydi.
Etimoloji
Artvin, Ahameniş döneminde, Gürcistan’da da yayılmış bir din olan Zerdüştiliğe bağlı olarak ortaya çıkmış bir yer adı olarak kabul edilir. Artvin Gürcüce kaynaklarda “Artvini” ve “Artavani” olarak geçer. 18. yüzyıl Gürcü tarihçi ve coğrafyacı Vahuşti de bu yerleşmeden “Artavani” olarak söz etmiştir. Bu yer adının kökü olan Arta, eski Farsçadan gelir ve Zerdüştilikte "Aša" olarak da bilinen tanrının adıdır. Arta, sadece Artvin’e değil, Artanuci, Artahi, Artaani ve Artaşeni’ye de adını vermiştir. Artvin adı, Arta’ya Gürcücede kelimeye bir şeyi taşıyan anlamı veren “-ovani” sonekinin eklenmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Arta-ovani zaman içinde Arta-vani, Art-vani ve Art-vin’e dönüşmüştür. Artavani “Arta’yı barındıran yer” anlamına gelir. Bu da Artvin'de tanrı Arta adına inşa edilmiş bir tapınağın bulunduğunu göstermektedir. Arta adı inşa edilen tapınakların akarsu kıyılarında olduğu bilinmektedir. Artvin’deki tapınağın da, Çoruh Nehri kıyısında, Artvin Kalesi’nin bulunduğu yer olduğu tahmin edilmektedir. 18. yüzyılın sonunda kaleme alınmış olan Gürcüce bir kaynakta kentin adı Artvanisi / Artavanisi (ართვანისი / ართავანისი) biçiminde yazılmıştır.
Ancak Artvin kentinin çevresinin adı Artvin değil, Ligani ve Livani'ydi.Kartlis Tshovreba’da bu yörenin adı sadece Nigali ve Nigali Vadisi olarak geçmektedir. Ancak Nigali daha geniş bir coğrafyanın adıydı. Bu adlandırmalar farklılıklar göstermekle birlikte, çok eskilerden gelen Nigali, Ligani ve Livani adının Osmanlı döneminde Livane ve Livana’ya dönüşmüş, Osmanlı kayıtlarında da Livana olarak yer almıştır.
Tarihçe
Çoruh Havzasında bulunan Artvin, antik çağda Kolhis ve İberya sınırları içinde yer alıyordu. Bazı araştırmacılar, Yunan mitolojisinde adı geçen Fasis Nehrinin Rioni değil, Artvin’in de kıyısında yer aldığı Çoruh olduğunu ileri sürerler. Artvin’in Kolheti döneminde Tunç Çağı yerleşmesi olduğu kabul edilir. Klasik kronolojiyle bölge tarihini aktaran kaynaklara göre, bulunduğu yer itibarıyla Artvin, İÖ 8. yüzyılda Kimmerler, İÖ 7. yüzyılda İskitler tarafından istila edildi. İÖ 200 yılında İberya Krallığı'nın, İÖ 119'da Pontus'un, İÖ 65 yılında Roma'nın egemenliğine girdi. 1944 yılında Kılıç Kökten'in yaptığı kazılarda il çevresinde MÖ 3500-2200 yıllarına tarihlenen Kura-Aras (Erken Trans-Kafkasya Kültürü) ile ilişkilendirilen yerleşim izlerine rastlanmıştır.
Artvin, erken Orta Çağ'da Gürcülerin önemli merkezi olan Tao-Klarceti bölgesinde, 8-9. yüzyıllarda kurapalatilerin yönettiği bir yerdi. Sonra birleşik Gürcistan Krallığı içinde yer aldı. Birleşik Gürcistan krallığını parçalanmasından ve Moğol istilasından sonra 13. yüzyılda Gürcü atabeglerin yönetimine girdi. 16. yüzyılda, Gürcü atabeglerini gerileten Osmanlıların eline geçti. Osmanlılar Tao-Klarceti’yi tamamen ele geçirince bu topraklarda Çıldır Eyaleti’ni kurdular. Artvin bu eyalet içinde Livana (Nisf-i Livana) adlı livanın (sancak) merkeziydi. Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Artvin, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti.
Bu savaştan sonra Artvin ve çevresinden Gürcülerin önemli bir kısmı göç etti. Bu tarihten kısa bir süre önce, 1874’te Giorgi Kazbegi'nin tespitine göre Artvin kentinde Gürcüce seyrek konuşuluyor olmasına karşın arka mahallelerde neredeyse herkes Gürcüce konuşuyordu. Artvin Gürcülerden sonra önemli bir Ermeni nüfusa sahipti. Şehrin tamamında 2.000 ev vardı. Bunlardan 100’ü Gregoryen Ermenilerine, 600’ü Katolik Ermenilerine, geri kalanlar ise Müslümanlara aitti. Bu dağılıma uygun olarak ahalinin beş camisi, dört Katolik ve bir Gregoryan kilisesi vardı. Şehirde sekiz kahvehane ve 250 dükkân bulunuyordu. Evler dağın dik bir yamacına yan yana sıralı bir şekilde kuruluydu. Şehrin kenar bölümlerinde zeytin bahçeleri, incir ağaçları içinde köy diye adlandırılan yerler vardı. 1874’te bölgeyi gezen Giorgi Kazbegi Artvin’da ticaretle sadece Ermenilerin meşgul olduğunu yazar. 1882 yılında Artvin’de iki Ermeni Gregoryen, üç Ermeni Katolik kilisesi, üç deri fabrikası, yedi okul vardı. Rus yönetimi sırasında Artvin kenti aynı adlı ilin (okrug) merkeziydi.
Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı nüfus sayımına göre Artvin kasabası Batum Oblastı sınırları içindeki Artvin Okrugu'nun merkeziydi. Artvin Okrugu'nun nüfusu 52.434 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun % 34,5 (17.814 kişi) Gürcü, % 50,3’ü (26.395 kişi) Türk, %14,8’i (7.775 kişi) Ermeni, %0,3 (154 kişi) Kürt, % 0,6’sı (296 kişi) Çingene olarak kaydedilmişti. Artvin Okrugu'ndaki kazalardan biri olan Artvin kazasında (uçastok) ise, 12.919 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun % 53,5’i (6.913 kişi), % 46,5’i (6.001 kişi) Türk ve % 0,1’i (5 kişi) Ermenilerden oluşuyordu. Artvin kasabasında ise 6.442 kişi yaşıyordu.
9 şubat 1897 tarihinde Rusya'da yapılan genel nüfus sayımı esnasında Artvin Okrugu'nda da nüfus sayımı yapılmıştır. Bu nüfus sayımında cinsiyet, yaş, milliyet, mezhep, toplumsal zümre, meslek, okur-yazarlık, öğrenim, şehirleşme oranı, ana dili, doğum yeri, uyruğu, medeni durumu gibi ayrıntılı sorular sorulmuştur. Kutaisi Guberniyasına bağlı Artvin Okrugu'nuın toplam nüfusu 56.140 kişiydi. Mezhep ve din dağılımında nüfusun %84'ü Müslüman, %8,5'i Ermeni Katolik ve Protestan, %5,5'i Ortodoks Ermeni, %2'si diğer Ortodoks gruplardı. Anadile göre dağılımda %74'ü Türkçe, %12'si Ermenice, %10'u Gürcüce ve %2'si de Rusça konuşuyordu.
I. Dünya Savaşı sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Artvin, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920'de yapılan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin ve Ardahan bölgelerini Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak tanıdı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükûmeti’nin Gürcistan hükûmetine 23 Şubat 1921’de verdiği nota doğrultusunda Gürcü birlikleri bölgeden çekildi. Türk birlikleri genel bir harekâtla Tao-Klarceti bölgesinin büyük kısmını (Artvin ve Ardahan) ile Batum’u ele geçirdi. Ancak Türk birlikleri Giorgi Mazniaşvili komutasındaki Gürcü ordusu tarafından Batum’dan çıkarıldı ve sadece Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye sınırları içinde kaldı. 4 Ocak 1936 tarihinde yeni kurulan Çoruh ilinin adı, 17 Şubat 1956 tarihinde TBMM'inde kabul edilen 6668 sayılı kanunlaArtvin olarak değiştirilerek bu ilin merkezi yapılmıştır.
Tarihsel yapılar
Artvin kentindeki en önemli tarihsel yapı Artvin Kalesi’dir (47 x 37 m). Livane Kalesi olarak da bilinen yapı, şehrin kuzeybatı kısmında, Çayağzı mahallesi sınırları içindedir. Çoruh Nehrine hakim, nehrin sağ tarafında ve nehirden 70 metre yükseklikteki bir tepede yer alır. Bir kulesi bulunan kale, bugüne büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Artvin Kalesi, Bagrationi Hanedanı'nın Gürcü kralı Büyük Aşot tarafından 937 yılında yaptırılmıştır. 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçen kale, birkaç kez onarılmıştır. Bugün askeri bölge içinde olan Artvin Kalesi 2004 yılında onarılmıştır. Kale içinde kilise ve sarnıç kalıntıları vardır. Bugünkü Artvin kenti sınırları içinde altı kilisenin varlığı bilinmektedir. Bu kiliselerden dördü Katolik kilisesiydi. 19-20. yüzyıllarda kilise olmaktan çıkan veya yıkılmış olan bu yapılar arasında Kardzveli Kilisesi önemli bir yere sahiptir. Bu kilisede çok sayıda Gürcüce elyazması kitap bulunuyordu. Ne var ki bu el yazmaları sonradan kaybolmuştur.
Coğrafya
Dağlık bir alanda Çoruh vadisinin sol yamacında meyilli bir arazide kurulmuş olan Artvin kenti, Borçka'ya değin olan kesimde Çoruh vadisini izleyen, Borçka’dan sonra da Doğu Karadeniz kıyı dağlarını Cankurtaran Geçidi ile Karadeniz kıyısındaki Hopa ilçesine bağlanmaktadır.
İklim
İklim tüm yıl boyunca yağışlıdır ve kışları ılık, her mevsim bol yağışlı bir iklim hüküm sürmektedir. Çoruh Nehrinin de etkisiyle daha az yağışlı, kışları pek sert geçmeyen ılıman bir iklim görülür.
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927 | 35.322 | 2.943 | 32.379 |
| 1935 | 29.712 | 3.512 | 26.200 |
| 1940 | 33.691 | 4.589 | 29.102 |
| 1945 | 16.966 | 3.986 | 12.980 |
| 1950 | 18.441 | 4.562 | 13.879 |
| 1955 | 19.297 | 5.770 | 13.527 |
| 1960 | 22.669 | 8.016 | 14.653 |
| 1965 | 25.002 | 9.847 | 15.155 |
| 1970 | 28.345 | 13.109 | 15.236 |
| 1975 | 29.366 | 13.390 | 15.976 |
| 1980 | 29.964 | 14.307 | 15.657 |
| 1985 | 32.422 | 18.720 | 13.702 |
| 1990 | 33.183 | 20.306 | 12.877 |
| 2000 | 34.572 | 23.157 | 11.415 |
| 2007 | 32.827 | 24.502 | 8.325 |
| 2008 | 32.272 | 23.527 | 8.745 |
| 2009 | 32.985 | 24.468 | 8.517 |
| 2010 | 32.627 | 24.354 | 8.273 |
| 2011 | 33.333 | 25.234 | 8.099 |
| 2012 | 33.692 | 25.771 | 7.921 |
| 2013 | 33.415 | 25.192 | 8.223 |
| 2014 | 34.050 | 25.525 | 8.525 |
| 2015 | 34.208 | 25.838 | 8.370 |
| 2016 | 34.626 | 26.329 | 8.297 |
| 2017 | 34.926 | 26.700 | 8.226 |
| 2018 | 35.081 | 25.408 | 9.673 |
| 2019 | 35.186 | 26.078 | 9.108 |
| 2020 | 34.007 | 25.288 | 8.719 |
Belediye başkanları
| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 1928 | 1929 | Cumhuriyet Halk Partisi | ||
| 2 | 1929 | 1933 | |||
| 3 | 1933 | 1934 | |||
| 4 | Ali Çoruh | 1934 | 1936 | ||
| 5 | 1936 | 1938 | |||
| 6 | 1938 | 1946 | |||
| 7 | 1946 | 1950 | |||
| 8 | 1950 | 1950 | |||
| 9 | 1950 | 1953 | |||
| 10 | 1953 | 1955 | Demokrat Parti | ||
| 11 | 1955 | 1960 | |||
| 12 | 1960 | 1960 | Bağımsız | ||
| 13 | 1960 | 1962 | |||
| 14 | 1962 | 1963 | |||
| 15 | 1963 | 1973 | Cumhuriyet Halk Partisi | ||
| 16 | 1973 | 1980 | |||
| 17 | 1980 | 1984 | Bağımsız | ||
| 18 | 25 Mart 1984 | 3 Kasım 1985 | Sosyal Demokrasi Partisi | ||
| 3 Kasım 1985 | 1 Nisan 1994 | Sosyaldemokrat Halkçı Parti | |||
| 19 | 1 Nisan 1994 | 1 Nisan 1999 | Doğru Yol Partisi | ||
| 20 | Dr. Emin Özgün | 1 Nisan 1999 | 1 Nisan 2014 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 21 | 1 Nisan 2014 | 3 Nisan 2019 | Adalet ve Kalkınma Partisi | ||
| 22 | Demirhan Elçin | 3 Nisan 2019 | 3 Nisan 2024 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 23 | 3 Nisan 2024 | Görevde | |||
Kaynak:
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- ^ Caba Samuşia, "Artvin (Livane) Kalesi", Tao-Klarceti Kaleleri (Gürcüce), Editörler: Giorgi Bagrationi, Bondo Kupatadze, Caba Samuşia, Tiflis, 2020, s. II. cilt, s. 7-30,
- ^ ""Aša", Encyclopædia Iranica". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ "İoane Bagrationi, Kartli-Kaheti'nin Tavsifi (Gürcüce), Tiflis, 1986, s. 82, 84". 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, 2019, Tiflis, s. 17, .
- ^ Eter Beridze, Nigali, Tiflis, 2009, s. 4, .
- ^ Kartlis Tskhovreba, Tiflis, 2014, s. 214, 353, .
- ^ İuri Siharulidze, Nigali (Livana)– Tarihsel Coğrafya Sorunları, Batum, 1985, s. 3.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 353, .
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 122, .
- ^ . 25 Eylül 2019. 12 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2019.
- ^ Özhan Öztürk, Karadeniz - Ansiklopedik Sözlük, 2005, 1. Cilt, s. 112, .
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis 1979, s. 219.
- ^ Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts (İngilizce). Louvain / Belgium: Peeters Publishers. 12 Mayıs 2004. ISBN .
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 118-119,
- ^ "КУТАИССКОЙ ГУБЕРНИИ, ВХОДЯЩИЕ В СОСТАВ СОВРЕМЕННОЙ ТУРЦИИ (1886 г.)" (Rusça)". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
- ^ Taşkın, F., Kaya, A. İ. (2020). 19. Yüzyıl Artvin Demografisi Üzerine Bazı Değerlendirmeler. Prof. Dr. Nuri Yavuz (Yay. haz.). Artvin Tarihi Araştırmaları-1 içinde (s. 194-195). Ankara: Kriter Yayınevi.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
- ^ . 5 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2011.
- ^ "Artvin Kalesi". 15 Ekim 2019. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Eylül 2019.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 299, .
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 127". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 121 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Artvin Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Eski Başkanlar". 11 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.
| Wikimedia Commons'ta Artvin ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Artvin Gurcuce ართვინი artvini Rusca Artvin Artvin Ermenice Արդվին Ardvin Lazca Art vini Turkiye nin Karadeniz Bolgesi nin dogu ucunda bulunan bir sehirdir ve Artvin ilinin merkezidir ArtvinSehirTurkiye deki yeriUlkeTurkiyeBolgeKaradeniz BolgesiIlArtvinIdare Belediye baskaniBilgehan Erdem CHP Yuzolcumu Toplam1141 km Rakim345 mZaman dilimiUTC 03 00 TSI Posta kodu08000Alan kodu466Plaka kodu08Resmi site Artvin Belediyesi Artvin Orta Cag da Gurcistan in bolgelerinden biri olan Klarceti deki yerlesmelerden biriydi Onemli yollarin gectigi bir kavsakta yer aliyordu Bir yandan Erzurum Bayburt Ardahan ve Ardanuc a diger yandan Batum ve Hopa ya aciliyordu Sehir ayrica Coruh Havzasi nda Artvin ile Batum arasindaki su yoluyla tasimaciligin iskelelerinden biriydi EtimolojiArtvin Ahamenis doneminde Gurcistan da da yayilmis bir din olan Zerdustilige bagli olarak ortaya cikmis bir yer adi olarak kabul edilir Artvin Gurcuce kaynaklarda Artvini ve Artavani olarak gecer 18 yuzyil Gurcu tarihci ve cografyaci Vahusti de bu yerlesmeden Artavani olarak soz etmistir Bu yer adinin koku olan Arta eski Farscadan gelir ve Zerdustilikte Asa olarak da bilinen tanrinin adidir Arta sadece Artvin e degil Artanuci Artahi Artaani ve Artaseni ye de adini vermistir Artvin adi Arta ya Gurcucede kelimeye bir seyi tasiyan anlami veren ovani sonekinin eklenmesi sonucunda ortaya cikmistir Arta ovani zaman icinde Arta vani Art vani ve Art vin e donusmustur Artavani Arta yi barindiran yer anlamina gelir Bu da Artvin de tanri Arta adina insa edilmis bir tapinagin bulundugunu gostermektedir Arta adi insa edilen tapinaklarin akarsu kiyilarinda oldugu bilinmektedir Artvin deki tapinagin da Coruh Nehri kiyisinda Artvin Kalesi nin bulundugu yer oldugu tahmin edilmektedir 18 yuzyilin sonunda kaleme alinmis olan Gurcuce bir kaynakta kentin adi Artvanisi Artavanisi ართვანისი ართავანისი biciminde yazilmistir Ancak Artvin kentinin cevresinin adi Artvin degil Ligani ve Livani ydi Kartlis Tshovreba da bu yorenin adi sadece Nigali ve Nigali Vadisi olarak gecmektedir Ancak Nigali daha genis bir cografyanin adiydi Bu adlandirmalar farkliliklar gostermekle birlikte cok eskilerden gelen Nigali Ligani ve Livani adinin Osmanli doneminde Livane ve Livana ya donusmus Osmanli kayitlarinda da Livana olarak yer almistir TarihceRus fotografci Sergey Prokudin Gorski tarafindan cekilen Artvin kentinin gorunusu Mart 1912 Coruh Havzasinda bulunan Artvin antik cagda Kolhis ve Iberya sinirlari icinde yer aliyordu Bazi arastirmacilar Yunan mitolojisinde adi gecen Fasis Nehrinin Rioni degil Artvin in de kiyisinda yer aldigi Coruh oldugunu ileri surerler Artvin in Kolheti doneminde Tunc Cagi yerlesmesi oldugu kabul edilir Klasik kronolojiyle bolge tarihini aktaran kaynaklara gore bulundugu yer itibariyla Artvin IO 8 yuzyilda Kimmerler IO 7 yuzyilda Iskitler tarafindan istila edildi IO 200 yilinda Iberya Kralligi nin IO 119 da Pontus un IO 65 yilinda Roma nin egemenligine girdi 1944 yilinda Kilic Kokten in yaptigi kazilarda il cevresinde MO 3500 2200 yillarina tarihlenen Kura Aras Erken Trans Kafkasya Kulturu ile iliskilendirilen yerlesim izlerine rastlanmistir Artvin erken Orta Cag da Gurculerin onemli merkezi olan Tao Klarceti bolgesinde 8 9 yuzyillarda kurapalatilerin yonettigi bir yerdi Sonra birlesik Gurcistan Kralligi icinde yer aldi Birlesik Gurcistan kralligini parcalanmasindan ve Mogol istilasindan sonra 13 yuzyilda Gurcu atabeglerin yonetimine girdi 16 yuzyilda Gurcu atabeglerini gerileten Osmanlilarin eline gecti Osmanlilar Tao Klarceti yi tamamen ele gecirince bu topraklarda Cildir Eyaleti ni kurdular Artvin bu eyalet icinde Livana Nisf i Livana adli livanin sancak merkeziydi Uzun sure Osmanli yonetimi altinda kalan Artvin 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nda Ruslarin eline gecti Gurcistan Kralligi Doneminde Artvin Merkez Ardanuc ve Savsat Dini Yapilari Bu savastan sonra Artvin ve cevresinden Gurculerin onemli bir kismi goc etti Bu tarihten kisa bir sure once 1874 te Giorgi Kazbegi nin tespitine gore Artvin kentinde Gurcuce seyrek konusuluyor olmasina karsin arka mahallelerde neredeyse herkes Gurcuce konusuyordu Artvin Gurculerden sonra onemli bir Ermeni nufusa sahipti Sehrin tamaminda 2 000 ev vardi Bunlardan 100 u Gregoryen Ermenilerine 600 u Katolik Ermenilerine geri kalanlar ise Muslumanlara aitti Bu dagilima uygun olarak ahalinin bes camisi dort Katolik ve bir Gregoryan kilisesi vardi Sehirde sekiz kahvehane ve 250 dukkan bulunuyordu Evler dagin dik bir yamacina yan yana sirali bir sekilde kuruluydu Sehrin kenar bolumlerinde zeytin bahceleri incir agaclari icinde koy diye adlandirilan yerler vardi 1874 te bolgeyi gezen Giorgi Kazbegi Artvin da ticaretle sadece Ermenilerin mesgul oldugunu yazar 1882 yilinda Artvin de iki Ermeni Gregoryen uc Ermeni Katolik kilisesi uc deri fabrikasi yedi okul vardi Rus yonetimi sirasinda Artvin kenti ayni adli ilin okrug merkeziydi Rus idaresinin 1886 yilinda yaptigi nufus sayimina gore Artvin kasabasi Batum Oblasti sinirlari icindeki Artvin Okrugu nun merkeziydi Artvin Okrugu nun nufusu 52 434 kisiden olusuyordu Bu nufusun 34 5 17 814 kisi Gurcu 50 3 u 26 395 kisi Turk 14 8 i 7 775 kisi Ermeni 0 3 154 kisi Kurt 0 6 si 296 kisi Cingene olarak kaydedilmisti Artvin Okrugu ndaki kazalardan biri olan Artvin kazasinda ucastok ise 12 919 kisi yasiyordu Bu nufusun 53 5 i 6 913 kisi 46 5 i 6 001 kisi Turk ve 0 1 i 5 kisi Ermenilerden olusuyordu Artvin kasabasinda ise 6 442 kisi yasiyordu 9 subat 1897 tarihinde Rusya da yapilan genel nufus sayimi esnasinda Artvin Okrugu nda da nufus sayimi yapilmistir Bu nufus sayiminda cinsiyet yas milliyet mezhep toplumsal zumre meslek okur yazarlik ogrenim sehirlesme orani ana dili dogum yeri uyrugu medeni durumu gibi ayrintili sorular sorulmustur Kutaisi Guberniyasina bagli Artvin Okrugu nuin toplam nufusu 56 140 kisiydi Mezhep ve din dagiliminda nufusun 84 u Musluman 8 5 i Ermeni Katolik ve Protestan 5 5 i Ortodoks Ermeni 2 si diger Ortodoks gruplardi Anadile gore dagilimda 74 u Turkce 12 si Ermenice 10 u Gurcuce ve 2 si de Rusca konusuyordu I Dunya Savasi sonlarina dogru Rus ordusunun bolgeden cekilmesinin ardindan Artvin 1918 1921 arasinda bagimsiz olan Gurcistan sinirlari icinde yer aldi 7 Mayis 1920 de yapilan Moskova Antlasmasi yla Sovyet Rusya Artvin ve Ardahan bolgelerini Gurcistan Demokratik Cumhuriyeti nin bir parcasi olarak tanidi 1921 de Kizil Ordu nun Gurcistan i isgali sirasinda Ankara Hukumeti nin Gurcistan hukumetine 23 Subat 1921 de verdigi nota dogrultusunda Gurcu birlikleri bolgeden cekildi Turk birlikleri genel bir harekatla Tao Klarceti bolgesinin buyuk kismini Artvin ve Ardahan ile Batum u ele gecirdi Ancak Turk birlikleri Giorgi Mazniasvili komutasindaki Gurcu ordusu tarafindan Batum dan cikarildi ve sadece Artvin ve Ardahan bolgeleri Turkiye sinirlari icinde kaldi 4 Ocak 1936 tarihinde yeni kurulan Coruh ilinin adi 17 Subat 1956 tarihinde TBMM inde kabul edilen 6668 sayili kanunlaArtvin olarak degistirilerek bu ilin merkezi yapilmistir Tarihsel yapilarArtvin kentindeki en onemli tarihsel yapi Artvin Kalesi dir 47 x 37 m Livane Kalesi olarak da bilinen yapi sehrin kuzeybati kisminda Cayagzi mahallesi sinirlari icindedir Coruh Nehrine hakim nehrin sag tarafinda ve nehirden 70 metre yukseklikteki bir tepede yer alir Bir kulesi bulunan kale bugune buyuk olcude saglam ulasmistir Artvin Kalesi Bagrationi Hanedani nin Gurcu krali Buyuk Asot tarafindan 937 yilinda yaptirilmistir 16 yuzyilda Osmanlilarin eline gecen kale birkac kez onarilmistir Bugun askeri bolge icinde olan Artvin Kalesi 2004 yilinda onarilmistir Kale icinde kilise ve sarnic kalintilari vardir Bugunku Artvin kenti sinirlari icinde alti kilisenin varligi bilinmektedir Bu kiliselerden dordu Katolik kilisesiydi 19 20 yuzyillarda kilise olmaktan cikan veya yikilmis olan bu yapilar arasinda Kardzveli Kilisesi onemli bir yere sahiptir Bu kilisede cok sayida Gurcuce elyazmasi kitap bulunuyordu Ne var ki bu el yazmalari sonradan kaybolmustur CografyaDaglik bir alanda Coruh vadisinin sol yamacinda meyilli bir arazide kurulmus olan Artvin kenti Borcka ya degin olan kesimde Coruh vadisini izleyen Borcka dan sonra da Dogu Karadeniz kiyi daglarini Cankurtaran Gecidi ile Karadeniz kiyisindaki Hopa ilcesine baglanmaktadir IklimIklim tum yil boyunca yagislidir ve kislari ilik her mevsim bol yagisli bir iklim hukum surmektedir Coruh Nehrinin de etkisiyle daha az yagisli kislari pek sert gecmeyen iliman bir iklim gorulur NufusYil Toplam Sehir Kir1927 35 322 2 943 32 3791935 29 712 3 512 26 2001940 33 691 4 589 29 1021945 16 966 3 986 12 9801950 18 441 4 562 13 8791955 19 297 5 770 13 5271960 22 669 8 016 14 6531965 25 002 9 847 15 1551970 28 345 13 109 15 2361975 29 366 13 390 15 9761980 29 964 14 307 15 6571985 32 422 18 720 13 7021990 33 183 20 306 12 8772000 34 572 23 157 11 4152007 32 827 24 502 8 3252008 32 272 23 527 8 7452009 32 985 24 468 8 5172010 32 627 24 354 8 2732011 33 333 25 234 8 0992012 33 692 25 771 7 9212013 33 415 25 192 8 2232014 34 050 25 525 8 5252015 34 208 25 838 8 3702016 34 626 26 329 8 2972017 34 926 26 700 8 2262018 35 081 25 408 9 6732019 35 186 26 078 9 1082020 34 007 25 288 8 719Belediye baskanlari Belediye Baskani Gorev Baslangici Gorev Bitisi Parti1 1928 1929 Cumhuriyet Halk Partisi2 1929 19333 1933 19344 Ali Coruh 1934 19365 1936 19386 1938 19467 1946 19508 1950 19509 1950 195310 1953 1955 Demokrat Parti11 1955 196012 1960 1960 Bagimsiz13 1960 196214 1962 196315 1963 1973 Cumhuriyet Halk Partisi16 1973 198017 1980 1984 Bagimsiz18 25 Mart 1984 3 Kasim 1985 Sosyal Demokrasi Partisi3 Kasim 1985 1 Nisan 1994 Sosyaldemokrat Halkci Parti19 1 Nisan 1994 1 Nisan 1999 Dogru Yol Partisi20 Dr Emin Ozgun 1 Nisan 1999 1 Nisan 2014 Cumhuriyet Halk Partisi21 1 Nisan 2014 3 Nisan 2019 Adalet ve Kalkinma Partisi22 Demirhan Elcin 3 Nisan 2019 3 Nisan 2024 Cumhuriyet Halk Partisi23 3 Nisan 2024 Gorevde Kaynak Ayrica bakinizArtvin ilinde bulunan yaylalar listesiNotlar Borcka ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Ardanuc ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Kaynakca Caba Samusia Artvin Livane Kalesi Tao Klarceti Kaleleri Gurcuce Editorler Giorgi Bagrationi Bondo Kupatadze Caba Samusia Tiflis 2020 s II cilt s 7 30 ISBN 978 9941 9675 9 7 Asa Encyclopaedia Iranica 23 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mayis 2021 Ioane Bagrationi Kartli Kaheti nin Tavsifi Gurcuce Tiflis 1986 s 82 84 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2021 Roland Topcisvili Inga Gutidze XIX Yuzyil ve XX Yuzyil Baslarindaki Rus Belgelerinde Savseti ve Klarceti Yer Adlari 2019 Tiflis s 17 ISBN 9789941485244 Eter Beridze Nigali Tiflis 2009 s 4 ISBN 9789941409028 Kartlis Tskhovreba Tiflis 2014 s 214 353 ISBN 9789941445521 Iuri Siharulidze Nigali Livana Tarihsel Cografya Sorunlari Batum 1985 s 3 Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869 1904 Hazirlayan Kudret Emiroglu Ankara 1993 2009 22 cilt 8 cilt s 353 ISBN 9789157871117 Giorgi Kazbegi Bir Rus Generalinin Gunlukleri Turkiye Gurcistani nda Uc Ay 2019 s 122 ISBN 9789755537207 25 Eylul 2019 12 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Eylul 2019 Ozhan Ozturk Karadeniz Ansiklopedik Sozluk 2005 1 Cilt s 112 ISBN 9756121009 Defter i Caba i Eyalet i Cildir 1694 1732 Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Tsisana Abuladze Tiflis 1979 s 219 Studies in Medieval Georgian Historiography Early Texts And Eurasian Contexts Ingilizce Louvain Belgium Peeters Publishers 12 Mayis 2004 ISBN 90 429 1318 5 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Giorgi Kazbegi Bir Rus Generalinin Gunlukleri Turkiye Gurcistani nda Uc Ay 2019 s 118 119 ISBN 9789755537207 KUTAISSKOJ GUBERNII VHODYaShIE V SOSTAV SOVREMENNOJ TURCII 1886 g Rusca 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2020 Taskin F Kaya A I 2020 19 Yuzyil Artvin Demografisi Uzerine Bazi Degerlendirmeler Prof Dr Nuri Yavuz Yay haz Artvin Tarihi Arastirmalari 1 icinde s 194 195 Ankara Kriter Yayinevi Mustafa Kemal Ataturk Nutuk Istanbul 1934 2 cilt s 41 Arsivlenmis kopya PDF 24 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Subat 2020 5 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Kasim 2011 Artvin Kalesi 15 Ekim 2019 29 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Eylul 2019 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar Katalogu Gurcuce Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili 2018 Tiflis s 299 ISBN 9789941478178 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye 1927 s 127 6 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2023 2015 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari ტაო კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები Tiflis 2016 s 121 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9123 9 9 Fasikul I Mufassal Neticeler Icmal Tablolari PDF 28 Tesrinevvel 1927 Umumi Nufus Tahriri DIE Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f Merkezi Dagitim Sistemi html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Merkez Nufusu Artvin nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Artvin Merkez Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Eski Baskanlar 11 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Nisan 2024 Wikimedia Commons ta Artvin ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir