Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Markos İncili (Yunanca: τὸ εὐαγγέλιον κατὰ Μᾶρκον, to euangelion kata Markon; euaggélion = iyi haber), Kutsal Kitap dizisine ait olan kanonik (= Kutsal Kitap'ın dizisine ait) bir kitaptır. Yunanca Kutsal Yazıların ya da Yeni Ahdin ikinci kitabıdır. Bu incilin Markos adlı bir adam tarafından yazıldığı genellikle kabul edilir. vardır.
| Yeni Ahit |
|---|
 |
| İnciller |
| Matta - Markos - Luka - Yuhanna |
| İlk Hristiyanların tarihi |
| Elçilerin İşleri |
| Pavlus'un mektupları |
| Romalılar · 1. Korintliler |
| Genel (katolik) mektuplar |
| Yakup · 1. Petrus |
| Kıyamet |
| Vahiy |
Markos İncili'nde Tanrı'nın krallığı ve Mesih aracılığıyla mümkün olan kurtuluş hakkındaki sevinçli haber anlatılır.
Bu kitap en kısa incildir ve başta Romalıları düşünerek yazılmıştır. Bu kitapta bulunan birçok açıklama Yahudi olmayan okuyucular için gerekliydi.
• Markos İsa'nın vaftizi (M.S. 29’un ilkbaharı) ile dirilişi (M.S. 33’ün ilkbaharı) arasındaki olayları anlatır.
• Markos incilinin sadece %7’si diğer incillerde olmayan bilgilerdir.
Yazar
Kutsal Kitap'ın tanıklığı
Markos Romalı bir isimdir. Onun Yahudi ismi Yuhanna idi. Elçilerin İşleri kitabında ondan “Markos denilen Yuhanna” diye söz edilir. Markos büyük ihtimalle Yeruşalim'de yaşayan varlıklı bir aileden geldi; çünkü kendi evleri ve hizmetçileri vardı. İlk cemaat onların evinde toplanıyordu. Çünkü annesi Meryem de İsa’nın bir takipçisiydi. Petrus bir melek tarafından hapishaneden kurtarıldığı zaman Markos'un annesinin evine gitti. Oraya varırken iman kardeşlerinin bir arada bulunduğunu gördü (Elçiler 12:12, 13).
Kutsal Kitapta değinilen Barnabas, Markos’un kuzeniydi (Elçiler 4:36; Koloseliler 4:10). Kıbrıslı bir Levioğlu olan Barnabas görevli bir vaiz olarak elçi Pavlus ile yakın bir işbirliği yaptı. Barnabas kıtlıktan etkilenen iman kardeşlerine yardım etmek amacıyla Pavlus’la birlikte Yeruşalim’e geldiği zaman Markos da Pavlus’la tanıştı.
Markos İsa'nın öğretilerini yayma işine katıldı (Matta 28:19). Bunun için sadece Barnabas’a değil, sonradan hem elçi Petrus’a hem de Pavlus’a yardım etti. Pavlus ilk defa Roma’da tutuklandığı zaman (M.S. y. 60-61) Markos onun yanındaydı (Filimon 1, 24). Sonra M.S. 62 ile 64 arası bir dönemde Petrus’la birlikte Babil’de bulundu (1. Petrus 5:13). Pavlus muhtemelen M.S. 65’te ikinci defa Roma’da hapisteydi. Oradan arkadaşı Timoteos’a yazdığı bir mektupta Pavlus Markos’u da yanına getirmesini istedi. Markos'la ilgili “çünkü hizmetiyle bana çok yararı dokunuyor” diye yazdı (2. Timoteos 1:8; 4:11).
Tarihsel tanıklık
İlk kilise tarihçileri bu incilin Markos tarafından yazıldığını desteklediler. Hierapolisli Papias (M.S. 60-163) Markos'un bu incilin yazarı olduğunu belirtti.
Sezariyeli Eusebios (M.S. 260/264-339/340) Papias'ın ihtiyar olan Yuhanna hakkında değindiği şu sözleri iktibas etti: „İhtiyar şunu öğretti: Markos, Petrus'un tercümanı olarak, efendinin hatırladığı sözleri ve işleri titiz -fakat sıraya göre değil- kaleme aldı.“
Origenes'e (M.S. 185-253/254) göre Markos İncili „Petrus'un öğrettiği“ Markos tarafından kaleme alındı.
Tertullianus (M.S. yaklaşık 150-220) Marcion'a karşı adlı eserinde Markos İncili'nin „Tercümanı Markos olduğu Petrus'a atfedilebildiğini yazıyor.
Bu görüşler Kutsal Kitabın raporuna uyuyorlar; çünkü Markos Petrus'un yakın iş arkadaşıydı ve Petrus ondan “oğlum Markos” diye söz eder (1. Petrus 5:13).
Tarih ve Yer
Kutsal Kitap'ın tanıklığı
Elçi Pavlus ikinci kez Roma'da tutuklandığı zaman Timoteos'a onun Markos'la birlikte Roma'ya gelmesini rica etti (2. Tim 4:11). Markos'un o zaman ikinci kez Roma'ya gittiği tahmin edilir. Markos'un raporunda, Yeruşalim'in İsa'nın önceden bildirmiş olduğu yıkımından (M.S. 70) bahsedilmediği için Markos'un İncili bu olaydan önce Roma'da bulunduğu zaman (M.S. 60-65) yazdığı söylenebilir.
Tarihin tanıklığı ve dinbilimcilerin görüşü
Eski tarihçilere göre (Romalı Klemens, Sezariyeli Eusebios, Hieronymus) Markos İncili Roma'da yazıldı. Bu görüş Kutsal Kitap'ın raporuna uyum içindedir.
| Adolf von Harnack (1851–1930) | John A.T. Robinson (1919-1983) | Werner G. Kümmel (1905–1995) | Klaus Berger (1940–2020) | Çoğunluğun görüşü |
|---|---|---|---|---|
| 65–70 | 45–60 | aşağıyukarı 70 | 70'ten önce | aşağıyukarı 70 |
İki Kaynak Teorisi
Kutsal Kitap bilginlerini ekseriyeti ilk önce Markos İncilinin yazılmış olması gerektiğini söylediler; çünkü Markos, Matta ve Luka’nın kayıtlarından çok farklı bir şey yazmış gibi görünmüyor.
Ayrıca Matta ve Luka’nın, İncillerini derlemek için Markos kitabını kullandıklarını ve “Q” adı verilen başka bir kaynak belgeye başvurduklarını varsaydılar (Bu isim, Almanca “kaynak” anlamına gelen „Quelle“ sözcüğünden gelir).
Kutsal Kitap bilgini A. F. J. Klijn’e göre bu yaygın varsayım “İncil yazarlarını masal derleyicileri konumuna düşürdü.” Böyle bir görüş İncil yazarlarını başkasının eserini çalan ve masallar uyduran kişiler haline getirir. İki kaynak teorisi 2. ve 3. yüzyılda yaşamış olan tarihçilerin ifadelerini gözden kaçırmaktadır. Eski kilise, Matta İncili'nin ilk incil olduğunu belirtir. Lyonlu İrenaeus (M.S. 180) Matta'nın „Petrus ve Pavlus'un Roma'da iyi haberi duyurdukları zaman“ raporunu yazdığına işaret ediyor. Buna göre Matta eserini M.S. 65'ten önce yazdı. Çoğunluğun görüşünü takip etmeyen bilginler eski yazarların tanık ifadelerinin hesaba katılması gerektiğini ileri sürerler.
Lyonlu İrenaeus'un tarihlendirilmesi doğru ise Markos İncili Matta için bir kaynak değildi. Markos Matta İncili'ne dayandırdığından dolayı bu iki incil arasında bir benzerlik ortaya çıktı. Augustinus'un (M.S. 354—430 u. Z.) tahmin ettiği gibi Markos Matta İncili'nin kısaltılmış bir şeklini yazmak istedi. Ayrıca görgü tanığı olan Matta kendi İncilini olayları yaşamayan Markos'un raporuna dayandırmazdı.
İki Kaynak Teorisi çok tartışılır; çünkü söz konusu olan „Q“ belgesi bugün mevcut değildir ve aslında bunun bir zamanlar var olduğu de kanıtlanamaz. Ayrıca Kilise Babaları da bu belgeden hiç söz etmediler. Bunun için bir Kutsal Kitap sözlüğünün söylediğine göre Markos İncili'nin ilk önce yazıldığı ve Matta ve Luka için kaynak görevi gördüğü kuramını destekleyen “kesin olarak savunulabilecek bir kanıt” yoktur.
Sadece Markos İncili'nde bulunan bazı ayrıntılar
Matta ve Luka’nın yazdıklarına yeni bir şey katmadığı hiç de doğru değildir. Markos’un İsa’nın hizmetiyle ilgili kaydında, Matta ve Luka’da bulunmayan 180’den fazla pasaj ve ilginç ayrıntılar bulunur.
• İsa etrafındakilere kızgınlıkla baktı. Yüreklerinin duyarsızlığı nedeniyle derin bir keder içindeydi (Markos 3:5).
• Yakub ve Yuhanna’ya Boanerces adı verilmişti (Markos 3:17).
• Kanaması olan kadın tüm varını harcamıştı (Markos 5:26).
• Herodias Vaftizci Yahya’ya kin besliyordu ve Herodes Yahya’dan korkar, onu esirgerdi (Markos 6:19, 20).
• İsa öğrencilerine biraz dinlenmelerini söyledi (Markos 6:31).
• Ferisiler ellerini dirseklerine dek yıkarlardı (Markos 7:2-4).
• İsa çocukları kucakladı (Markos 10:16).
• İsa genç yöneticiyi sevmişti (Markos 10:21).
• Petrus, Yakub, Yuhanna ve Andreas İsa’ya özel olarak gelip soru sordular (Markos 13:3).
• Genç bir adam keten giysisini bırakıp kaçtı (Markos 14:51, 52).
• Ayrıca İsa’nın kullandığı örneklerden biri ve yaptığı mucizelerden ikisi sadece Markos kitabında bulunur (Markos 4:26-29; 7:32-37; 8:22-26).
Markos İncili görgü tanıklarının anlattığı ve diğer İncillerde bulunmayan daha birçok ayrıntı içerir.
İncillerin yazılışının sırası
| 1. Origenes ve Eusebios'a göre ilk olarak Matta İncili yazıldı. Eusebios (M.S. 260/264-339/340), Origenes’in (M.S. 185-253/254) inciller hakkında söylediği şu sözleri alıntılar: “İlk incili . . . . Matta kaleme aldı. . . . . Bu incili Yahudilikten gelen imanlılar için İbranice olarak yazdı.“ 2. Büyük ihtimalle Luka daha sonra İncilini yazdı. Elçilerin İşleri 24:27-27:1'de bulunan rapor bunu destekler. M.S. 58'de Porcius Festus Antonius Feliks'in Romalı vali olarak yerini aldığı düşünülür. A New Standard Bible Dictionary şunu yazar: „58 yılı onun [Festus'un] göreve başlaması söz konusudur.“ Bu yıl Encyclopædia Britannica'da da desteklenir: „İki kanıtın karşılaştırması, Feliks'in geri çağrılması ve Festus'un gelişinin 58 yılına düştüğü tahminine yol açar. Aziz Pavlus 56'da tutuklandıysa, Festus'un gelişinden sonra 58'da Sezarda temyiz ettiyse, gelecek yılın ilk yarısında Roma'ya geldiyse ve orada 2 yıl hapishanede kaldıysa, Elçilerin İşlerinde anlatılan zaman 61 yılının başlangıcında sona ermiş olmalı.“ (Elçilerin İşleri 27:1-28:1, 11-16, 30) Bundan anlaşılıyor ki Elçilerin İşleri kitabı M.S. 61'de yazıldı. Elçiler İşleri kitabının yazarı önce Luka İncili'nı yazdı (Luka 1:1; Elçilerin İşleri 1:1). Bu incilin yazılış tarihi M.S. 61'den önce olmalıydı. Luka 58 yılında Pavlus'la birlikte Roma'ya seyahat ettiği için ancak daha önce İsa'nın hayatının görgü şahitleriyle konuşabilmiştir (Luka 1:1-4). Bunun için Luka İncili'ni Pavlus'un iki yıl süren (M.S. 56-58) Sezariye'deki tutukluluğu esnasında yazdı. 3. Yazılış tarihine göre Markos İncili büyük olasılıkla üçüncüsüydü. Eski tarihçilere göre (Romalı Klemens, Sezariyeli Eusebios, Hieronymus) Markos İncili Roma'da yazıldı. Pavlus’un Roma’daki ilk tutukluluğu sırasında (M.S. yaklaşık 60-61) Markos onun yanındaydı (Filimon 1, 24). Sonra M.S. 62 ile 64 arası bir dönemde Petrus’la birlikte Babil’de bulundu (1. Petrus 5:13). Pavlus muhtemelen MS 65’te yine Roma’da hapisteydi. Oradan Timoteos’a yazdığı bir mektupta Markos’u da yanında getirmesini istedi, “çünkü hizmetiyle bana çok yararı dokunuyor” dedi (2. Timoteus 1:8; 4:11). Markos'un o zaman ikinci kez Roma'ya gittiği tahmin edilir. İncilini oradayken yazdı. |
Markos İncili'nin kısa ve uzun kapanışı
Bazıları Markos İncili'nin bölüm 16 ayet 8'deki sözlerle bittiğini kabul etmezler. Orada şöyle yazılıdır: „Kimseye bir şey anlatmadılar çünkü içlerini korku sarmıştı.“ Bununla Markos ansızın sona erer.
4. yüzyılda yaşamış olan iki kilise tarihçisi olan Hieronymus (M.S. 347-420)Eusebios (M.S. 260/264-339/340) Markos İncili'nin metni „çünkü korktular“ sözleriyle bittiğini yazdılar.
Değişik el yazmaları ve tercümeler Markos 16:8'e kısa ya da uzun bir kapanış eklemektedirler. Kodeks Alexandrinus, Kodeks Ephraemi Syri reskriptus ve Kodeks Bezae Cantabrigiensis 12 ayetten oluşan uzun kapanışı ihtiva ederler. Ayrıca Vulgata, Peşitta ve Curetonianus tercümelerinde uzun kapanış bulunur. Kodeks Sinaiticus, Kodeks Vatikanus 1209, Sinaiticus tercümesi ve Ermeni tercümesinde ne uzun ne de kısa bir kapanış var.
Daha sonraki el yazmaları ve çevirilerinde kısa kapanış bulunur. 8. yüzyıla ait olan Kodeks Regius'ta hem kısa hem de uzun kapanış mevcuttur. Fakat bu kodekste ikisi sağlam kapanışlar olarak sayılmaz.
Kutsal Kitap çevirmeni Edgar J. Goodspeed Markos İncili'nin kısa ve uzun kapanışı hakkında şunu belirtir: „Uzun olandan çok kısa kapanış Markos 16:8'e daha uygun geliyor fakat ikisi Markos İncili'nin ilk kısmı olarak sayılmaz.“
Kanon Dizileri ve El Yazmaları
Kartaca Konsili’nden önce hazırlanmış dördüncü yüzyıla ait listelerden birçoğu Yunanca Kutsal Metinlerin günümüzde kabul edilen dizisiyle tamamen uyuşur.
El yazmalarına gelince, yazarlar ilk önce papirüs kullandılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren el yazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanılmaya başladılar. Bu vellumlardan günümüze dek ulaşan bazıları çok önemli Kutsal Kitap el yazmalarını içerir.
Kanon Dizileri
Markos İncili Kutsal Kitabın erken kanon dizilerinde geçer:
| İsim | Yıl (M.S.) | |
|---|---|---|
| 1 | Muratori Fragmanı (İtalya) | 170 |
| 2 | İrenaeus (Anadolu) | 180 |
| 3 | İskenderiyeli Clemens | 190 |
| 4 | Tertullianus (Kuzey Afrika) | 207 |
| 5 | Origenes (İskenderiye) | 230 |
| 6 | Eusebios (Filistin) | 320 |
| 7 | Kudüslü Kyrillos | 348 |
| 8 | Cheltenham-Listesi (Kuzey Afrika) | 365 |
| 9 | Athanasios (İskenderiye) | 367 |
| 10 | Epiphanios (Filistin) | 368 |
| 11 | Nazianzoslu Gregorios (Anadolu) | 370 |
| 12 | Amphilokhios (Anadolu) | 370 |
| 13 | Philaster (İtalya) | 383 |
| 14 | Hieronymus (İtalya) | 394 |
| 15 | Augustinus (Kuzey Afrika) | 397 |
| 16 | Kartaca Konsili (Kuzey Afrika) | 397 |
Papirüs El Yazmaları
Markos İncil'inin bazı ayetleri eski Papirüs El Yazmalarında bulunur.
| Simge | İsim | Tarih (M.S.) | Bulundukları Yer | İçerik |
|---|---|---|---|---|
 | Chester Beatty 1 | 3.yüzyıl | Dublin (İrlanda), Viyana (Avusturya) | Markos 4:36-40; 5:15-26; 5:38 - 6:3, 16-25, 36-50; 7:3-15; 7:25 - 8:1, 10-26; 8:34 - 9:9, 18-31; 11:27 - 12:1, 5-8, 13-19, 24-28 |
| 6. yüzyıl | Leuven (Belçika) | Markos 2:2-5, 8, 9; 6:30, 31, 33, 34, 36, 37, 39-41 | ||
| 4. yüzyıl | Milano (İtalya) | Markos 2:1-26 | ||
| P. Oxy. 5345 | 2. yüzyıl | Oxford (İngiltere) | Markos 1:7-9, 16-18 |
Vellum ve Deri El Yazmaları
Markos İncili'nin tümü bazı meşhur Vellum ve Deri El Yazmalarında bulunur.
| Simge | İsim | Tarih (M.S.) | Dil | Bulundukları Yer | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | א | Kodeks Sinaiticus | 4. yüzyıl | Yunanca | Londra (İngiltere) |
| 2 | A | Kodeks Alexandrinus | 5. yüzyıl | Yunanca | Londra (İngiltere) |
| 3 | B | Kodeks Vatikanus 1209 | 4. yüzyıl | Yunanca | Vatikan Kütüphanesi |
| 4 | C | Kodeks Ephraemi Syri reskriptus | 5. yüzyıl | Yunanca | Paris (Fransa) |
| 5 | Dea | Kodeks Bezae Cantabrigiensis | 5. yüzyıl | Yunanca / Latince | Cambridge (İngiltere) |
Bölümleme
Kutsal Kitap'ın bölümlere ve ayetlere bölünmesi orijinal yazarlara geri dönmez, fakat yüzyıllar sonra yararlılık nedenleriyle tanıtıldı. Masoretler, İbranice Kutsal Yazıları ayetlere ayırdı. Daha sonra M.S. 13. yüzyılda bölümler eklendi. 1553'te, Robert Estienne'in Fransızca Kutsal Kitap'ı nihayet mevcut bölüm ve ayet bölümüyle birlikte ilk tam Kutsal Kitap olarak basıldı.
- Bölüm 1: Yahya va'zediyor (1-8). İsa'nın vaftizi (9-11). Şeytan İsa'yı deniyor (12, 13). İsa Celile'de duyuru işine başlıyor (14, 15). İlk öğrencileri (16-20). Kötü ruh çıkarılıyor (21-28). Kefernahum'da birçoklarını iyileştiriyor (29-34). İsa ıssız bir yerde dua ediyor (35-39). Cüzamlı bir adam iyileştiriliyor (40-45).
- Bölüm 2: Felçli bir adam iyileştiriliyor (1-12). Levi (Matta) çağırılıyor (13-17). Oruç (18-22). İsa „Sebt gününün Efendisi'dir (23-28).
- Bölüm 3: Eli sakat bir adam iyileştiriliyor (1-6). Göl kenarında olan kalabalık (7-12). On iki elçi (13-19). Kutsal ruha küfretmek (20-30). İsa'nın annesi ve kardeşleri (31-35).
- Bölüm 4: İsa öğretirken birçok örneklemeler kullanıyor (1-34). İsa rüzgarı azarlıyor (35-41).
- Bölüm 5: İsa kötü ruhları domuzlara gönderiyor (1-20). Kanaması olan bir kadın iyileştiriliyor ve Yairus'un kızı diriltiliyor (21-43).
- Bölüm 6: İsa kendi memleketinde kabul edilmiyor (1-6). On ikiler duyuru işi için yönergeler alıyorlar (7-13). Yahya öldürülüyor (14-29). İsa 5.000 kişiyi yediriyor (30-44). İsa suda yürüyor (45-52). Genesaret'te yapılan iyileştirmeler (53-56).
- Bölüm 7: İsa dinsel gelenekler hakkında konuşuyor (1-13). Yürekten gelen şey insanı kirletir (14-23). Suriye-Fenike halkından olan bir kadının imanı (24-30). Sağır biri iyileştiriliyor (31-37).
- Bölüm 8: 4.000 kişi yediriliyor (1-9). Bazıları bir alamet istiyorlar (10-13). Ferisilerin ve Herodes'in mayası (14-21). Beytsayda'da İsa kör olan bir adamı iyileştiriyor (22-26). Petrus, İsa'nın Mesih olduğunu söylüyor (27-30). İsa ölümünü önceden bildiriyor (31-33). İsa'yı izlemek isteyenin yüklenmek zorunda olduğu şey (34-38).
- Bölüm 9: İsa değiştiriliyor (1-13). Kötü bir ruhun etkisi olan bir oğlanın iyileştirilmesi (14-29). İsa tekrar ölümü hakkında konuşuyor (30-32). Öğrenciler, kimin en büyük olduğuna dair tartışıyorlar (33-37). „Bize karşı olmayan bizden yanadır.“ (38-41). Tökezletme taşları (42-48). „Kendi içinizde tuz olsun“ (49, 50).
- Bölüm 10: Evlilik ve boşanma (1-12). İsa çocuklara hayırdua ediyor (13-16). Zengin bir adamın sorusu (17-25). İsa için her şeyi bırakmak (26-31). İsa bir daha ölümü hakkında konuşuyor (32-34). Yakup ve Yuhanna'nın ricası (35-45). Kör olan Bartimeos iyileştiriliyor (46-52).
- Bölüm 11: İsa Yeruşalim'e geliyor (1-11). Bir incir ağacı lanetleniyor (12-14). İsa tüccarları mabetten dışarı atıyor (15-18). Kurumuş olan incir ağacından alınabilen ders (19-26). „Bunları hangi yetkiyle yapıyorsun?“ (27-33).
- Bölüm 12: Zorba bağcılar (1-12). Tanrı ve Sezar (13-17). Dirilme hakkındaki soru (18-27). İki en önemli emir (28-34). Mesih Davud'un oğlu mudur? (35-37a). Yazıcılardan sakınmak (37b-40). Yoksul bir dul kadının iki pulu (41-44).
- Bölüm 13: Elçiler mabedin imhası için bir alamet istiyorlar (1-4). İsa'nın söylediği alametler ve yönergeler (5-37).
- Bölüm 14: Kâhinler İsa'yı öldürmenin yolunu planlıyorlar (1, 2). Güzel kokulu yağ İsa'nın başına dökülüyor (3-9). Yahuda İsa'yı ele veriyor (10, 11). Son Fısıh bayramı (12-21). Birinci Anma Yemeği (22-26). İsa, Petrus'un onu inkâr edeceğini söylüyor (27-31). İsa Getsemani bahçesinde dua ediyor (32-42). İsa tutuklanıyor (43-52). İsa Sanhedrin'in önünde duruyor (53-65). Petrus İsa'yı inkâr ediyor (66-72).
- Bölüm 15: İsa Pilatus'un önünde duruyor (1-15). İsa ile alay ediliyor (16-20). Bir direğe çivileniyor (21-32). İsa ölüyor (33-41). İsa'nın gömülmesi (42-47).
- Bölüm 16: İsa diriltiliyor (1-8).
Bunların hepsi, 'nda geçer.
İçerik
İncilinin başında Markus, Vaftizci Yahya'yı teşhis eder. Bu, “Yehova'nın yolunu hazırlayın, yollarını düzeltin” diye haykırmak için gönderilen ve önceden bildirilen habercidir. İsa Celile'deki Nasıra'dan geliyor ve Yahya onu vaftiz ediyor. Tanrı'nın ruhu, İsa'nın üzerine bir güvercin gibi iner ve gökten bir ses işitilebilir: “Sen benim Sevgili Oğlumsun; Sende zevk buldum” (1:3, 10, 11). İsa çölde Şeytan tarafından ayartılır ve melekler ona hizmet eder. Tüm bu dramatik olaylar, Markos İncili'nin ilk 13 ayetinde anlatılmaktadır.
Yahya'nın tutuklanmasından sonra İsa, Tanrı'nın iyi haberini Celile'de vaaz etti. “Tanrı'nın Krallığı yakın. Tövbe edin ve iyi habere inanın” diye söylüyor (1:15). Simon, Andreas, Yakup ve Yuhanna'dan balık ağlarını bırakıp onun öğrencisi olmalarını ister. Sebt (Şabat) Günü Kapernahum'daki havrada öğretmeye başlar. İnsanlar hayretler içinde kalıyor, çünkü o, "yazıcılar gibi değil de yetki sahibi biri gibi" öğretiyor. “Tanrı'nın Kutsalı” olarak sahip olduğu yetkinin kanıtı olarak, bir kişiden bir cin çıkarır ve Simun'un hasta olan kayınvalidesini iyileştirir. Haber çabuk yayılır ve akşama doğru "bütün şehir" Simun'un evinin önünde toplanır. İsa birçok hastayı iyileştirir ve sayısız cinleri çıkarır (1:22, 23, 33).
İsa görevine şu sözlerle değindi: "Ben … vaaz ederim" (1:38). Galile'nin her yerinde iyi haberi duyuruyor. Gittiği her yerde cinleri kovuyor ve hastaları iyileştiriyor. Vergi tahsildarı Levi (Matta) onun öğrencisi olduğunda, İsa yazıcılara şöyle dedi: “Doğru kişileri değil, günahkârları çağırmaya geldim.” Kendisini “Sebt gününün de Rabbi” olarak açıklar (2:17, 28).
Sonra İsa 12 elçinin grubunu oluşturuyor. Annesi ve erkek kardeşleri ona geldikleri zaman şunu söylüyor: "Kim Tanrı'nın iradesini yaparsa, bu benim kardeşim, kız kardeşim ve annemdir" (3:14, 35).
İsa, benzetmelerle "Tanrı'nın krallığının kutsal sırını" öğretmeye başlar. Tohumun farklı toprak türleri üzerine düşmesiyle eken adamdan (bunlar Tanrı'nın sözünün farklı türde dinleyicilerini tasvir ederler) ve şamdanından parlayan kandilden söz eder. Başka bir benzetmede İsa, Tanrı'nın krallığının toprağa tohum atan bir adama benzediğini söyler (4:11, 28). Ayrıca tohumların en küçüğü olan hardal tohumu meselini de anlatır. İsa, öğrencileriyle birlikte Celile Denizi'ni geçerken, mucizevi bir şekilde şiddetli bir fırtına rüzgarının dinmesine neden olur (4:39). İsa döndükten sonra bir kadın, Yairus'un 12 yaşındaki kızını diriltmeye giderken onun dış giysisine dokunduğu için kan akışından iyileşir. Ancak, yaşadığı bölgedeki insanlar yetkisini sorguluyor. İnançsızlıklarını merak eder, fakat “Tanrı’nın sözünü öğreterek çepçevre tüm köyleri dolaştı” (6:6). On ikiler ikişer ikişer gönderilir ve onlara vaaz etme, öğretme, insanları iyileştirme ve cinleri kovma talimatı ve yetkisi verilir (6:7). İsa'nın adı iyi bilinir; bazıları onun dirilmiş Vaftizci Yahya olduğunu düşünüyor. Bu ihtimal Hirodes'i endişelendiriyor çünkü kendi doğum günü şenliği esnasında Yahya'nın kafasının kesilmesini emretti (6:21-29). Büyük bir kalabalık, Celile'de İsa'nın ardından gitti ve onlara acıdı, çünkü 'çobanı olmayan koyunlar gibiler'. Böylece onlara birçok şey öğretmeye başlar (6:34). Ayrıca 5.000 erkeği beş somun ekmek ve iki balıkla besler (6:37-44). Kısa bir süre sonra, öğrenciler, Bethsayda'ya giderken kayıklarında bir fırtınaya karşı savaşırken, onlara doğru yürüyerek geldi ve rüzgarı yatıştırdı. (6:51).
Celile bölgesinde İsa, Yeruşalim'den yazıcılar ve Ferisilerle yıkanmamış ellerle yemek yemek hakkında tartıştı ve onları "Tanrı'nın emirlerinden vazgeçip insan geleneğine bağlı kaldıkları" için azarladı. Kirlenmenin dışarıdan girenlerle değil, iç varlığından, kalpten gelenlerle, yani “zararlı düşüncelerle” olduğunu söylüyor (7:8, 21).
Celile'ye döndüğünde İsa, kendisini izleyen kalabalığa tekrar acıdı ve 4.000 kişiyi yedi somun ekmek ve birkaç küçük balıkla besledi. Öğrencilerini Ferisilerin ve Hirodes'in mayaları hakkında uyarır, ama onlar onun bununla ne demek istediğini henüz anlamıyorlar. Sezariye Filipi'deki köylere giderken Petrus, İsa'nın "Mesih" olduğuna tamamen inandığını söyledi, ancak daha sonra İsa, İnsanoğlu'nun yaklaşmakta olan acılarından ve ölümünden söz ettiğinde itirazda bulundu (8:29, 32).
İsa, öğrencilerini iyi haber uğruna sürekli olarak kendisini takip etmeye teşvik ediyor. “Biri benim arkamdan gelmek isterse, kendini reddetsin; işkence direğini yüklensin ve hep beni izlesin” diye söylüyor (8:34). İsa, yaklaşmakta olan ıstırabı ve ölümü hakkında ikinci kez konuşuyor. Öğrencilerine, hiçbir şeyin onların Tanrı'nın krallığına girmesine engel olmasına izin vermemelerini öğütler (9:31, 43-47).
Sonra İsa, Yahudiye sınırlarına ve "Ürdün'ün ötesine" (Perea'ya) gelir. Orada birkaç Ferisi ona boşanma konusunda sorular soruyor ve o, evlilik için Tanrısal ilkeleri belirleme fırsatını değerlendiriyor. Zengin bir genç ona sonsuz yaşamı nasıl miras alabileceğini sorar, ancak gökte hazineye sahip olmak için malını satması ve İsa'nın takipçisi olması gerektiğini duyduğunda üzülür. İsa öğrencilerine şöyle dedi: "Devenin iğne deliğinden geçmesi zengin adamın Tanrı’nın krallığına erişmesinden kolaydır.” İyi haber uğrunda her şeyden vazgeçenlere bu dönemde kaybettiklerinin yüz mislisini ve “gelecek ortamda sonsuz yaşam” alacaklarını vadediyor (10:1, 25, 30).
İsa ve on iki elçisi Yeruşalim'e doğru yola çıktılar. Üçüncü kez onlara gelecek olan acılar ve dirilişi hakkında konuşur. Onlara şöyle der: "Aranızda kim birinci olmak istiyorsa, hepinizin hizmetçisi olsun." Eriha'dan ayrılırlarken, yol kenarından kör bir dilenci seslenir: “Davut'un Oğlu İsa, bana merhamet et!” İsa kör adamın tekrar görmesini sağlar; ve bu, İsa'nın Markos tarafından bildirilen son mucizevi iyileşmesidir (10:44, 47, 48).
İsa bir sıpa üzerinde Yeruşalim'e girer ve halk onu kral olarak selamlar (11:7-10). Ertesi gün tapınağı tüccar ve satıcılardan temizler (11:15). Sonra Ferisilerden bazıları, vergiyi ödemeye ilişkin bir soru sorarak onda bir hata bulmak istediler. İsa bir dinar ister ve sorar: "Bu resim ve yazı kime ait?" Onlar "Sezar'a" diye cevap verirler. Cevap olarak İsa “Sezar’a ait olanı Sezar’a, Tanrı’ya ait olanı Tanrı’ya ödeyin” diye söyledi (12:16, 17).
Yazıcılardan biri, “Tüm emirler içinde en başta gelen hangisidir?” diye sorar. İsa cevap verdi: “En başta gelen şudur: ‘Dinle ey İsrail, Tanrımız Yehova tek Yehova’dır. Tanrın Yehova’yı bütün yüreğinle, bütün canınla, bütün zihninle ve bütün kuvvetinle seveceksin.’ İkincisi şudur: ‘Komşunu kendin gibi seveceksin.’ Bunlardan daha büyük emir yoktur” (12:28-31). Bundan sonra kimse onu sorgulamaya cesaret edemez. Büyük kalabalık onu dinlemeyi sever ve İsa onları kendini beğenmiş yazıcılar hakkında uyarır. Daha sonra, öğrencilerinin önünde zavallı bir dul kadını, tapınağın hazine sandığına herkesten daha fazlasını koyduğu için övdü, çünkü onun iki küçük madeni parası "tek sahip olduğu, tüm geçim kaynağıydı (12:44).
İsa, mabedin karşısındaki Zeytin Dağı'nda oturduğunda ve dört öğrencisiyle yalnız kaldığında, onlara bu ortamın sona ereceği zamanın “alametinden” söz etti. (Bu, Markos'un kaydettiği tek uzun konuşmadır ve Matta, 24 ve 25. bölümlerdeki sohbete tekabül eder.) İsa şu öğüt verici sözlerle bitirir: “O gün ve saat konusunda kimse bir şey bilmez; ne gökteki melekler, ne de Oğul, yalnızca Baba bilir. … Size söylediğim bu şeyi herkese diyorum: Uyanık kalın!” (13: 4, 32, 37)
Nisan ayının on dördünde, İsa ve on iki, Fısıh bayramını kutlamak için şehirde toplanıyorlar. Kendisine ihanet edenin kim olduğunu söyler, sadık öğrencileriyle Anma Yemeğini kutluyor ve onlarla Zeytin Dağı'na gidiyor (14:17-26). Yolda İsa onlara hepsinin tökezleyeceğini belirtir. Petrus "ben değil" diye itiraz ediyor. Ama İsa ona dedi ki, "Sen bile bu gece, horoz iki kez ötmeden önce beni üç kere inkar edeceksin" (14:29, 30). Getsemani denilen yere vardıklarında, İsa dua etmek için geri çekilir ve öğrencilerinin uyanık kalmasını ister. İsa üç kez öğrencilerine döner ve üç kez de onları uyurken bulur (14:29, 30, 36, 41).
Yahuda İsa'ya yaklaşır ve onu öper. Bu, başkâhinlerin silahlı adamlarının İsa'yı tutuklamalarının işaretidir. Onu Başkâhinin evine götürürler, orada birçok kişi ona karşı yalan tanıklıkta bulunur, ancak onların tanıklığı uyuşmuyor. İsa'nın kendisi sessizdir. Sonunda başkâhin ona sorar: “Kutsal Olanın oğlu Mesih sen misin?” O zaman İsa “Benim” dedi” (14:61-64 ). Avluda Petrus İsa'yı üç kez inkâr etti. Horoz ikinci kez öter ve Petrus, İsa'nın sözlerini hatırlayarak yıkılır ve ağlar (14:72).
Şafakta hemen Yahudilerin mahkemesi (Sanhedrin) görüşüp İsa'yı bağlı olarak Roma'nın valisi olan Pilatus'a gönderdi. Çok geçmeden İsa'nın bir suçlu olmadığını anlar ve onu serbest bırakmaya çalışır. Başkâhinler tarafından kışkırtılan kalabalık ısrarla İsa'nın ölümünü istediğinden, Pilatus sonunda İsa'yı direğe germek üzere teslim eder (15:1, 9, 14, 15).
İsa Golgota'ya ("kafatası" anlamına gelir) getirip bir direğe gerilir. Üzerine "Yahudilerin Kralı" içeren bir yazıt yapıştırıldı. Öğle vakti (altıncı saat) tüm ülkenin üzerine öğleden sonra 3'e kadar süren bir karanlık çöküyor. İsa “Tanrım, Tanrım, beni neden terk ettin?” diyerek yüksek sesle bağırır ve ölür. Bir subay tüm bunları gördüğünde, “Bu adam kesinlikle Tanrı'nın Oğluydu” der. Sanhedrin'e ait olan Arimatealı Yusuf, Pilatus'tan İsa'nın cesedini ister ve onu bir mezara yerleştirir (15:22, 26, 34, 39).
Haftanın ilk günü çok erken saatte üç kadın mezara gider. Şaşırtıcı bir şekilde, girişteki büyük taşın yuvarlanmış olduğunu görürler. Mezarda oturan bir "genç adam" onlara İsa'nın dirildiğini söyler (16:5). Kadınlar korkudan titreyerek mezardan kaçarlar.
Kaynakça
Markos İncili hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Vikikaynak'ta belgeler |
- ^ Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words
- ^ Robert W. Yarbrough: The Date of Papias: A Reassessment. In: Journal of the Evangelical Theological Society. Cilt 26, No. 2, 1983, s. 181–191
- ^ Enrico Norelli: Papia di Hierapolis, Esposizione degli Oracoli del Signore: I frammenti (= Letture cristiane del primo millennio. Cilt 36). Paoline, Milano 2005, s. 38–54
- ^ Ulrich H.J. Körtner: Papias von Hierapolis. Theologische Realenzyklopädie (TRE). Cilt 25, de Gruyter, Berlin/New York 1995, s. 641–644
- ^ Kirchengeschichte, H. Kraft, 1967, III, XXXIX, 12-16, s. 190, 191
- ^ Kirchengeschichte [Kilise tarihi], H. Kraft, 1967, VI, XXV, 3-7, s. 299
- ^ Tertullianus: Marcion'a karşı“ (IV, V)
- ^ Peter Fiedler: Das Matthäusevangelium, Stuttgart 2006, S. 19
- ^ Ulrich Luz: Das Evangelium nach Matthäus (Mt 1–7), Neukirchen-Vluyn, 4. Auflage 1997, S. 28
- ^ a b Gerhard Maier: Matthäus bölüm 1–14. Witten 2015, s. 18 f
- ^ Gerhard Maier: Matthäus bölüm 1–14. Witten 2015, s. 20 f
- ^ The Anchor Bible Dictionary
- ^ Eusebius: The Ecclesiastical History [Kilise Tarihi], VI, XXV, 3-6
- ^ Encyclopædia Britannica (baskı 1959), Cilt 3, s. 528
- ^ Hieronymus, mektup 120, soru 3, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Viyana ve Leipzig 1912, Cilt LV, s. 481
- ^ Eusebius, „Ad Marinum“, I, Patrologia Græca, Paris 1857, Cilt XXII, s. 937
- ^ The Goodspeed Parallel New Testament, 1944, S. 127
Dış bağlantılar
- Kitab-ı Mukaddes28 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Bibleserver.com
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Markos Incili Yunanca tὸ eὐaggelion katὰ Mᾶrkon to euangelion kata Markon euaggelion iyi haber Kutsal Kitap dizisine ait olan kanonik Kutsal Kitap in dizisine ait bir kitaptir Yunanca Kutsal Yazilarin ya da Yeni Ahdin ikinci kitabidir Bu incilin Markos adli bir adam tarafindan yazildigi genellikle kabul edilir vardir Yeni Ahit2 Korintliler MS 175 225IncillerMatta Markos Luka YuhannaIlk Hristiyanlarin tarihiElcilerin IsleriPavlus un mektuplariRomalilar 1 Korintliler 2 Korintliler Galatyalilar Efesliler Filipililer Koloseliler 1 Selanikliler 2 Selanikliler 1 Timoteos 2 Timoteos Titus Filimon IbranilerGenel katolik mektuplarYakup 1 Petrus 2 Petrus 1 Yuhanna 2 Yuhanna 3 Yuhanna YahudaKiyametVahiy Bu kutu goruntuletartisdegistir Markos Incili nde Tanri nin kralligi ve Mesih araciligiyla mumkun olan kurtulus hakkindaki sevincli haber anlatilir Bu kitap en kisa incildir ve basta Romalilari dusunerek yazilmistir Bu kitapta bulunan bircok aciklama Yahudi olmayan okuyucular icin gerekliydi Markos Isa nin vaftizi M S 29 un ilkbahari ile dirilisi M S 33 un ilkbahari arasindaki olaylari anlatir Markos incilinin sadece 7 si diger incillerde olmayan bilgilerdir YazarKutsal Kitap in tanikligi Markos Romali bir isimdir Onun Yahudi ismi Yuhanna idi Elcilerin Isleri kitabinda ondan Markos denilen Yuhanna diye soz edilir Markos buyuk ihtimalle Yerusalim de yasayan varlikli bir aileden geldi cunku kendi evleri ve hizmetcileri vardi Ilk cemaat onlarin evinde toplaniyordu Cunku annesi Meryem de Isa nin bir takipcisiydi Petrus bir melek tarafindan hapishaneden kurtarildigi zaman Markos un annesinin evine gitti Oraya varirken iman kardeslerinin bir arada bulundugunu gordu Elciler 12 12 13 Kutsal Kitapta deginilen Barnabas Markos un kuzeniydi Elciler 4 36 Koloseliler 4 10 Kibrisli bir Levioglu olan Barnabas gorevli bir vaiz olarak elci Pavlus ile yakin bir isbirligi yapti Barnabas kitliktan etkilenen iman kardeslerine yardim etmek amaciyla Pavlus la birlikte Yerusalim e geldigi zaman Markos da Pavlus la tanisti Markos Isa nin ogretilerini yayma isine katildi Matta 28 19 Bunun icin sadece Barnabas a degil sonradan hem elci Petrus a hem de Pavlus a yardim etti Pavlus ilk defa Roma da tutuklandigi zaman M S y 60 61 Markos onun yanindaydi Filimon 1 24 Sonra M S 62 ile 64 arasi bir donemde Petrus la birlikte Babil de bulundu 1 Petrus 5 13 Pavlus muhtemelen M S 65 te ikinci defa Roma da hapisteydi Oradan arkadasi Timoteos a yazdigi bir mektupta Pavlus Markos u da yanina getirmesini istedi Markos la ilgili cunku hizmetiyle bana cok yarari dokunuyor diye yazdi 2 Timoteos 1 8 4 11 Tarihsel taniklik Ilk kilise tarihcileri bu incilin Markos tarafindan yazildigini desteklediler Hierapolisli Papias M S 60 163 Markos un bu incilin yazari oldugunu belirtti Sezariyeli Eusebios M S 260 264 339 340 Papias in ihtiyar olan Yuhanna hakkinda degindigi su sozleri iktibas etti Ihtiyar sunu ogretti Markos Petrus un tercumani olarak efendinin hatirladigi sozleri ve isleri titiz fakat siraya gore degil kaleme aldi Origenes e M S 185 253 254 gore Markos Incili Petrus un ogrettigi Markos tarafindan kaleme alindi Tertullianus M S yaklasik 150 220 Marcion a karsi adli eserinde Markos Incili nin Tercumani Markos oldugu Petrus a atfedilebildigini yaziyor Bu gorusler Kutsal Kitabin raporuna uyuyorlar cunku Markos Petrus un yakin is arkadasiydi ve Petrus ondan oglum Markos diye soz eder 1 Petrus 5 13 Tarih ve YerKutsal Kitap in tanikligi Elci Pavlus ikinci kez Roma da tutuklandigi zaman Timoteos a onun Markos la birlikte Roma ya gelmesini rica etti 2 Tim 4 11 Markos un o zaman ikinci kez Roma ya gittigi tahmin edilir Markos un raporunda Yerusalim in Isa nin onceden bildirmis oldugu yikimindan M S 70 bahsedilmedigi icin Markos un Incili bu olaydan once Roma da bulundugu zaman M S 60 65 yazdigi soylenebilir Tarihin tanikligi ve dinbilimcilerin gorusu Eski tarihcilere gore Romali Klemens Sezariyeli Eusebios Hieronymus Markos Incili Roma da yazildi Bu gorus Kutsal Kitap in raporuna uyum icindedir Markos Incili nin varsayili tamamlanisi Adolf von Harnack 1851 1930 John A T Robinson 1919 1983 Werner G Kummel 1905 1995 Klaus Berger 1940 2020 Cogunlugun gorusu65 70 45 60 asagiyukari 70 70 ten once asagiyukari 70 Iki Kaynak Teorisi Kutsal Kitap bilginlerini ekseriyeti ilk once Markos Incilinin yazilmis olmasi gerektigini soylediler cunku Markos Matta ve Luka nin kayitlarindan cok farkli bir sey yazmis gibi gorunmuyor Ayrica Matta ve Luka nin Incillerini derlemek icin Markos kitabini kullandiklarini ve Q adi verilen baska bir kaynak belgeye basvurduklarini varsaydilar Bu isim Almanca kaynak anlamina gelen Quelle sozcugunden gelir Kutsal Kitap bilgini A F J Klijn e gore bu yaygin varsayim Incil yazarlarini masal derleyicileri konumuna dusurdu Boyle bir gorus Incil yazarlarini baskasinin eserini calan ve masallar uyduran kisiler haline getirir Iki kaynak teorisi 2 ve 3 yuzyilda yasamis olan tarihcilerin ifadelerini gozden kacirmaktadir Eski kilise Matta Incili nin ilk incil oldugunu belirtir Lyonlu Irenaeus M S 180 Matta nin Petrus ve Pavlus un Roma da iyi haberi duyurduklari zaman raporunu yazdigina isaret ediyor Buna gore Matta eserini M S 65 ten once yazdi Cogunlugun gorusunu takip etmeyen bilginler eski yazarlarin tanik ifadelerinin hesaba katilmasi gerektigini ileri surerler Lyonlu Irenaeus un tarihlendirilmesi dogru ise Markos Incili Matta icin bir kaynak degildi Markos Matta Incili ne dayandirdigindan dolayi bu iki incil arasinda bir benzerlik ortaya cikti Augustinus un M S 354 430 u Z tahmin ettigi gibi Markos Matta Incili nin kisaltilmis bir seklini yazmak istedi Ayrica gorgu tanigi olan Matta kendi Incilini olaylari yasamayan Markos un raporuna dayandirmazdi Iki Kaynak Teorisi cok tartisilir cunku soz konusu olan Q belgesi bugun mevcut degildir ve aslinda bunun bir zamanlar var oldugu de kanitlanamaz Ayrica Kilise Babalari da bu belgeden hic soz etmediler Bunun icin bir Kutsal Kitap sozlugunun soyledigine gore Markos Incili nin ilk once yazildigi ve Matta ve Luka icin kaynak gorevi gordugu kuramini destekleyen kesin olarak savunulabilecek bir kanit yoktur Sadece Markos Incili nde bulunan bazi ayrintilar Matta ve Luka nin yazdiklarina yeni bir sey katmadigi hic de dogru degildir Markos un Isa nin hizmetiyle ilgili kaydinda Matta ve Luka da bulunmayan 180 den fazla pasaj ve ilginc ayrintilar bulunur Isa etrafindakilere kizginlikla bakti Yureklerinin duyarsizligi nedeniyle derin bir keder icindeydi Markos 3 5 Yakub ve Yuhanna ya Boanerces adi verilmisti Markos 3 17 Kanamasi olan kadin tum varini harcamisti Markos 5 26 Herodias Vaftizci Yahya ya kin besliyordu ve Herodes Yahya dan korkar onu esirgerdi Markos 6 19 20 Isa ogrencilerine biraz dinlenmelerini soyledi Markos 6 31 Ferisiler ellerini dirseklerine dek yikarlardi Markos 7 2 4 Isa cocuklari kucakladi Markos 10 16 Isa genc yoneticiyi sevmisti Markos 10 21 Petrus Yakub Yuhanna ve Andreas Isa ya ozel olarak gelip soru sordular Markos 13 3 Genc bir adam keten giysisini birakip kacti Markos 14 51 52 Ayrica Isa nin kullandigi orneklerden biri ve yaptigi mucizelerden ikisi sadece Markos kitabinda bulunur Markos 4 26 29 7 32 37 8 22 26 Markos Incili gorgu taniklarinin anlattigi ve diger Incillerde bulunmayan daha bircok ayrinti icerir Incillerin yazilisinin sirasi 1 Origenes ve Eusebios a gore ilk olarak Matta Incili yazildi Eusebios M S 260 264 339 340 Origenes in M S 185 253 254 inciller hakkinda soyledigi su sozleri alintilar Ilk incili Matta kaleme aldi Bu incili Yahudilikten gelen imanlilar icin Ibranice olarak yazdi 2 Buyuk ihtimalle Luka daha sonra Incilini yazdi Elcilerin Isleri 24 27 27 1 de bulunan rapor bunu destekler M S 58 de Porcius Festus Antonius Feliks in Romali vali olarak yerini aldigi dusunulur A New Standard Bible Dictionary sunu yazar 58 yili onun Festus un goreve baslamasi soz konusudur Bu yil Encyclopaedia Britannica da da desteklenir Iki kanitin karsilastirmasi Feliks in geri cagrilmasi ve Festus un gelisinin 58 yilina dustugu tahminine yol acar Aziz Pavlus 56 da tutuklandiysa Festus un gelisinden sonra 58 da Sezarda temyiz ettiyse gelecek yilin ilk yarisinda Roma ya geldiyse ve orada 2 yil hapishanede kaldiysa Elcilerin Islerinde anlatilan zaman 61 yilinin baslangicinda sona ermis olmali Elcilerin Isleri 27 1 28 1 11 16 30 Bundan anlasiliyor ki Elcilerin Isleri kitabi M S 61 de yazildi Elciler Isleri kitabinin yazari once Luka Incili ni yazdi Luka 1 1 Elcilerin Isleri 1 1 Bu incilin yazilis tarihi M S 61 den once olmaliydi Luka 58 yilinda Pavlus la birlikte Roma ya seyahat ettigi icin ancak daha once Isa nin hayatinin gorgu sahitleriyle konusabilmistir Luka 1 1 4 Bunun icin Luka Incili ni Pavlus un iki yil suren M S 56 58 Sezariye deki tutuklulugu esnasinda yazdi 3 Yazilis tarihine gore Markos Incili buyuk olasilikla ucuncusuydu Eski tarihcilere gore Romali Klemens Sezariyeli Eusebios Hieronymus Markos Incili Roma da yazildi Pavlus un Roma daki ilk tutuklulugu sirasinda M S yaklasik 60 61 Markos onun yanindaydi Filimon 1 24 Sonra M S 62 ile 64 arasi bir donemde Petrus la birlikte Babil de bulundu 1 Petrus 5 13 Pavlus muhtemelen MS 65 te yine Roma da hapisteydi Oradan Timoteos a yazdigi bir mektupta Markos u da yaninda getirmesini istedi cunku hizmetiyle bana cok yarari dokunuyor dedi 2 Timoteus 1 8 4 11 Markos un o zaman ikinci kez Roma ya gittigi tahmin edilir Incilini oradayken yazdi Markos Incili nin kisa ve uzun kapanisiBazilari Markos Incili nin bolum 16 ayet 8 deki sozlerle bittigini kabul etmezler Orada soyle yazilidir Kimseye bir sey anlatmadilar cunku iclerini korku sarmisti Bununla Markos ansizin sona erer 4 yuzyilda yasamis olan iki kilise tarihcisi olan Hieronymus M S 347 420 Eusebios M S 260 264 339 340 Markos Incili nin metni cunku korktular sozleriyle bittigini yazdilar Degisik el yazmalari ve tercumeler Markos 16 8 e kisa ya da uzun bir kapanis eklemektedirler Kodeks Alexandrinus Kodeks Ephraemi Syri reskriptus ve Kodeks Bezae Cantabrigiensis 12 ayetten olusan uzun kapanisi ihtiva ederler Ayrica Vulgata Pesitta ve Curetonianus tercumelerinde uzun kapanis bulunur Kodeks Sinaiticus Kodeks Vatikanus 1209 Sinaiticus tercumesi ve Ermeni tercumesinde ne uzun ne de kisa bir kapanis var Daha sonraki el yazmalari ve cevirilerinde kisa kapanis bulunur 8 yuzyila ait olan Kodeks Regius ta hem kisa hem de uzun kapanis mevcuttur Fakat bu kodekste ikisi saglam kapanislar olarak sayilmaz Kutsal Kitap cevirmeni Edgar J Goodspeed Markos Incili nin kisa ve uzun kapanisi hakkinda sunu belirtir Uzun olandan cok kisa kapanis Markos 16 8 e daha uygun geliyor fakat ikisi Markos Incili nin ilk kismi olarak sayilmaz Kanon Dizileri ve El YazmalariKartaca Konsili nden once hazirlanmis dorduncu yuzyila ait listelerden bircogu Yunanca Kutsal Metinlerin gunumuzde kabul edilen dizisiyle tamamen uyusur El yazmalarina gelince yazarlar ilk once papirus kullandilar Papirus ayni adi tasiyan bir su bitkisinden yapilir Yazicilar yaklasik M S 4 yuzyildan itibaren el yazmalarinda papirus yerine genellikle dana kuzu ya da keci derisinden yapilan ve daha dayanikli bir malzeme olan vellum bir parsomen turu kullanilmaya basladilar Bu vellumlardan gunumuze dek ulasan bazilari cok onemli Kutsal Kitap el yazmalarini icerir Kanon Dizileri Kodeks Sinaiticus Markos Incili Kutsal Kitabin erken kanon dizilerinde gecer Kanon Dizileri Isim Yil M S 1 Muratori Fragmani Italya 1702 Irenaeus Anadolu 1803 Iskenderiyeli Clemens 1904 Tertullianus Kuzey Afrika 2075 Origenes Iskenderiye 2306 Eusebios Filistin 3207 Kuduslu Kyrillos 3488 Cheltenham Listesi Kuzey Afrika 3659 Athanasios Iskenderiye 36710 Epiphanios Filistin 36811 Nazianzoslu Gregorios Anadolu 37012 Amphilokhios Anadolu 37013 Philaster Italya 38314 Hieronymus Italya 39415 Augustinus Kuzey Afrika 39716 Kartaca Konsili Kuzey Afrika 397Papirus El Yazmalari Markos Incil inin bazi ayetleri eski Papirus El Yazmalarinda bulunur Papirus El Yazmalari Simge Isim Tarih M S Bulunduklari Yer IcerikP45 displaystyle mathfrak P 45 Chester Beatty 1 3 yuzyil Dublin Irlanda Viyana Avusturya Markos 4 36 40 5 15 26 5 38 6 3 16 25 36 50 7 3 15 7 25 8 1 10 26 8 34 9 9 18 31 11 27 12 1 5 8 13 19 24 286 yuzyil Leuven Belcika Markos 2 2 5 8 9 6 30 31 33 34 36 37 39 414 yuzyil Milano Italya Markos 2 1 26P Oxy 5345 2 yuzyil Oxford Ingiltere Markos 1 7 9 16 18Vellum ve Deri El Yazmalari Markos Incili nin tumu bazi meshur Vellum ve Deri El Yazmalarinda bulunur Vellum ve Deri El Yazmalari Simge Isim Tarih M S Dil Bulunduklari Yer1 א Kodeks Sinaiticus 4 yuzyil Yunanca Londra Ingiltere 2 A Kodeks Alexandrinus 5 yuzyil Yunanca Londra Ingiltere 3 B Kodeks Vatikanus 1209 4 yuzyil Yunanca Vatikan Kutuphanesi4 C Kodeks Ephraemi Syri reskriptus 5 yuzyil Yunanca Paris Fransa 5 Dea Kodeks Bezae Cantabrigiensis 5 yuzyil Yunanca Latince Cambridge Ingiltere BolumlemeKutsal Kitap in bolumlere ve ayetlere bolunmesi orijinal yazarlara geri donmez fakat yuzyillar sonra yararlilik nedenleriyle tanitildi Masoretler Ibranice Kutsal Yazilari ayetlere ayirdi Daha sonra M S 13 yuzyilda bolumler eklendi 1553 te Robert Estienne in Fransizca Kutsal Kitap i nihayet mevcut bolum ve ayet bolumuyle birlikte ilk tam Kutsal Kitap olarak basildi Bolum 1 Yahya va zediyor 1 8 Isa nin vaftizi 9 11 Seytan Isa yi deniyor 12 13 Isa Celile de duyuru isine basliyor 14 15 Ilk ogrencileri 16 20 Kotu ruh cikariliyor 21 28 Kefernahum da bircoklarini iyilestiriyor 29 34 Isa issiz bir yerde dua ediyor 35 39 Cuzamli bir adam iyilestiriliyor 40 45 Bolum 2 Felcli bir adam iyilestiriliyor 1 12 Levi Matta cagiriliyor 13 17 Oruc 18 22 Isa Sebt gununun Efendisi dir 23 28 Bolum 3 Eli sakat bir adam iyilestiriliyor 1 6 Gol kenarinda olan kalabalik 7 12 On iki elci 13 19 Kutsal ruha kufretmek 20 30 Isa nin annesi ve kardesleri 31 35 Bolum 4 Isa ogretirken bircok orneklemeler kullaniyor 1 34 Isa ruzgari azarliyor 35 41 Bolum 5 Isa kotu ruhlari domuzlara gonderiyor 1 20 Kanamasi olan bir kadin iyilestiriliyor ve Yairus un kizi diriltiliyor 21 43 Bolum 6 Isa kendi memleketinde kabul edilmiyor 1 6 On ikiler duyuru isi icin yonergeler aliyorlar 7 13 Yahya olduruluyor 14 29 Isa 5 000 kisiyi yediriyor 30 44 Isa suda yuruyor 45 52 Genesaret te yapilan iyilestirmeler 53 56 Bolum 7 Isa dinsel gelenekler hakkinda konusuyor 1 13 Yurekten gelen sey insani kirletir 14 23 Suriye Fenike halkindan olan bir kadinin imani 24 30 Sagir biri iyilestiriliyor 31 37 Bolum 8 4 000 kisi yediriliyor 1 9 Bazilari bir alamet istiyorlar 10 13 Ferisilerin ve Herodes in mayasi 14 21 Beytsayda da Isa kor olan bir adami iyilestiriyor 22 26 Petrus Isa nin Mesih oldugunu soyluyor 27 30 Isa olumunu onceden bildiriyor 31 33 Isa yi izlemek isteyenin yuklenmek zorunda oldugu sey 34 38 Bolum 9 Isa degistiriliyor 1 13 Kotu bir ruhun etkisi olan bir oglanin iyilestirilmesi 14 29 Isa tekrar olumu hakkinda konusuyor 30 32 Ogrenciler kimin en buyuk olduguna dair tartisiyorlar 33 37 Bize karsi olmayan bizden yanadir 38 41 Tokezletme taslari 42 48 Kendi icinizde tuz olsun 49 50 Bolum 10 Evlilik ve bosanma 1 12 Isa cocuklara hayirdua ediyor 13 16 Zengin bir adamin sorusu 17 25 Isa icin her seyi birakmak 26 31 Isa bir daha olumu hakkinda konusuyor 32 34 Yakup ve Yuhanna nin ricasi 35 45 Kor olan Bartimeos iyilestiriliyor 46 52 Bolum 11 Isa Yerusalim e geliyor 1 11 Bir incir agaci lanetleniyor 12 14 Isa tuccarlari mabetten disari atiyor 15 18 Kurumus olan incir agacindan alinabilen ders 19 26 Bunlari hangi yetkiyle yapiyorsun 27 33 Bolum 12 Zorba bagcilar 1 12 Tanri ve Sezar 13 17 Dirilme hakkindaki soru 18 27 Iki en onemli emir 28 34 Mesih Davud un oglu mudur 35 37a Yazicilardan sakinmak 37b 40 Yoksul bir dul kadinin iki pulu 41 44 Bolum 13 Elciler mabedin imhasi icin bir alamet istiyorlar 1 4 Isa nin soyledigi alametler ve yonergeler 5 37 Bolum 14 Kahinler Isa yi oldurmenin yolunu planliyorlar 1 2 Guzel kokulu yag Isa nin basina dokuluyor 3 9 Yahuda Isa yi ele veriyor 10 11 Son Fisih bayrami 12 21 Birinci Anma Yemegi 22 26 Isa Petrus un onu inkar edecegini soyluyor 27 31 Isa Getsemani bahcesinde dua ediyor 32 42 Isa tutuklaniyor 43 52 Isa Sanhedrin in onunde duruyor 53 65 Petrus Isa yi inkar ediyor 66 72 Bolum 15 Isa Pilatus un onunde duruyor 1 15 Isa ile alay ediliyor 16 20 Bir direge civileniyor 21 32 Isa oluyor 33 41 Isa nin gomulmesi 42 47 Bolum 16 Isa diriltiliyor 1 8 Bunlarin hepsi nda gecer IcerikIncilinin basinda Markus Vaftizci Yahya yi teshis eder Bu Yehova nin yolunu hazirlayin yollarini duzeltin diye haykirmak icin gonderilen ve onceden bildirilen habercidir Isa Celile deki Nasira dan geliyor ve Yahya onu vaftiz ediyor Tanri nin ruhu Isa nin uzerine bir guvercin gibi iner ve gokten bir ses isitilebilir Sen benim Sevgili Oglumsun Sende zevk buldum 1 3 10 11 Isa colde Seytan tarafindan ayartilir ve melekler ona hizmet eder Tum bu dramatik olaylar Markos Incili nin ilk 13 ayetinde anlatilmaktadir Yahya nin tutuklanmasindan sonra Isa Tanri nin iyi haberini Celile de vaaz etti Tanri nin Kralligi yakin Tovbe edin ve iyi habere inanin diye soyluyor 1 15 Simon Andreas Yakup ve Yuhanna dan balik aglarini birakip onun ogrencisi olmalarini ister Sebt Sabat Gunu Kapernahum daki havrada ogretmeye baslar Insanlar hayretler icinde kaliyor cunku o yazicilar gibi degil de yetki sahibi biri gibi ogretiyor Tanri nin Kutsali olarak sahip oldugu yetkinin kaniti olarak bir kisiden bir cin cikarir ve Simun un hasta olan kayinvalidesini iyilestirir Haber cabuk yayilir ve aksama dogru butun sehir Simun un evinin onunde toplanir Isa bircok hastayi iyilestirir ve sayisiz cinleri cikarir 1 22 23 33 Isa gorevine su sozlerle degindi Ben vaaz ederim 1 38 Galile nin her yerinde iyi haberi duyuruyor Gittigi her yerde cinleri kovuyor ve hastalari iyilestiriyor Vergi tahsildari Levi Matta onun ogrencisi oldugunda Isa yazicilara soyle dedi Dogru kisileri degil gunahkarlari cagirmaya geldim Kendisini Sebt gununun de Rabbi olarak aciklar 2 17 28 Sonra Isa 12 elcinin grubunu olusturuyor Annesi ve erkek kardesleri ona geldikleri zaman sunu soyluyor Kim Tanri nin iradesini yaparsa bu benim kardesim kiz kardesim ve annemdir 3 14 35 Isa benzetmelerle Tanri nin kralliginin kutsal sirini ogretmeye baslar Tohumun farkli toprak turleri uzerine dusmesiyle eken adamdan bunlar Tanri nin sozunun farkli turde dinleyicilerini tasvir ederler ve samdanindan parlayan kandilden soz eder Baska bir benzetmede Isa Tanri nin kralliginin topraga tohum atan bir adama benzedigini soyler 4 11 28 Ayrica tohumlarin en kucugu olan hardal tohumu meselini de anlatir Isa ogrencileriyle birlikte Celile Denizi ni gecerken mucizevi bir sekilde siddetli bir firtina ruzgarinin dinmesine neden olur 4 39 Isa dondukten sonra bir kadin Yairus un 12 yasindaki kizini diriltmeye giderken onun dis giysisine dokundugu icin kan akisindan iyilesir Ancak yasadigi bolgedeki insanlar yetkisini sorguluyor Inancsizliklarini merak eder fakat Tanri nin sozunu ogreterek cepcevre tum koyleri dolasti 6 6 On ikiler ikiser ikiser gonderilir ve onlara vaaz etme ogretme insanlari iyilestirme ve cinleri kovma talimati ve yetkisi verilir 6 7 Isa nin adi iyi bilinir bazilari onun dirilmis Vaftizci Yahya oldugunu dusunuyor Bu ihtimal Hirodes i endiselendiriyor cunku kendi dogum gunu senligi esnasinda Yahya nin kafasinin kesilmesini emretti 6 21 29 Buyuk bir kalabalik Celile de Isa nin ardindan gitti ve onlara acidi cunku cobani olmayan koyunlar gibiler Boylece onlara bircok sey ogretmeye baslar 6 34 Ayrica 5 000 erkegi bes somun ekmek ve iki balikla besler 6 37 44 Kisa bir sure sonra ogrenciler Bethsayda ya giderken kayiklarinda bir firtinaya karsi savasirken onlara dogru yuruyerek geldi ve ruzgari yatistirdi 6 51 Celile bolgesinde Isa Yerusalim den yazicilar ve Ferisilerle yikanmamis ellerle yemek yemek hakkinda tartisti ve onlari Tanri nin emirlerinden vazgecip insan gelenegine bagli kaldiklari icin azarladi Kirlenmenin disaridan girenlerle degil ic varligindan kalpten gelenlerle yani zararli dusuncelerle oldugunu soyluyor 7 8 21 Celile ye dondugunde Isa kendisini izleyen kalabaliga tekrar acidi ve 4 000 kisiyi yedi somun ekmek ve birkac kucuk balikla besledi Ogrencilerini Ferisilerin ve Hirodes in mayalari hakkinda uyarir ama onlar onun bununla ne demek istedigini henuz anlamiyorlar Sezariye Filipi deki koylere giderken Petrus Isa nin Mesih olduguna tamamen inandigini soyledi ancak daha sonra Isa Insanoglu nun yaklasmakta olan acilarindan ve olumunden soz ettiginde itirazda bulundu 8 29 32 Isa ogrencilerini iyi haber ugruna surekli olarak kendisini takip etmeye tesvik ediyor Biri benim arkamdan gelmek isterse kendini reddetsin iskence diregini yuklensin ve hep beni izlesin diye soyluyor 8 34 Isa yaklasmakta olan istirabi ve olumu hakkinda ikinci kez konusuyor Ogrencilerine hicbir seyin onlarin Tanri nin kralligina girmesine engel olmasina izin vermemelerini ogutler 9 31 43 47 Sonra Isa Yahudiye sinirlarina ve Urdun un otesine Perea ya gelir Orada birkac Ferisi ona bosanma konusunda sorular soruyor ve o evlilik icin Tanrisal ilkeleri belirleme firsatini degerlendiriyor Zengin bir genc ona sonsuz yasami nasil miras alabilecegini sorar ancak gokte hazineye sahip olmak icin malini satmasi ve Isa nin takipcisi olmasi gerektigini duydugunda uzulur Isa ogrencilerine soyle dedi Devenin igne deliginden gecmesi zengin adamin Tanri nin kralligina erismesinden kolaydir Iyi haber ugrunda her seyden vazgecenlere bu donemde kaybettiklerinin yuz mislisini ve gelecek ortamda sonsuz yasam alacaklarini vadediyor 10 1 25 30 Isa ve on iki elcisi Yerusalim e dogru yola ciktilar Ucuncu kez onlara gelecek olan acilar ve dirilisi hakkinda konusur Onlara soyle der Aranizda kim birinci olmak istiyorsa hepinizin hizmetcisi olsun Eriha dan ayrilirlarken yol kenarindan kor bir dilenci seslenir Davut un Oglu Isa bana merhamet et Isa kor adamin tekrar gormesini saglar ve bu Isa nin Markos tarafindan bildirilen son mucizevi iyilesmesidir 10 44 47 48 Isa bir sipa uzerinde Yerusalim e girer ve halk onu kral olarak selamlar 11 7 10 Ertesi gun tapinagi tuccar ve saticilardan temizler 11 15 Sonra Ferisilerden bazilari vergiyi odemeye iliskin bir soru sorarak onda bir hata bulmak istediler Isa bir dinar ister ve sorar Bu resim ve yazi kime ait Onlar Sezar a diye cevap verirler Cevap olarak Isa Sezar a ait olani Sezar a Tanri ya ait olani Tanri ya odeyin diye soyledi 12 16 17 Yazicilardan biri Tum emirler icinde en basta gelen hangisidir diye sorar Isa cevap verdi En basta gelen sudur Dinle ey Israil Tanrimiz Yehova tek Yehova dir Tanrin Yehova yi butun yureginle butun caninla butun zihninle ve butun kuvvetinle seveceksin Ikincisi sudur Komsunu kendin gibi seveceksin Bunlardan daha buyuk emir yoktur 12 28 31 Bundan sonra kimse onu sorgulamaya cesaret edemez Buyuk kalabalik onu dinlemeyi sever ve Isa onlari kendini begenmis yazicilar hakkinda uyarir Daha sonra ogrencilerinin onunde zavalli bir dul kadini tapinagin hazine sandigina herkesten daha fazlasini koydugu icin ovdu cunku onun iki kucuk madeni parasi tek sahip oldugu tum gecim kaynagiydi 12 44 Isa mabedin karsisindaki Zeytin Dagi nda oturdugunda ve dort ogrencisiyle yalniz kaldiginda onlara bu ortamin sona erecegi zamanin alametinden soz etti Bu Markos un kaydettigi tek uzun konusmadir ve Matta 24 ve 25 bolumlerdeki sohbete tekabul eder Isa su ogut verici sozlerle bitirir O gun ve saat konusunda kimse bir sey bilmez ne gokteki melekler ne de Ogul yalnizca Baba bilir Size soyledigim bu seyi herkese diyorum Uyanik kalin 13 4 32 37 Nisan ayinin on dordunde Isa ve on iki Fisih bayramini kutlamak icin sehirde toplaniyorlar Kendisine ihanet edenin kim oldugunu soyler sadik ogrencileriyle Anma Yemegini kutluyor ve onlarla Zeytin Dagi na gidiyor 14 17 26 Yolda Isa onlara hepsinin tokezleyecegini belirtir Petrus ben degil diye itiraz ediyor Ama Isa ona dedi ki Sen bile bu gece horoz iki kez otmeden once beni uc kere inkar edeceksin 14 29 30 Getsemani denilen yere vardiklarinda Isa dua etmek icin geri cekilir ve ogrencilerinin uyanik kalmasini ister Isa uc kez ogrencilerine doner ve uc kez de onlari uyurken bulur 14 29 30 36 41 Yahuda Isa ya yaklasir ve onu oper Bu baskahinlerin silahli adamlarinin Isa yi tutuklamalarinin isaretidir Onu Baskahinin evine gotururler orada bircok kisi ona karsi yalan taniklikta bulunur ancak onlarin tanikligi uyusmuyor Isa nin kendisi sessizdir Sonunda baskahin ona sorar Kutsal Olanin oglu Mesih sen misin O zaman Isa Benim dedi 14 61 64 Avluda Petrus Isa yi uc kez inkar etti Horoz ikinci kez oter ve Petrus Isa nin sozlerini hatirlayarak yikilir ve aglar 14 72 Safakta hemen Yahudilerin mahkemesi Sanhedrin gorusup Isa yi bagli olarak Roma nin valisi olan Pilatus a gonderdi Cok gecmeden Isa nin bir suclu olmadigini anlar ve onu serbest birakmaya calisir Baskahinler tarafindan kiskirtilan kalabalik israrla Isa nin olumunu istediginden Pilatus sonunda Isa yi direge germek uzere teslim eder 15 1 9 14 15 Isa Golgota ya kafatasi anlamina gelir getirip bir direge gerilir Uzerine Yahudilerin Krali iceren bir yazit yapistirildi Ogle vakti altinci saat tum ulkenin uzerine ogleden sonra 3 e kadar suren bir karanlik cokuyor Isa Tanrim Tanrim beni neden terk ettin diyerek yuksek sesle bagirir ve olur Bir subay tum bunlari gordugunde Bu adam kesinlikle Tanri nin Ogluydu der Sanhedrin e ait olan Arimateali Yusuf Pilatus tan Isa nin cesedini ister ve onu bir mezara yerlestirir 15 22 26 34 39 Haftanin ilk gunu cok erken saatte uc kadin mezara gider Sasirtici bir sekilde giristeki buyuk tasin yuvarlanmis oldugunu gorurler Mezarda oturan bir genc adam onlara Isa nin dirildigini soyler 16 5 Kadinlar korkudan titreyerek mezardan kacarlar KaynakcaVikipedi nin kardes projelerinden Markos Incili hakkinda daha fazla bilgi edininVikikaynak ta belgeler Vine s Expository Dictionary of New Testament Words Robert W Yarbrough The Date of Papias A Reassessment In Journal of the Evangelical Theological Society Cilt 26 No 2 1983 s 181 191 Enrico Norelli Papia di Hierapolis Esposizione degli Oracoli del Signore I frammenti Letture cristiane del primo millennio Cilt 36 Paoline Milano 2005 s 38 54 Ulrich H J Kortner Papias von Hierapolis Theologische Realenzyklopadie TRE Cilt 25 de Gruyter Berlin New York 1995 s 641 644 Kirchengeschichte H Kraft 1967 III XXXIX 12 16 s 190 191 Kirchengeschichte Kilise tarihi H Kraft 1967 VI XXV 3 7 s 299 Tertullianus Marcion a karsi IV V Peter Fiedler Das Matthausevangelium Stuttgart 2006 S 19 Ulrich Luz Das Evangelium nach Matthaus Mt 1 7 Neukirchen Vluyn 4 Auflage 1997 S 28 a b Gerhard Maier Matthaus bolum 1 14 Witten 2015 s 18 f Gerhard Maier Matthaus bolum 1 14 Witten 2015 s 20 f The Anchor Bible Dictionary Eusebius The Ecclesiastical History Kilise Tarihi VI XXV 3 6 Encyclopaedia Britannica baski 1959 Cilt 3 s 528 Hieronymus mektup 120 soru 3 Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum Viyana ve Leipzig 1912 Cilt LV s 481 Eusebius Ad Marinum I Patrologia Graeca Paris 1857 Cilt XXII s 937 The Goodspeed Parallel New Testament 1944 S 127Dis baglantilarKitab i Mukaddes28 Kasim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bibleserver com