Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mayıs 2017) () |
Postmodern felsefe, 20. yüzyılın ikinci yarısında, 18. yüzyıl Aydınlanması sırasında geliştirilen kültür, kimlik, tarih veya dil ile ilgili modernist felsefi fikirlerde var olduğu iddia edilen varsayımlara eleştirel bir yanıt olarak ortaya çıkan felsefi bir harekettir.
Postmodern felsefenin kaynakları
Aydınlanma düşüncesinin temelini oluşturan rasyonalizmin, yani nesnel bilginin akıl yoluyla edinilebilir olduğuna duyulan inancın sarsılması ile birlikte başlayan ve bir bütün modern felsefenin temel kategorilerinin sorunsallaştırılması ve bu kategorilerin işletildiği epistemolojik ilkelerin yerinden edilmesi ile sonuçlanan felsefe eğilimi. "Özcülük", "temelcilik", "gerçekçilik", "nesnellik", "özne" ya da "ben" gibi modern felsefeye içkin ve aydınlanma düşüncesinin temel dayanakları olan kavramlar burada artık tümüyle işletilemez bir hale gelir. Bu, bir tür ama tümden felsefenin değil, özellikle vurgulandığı haliyle, Platon'dan beri süregelen ve Modernizmde doruğuna ulaşan sonudur.
Felsefe yapmanın imkân ve olanakları bu noktadan itibaren başka bir yol izlemek durumundadır, ki postmodern felsefe eğilimleri çeşitli kollardan bunun açılımlarını yaparlar. En bilinen ve etkili örnekleri Lyotard'ın 'ın sonu eleştirisi, Foucault'nun , Levinas'ın , Derrida'nın yapısökümcülüğü, Deleuze'un , Rotry'nin ironi ve olumsallık kavramları, Barthes'ın göstergebilimsel serüveni, Kristeva'nın metinlerarasılığı, Laclau ve Mouffeu'nun hakkındaki çözümlemeleri şeklinde çok genel olarak belirtilebilir.
Postmodern felsefe, fenomenoloji, yapısalcılık, varoluşçuluk, eleştirel teori ve Marksist felsefe gibi öğretiler arasındaki etkileşimlerin olduğu kadar, dilbilim, antropoloji, psikoanaliz, sosyoloji gibi disiplinler arasındaki kuramsal sınır çatışmaları ve geçişkenliklerinin de ürünüdür. Farklı kollardan modern düşüncenin içinde kuramsal sınırları zorlayan Einstein, Kant, Hegel, Hitler, Freud, Nietzsche, Husserl, Heidegger, Saussure bir anlamda daha modernizm içinde postmodern felsefenin öncüllerini atmışlar ve derinleştirmişlerdir. Özellikle son dört ismin postmodern felsefenin fikir babaları oldukları söylenebilir. Fransız felsefecileri daha sonra, 1960 ve 70'lerde, bu düşünürlerin açtıkları izlekleri derinleştirerek postmodern felsefenin başlıca yaklaşımlarını şekillendirmişlerdir.
Postmodern durum zaten çoktan belirginleşmeye başlamıştır II. Dünya Savaşı'ndan itibaren. Ekonomik, siyasal ve toplumsal düzenlenişlerin ifadesi olan Postmodern durum'un yanı sıra, mimariden diğer sanat dallarına felsefe, din, toplum, kültür ve benzeri her alanda modernizme tepki olarak doğan tutum ve yaklaşımların ifadesi olarak da postmodernizm ortaya çıkmıştır. Postmodern felsefe ise bu noktada postmodernizmin arka planındaki ya da başka bir deyişle altyapısındaki teorik temeli oluşturur. Postmodern felsefe, dolayısıyla modern felsefenin içerdiği kavramsal ikiliklere ve onların epistemolojik temellerine kökten bir itirazdır denebilir.
Postmodern felsefe, her şeyden önce en genel anlamda evrensel, tümel, nesnel ve rasyonel bilginin varlığına yönelik derin bir kuşkunun ortaya çıkmasının ürünüdür. Bu kuşkuyla giderek, ikili kavram karşıtlıkları ve onların dayanakları olan epistemolojik konvansiyonları yıkmaya yönelir. Yapısalcı dilbilimin dil’i sorunsallaştırması, psikoanalitik kuramın bilinç’i deşifre etmesi ve antropolojinin kültürel olguların dayandığı açığa çıkarmasının sonuçlarına bağlı olarak düşünce-gerçeklik ilişkisinin, dolayısıyla da bilginin geleneksel felsefedeki yapısının altüst edilmesi söz konusu olur.
Modernist ve geleneksel felsefe'nin eleştirisi
Postmodern felsefenin gelişiminde 'nın özel yerini belirtmek gerekir: Yapısalcılığın kurucu öncüsü Saussure’ün ve felsefi meseleleri dil bağlamında sınırlarına vardıran Wittgenstein’ın sonrasında yapısalcılık özellikle Fransa'da etkin olmuş ve yol açtığı kuramsal tartışmalar yapısalcılık-sonrası-teori ile postmodern felsefenin oluşumunda belirleyici bir rol oynamıştır. Antropolog Levi Strauss, psikoanalitik kuramcı Lacan, göstergebilimci Barthes, marksist filozof Althusser bu oluşumun yakın tarihli mimarlarıdır.
Postmodern felsefenin, belirli bir bakış açısıyla saptanabilecek kimi ortak eleştiri bağlamları ya da tematik toparlanmaları dışında belirli bir savunusu ya da öğretisi yoktur denebilir. Çünkü onu belli bir disiplin ya da öğretiye indirgemek olanaklı değildir, daha çok birkaç koldan farklı felsefelerin toplandığı bir felsefe düzlemi olarak anlamak mümkündür. Yani, farklı felsefi eğilimlerin bir araya geldiği, birbirinden farklı konum ve tutumların savunulduğu "ayrışık bir felsefe düzlemi"dir postmodern felsefe. Tıpkı Modernist felsefelerin akıl ve akılcılık üzerinden okunması gibi, postmodern felsefenin de bunlara karşıtlığı üzerinden okunması söz konusu olabilir.
Öyle ki, burada, felsefe-dışı sayılan konular da bir şekilde felsefenin içine taşınır ve dahası, kategorik ayrımlarla belirlenmiş olan disiplinler sürekli bir arada kullanılır ve sürekli arayüzeylerde çalışılır. Açıkça görüleceği üzere postmodern felsefe, yalnızca modern felsefe düzlemini değil, aynı zamanda onun mirasçısı ve mantıksal uzantısı olduğu geleneksel felsefenin yapısını, yani tüm kategorik işletim mekanizmalarını çözüştürmeye yönelmektedir. Burada, yeni bir içerik arayışının değil ama daha çok ve asıl olarak yeni bir biçimsellik arayışının söz konusu olduğu söylenebilir.
Bu biçimselliğin başlıca özelliği geleneksel formların bütünselliğine, tümelliğine, kapalılığına ve ciddiliğine karşıt olarak, parçalı, yüzeysel, ironik ve çok katmanlı olduğu söylenebilir. İyi-kötü, yüksek-alt ya da yukarı-aşağı, doğru-yanlış, rasyonel-irrasyonel, öz-biçim, gerçek-gerçekdışı ve benzeri ikiliklere dayalı epistemelojik yapı çözüştürülür bu yeni biçimsellik girişimleriyle.
İnsan'ın ölümü
Öte yandan, postmodern felsefe, metafizik felsefenin ya da daha doğru bir deyişle felsefenin metafizik yapısının sonunu ortaya koymanın yanı sıra, bir düzine metafizik nosyonun da sonunu ortaya koyar. Bunların başında insan nosyonu gelmektedir. Nietzsche’den Derrida’ya izlekler takip edildiğinde açık olarak insan’ın sonu’nun ortaya konulduğu görülecektir. Hümanizmin teorik statüsünün geçersizliği daha yapısalcılık zamanında belirginleşmiştir.
Althusser, yapısalcı Marksizmini temellendirirken kendi düşünce ayrımlarını ifade etmek için "marksizm bir teorik anti-hümanizmdir" saptamasını çekincesiz ifade etmiştir ve yaptığı açılımlar bu bağlamda insan nosyonunun nasıl sorunsallaştırılacağını gösterir. Öte yandan, felsefede ben'in imkânsızlığı açıkça gösterilmiş ve her bakımdan özne'nin özne oluşunun dayanaklarının kendi dışındalığı belirlenmiştir. Bu noktadan itibaren öznenin yeniden anlamlandırılması kaçınılmaz bir gerekliliktir.
Postmodern durum bu bakımdan yalnızca yeni birtakım iktisadi ve sosyal verilerin ifadesi değil, aynı zamanda teorik düzlemde bu metafizik sonun da adıdır. Postmodern felsefe, dolayısıyla, Kant’ta açık ifadesini bulan ""nı ve bütün modern felsefe akımlarına ruhunu veren akıl’ın ve dolayısıyla bilim'in teorik düzlemde mutlaklaştırılması eğilimini, metafizik insan nosyonuyla birlikte geride bırakmaya yönelmiş felsefe duruşudur.
Sonuç olarak, postmodern felsefenin mantığını çarpıcı birkaç formülasyonlarıyla (bunlar postmodern felsefenin kendini ifade ettiği ve temel eleştirileri aldığı noktalardır) şöyle özetleyebiliriz:
Özgünlük yoktur, kopyaya kaynaklık eden de kopyadır ve asıl’a ulaşmak söz konusu olamaz. Saf gerçeklik ya da olgular yoktur, bakışın bütün olanaklarına yorum'un izleri sinmiştir ve bundan kaçılamaz, ayrıca bütün yorumlar önceki ya da başka bir yorumun yorumlanmasıdır. Hakikat yoktur, öyküleme ve yansılamanın ötesinde tek ve mutlak olarak geçerliliği temellendirilebilecek bir hakikat olamaz. Metnin dışarısı yoktur, her tür bilgi, ontolojik ya da epistemolojik varsayımları içeren her tür bilgi, metinsel bir okumadır sonuçta, dışsal gönderimleri sürekli metnin içine düşer. Dilimizin sınırları dünyamızın sınırlarıdır, Wittgenstein’in söylemiş olduğu gibi, çünkü dil’in sınırlarının ötesi bilgiye kapalıdır. Ve son olarak, ben başkası’dır, ben her zaman zaten başkalarının yaratımı olduğu için.
Kaynakça
- Felsefe Sözlügü, Bilim ve Sanat Kitapları, Hazrlayan:Serkan Uzun / U. Hüsrev Yolsal
- Postyapısalcılık ve Postmodernizm, Bilim ve Sanat Kitapları, Madan Sarup, çev:Abdülbaki Güçlü
- Çagdaş Fransız Felsefesi, İdea yayınları, , cev.Aziz Yardımlı
- Ben’in Yapımı, Ara yayınları, M.Foucault, cev.Levent Kavas
- Nietzsche ve Postmodernizmin Gerçek Yüzü, Yener Orkunoğlu, Ceylan Yayınları
- Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı, Kıyı yayınları, Friedrich Jameson, çev.Necmi Zeka, Postmodernizm içinde.
- Postmodern Durum, Vadi yay., Jean-François Lyotard, çev.Ahmet Çiğdem
- Habermas, Lyotard ve Postmodernite, Vadi yay., Richard Rorty, çev., Modertnite versus Postmodernite içinde
- Kapital'i Okumak, Belge yayınları, Louis Althusser, çev:
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Mayis 2017 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Postmodern felsefe 20 yuzyilin ikinci yarisinda 18 yuzyil Aydinlanmasi sirasinda gelistirilen kultur kimlik tarih veya dil ile ilgili modernist felsefi fikirlerde var oldugu iddia edilen varsayimlara elestirel bir yanit olarak ortaya cikan felsefi bir harekettir Postmodern felsefenin kaynaklariAydinlanma dusuncesinin temelini olusturan rasyonalizmin yani nesnel bilginin akil yoluyla edinilebilir olduguna duyulan inancin sarsilmasi ile birlikte baslayan ve bir butun modern felsefenin temel kategorilerinin sorunsallastirilmasi ve bu kategorilerin isletildigi epistemolojik ilkelerin yerinden edilmesi ile sonuclanan felsefe egilimi Ozculuk temelcilik gercekcilik nesnellik ozne ya da ben gibi modern felsefeye ickin ve aydinlanma dusuncesinin temel dayanaklari olan kavramlar burada artik tumuyle isletilemez bir hale gelir Bu bir tur ama tumden felsefenin degil ozellikle vurgulandigi haliyle Platon dan beri suregelen ve Modernizmde doruguna ulasan sonudur Felsefe yapmanin imkan ve olanaklari bu noktadan itibaren baska bir yol izlemek durumundadir ki postmodern felsefe egilimleri cesitli kollardan bunun acilimlarini yaparlar En bilinen ve etkili ornekleri Lyotard in in sonu elestirisi Foucault nun Levinas in Derrida nin yapisokumculugu Deleuze un Rotry nin ironi ve olumsallik kavramlari Barthes in gostergebilimsel seruveni Kristeva nin metinlerarasiligi Laclau ve Mouffeu nun hakkindaki cozumlemeleri seklinde cok genel olarak belirtilebilir Postmodern felsefe fenomenoloji yapisalcilik varolusculuk elestirel teori ve Marksist felsefe gibi ogretiler arasindaki etkilesimlerin oldugu kadar dilbilim antropoloji psikoanaliz sosyoloji gibi disiplinler arasindaki kuramsal sinir catismalari ve geciskenliklerinin de urunudur Farkli kollardan modern dusuncenin icinde kuramsal sinirlari zorlayan Einstein Kant Hegel Hitler Freud Nietzsche Husserl Heidegger Saussure bir anlamda daha modernizm icinde postmodern felsefenin oncullerini atmislar ve derinlestirmislerdir Ozellikle son dort ismin postmodern felsefenin fikir babalari olduklari soylenebilir Fransiz felsefecileri daha sonra 1960 ve 70 lerde bu dusunurlerin actiklari izlekleri derinlestirerek postmodern felsefenin baslica yaklasimlarini sekillendirmislerdir Postmodern durum zaten coktan belirginlesmeye baslamistir II Dunya Savasi ndan itibaren Ekonomik siyasal ve toplumsal duzenlenislerin ifadesi olan Postmodern durum un yani sira mimariden diger sanat dallarina felsefe din toplum kultur ve benzeri her alanda modernizme tepki olarak dogan tutum ve yaklasimlarin ifadesi olarak da postmodernizm ortaya cikmistir Postmodern felsefe ise bu noktada postmodernizmin arka planindaki ya da baska bir deyisle altyapisindaki teorik temeli olusturur Postmodern felsefe dolayisiyla modern felsefenin icerdigi kavramsal ikiliklere ve onlarin epistemolojik temellerine kokten bir itirazdir denebilir Postmodern felsefe her seyden once en genel anlamda evrensel tumel nesnel ve rasyonel bilginin varligina yonelik derin bir kuskunun ortaya cikmasinin urunudur Bu kuskuyla giderek ikili kavram karsitliklari ve onlarin dayanaklari olan epistemolojik konvansiyonlari yikmaya yonelir Yapisalci dilbilimin dil i sorunsallastirmasi psikoanalitik kuramin bilinc i desifre etmesi ve antropolojinin kulturel olgularin dayandigi aciga cikarmasinin sonuclarina bagli olarak dusunce gerceklik iliskisinin dolayisiyla da bilginin geleneksel felsefedeki yapisinin altust edilmesi soz konusu olur Modernist ve geleneksel felsefe nin elestirisiPostmodern felsefenin gelisiminde nin ozel yerini belirtmek gerekir Yapisalciligin kurucu oncusu Saussure un ve felsefi meseleleri dil baglaminda sinirlarina vardiran Wittgenstein in sonrasinda yapisalcilik ozellikle Fransa da etkin olmus ve yol actigi kuramsal tartismalar yapisalcilik sonrasi teori ile postmodern felsefenin olusumunda belirleyici bir rol oynamistir Antropolog Levi Strauss psikoanalitik kuramci Lacan gostergebilimci Barthes marksist filozof Althusser bu olusumun yakin tarihli mimarlaridir Postmodern felsefenin belirli bir bakis acisiyla saptanabilecek kimi ortak elestiri baglamlari ya da tematik toparlanmalari disinda belirli bir savunusu ya da ogretisi yoktur denebilir Cunku onu belli bir disiplin ya da ogretiye indirgemek olanakli degildir daha cok birkac koldan farkli felsefelerin toplandigi bir felsefe duzlemi olarak anlamak mumkundur Yani farkli felsefi egilimlerin bir araya geldigi birbirinden farkli konum ve tutumlarin savunuldugu ayrisik bir felsefe duzlemi dir postmodern felsefe Tipki Modernist felsefelerin akil ve akilcilik uzerinden okunmasi gibi postmodern felsefenin de bunlara karsitligi uzerinden okunmasi soz konusu olabilir Oyle ki burada felsefe disi sayilan konular da bir sekilde felsefenin icine tasinir ve dahasi kategorik ayrimlarla belirlenmis olan disiplinler surekli bir arada kullanilir ve surekli arayuzeylerde calisilir Acikca gorulecegi uzere postmodern felsefe yalnizca modern felsefe duzlemini degil ayni zamanda onun mirascisi ve mantiksal uzantisi oldugu geleneksel felsefenin yapisini yani tum kategorik isletim mekanizmalarini cozusturmeye yonelmektedir Burada yeni bir icerik arayisinin degil ama daha cok ve asil olarak yeni bir bicimsellik arayisinin soz konusu oldugu soylenebilir Bu bicimselligin baslica ozelligi geleneksel formlarin butunselligine tumelligine kapaliligina ve ciddiligine karsit olarak parcali yuzeysel ironik ve cok katmanli oldugu soylenebilir Iyi kotu yuksek alt ya da yukari asagi dogru yanlis rasyonel irrasyonel oz bicim gercek gercekdisi ve benzeri ikiliklere dayali epistemelojik yapi cozusturulur bu yeni bicimsellik girisimleriyle Insan in olumuOte yandan postmodern felsefe metafizik felsefenin ya da daha dogru bir deyisle felsefenin metafizik yapisinin sonunu ortaya koymanin yani sira bir duzine metafizik nosyonun da sonunu ortaya koyar Bunlarin basinda insan nosyonu gelmektedir Nietzsche den Derrida ya izlekler takip edildiginde acik olarak insan in sonu nun ortaya konuldugu gorulecektir Humanizmin teorik statusunun gecersizligi daha yapisalcilik zamaninda belirginlesmistir Althusser yapisalci Marksizmini temellendirirken kendi dusunce ayrimlarini ifade etmek icin marksizm bir teorik anti humanizmdir saptamasini cekincesiz ifade etmistir ve yaptigi acilimlar bu baglamda insan nosyonunun nasil sorunsallastirilacagini gosterir Ote yandan felsefede ben in imkansizligi acikca gosterilmis ve her bakimdan ozne nin ozne olusunun dayanaklarinin kendi disindaligi belirlenmistir Bu noktadan itibaren oznenin yeniden anlamlandirilmasi kacinilmaz bir gerekliliktir Postmodern durum bu bakimdan yalnizca yeni birtakim iktisadi ve sosyal verilerin ifadesi degil ayni zamanda teorik duzlemde bu metafizik sonun da adidir Postmodern felsefe dolayisiyla Kant ta acik ifadesini bulan ni ve butun modern felsefe akimlarina ruhunu veren akil in ve dolayisiyla bilim in teorik duzlemde mutlaklastirilmasi egilimini metafizik insan nosyonuyla birlikte geride birakmaya yonelmis felsefe durusudur Sonuc olarak postmodern felsefenin mantigini carpici birkac formulasyonlariyla bunlar postmodern felsefenin kendini ifade ettigi ve temel elestirileri aldigi noktalardir soyle ozetleyebiliriz Ozgunluk yoktur kopyaya kaynaklik eden de kopyadir ve asil a ulasmak soz konusu olamaz Saf gerceklik ya da olgular yoktur bakisin butun olanaklarina yorum un izleri sinmistir ve bundan kacilamaz ayrica butun yorumlar onceki ya da baska bir yorumun yorumlanmasidir Hakikat yoktur oykuleme ve yansilamanin otesinde tek ve mutlak olarak gecerliligi temellendirilebilecek bir hakikat olamaz Metnin disarisi yoktur her tur bilgi ontolojik ya da epistemolojik varsayimlari iceren her tur bilgi metinsel bir okumadir sonucta dissal gonderimleri surekli metnin icine duser Dilimizin sinirlari dunyamizin sinirlaridir Wittgenstein in soylemis oldugu gibi cunku dil in sinirlarinin otesi bilgiye kapalidir Ve son olarak ben baskasi dir ben her zaman zaten baskalarinin yaratimi oldugu icin KaynakcaFelsefe Sozlugu Bilim ve Sanat Kitaplari Hazrlayan Serkan Uzun U Husrev Yolsal Postyapisalcilik ve Postmodernizm Bilim ve Sanat Kitaplari Madan Sarup cev Abdulbaki Guclu Cagdas Fransiz Felsefesi Idea yayinlari cev Aziz Yardimli Ben in Yapimi Ara yayinlari M Foucault cev Levent Kavas Nietzsche ve Postmodernizmin Gercek Yuzu Yener Orkunoglu Ceylan Yayinlari Postmodernizm ya da Gec Kapitalizmin Kulturel Mantigi Kiyi yayinlari Friedrich Jameson cev Necmi Zeka Postmodernizm icinde Postmodern Durum Vadi yay Jean Francois Lyotard cev Ahmet Cigdem Habermas Lyotard ve Postmodernite Vadi yay Richard Rorty cev Modertnite versus Postmodernite icinde Kapital i Okumak Belge yayinlari Louis Althusser cev