Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Protistler (Latince: Protista, bazen Latince: Protoctista), ayrışık (heterojen) bir canlı grubudur ve hayvan, bitki ya da mantar olarak değerlendirilemeyen ökaryot canlılardan oluşur. Protistler bilimsel sınıflandırma açısından âlem olarak değerlendirilse de (monophyletic) değil, (paraphyletic) bir gruptur. Protistler içinde değerlendirilen canlıların da görece basit yapılı (tek hücreli) ya da ileri düzeyde özelleşmiş dokuları olmayan (çok hücreli) olmak dışında ortak özellikleri pek yoktur.
| Protistler | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Biyolojik sınıflandırma | |||
| |||
| İçerdiği gruplar | |||
Üst gruplar ve tip şubeler
Birçok diğerleri; sınıflandırma çeşitleri | |||
| Kladistik açıdan içerdiği fakat geleneksel olarak içermediği taksonlar | |||
Beslenmeleri fotosentez, ya da fagositoz ile, çoğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kamçı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket edenleri de bulunur. Yaklaşık olarak 60.000 yaşayan, 60.000 kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir.
Geleneksel sınıflandırma
Protistler, yaklaşık son 150 yıldır, diğer canlı âlemlerine benzerliklerine göre çeşitli alt gruplara ayrılmaktaydı. Hayvanlara benzeyenlerin protozoa, bitkilere benzeyenlerin alg ve mantarlara benzeyenlerin de cıvık mantar (slime mould) ve (water mould) olarak adlandırıldığı ve grupların birbirleriyle sıklıkla örtüştüğü bu ayrım, günümüzde yerini filogenetik sınıflandırmalara bırakmıştır. Ancak, resmî olmayan bu gruplar, protistlerin morfoloji ve ekolojisini tanımlamakta yine de kullanışlıdır.
19. yüzyılın başlarında, bakteriler de protist olarak kabul edilmişlerdir ama 19. yüzyılın sonlarında Bacteria ayrı bir üst âlem olarak kabul görmektedir.
Protozoa: hayvan benzeri protistler
Protozoa, çeşitli istisnaları bulunsa da çoğunlukla tek hücreli, hareketli ve fagositoz ile beslenen protistlerdir. Genel olarak 0,01-0,5 mm boyutlarındadırlar ve temelde mikroskop ile izlenebilirler. Sulak çevrelerde de toprakta da bulunabilen ve kurak dönemleri sıklıkla kist ya da spor (biyoloji) hâlinde geçiren protozoa, çeşitli önemli parazitleri içerir. Bu canlılar, hareketlerine göre, dört alt gruba ayrılırlar:
- Uzun kamçıları olan Flagellalılar: örneğin, Öglena
- Geçici yalancı ayakları olan Ameboitler: örneğin, Amip
- Çoklu, kısa silleri olan Ciliophora (silliler): örneğin, Paramesyum
- Bazıları spor oluşturabilen, hareketsiz parazitler olarak Sporozoa: Sıtma Plazmodyumu
Algler: bitki benzeri protistler
Algler, yaşamlarını fotosentez ile sürdürürler. Ayrıca aşağıda sıralanmış olan, hareketsiz ve bazıları gerçek çok hücreli (bazı su yosunları) kimi canlılar da bu grupta bulunur:
- Daha gelişmiş bitkilerle akraba olan Chlorophyta (yeşil algler): örneğin, .
- Rhodophyta (kırmızı algler): örneğin, .
- Heterokontophyta (kahverengi algler), diatomlar vb.: örneğin, .
Yeşil ve kırmızı algler, olarak anılan küçük bir grupla birlikte, bitkilerin yakın akrabası gibi durmaktadırlar ve kimi araştırmacılar bunları, basit yapılarına rağmen, bitkiler âlemi içinde değerlendirir. Diğer çoğu alg ise ayrı gelişim göstermiştir ki, bunlara hepsi de ayrıca protozoa olarak değerlendirilen , , Dinoflagellata, Euglenoidea ve gruplarının üyeleri dâhildir.
Paramecium bursaria ya da Sarcodina (Radiolaria, ışınlılar) şubesinin canlıları gibi bazı protozoanın, hücreleriyle bütünleşmemiş olan endosimbiyotik algler içermesi de dikkat çekicidir.
Mantar benzeri protistler
Protist düzeyinde yapıya sahip çeşitli canlılar, ürettikleri için, esasen mantar olarak değerlendirilmişlerdir. Bu grupta Chytridiomycota, cıvık mantarlar, su mantarları ve gruplarının üyeleri bulunur. Günümüzde, Chytridiomycota canlılarının mantarlarla akraba olduğu anlaşılmıştır ve onlarla birlikte sınıflandırılır. Diğerleri ise selülozdansa kitin içeren hücre duvarları bulunan Heterokontophyta ve hücre duvarları bulunmayan Amoebozoa içinde değerlendirilir.
Güncel sınıflandırma
Protistlerin sınıflandırılması henüz değişkendir. Yeni sınıflandırmalar, ince yapı, biyokimyasal ve genetik özellikler üzerinden giderek tek soylu gruplar ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Ancak, bir bütün olarak protistler kısmi soylu bir grup olduğu için, bahsi geçen yeni sınıflandırmalarda âlem taksonu ya bölünmekte ya da hepten bir kenara bırakılmaktadır ve protist grupları ökaryotların ayrı ayrı soyları olarak değerlendirilmektedir. Adl ve arkadaşları (2005)[1] tarafından ortaya konulmuş son şemada, şube, sınıf vb. sınıflandırma basamaklarına yer verilmemektedir.
Günümüzde şube olarak değerlendirilebilen ve resmen tanınmış kimi protist grupları aşağıdaki listede sunulmuştur. Ancak, sınıflandırmaların değişkenliği nedeniyle, pek çok başka şube de Protista ile ilişkilendirilebilmektedir.
- Âlem : Protista
- Şube : Amoebozoa
- Şube :
- Şube : Rhodophyta - kırmızı algler
- Alveolata (üst grup)
- Şube : Apicomplexa
- Şube : Ciliophora - siliyalılar
- Şube : Dinoflagellata
- Chromista (üst grup)
- Şube :
- Şube :
- Şube : Heterokontophyta
- Excavata (üst grup)
- Şube : Euglenozoa
- Şube :
- Şube :
- Rhizaria (üst grup)
- Şube :
- Şube : Foraminifera
- Şube : Radiolaria
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Protistler ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.![image]()
Vikitür'de Protistler ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça
- ^ Sina M. Adl, Alastair G. B. Simpson, Mark A. Farmer, Robert A. Andersen, O. Roger Anderson, John R. Barta, Samuel S. Bowser, Guy Brugerolle, Robert A. Fensome, Suzanne Fredericq, Timothy Y. James, Sergei Karpov, Paul Kugrens John Krug, Christopher E. Lane, Louise A. Lewis, Jean Lodge, Denis H. Lynn, David G. Mann, Richard M. Mccourt, Leonel Mendoza, Øjvind Moestrup, Sharon E. Mozley-Standridge, Thomas A. Nerad, Carol A. Shearer, Alexey V. Smirnov, Frederick W. Spiegel and Max F. J. R. Taylor. (2005) "The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists". Journal of Eukaryotic Microbiology 52:(5) 399-451.
- ^ Adl SM, Simpson AG, Lane CE, Lukeš J, Bass D, Bowser SS, Brown MW, Burki F, Dunthorn M, Hampl V, Heiss A, Hoppenrath M, Lara E, Le Gall L, Lynn DH, McManus H, Mitchell EA, Mozley-Stanridge SE, Earnest H, Aurther T, Parfrey LW, Pawlowski J, Rueckert S, Shadwick L, Shadwick L, Schoch CL, Smirnov A, Spiegel FW (September 2012). "The revised classification of eukaryotes" (PDF). The Journal of Eukaryotic Microbiology. 59 (5): 429-493. doi:10.1111/j.1550-7408.2012.00644.x. (PMC) 3483872 $2. (PMID) 23020233. 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Ocak 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Protistler Latince Protista bazen Latince Protoctista ayrisik heterojen bir canli grubudur ve hayvan bitki ya da mantar olarak degerlendirilemeyen okaryot canlilardan olusur Protistler bilimsel siniflandirma acisindan alem olarak degerlendirilse de monophyletic degil paraphyletic bir gruptur Protistler icinde degerlendirilen canlilarin da gorece basit yapili tek hucreli ya da ileri duzeyde ozellesmis dokulari olmayan cok hucreli olmak disinda ortak ozellikleri pek yoktur Protistler Yasadigi donem araligi 2100 0 myo Gunumuz Had nArkeenProterozoyikFa Biyolojik siniflandirmaUst alem EukaryotaIcerdigi gruplarUst gruplar ve tip subeler Archaeplastida kismen kirmizi algler kahverengi algler diyatomeler mantarlar Alveolata Apicomplexa Ciliophora Dinoflagellata Rhizaria Foraminifera Radiolaria Excavata Euglenozoa Amoebozoa Opisthokonta kismen Bircok digerleri siniflandirma cesitleriKladistik acidan icerdigi fakat geleneksel olarak icermedigi taksonlarAnimalia Fungi Plantae Beslenmeleri fotosentez ya da fagositoz ile cogalmalari ise eseyli ya da eseysiz ureme ile gerceklesen protistlerin hareketsiz olanlari olabildigi gibi kamci siller ya da yalanci ayaklarla hareket edenleri de bulunur Yaklasik olarak 60 000 yasayan 60 000 kadar da soyu tukenmis fosil turu bilinmektedir Geleneksel siniflandirmaProtistler yaklasik son 150 yildir diger canli alemlerine benzerliklerine gore cesitli alt gruplara ayrilmaktaydi Hayvanlara benzeyenlerin protozoa bitkilere benzeyenlerin alg ve mantarlara benzeyenlerin de civik mantar slime mould ve water mould olarak adlandirildigi ve gruplarin birbirleriyle siklikla ortustugu bu ayrim gunumuzde yerini filogenetik siniflandirmalara birakmistir Ancak resmi olmayan bu gruplar protistlerin morfoloji ve ekolojisini tanimlamakta yine de kullanislidir 19 yuzyilin baslarinda bakteriler de protist olarak kabul edilmislerdir ama 19 yuzyilin sonlarinda Bacteria ayri bir ust alem olarak kabul gormektedir Protozoa hayvan benzeri protistler Protozoa cesitli istisnalari bulunsa da cogunlukla tek hucreli hareketli ve fagositoz ile beslenen protistlerdir Genel olarak 0 01 0 5 mm boyutlarindadirlar ve temelde mikroskop ile izlenebilirler Sulak cevrelerde de toprakta da bulunabilen ve kurak donemleri siklikla kist ya da spor biyoloji halinde geciren protozoa cesitli onemli parazitleri icerir Bu canlilar hareketlerine gore dort alt gruba ayrilirlar Uzun kamcilari olan Flagellalilar ornegin Oglena Gecici yalanci ayaklari olan Ameboitler ornegin Amip Coklu kisa silleri olan Ciliophora silliler ornegin Paramesyum Bazilari spor olusturabilen hareketsiz parazitler olarak Sporozoa Sitma PlazmodyumuAlgler bitki benzeri protistler Algler yasamlarini fotosentez ile surdururler Ayrica asagida siralanmis olan hareketsiz ve bazilari gercek cok hucreli bazi su yosunlari kimi canlilar da bu grupta bulunur Daha gelismis bitkilerle akraba olan Chlorophyta yesil algler ornegin Rhodophyta kirmizi algler ornegin Heterokontophyta kahverengi algler diatomlar vb ornegin Yesil ve kirmizi algler olarak anilan kucuk bir grupla birlikte bitkilerin yakin akrabasi gibi durmaktadirlar ve kimi arastirmacilar bunlari basit yapilarina ragmen bitkiler alemi icinde degerlendirir Diger cogu alg ise ayri gelisim gostermistir ki bunlara hepsi de ayrica protozoa olarak degerlendirilen Dinoflagellata Euglenoidea ve gruplarinin uyeleri dahildir Paramecium bursaria ya da Sarcodina Radiolaria isinlilar subesinin canlilari gibi bazi protozoanin hucreleriyle butunlesmemis olan endosimbiyotik algler icermesi de dikkat cekicidir Mantar benzeri protistler Protist duzeyinde yapiya sahip cesitli canlilar urettikleri icin esasen mantar olarak degerlendirilmislerdir Bu grupta Chytridiomycota civik mantarlar su mantarlari ve gruplarinin uyeleri bulunur Gunumuzde Chytridiomycota canlilarinin mantarlarla akraba oldugu anlasilmistir ve onlarla birlikte siniflandirilir Digerleri ise selulozdansa kitin iceren hucre duvarlari bulunan Heterokontophyta ve hucre duvarlari bulunmayan Amoebozoa icinde degerlendirilir Guncel siniflandirmaProtistlerin siniflandirilmasi henuz degiskendir Yeni siniflandirmalar ince yapi biyokimyasal ve genetik ozellikler uzerinden giderek tek soylu gruplar ortaya koymaya calismaktadirlar Ancak bir butun olarak protistler kismi soylu bir grup oldugu icin bahsi gecen yeni siniflandirmalarda alem taksonu ya bolunmekte ya da hepten bir kenara birakilmaktadir ve protist gruplari okaryotlarin ayri ayri soylari olarak degerlendirilmektedir Adl ve arkadaslari 2005 1 tarafindan ortaya konulmus son semada sube sinif vb siniflandirma basamaklarina yer verilmemektedir Gunumuzde sube olarak degerlendirilebilen ve resmen taninmis kimi protist gruplari asagidaki listede sunulmustur Ancak siniflandirmalarin degiskenligi nedeniyle pek cok baska sube de Protista ile iliskilendirilebilmektedir Alem ProtistaSube Amoebozoa Sube Sube Rhodophyta kirmizi algler dd dd Alveolata ust grup Sube Apicomplexa Sube Ciliophora siliyalilar Sube Dinoflagellata dd dd Chromista ust grup Sube Sube Sube Heterokontophyta dd dd Excavata ust grup Sube Euglenozoa Sube Sube dd dd Rhizaria ust grup Sube Sube Foraminifera Sube Radiolaria dd dd Ayrica bakinizProtozoa Monera Mantarlar Hayvanlar Bitkiler Algler SiyanobakterilerDis baglantilarWikimedia Commons ta Protistler ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Protistler ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur Kaynakca Sina M Adl Alastair G B Simpson Mark A Farmer Robert A Andersen O Roger Anderson John R Barta Samuel S Bowser Guy Brugerolle Robert A Fensome Suzanne Fredericq Timothy Y James Sergei Karpov Paul Kugrens John Krug Christopher E Lane Louise A Lewis Jean Lodge Denis H Lynn David G Mann Richard M Mccourt Leonel Mendoza Ojvind Moestrup Sharon E Mozley Standridge Thomas A Nerad Carol A Shearer Alexey V Smirnov Frederick W Spiegel and Max F J R Taylor 2005 The New Higher Level Classification of Eukaryotes with Emphasis on the Taxonomy of Protists Journal of Eukaryotic Microbiology 52 5 399 451 Adl SM Simpson AG Lane CE Lukes J Bass D Bowser SS Brown MW Burki F Dunthorn M Hampl V Heiss A Hoppenrath M Lara E Le Gall L Lynn DH McManus H Mitchell EA Mozley Stanridge SE Earnest H Aurther T Parfrey LW Pawlowski J Rueckert S Shadwick L Shadwick L Schoch CL Smirnov A Spiegel FW September 2012 The revised classification of eukaryotes PDF The Journal of Eukaryotic Microbiology 59 5 429 493 doi 10 1111 j 1550 7408 2012 00644 x PMC 3483872 2 PMID 23020233 16 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Ocak 2021