Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Spor, döllenme özelliğinde olmayan, monoploit bir üreme hücresidir. Ancak her spor, başka bir hücre ile birleşmeden, tek başına yeni bir organizma oluşturabilir. Sporların dış yüzeyinde bulunan bir örtü, onları çevrenin olumsuz şartlarından koruma özelliği kazandırır. Uygun koşullara düşen her spordan, monoploit bir döl oluşur. Bazı tek hücrelilerde, mantarlarda, su yosunlarında, kara yosunu ve eğrelti otu gibi yerleşik bitkilerde görülür.
Sporla üreme türleri
Mantarda sporla üreme
Mantarların hem tek hücreli, hem de çok hücreli türleri vardır. Ancak tüm mantar türleri, spor oluşumuna bağlı olarak ürerler. Bu nedenle mantarlar çok sayıda spor oluşturur. Örneğin, bir ekmek küfünün spor kesesinde oluşan binlerce spor kesesinin patlamasıyla çevreye yayılır. Her spor, ulaştığı ortama musilaj denilen yapışkan madde salgılayarak yapışır. Sporların çimlenmesinden önce miseller, misellerinden üzerinden ise ince uzun dallanmış yapılar oluşur. Hif denilen bu yapılar üzerinde de spor kesesi oluşur. Sporların bir kısmı bu şekilde eşeysiz ürerken bir kısmı ise eşeyli üremeye katılır.
Kara yosununda sporla üreme
Kara yosunları, yaşamlarının büyük bölümünü monoploit olan erkek ve dişi gametofitler hâlinde geçirirler. Erkek gametofit mitoz bölünme ile sperm, dişi gametofit ise yumurta oluşturur. Sperm ve yumurtaların birleşmesinden de zigot oluşur. Dişi gametofit üzerinde oluşan bu zigottan embriyo, embriyodan da sporofit döl gelişir. Sporofit döl tüm yaşamını dişi gametofit üzerinde kısmen parazit olarak sürdürür.
Olgunlaşan sporofit dölün, spor keselerinde bulunan diploit hücrelerin mayoz bölünmesinden sporlar oluşur. Bu sporların uygun koşullarda çimlenmesinden ise yeni erkek ve dişi gametofit döller gelişir. Eşeyli ve eşeysiz üremenin ardışık olarak gerçekleştiği bu üreme şekillerine döl değişimi (metagenez) denir.
Genel döl değişiminde bir türe ait sporofit döllerin sporlarından eşeysiz olarak gametofit döller oluşurken, gametofit döllere ait gametlerin eşeyli üremesiyle sporofit döller gelişir.
Plazmodyumda üreme
Enfekte olmuş bir anofel cinsi dişi sivrisinek, bir insanı ısırdığında plazmodyumun sporozoitlerini bireye bulaştırır. Sporozoitler kan yoluyla karaciğer, dalak ya da kırmızı kemik iliğine geçerler. Buralarda çoğalan sporozoitler kana geçerek, her biri ayrı bir alyuvara girer. Alyuvarlar içinde gelişen sporozoitler, dönüşürler. Her alyuvar içindeki şizonttan, çekirdek bölünmeleriyle çok sayıda çekirdek oluşur. Bu şekildeki denir. Şizogoni ile oluşan her çekirdek, sitoplazma ile çevrelenerek dönüşürler. Merozoitlerde alyuvarlar içinde ikiye bölünerek çoğalırlar. Merozoitlerin sayısı belirli bir oranı aştığında, şişen alyuvarlar patlar. Alyuvarlardaki merozoitlerin kan plazmasına dökülmesiyle kişide ateşli denilen başlar. Serbest kalan her merozoit, ayrı bir alyuvara girerek eşeysiz üremesini sürdürür. Bu aşamada sıtma nöbeti durur. Sıtma nöbetleri 48 ya da 72 saat aralıklarla devam eder. Merozoitler eşeysiz üremeyi sürdürürken, insan kanındaki bu gametler, anofel tarafından alınmadıkları takdirde belirli bir süre sonunda ölürler.
Anofelin dişisi sıtmalı bir insanı ısırdığında, emdiği kan ile birlikte plazmodyumun gametlerini de alır. Anofelin midesine geçen gametlerin birleşmesinden zigot oluşur. Bu eşeyli üremeye denir. Midede oluşan zigot bağırsak epiteline geçer. Bağırsak epiteline geçen zigottan, ikiye bölünmelerle çok sayıda yeni oluşur. Bu eşeysiz üremeye ise denir. Sporogoni ile oluşan sporozoitler, bağırsak epitellerinden vücut sıvısı olan hemolenfle sivrisineğin tükürük bezlerine geçer. Bu sivrisineğin bir insanı ısırmasıyla plazmodyumun yaşam döngüsü yeniden başlar. Görüldüğü gibi sivrisineğin insanlara bulaştırdığı plazmodyumlar insanlarda sıtmaya neden olurken, sivrisinekte herhangi bir hastalığa neden olmaz.
Su yosunlarında üreme
Monoploit olan bir su yosunu (ulotriks) tek başına kaldığında mitoz bölünmeyle oluşturduğu sporlarının çimlenmesiyle eşeysiz olarak üreyebilmektedir. Bölünmeyle oluşturduğu, aynı türden ancak başka su yosunlarının özelleşmiş sporlarından oluşan gametler ile birleşerek (döllenme) eşeyli üreme yapabilmektedir. Zigotun mayoz bölünmesi ile oluşan sporlardan da yeni su yosunu gelişir.
Kaynakça
- ^ . 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2018.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Spor dollenme ozelliginde olmayan monoploit bir ureme hucresidir Ancak her spor baska bir hucre ile birlesmeden tek basina yeni bir organizma olusturabilir Sporlarin dis yuzeyinde bulunan bir ortu onlari cevrenin olumsuz sartlarindan koruma ozelligi kazandirir Uygun kosullara dusen her spordan monoploit bir dol olusur Bazi tek hucrelilerde mantarlarda su yosunlarinda kara yosunu ve egrelti otu gibi yerlesik bitkilerde gorulur Spor ile ureyen bir canlinin ureme dongusuSporla ureme turleriMantarda sporla ureme source source source source Bir mantardan spor cikisi Mantarlarin hem tek hucreli hem de cok hucreli turleri vardir Ancak tum mantar turleri spor olusumuna bagli olarak urerler Bu nedenle mantarlar cok sayida spor olusturur Ornegin bir ekmek kufunun spor kesesinde olusan binlerce spor kesesinin patlamasiyla cevreye yayilir Her spor ulastigi ortama musilaj denilen yapiskan madde salgilayarak yapisir Sporlarin cimlenmesinden once miseller misellerinden uzerinden ise ince uzun dallanmis yapilar olusur Hif denilen bu yapilar uzerinde de spor kesesi olusur Sporlarin bir kismi bu sekilde eseysiz urerken bir kismi ise eseyli uremeye katilir Kara yosununda sporla ureme Kara yosunlari yasamlarinin buyuk bolumunu monoploit olan erkek ve disi gametofitler halinde gecirirler Erkek gametofit mitoz bolunme ile sperm disi gametofit ise yumurta olusturur Sperm ve yumurtalarin birlesmesinden de zigot olusur Disi gametofit uzerinde olusan bu zigottan embriyo embriyodan da sporofit dol gelisir Sporofit dol tum yasamini disi gametofit uzerinde kismen parazit olarak surdurur Olgunlasan sporofit dolun spor keselerinde bulunan diploit hucrelerin mayoz bolunmesinden sporlar olusur Bu sporlarin uygun kosullarda cimlenmesinden ise yeni erkek ve disi gametofit doller gelisir Eseyli ve eseysiz uremenin ardisik olarak gerceklestigi bu ureme sekillerine dol degisimi metagenez denir Genel dol degisiminde bir ture ait sporofit dollerin sporlarindan eseysiz olarak gametofit doller olusurken gametofit dollere ait gametlerin eseyli uremesiyle sporofit doller gelisir Plazmodyumda ureme Enfekte olmus bir anofel cinsi disi sivrisinek bir insani isirdiginda plazmodyumun sporozoitlerini bireye bulastirir Sporozoitler kan yoluyla karaciger dalak ya da kirmizi kemik iligine gecerler Buralarda cogalan sporozoitler kana gecerek her biri ayri bir alyuvara girer Alyuvarlar icinde gelisen sporozoitler donusurler Her alyuvar icindeki sizonttan cekirdek bolunmeleriyle cok sayida cekirdek olusur Bu sekildeki denir Sizogoni ile olusan her cekirdek sitoplazma ile cevrelenerek donusurler Merozoitlerde alyuvarlar icinde ikiye bolunerek cogalirlar Merozoitlerin sayisi belirli bir orani astiginda sisen alyuvarlar patlar Alyuvarlardaki merozoitlerin kan plazmasina dokulmesiyle kiside atesli denilen baslar Serbest kalan her merozoit ayri bir alyuvara girerek eseysiz uremesini surdurur Bu asamada sitma nobeti durur Sitma nobetleri 48 ya da 72 saat araliklarla devam eder Merozoitler eseysiz uremeyi surdururken insan kanindaki bu gametler anofel tarafindan alinmadiklari takdirde belirli bir sure sonunda olurler Anofelin disisi sitmali bir insani isirdiginda emdigi kan ile birlikte plazmodyumun gametlerini de alir Anofelin midesine gecen gametlerin birlesmesinden zigot olusur Bu eseyli uremeye denir Midede olusan zigot bagirsak epiteline gecer Bagirsak epiteline gecen zigottan ikiye bolunmelerle cok sayida yeni olusur Bu eseysiz uremeye ise denir Sporogoni ile olusan sporozoitler bagirsak epitellerinden vucut sivisi olan hemolenfle sivrisinegin tukuruk bezlerine gecer Bu sivrisinegin bir insani isirmasiyla plazmodyumun yasam dongusu yeniden baslar Goruldugu gibi sivrisinegin insanlara bulastirdigi plazmodyumlar insanlarda sitmaya neden olurken sivrisinekte herhangi bir hastaliga neden olmaz Su yosunlarinda ureme Monoploit olan bir su yosunu ulotriks tek basina kaldiginda mitoz bolunmeyle olusturdugu sporlarinin cimlenmesiyle eseysiz olarak ureyebilmektedir Bolunmeyle olusturdugu ayni turden ancak baska su yosunlarinin ozellesmis sporlarindan olusan gametler ile birleserek dollenme eseyli ureme yapabilmektedir Zigotun mayoz bolunmesi ile olusan sporlardan da yeni su yosunu gelisir Kaynakca 5 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2018