Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mantarlar (Latince: fungi, tekil hâli: fungus), çok sayıda çok hücreli ve tek hücreli ökaryotik canlıyı kapsayan bir biyolojik âlemin adıdır. Maya gibi mikroorganizmalardan, küf ve kadar pek çok üyesi olan bu canlılar grubu, halk arasında genellikle sadece tanımlamak için kullanılır. Biyoloji alanında mantarları inceleyen bilim dalına mikoloji denir.
| Mantarlar | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Makroskobik ve mikroskobik mantarlar. | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Bölümler | |||||||||||||||
Mantarlar âlemine giren tüm canlılar belirli ortak özellikler gösterirler ve bu özelliklerinden ötürü ne hayvanlar ne de bitkiler âlemi içerisinde sınıflandırılabilirler. Mantarlar grubuna giren tüm canlılar hayvanlar gibi heterotrofturlar, yani besinlerini dışarıdan almak zorundadırlar. Bu yönleriyle fotosentez yaparak kendi besinlerini üreten bitkilerden ayrılırlar. Fakat tıpkı bitki hücrelerinde olduğu gibi mantar hücrelerinde de hücre zarına ek olarak bir de hücre duvarı bulunur. Hücre duvarlarında bitkilerdeki hücre duvarı yapı maddesi olan selüloz yerine, kitin maddesi bulunur. Kitin hayvanlara özgü bir karbonhidrat olup böceklerin ve kabukluların dış iskeletlerinde yapı maddesi olarak kullanılır.
Mantarlar dünyanın hemen her yerinde bulunurlar. Nemli yerlerde daha çokturlar. Yeryüzünde 1,5 milyon kadar mantar türü olduğu düşünülmekte ise de günümüzde sadece 69.000 kadar türü tanımlanmıştır. Mantarlar, doğada besin döngüsünü sağlayan önemli ayrıştırıcılar oldukları için ekolojik olarak önemli canlılardır. Ayrıca mayaların ekmek, bira ve şarap gibi ürünlerin fermentasyonundaki rolleri ve besin maddesi olarak tüketilmesi bu canlıları ekonomik olarak da önemli bir yere koyar.
Tarihçe
Mantarlarla ilgili sistematik çalışmalar 250 yıllık bir geçmişe dayansa da bazılarının özellikleri yüzyıllardır bilinmektedir. Bira üretiminde, ekmek hamurunun kabartılmasında, şarap yapımında insanlık tarihinde hep kullanılmışlardır. Meksika ve Guatemala halkları bazı halüsinojenik mantarları dinî ve mitolojik törenlerde kullanmışlardır. Yine bazı mantarlar Kuzey Amerika yerlileri ve Çinliler tarafından tıbbî amaçla kullanılmışlardır. Şapkalı mantarların ilk olarak Proterozoik Devir’de (4 milyar – 570 milyon yıl önce) ortaya çıktıkları düşünülüyor. İnsanların şapkalı mantarları kullanımıysa Paleolitik Devir'e (yontma taş devrine) kadar uzanır. Tarihsel kayıtlar, şapkalı mantarların pek de iyi niyetli olmayan amaçlar için kullanıldıklarını ortaya koymaktadır. II. Claudius ve Papa VII. Clement’in düşmanları tarafından zehirli bir mantar türü olan Amanita’yla zehirlendiği yazılmıştır. Bir efsaneye göre de Buddha, bir köylünün ona sunduğu toprak altında yetişen bir mantarı yediği için ölmüştür.
Üremeleri
Mantarlar eşeyli üreme ve eşeysiz üremeyle çoğalırlar. Her iki durumda da spor oluştururlar. Sporlar "humenium" adı verilen yapılarda meydana gelir. Eşeyli üremeleri iki haploid hücrenin birleşmesini içerir. Toprağa dökülen sporlar rüzgarla ya da böceklerle çevreye dağılır ve toprakta yıllarca yaşayabilir. Mantarlar nemli ortamlarda gelişirler, bu nedenle yağmurlardan sonra topraktaki sporlar çimlenerek mantarları oluştururlar. Tek hücreli mantarlar ise tomurcuklanarak çoğalabilirler. Suda yaşayanlarda eşeysiz üreme daha çok hareket organeli (yani flagellum) bulunan zoosporlar ile olur.
Yaşam döngülerinde iki safha bulunmaktadır. Bunlar;
- Somatik safha: Mantarın beslenme ve besinsel aktivitelerini yerine getirdiği safha,
- Üreme safhası: Sporların üretimi, somatik yapıların diğer üreme yapılarında kullanıldığı safha.
Üç değişik somatik yapı görülebilir. Bunlar;
- Plasmodium ya da pseudoplasmodium denilen çok nukleuslu bir yapı,
- Bir hücreden ibaret bir yapı,
- Hifsi bir yapıdadırlar.
- Hifler, renksiz, ince, uzun iplikler olup yan yana gelerek miselyum adı verilen dokuyu, miselyumlar da tallus adı verilen yapıyı oluşturur.
Mantarların yaşam döngüsü her şekilde spor oluşumuyla sonuçlanan eşeyli ve eşeysiz üremeyi kapsamaktadır. Hem eşeyli hem eşeysiz üreme safhalarını içeren tüm yaşam döngüsü "holomorf" diye bilinir. Eşeysiz üreme sporları ve ilgili üreme yapılarının gözlendiği evre "anamorf" (imperfect) evredir. Eşeyli üreme yapılarının gözlendiği evre ise "telemorf" (perfect) evre adını alır.
Önemleri
Mantarlar insanlık tarihi açısından büyük öneme sahiptirler. Ekosistemin önemli parçalarıdır. Son iki milyar yıldır bitki ve hayvansal yapıları çürüttükleri bilinmektedir. Bu yapılardaki elementlerin serbest bırakılmaları mantarlar tarafından sağlanır. Orman ekosistemlerinde karbondioksit salınımı gerçekleştirmektedirler. Ayrıca toprağın yapısını bitki gelişimi için uygun hâle getirirler. "Mikoriza" denilen ortaklıklar oluşturarak bitkilerin köklerine tutunurlar ve bitki köklerinden karbonhidrat alırlar, bu sırada bitki de mantarın hifleri yardımı ile topraktan su ve suda çözünen tuzları emer. Bazı eklembacaklı türlerinde "" denen yapılar olarak bulunurlar ve selüloz sindirimine yardımcı olurlar.
Alglerle birleşerek ekosistem için çok önemli olan likenleri oluştururlar. Bazı parazitik mantarlardan tarım zararlıları ve hastalıklarıyla biyolojik mücadelede yararlanılmaktadır. Bazı marketlerde "Collego" adıyla satılan ürün, yabancı otlarla mücadelede kullanılan Colletotrichum gloeosporoides türünden elde edilen bir mikoherbisitdir.
Gerçek mantarlardan olan mayalar, fırıncılık ve fermantasyon endüstrisinin temelini oluştururlar. Alkollü içki endüstrisinin temelini de mantarlar oluşturmaktadır. Bununla beraber, sitrik asidin endüstriyel olarak üretilmesinde ve bazı peynir tiplerinin hazırlanmasında da (rokfor, gorgonzola, kamembert gibi) kullanılırlar. Penisilin gibi birçok yararlı antibiyotiğin, , biyotin, riboflavin gibi bazı vitaminlerin; ergotamin, kortizon gibi önemli ilaçların kullanılmasında yine mantarlardan yararlanılmaktadır. Amilaz, gibi enzimler; gibberellin gibi bazı hormonlar da mantarlardan yararlanılarak üretilmektedir. Ayrıca genetik çalışmalarda kullanılan Neurospora cinsi yine bir mantardır.
Mantarlardan insanların çeşitli amaçlarla yararlandıkları cinslerden bazıları; fermantasyon yaparak alkollü içkilerin hazırlanmasında ve ekmek yapımında kullanılan Saccharomyces türleri, antibiyotik eldesinde kullanılan Penicillium türleri ve ergot alkaloidlerinin elde edildiği Claviceps purpureadır.
Yetiştiriciliği
Avrupa, Amerika, Çin ve Japonya'da gıda olarak mantar yetiştirme bir endüstri hâlini almıştır. Çin'de mantar yetiştiriciliği 600 yıl öncesine kadar dayanır. Avrupa'da ise 1650'li yıllarda Fransa'da kültür mantarı yetiştiriciliği başlamıştır. Şili gibi bazı Güney Amerika ülkelerinde Aztekler zamanından beri bilinen (Ustilago maydis), bazı mısır tarlaları özellikle bu mantar ile enfekte edilerek üretimi yapılmakta ve yenilmektedir. Mantarlar gelişmek için; nem, sıcaklık, 4-7 arası pH, oksijen, az miktarda ışığa ihtiyaç duyarlar.
Zararları ve zehirlenme
Birçok yabani mantar doğadan toplanıp yenebilir ve çoğunun kültür türlerinden daha lezzetli olduğu söylenir. Fakat doğal yetişmiş mantarları toplayan kişi bu konuda uzman olmadığı takdirde zehirlenme ve ölümlerle karşılaşılabilir. Çünkü bazı mantarların çok küçük bir miktarı bile insanı öldürecek kadar zehirlidir. Zehirli mantarları zehirsizlerden ayırmak için genel bir kural yoktur.
Yenebilen ve zehirli mantarlar yan yana yetişebilirler. Bazı yenebilen ve zehirli türler birbirine o kadar benzer ki bunu ancak bir mantarbilimci ayırt edebilir. Zehirli mantarların tadı yenebilen mantarlarınkinden farklı değildir. Rengi, kokusu ve tadı ile bir mantarın zehirli olup olmadığı anlaşılamaz.
Mantarların insan ve hayvanlarda oluşturduğu hastalıklara genel anlamıyla "" denir. Tropikal ülkelerde mikozlar yaygındır.AIDS, kanser, şeker hastalıkları, organ nakli gibi durumlarda doğal veya yapay olarak bağışıklık sistemi baskılandığı için mantar enfeksiyonları ortaya çıkabilir. Mantar sporları havaya karışarak insanda alerji ve astıma sebep olabilirler. Bitkilerde parazitik mantarlar hastalıklara neden olurlar. Bazı mantar türleri bitkiler üstünde yaşar ve besinini bitkilerden sağlar. Bitki öldüğündeyse kendi besinini üreterek yaşamını sürdürür. Özellikle tek cins ürüne dayalı tarımda (patates, pirinç gibi) büyük kayıplara yol açabilirler. Örneğin 1840'lı yıllarda İrlanda'da baş gösteren kıtlığa patates mildiyösü (Phytophthora infestans) neden olmuştur. Bu felâketten dolayı bir milyondan fazla insan ölmüştür. 1943'te ise Bangladeş'te Helminthosporium oryzae diye bilinen tür, pirinç ürününü yok ederek kıtlığa neden olmuştur.
Ayrıca, mantarlar hakkındaki yanlış inançlar da zehirlenme olaylarını arttırıcı etki yapar. Zehirli mantarları salyangozların yemediği, ağaçlarda yetişen mantarların zehirsiz olduğu, mantarı yoğurtla yemenin zehirlenmeyi önlediği, zehirli mantarların iç kısmının koparılınca mavileştiği ve kurutulmuş mantarların zehirlemediği gibi bilgiler yanlıştır. Bu bilgilere güvenerek mantar yemek kesinlikle doğru değildir.
Mantarlar, ılıman iklimlerde elbiselerin, kameraların, teleskopların, mikroskopların ve diğer optik malzemelerin küflenerek zarar görmesine neden olurlar. Petrol ürünleri, deri gibi organik maddeler de mantarların besin olarak kullandığı ürünlerdir. Çürükçül mantarlar aynı zamanda tomruk ve kerestelerin, ağaçtan yapılmış eşyaların çürüyerek kullanılamaz hale gelmesinden de sorumludurlar. Ayrıca evlerde, marketlerde besinleri bozarak milyarlarca dolarlık zarara neden olurlar. Gıdalarda oluşturdukları mikotoksinlerle toksik zehirlenmelere yol açabilirler. Özellikle ve aflatoksinler, böbreklerde ve karaciğerde hasarlara neden olurlar. "Çavdar mahmuzu" diye bilinen mantar, çavdarın ununa karışıp yenmesiyle ergotizm denilen hastalığa neden olmaktadır. Bu hastalık hayvanlarda ve insanlarda yavru düşüklüğüne neden olmakta ve ölümlerede yol açabilmektedir. Bazı mikotoksik mantarlar Vietnam ve Afganistan'da biyolojik silah olarak kullanılmıştır.
Su Mantarları
Suda yaşayan mantarlar eşeysiz olarak kamçılı zoosporlarla ve eşeyli üreme izogami, aniogami, oogami, gametagogami veya soma-togami ile olur.
Sümüksü Mantarlar :
Algsi Mantarlar :
Sınıflandırılmaları
Sınıflandırmada bitkiler âlemi içinde ele alınmaları bilim adamları arasında uzun yıllar tartışma konusu olmuştur. Her ne kadar Uluslararası Botanik Nomenklatür Kodunun kurallarına göre adlandırılıp sınıflandırılsa da, bitkilerden farklı bir âlem olarak ele alınmışlardır. İlk taksonomik gruplandırılma eşeysel sporlarına göre yapılmıştır. Günümüze kadar mantarlar, gamet, , ve sporlarının özelliklerine, hayat döngülerindeki sitolojik ve morfolojik özelliklerine göre sınıflandırılmıştır.
Mantarlara ait ilk sınıflandırma Linnaeus tarafından yapılmıştır. "Species Plantarum" adlı kitabında mantarları Cryptogamia Fungi sınıfında toplamıştır. İlk modern mikolog ve mikolojinin kurucusu olan , mantarları 1719'da yayımladığı "Nova Genera Plantarum" adlı eserinden toplamıştır.Carl Woese (1981), sınıflandırmasını filogenetik kurallara göre yapılmıştır.Monofiletik grup olarak düşünülmüş olan mantarlar, artık üç farklı grup olarak düşünülmektedir. Bu sınıflandırma fungi olarak bilinen organizmaların birbirleriyle sıkı bir ilişki içinde olmadıklarını kabul eder. Buna gore mantarlar;
- Âlem : Fungi
- Bölüm : Chytridiomycota
- Bölüm : Zygomycota
- Bölüm : Ascomycota
- Bölüm : Basidiomycota
- Âlem :
- Bölüm :
- Bölüm :
- Bölüm :
- Âlem : Protista
- Bölüm :
- Bölüm :
- Bölüm :
- Bölüm :
Yenilebilen mantarlar
Ölümcül seviyede zehirli olan mantar türlerinin sayısı tüm mantar türlerinin sayısına oranlandığında oldukça azdır. Diğer zehirli mantarların bir kısmı ise pişirildiklerinde bu niteliklerini kaybetmektedir. Doğadan toplanan yenilebilen mantar türlerinin sayısı ise hiç de az değildir. Bu türlere ekonomik değerleri ve lezzetleriyle köylülerin bütçelerine ciddi katkılar sağlayan Morchella (Kuzu Göbeği) Mantarları iyi bir örnek teşkil eder. Zehirli ve yenilebilen bazı mantar türlerinin ayırdedilmesindeki bazı zorluklar ve yaşanan ölüm olayları nedeniyle kültür mantarlarının yiyecek olarak tüketilmesi önerilmektedir. Mantarların yenilebilen bir türü olan parazitler bitkilerde de bulunur. Bu durumda ilişki tek yönlüdür. Bu parazit içine girdiği bitkiye anında bulaşır ve öldürür.
Yenilebilen mantar türleri
Kaynakça
- ^ Deacon J (2005). Fungal Biology. Cambridge, Massachusetts: Blackwell Publishers. ss. 4 and passim. ISBN .
- ^ a b c d e f g h i A. Usame Tamer, Mikolojiye Giriş
- ^ . 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2007.
- ^ a b . 11 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2007.
- ^ a b c . 20 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2007.
- ^ . 2 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2007.
- ^ a b . 4 Ocak 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2007.
- ^ a b (PDF). 27 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2008.
- ^ . 31 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2008.
- ^ . 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2008.
- ^ . 12 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2008.
- ^ ARSLAN, Cihangir (3 Şubat 2013). "Su Mantarları". ETARIM.NET. 26 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ağustos 2023.
- ^ . 15 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2008.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
Mantarlar hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikitür'de taksonomi |
- Genel bilgiler 25 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Acta Fungorum24 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kültür mantarı bilgiler, üretim, satış 16 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Niçin Mantar Konusu? 26 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mantarlar Latince fungi tekil hali fungus cok sayida cok hucreli ve tek hucreli okaryotik canliyi kapsayan bir biyolojik alemin adidir Maya gibi mikroorganizmalardan kuf ve kadar pek cok uyesi olan bu canlilar grubu halk arasinda genellikle sadece tanimlamak icin kullanilir Biyoloji alaninda mantarlari inceleyen bilim dalina mikoloji denir Mantarlar Yasadigi donem araligi 410 8 0 myo Pragiyen Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNMakroskobik ve mikroskobik mantarlar Biyolojik siniflandirmaUst alem Eukaryota sirasiz Unikonta sirasiz Obazoa sirasiz Opisthokonta sirasiz Holomycota sirasiz Alem Fungi Linnaeus 1753BolumlerAscomycota Basidiomycota Chytridiomycota Zygomycota Mantarlar alemine giren tum canlilar belirli ortak ozellikler gosterirler ve bu ozelliklerinden oturu ne hayvanlar ne de bitkiler alemi icerisinde siniflandirilabilirler Mantarlar grubuna giren tum canlilar hayvanlar gibi heterotrofturlar yani besinlerini disaridan almak zorundadirlar Bu yonleriyle fotosentez yaparak kendi besinlerini ureten bitkilerden ayrilirlar Fakat tipki bitki hucrelerinde oldugu gibi mantar hucrelerinde de hucre zarina ek olarak bir de hucre duvari bulunur Hucre duvarlarinda bitkilerdeki hucre duvari yapi maddesi olan seluloz yerine kitin maddesi bulunur Kitin hayvanlara ozgu bir karbonhidrat olup boceklerin ve kabuklularin dis iskeletlerinde yapi maddesi olarak kullanilir Mantarlar dunyanin hemen her yerinde bulunurlar Nemli yerlerde daha cokturlar Yeryuzunde 1 5 milyon kadar mantar turu oldugu dusunulmekte ise de gunumuzde sadece 69 000 kadar turu tanimlanmistir Mantarlar dogada besin dongusunu saglayan onemli ayristiricilar olduklari icin ekolojik olarak onemli canlilardir Ayrica mayalarin ekmek bira ve sarap gibi urunlerin fermentasyonundaki rolleri ve besin maddesi olarak tuketilmesi bu canlilari ekonomik olarak da onemli bir yere koyar TarihceMantarlarla ilgili sistematik calismalar 250 yillik bir gecmise dayansa da bazilarinin ozellikleri yuzyillardir bilinmektedir Bira uretiminde ekmek hamurunun kabartilmasinda sarap yapiminda insanlik tarihinde hep kullanilmislardir Meksika ve Guatemala halklari bazi halusinojenik mantarlari dini ve mitolojik torenlerde kullanmislardir Yine bazi mantarlar Kuzey Amerika yerlileri ve Cinliler tarafindan tibbi amacla kullanilmislardir Sapkali mantarlarin ilk olarak Proterozoik Devir de 4 milyar 570 milyon yil once ortaya ciktiklari dusunuluyor Insanlarin sapkali mantarlari kullanimiysa Paleolitik Devir e yontma tas devrine kadar uzanir Tarihsel kayitlar sapkali mantarlarin pek de iyi niyetli olmayan amaclar icin kullanildiklarini ortaya koymaktadir II Claudius ve Papa VII Clement in dusmanlari tarafindan zehirli bir mantar turu olan Amanita yla zehirlendigi yazilmistir Bir efsaneye gore de Buddha bir koylunun ona sundugu toprak altinda yetisen bir mantari yedigi icin olmustur UremeleriMantarlar eseyli ureme ve eseysiz uremeyle cogalirlar Her iki durumda da spor olustururlar Sporlar humenium adi verilen yapilarda meydana gelir Eseyli uremeleri iki haploid hucrenin birlesmesini icerir Topraga dokulen sporlar ruzgarla ya da boceklerle cevreye dagilir ve toprakta yillarca yasayabilir Mantarlar nemli ortamlarda gelisirler bu nedenle yagmurlardan sonra topraktaki sporlar cimlenerek mantarlari olustururlar Tek hucreli mantarlar ise tomurcuklanarak cogalabilirler Suda yasayanlarda eseysiz ureme daha cok hareket organeli yani flagellum bulunan zoosporlar ile olur Yasam dongulerinde iki safha bulunmaktadir Bunlar Somatik safha Mantarin beslenme ve besinsel aktivitelerini yerine getirdigi safha Ureme safhasi Sporlarin uretimi somatik yapilarin diger ureme yapilarinda kullanildigi safha Uc degisik somatik yapi gorulebilir Bunlar Plasmodium ya da pseudoplasmodium denilen cok nukleuslu bir yapi Bir hucreden ibaret bir yapi Hifsi bir yapidadirlar Hifler renksiz ince uzun iplikler olup yan yana gelerek miselyum adi verilen dokuyu miselyumlar da tallus adi verilen yapiyi olusturur Mantarlarin yasam dongusu her sekilde spor olusumuyla sonuclanan eseyli ve eseysiz uremeyi kapsamaktadir Hem eseyli hem eseysiz ureme safhalarini iceren tum yasam dongusu holomorf diye bilinir Eseysiz ureme sporlari ve ilgili ureme yapilarinin gozlendigi evre anamorf imperfect evredir Eseyli ureme yapilarinin gozlendigi evre ise telemorf perfect evre adini alir OnemleriMantarlar insanlik tarihi acisindan buyuk oneme sahiptirler Ekosistemin onemli parcalaridir Son iki milyar yildir bitki ve hayvansal yapilari curuttukleri bilinmektedir Bu yapilardaki elementlerin serbest birakilmalari mantarlar tarafindan saglanir Orman ekosistemlerinde karbondioksit salinimi gerceklestirmektedirler Ayrica topragin yapisini bitki gelisimi icin uygun hale getirirler Mikoriza denilen ortakliklar olusturarak bitkilerin koklerine tutunurlar ve bitki koklerinden karbonhidrat alirlar bu sirada bitki de mantarin hifleri yardimi ile topraktan su ve suda cozunen tuzlari emer Bazi eklembacakli turlerinde denen yapilar olarak bulunurlar ve seluloz sindirimine yardimci olurlar Mantarlar nemli olan her yerde yetisebilirler Alglerle birleserek ekosistem icin cok onemli olan likenleri olustururlar Bazi parazitik mantarlardan tarim zararlilari ve hastaliklariyla biyolojik mucadelede yararlanilmaktadir Bazi marketlerde Collego adiyla satilan urun yabanci otlarla mucadelede kullanilan Colletotrichum gloeosporoides turunden elde edilen bir mikoherbisitdir Gercek mantarlardan olan mayalar firincilik ve fermantasyon endustrisinin temelini olustururlar Alkollu icki endustrisinin temelini de mantarlar olusturmaktadir Bununla beraber sitrik asidin endustriyel olarak uretilmesinde ve bazi peynir tiplerinin hazirlanmasinda da rokfor gorgonzola kamembert gibi kullanilirlar Penisilin gibi bircok yararli antibiyotigin biyotin riboflavin gibi bazi vitaminlerin ergotamin kortizon gibi onemli ilaclarin kullanilmasinda yine mantarlardan yararlanilmaktadir Amilaz gibi enzimler gibberellin gibi bazi hormonlar da mantarlardan yararlanilarak uretilmektedir Ayrica genetik calismalarda kullanilan Neurospora cinsi yine bir mantardir Mantarlardan insanlarin cesitli amaclarla yararlandiklari cinslerden bazilari fermantasyon yaparak alkollu ickilerin hazirlanmasinda ve ekmek yapiminda kullanilan Saccharomyces turleri antibiyotik eldesinde kullanilan Penicillium turleri ve ergot alkaloidlerinin elde edildigi Claviceps purpureadir YetistiriciligiUstilago maydis mantari Sili gibi bazi ulkelerde misir bitkisinde yetistirilir ve gida olarak kullanilir Avrupa Amerika Cin ve Japonya da gida olarak mantar yetistirme bir endustri halini almistir Cin de mantar yetistiriciligi 600 yil oncesine kadar dayanir Avrupa da ise 1650 li yillarda Fransa da kultur mantari yetistiriciligi baslamistir Sili gibi bazi Guney Amerika ulkelerinde Aztekler zamanindan beri bilinen Ustilago maydis bazi misir tarlalari ozellikle bu mantar ile enfekte edilerek uretimi yapilmakta ve yenilmektedir Mantarlar gelismek icin nem sicaklik 4 7 arasi pH oksijen az miktarda isiga ihtiyac duyarlar Zararlari ve zehirlenmeMantarlar bitkilerde cogunlukla hastaliga neden olurlar Bircok yabani mantar dogadan toplanip yenebilir ve cogunun kultur turlerinden daha lezzetli oldugu soylenir Fakat dogal yetismis mantarlari toplayan kisi bu konuda uzman olmadigi takdirde zehirlenme ve olumlerle karsilasilabilir Cunku bazi mantarlarin cok kucuk bir miktari bile insani oldurecek kadar zehirlidir Zehirli mantarlari zehirsizlerden ayirmak icin genel bir kural yoktur Yenebilen ve zehirli mantarlar yan yana yetisebilirler Bazi yenebilen ve zehirli turler birbirine o kadar benzer ki bunu ancak bir mantarbilimci ayirt edebilir Zehirli mantarlarin tadi yenebilen mantarlarinkinden farkli degildir Rengi kokusu ve tadi ile bir mantarin zehirli olup olmadigi anlasilamaz Mantarlarin insan ve hayvanlarda olusturdugu hastaliklara genel anlamiyla denir Tropikal ulkelerde mikozlar yaygindir AIDS kanser seker hastaliklari organ nakli gibi durumlarda dogal veya yapay olarak bagisiklik sistemi baskilandigi icin mantar enfeksiyonlari ortaya cikabilir Mantar sporlari havaya karisarak insanda alerji ve astima sebep olabilirler Bitkilerde parazitik mantarlar hastaliklara neden olurlar Bazi mantar turleri bitkiler ustunde yasar ve besinini bitkilerden saglar Bitki oldugundeyse kendi besinini ureterek yasamini surdurur Ozellikle tek cins urune dayali tarimda patates pirinc gibi buyuk kayiplara yol acabilirler Ornegin 1840 li yillarda Irlanda da bas gosteren kitliga patates mildiyosu Phytophthora infestans neden olmustur Bu felaketten dolayi bir milyondan fazla insan olmustur 1943 te ise Banglades te Helminthosporium oryzae diye bilinen tur pirinc urununu yok ederek kitliga neden olmustur Ayrica mantarlar hakkindaki yanlis inanclar da zehirlenme olaylarini arttirici etki yapar Zehirli mantarlari salyangozlarin yemedigi agaclarda yetisen mantarlarin zehirsiz oldugu mantari yogurtla yemenin zehirlenmeyi onledigi zehirli mantarlarin ic kisminin koparilinca mavilestigi ve kurutulmus mantarlarin zehirlemedigi gibi bilgiler yanlistir Bu bilgilere guvenerek mantar yemek kesinlikle dogru degildir Mantarlar iliman iklimlerde elbiselerin kameralarin teleskoplarin mikroskoplarin ve diger optik malzemelerin kuflenerek zarar gormesine neden olurlar Petrol urunleri deri gibi organik maddeler de mantarlarin besin olarak kullandigi urunlerdir Curukcul mantarlar ayni zamanda tomruk ve kerestelerin agactan yapilmis esyalarin curuyerek kullanilamaz hale gelmesinden de sorumludurlar Ayrica evlerde marketlerde besinleri bozarak milyarlarca dolarlik zarara neden olurlar Gidalarda olusturduklari mikotoksinlerle toksik zehirlenmelere yol acabilirler Ozellikle ve aflatoksinler bobreklerde ve karacigerde hasarlara neden olurlar Cavdar mahmuzu diye bilinen mantar cavdarin ununa karisip yenmesiyle ergotizm denilen hastaliga neden olmaktadir Bu hastalik hayvanlarda ve insanlarda yavru dusuklugune neden olmakta ve olumlerede yol acabilmektedir Bazi mikotoksik mantarlar Vietnam ve Afganistan da biyolojik silah olarak kullanilmistir Su MantarlariSuda yasayan mantarlar eseysiz olarak kamcili zoosporlarla ve eseyli ureme izogami aniogami oogami gametagogami veya soma togami ile olur Sumuksu Mantarlar Algsi Mantarlar SiniflandirilmalariMikroskobik bir mantarin hifleri ve sporlari Siniflandirmada bitkiler alemi icinde ele alinmalari bilim adamlari arasinda uzun yillar tartisma konusu olmustur Her ne kadar Uluslararasi Botanik Nomenklatur Kodunun kurallarina gore adlandirilip siniflandirilsa da bitkilerden farkli bir alem olarak ele alinmislardir Ilk taksonomik gruplandirilma eseysel sporlarina gore yapilmistir Gunumuze kadar mantarlar gamet ve sporlarinin ozelliklerine hayat dongulerindeki sitolojik ve morfolojik ozelliklerine gore siniflandirilmistir Mantarlara ait ilk siniflandirma Linnaeus tarafindan yapilmistir Species Plantarum adli kitabinda mantarlari Cryptogamia Fungi sinifinda toplamistir Ilk modern mikolog ve mikolojinin kurucusu olan mantarlari 1719 da yayimladigi Nova Genera Plantarum adli eserinden toplamistir Carl Woese 1981 siniflandirmasini filogenetik kurallara gore yapilmistir Monofiletik grup olarak dusunulmus olan mantarlar artik uc farkli grup olarak dusunulmektedir Bu siniflandirma fungi olarak bilinen organizmalarin birbirleriyle siki bir iliski icinde olmadiklarini kabul eder Buna gore mantarlar Alem FungiBolum Chytridiomycota Bolum Zygomycota Bolum Ascomycota Bolum Basidiomycota dd dd dd dd dd Alem Bolum Bolum Bolum dd dd dd dd dd Alem ProtistaBolum Bolum Bolum Bolum dd dd dd dd dd dd dd dd Yenilebilen mantarlarOlumcul seviyede zehirli olan mantar turlerinin sayisi tum mantar turlerinin sayisina oranlandiginda oldukca azdir Diger zehirli mantarlarin bir kismi ise pisirildiklerinde bu niteliklerini kaybetmektedir Dogadan toplanan yenilebilen mantar turlerinin sayisi ise hic de az degildir Bu turlere ekonomik degerleri ve lezzetleriyle koylulerin butcelerine ciddi katkilar saglayan Morchella Kuzu Gobegi Mantarlari iyi bir ornek teskil eder Zehirli ve yenilebilen bazi mantar turlerinin ayirdedilmesindeki bazi zorluklar ve yasanan olum olaylari nedeniyle kultur mantarlarinin yiyecek olarak tuketilmesi onerilmektedir Mantarlarin yenilebilen bir turu olan parazitler bitkilerde de bulunur Bu durumda iliski tek yonludur Bu parazit icine girdigi bitkiye aninda bulasir ve oldurur Yenilebilen mantar turleri Mycena interruptaBoletus edulisCoprinus comatusBir yer yildizi Geastrum saccatumMorchella esculentaAgaricus campestris Amanita caesarea Boletus edulis Cantharellus cibarius Coprinus comatus Fistulina hepatica Lactarius deliciosus Lactarius salmonicolor Lactarius volemus var var Pleurotus ostreatusKaynakca Deacon J 2005 Fungal Biology Cambridge Massachusetts Blackwell Publishers ss 4 and passim ISBN 978 1 4051 3066 0 a b c d e f g h i A Usame Tamer Mikolojiye Giris 3 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2007 a b 11 Subat 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2007 a b c 20 Kasim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2007 2 Aralik 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2007 a b 4 Ocak 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2007 a b PDF 27 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2008 31 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2008 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Ocak 2008 12 Ocak 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Ocak 2008 ARSLAN Cihangir 3 Subat 2013 Su Mantarlari ETARIM NET 26 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Agustos 2023 15 Mart 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2008 Ayrica bakinizAflatoksin Halusinojen mantarlar Mikoloji Zehirli mantarlarDis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Mantarlar hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikitur de taksonomiGenel bilgiler 25 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Acta Fungorum24 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kultur mantari bilgiler uretim satis 16 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nicin Mantar Konusu 26 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde