Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Egzotik tür (sokulmuş tür, yerel olmayan tür) yerel yaşam alanı dışına insanlar tarafından bilinçli olarak ya da istemeyerek getirilmiş ve burada yaşamaya başlamış olan türdür. Yerel olmayan türler girdikleri ekosistemler üzerinde çeşitli etkiler gösterebilirler. Sokuldukları bölge dışına da yayılmış olan egzotik türlere istilacı türler adı verilir. Egzotik türlerin etkileri oldukça değişkenlik gösterir. Bazı egzotik türlerin sokuldukları ekosistem üzerinde yıkıcı olumsuz etkileri olabilirken bazılarının ya etkisi olmaz ya da önemsiz derecede etkileri olabilir. Bazı egzotik türler, zararlılarla mücadele etmek için bilinçli olarak ekosistemlere sokulmuştur. Biyolojik mücadele amacıyla kimyasal pestisitlerin yerine kullanılan bu türler tarım için yararlı olarak görülebilirler. Bazı durumlarda ise uzun vadede etkilerin yararlı mı zararlı mı olacağı tam olarak bilinememektedir.
Egzotik türlerin doğal çevre üzerindeki etkileri bilim insanları, hükûmetler, çiftçiler ve diğer ilgiler tarafından giderek daha da çok irdelenmektedir.
Yayılma yöntemleri
Bir türün, doğal yaşam alanı dışına taşınması insan tarafından gerçekleştirildiğinde tanım itibarıyla "egzotik tür" olarak adlandırılmaktadır. Bu türlerin farklı yaşam alanlarına yayılmasında insanlar bilinçli ya da bilinçsiz olarak rol almış olabilir. Bilinçli olarak yapılan yaygınlaştırma ya bu türlerin sokuldukları ekosistemler de insanlara bir şekilde yararlı olacağına inanan bireyler ya da gruplar tarafından yapılmış olabilir ya da bu egzotik türlerin sokuldukları ekosistemler üzerinde potansiyel etkilerinin ne olduğuna bakmadan yapılmış olabilir. Bilinçsiz yapılan yayılmalar is genellikle insan hareketlerinin bir yan ürünüdür. Egzotik türlerin sokuldukları yerlerde daha sonra yaşam alanlarını büyütmeleri ise insan eylemlerinin yanı sıra kendiliğinden de olabilmektedir.
Bilinçli yayılma
İnsanlar tarafından yeni bir yere getirilen türler iki şekilde yayılabilmektedir. İlkinde doğal olarak yetişmesi için bilerek yayılırlar ve başarılı bir şekilde yayılmaları için gerekirse birkaç sefer bu yayma tekrar edilebilir. İkinci yolda ise yeni bölgelerde evcil olarak yetiştirilen hayvan türleri ile kültürü yapılan bitkiler kendi kendilerine yayılarak bağımsız popülasyonlar oluşturabilirler. Evcillikten kaçn hayvanlar ile kültürü yapılan bitkilerin tohumlarının dağılması sonucu bir yerde tutunan bitkiler de bölgeye getirilişleri insanlar tarafından bilinçli olarak yapıldığı için bu kategoriye dahil edilmişlerdir.
Ekonomik nedenler
Bir ekosisteme yeni bir türün sokulmasının en yaygın nedenlerinden biri bu eylemden beklenen ekonomik yarardır. Hatta yerel olmayan türler sokuldukları bölgenin kültüründe ve çevresel koşullarında çok sık rastlanan bir unsur hâline de gelebilmektedirler. Örneğin soya, kivi, buğday, bal arısının yanı sıra Amerika bizonu ile dışındaki tüm çiftlik hayvanları Kuzey Amerika için egzotik türlerdir. ABD'nin kullandığı gıdaların %96'sını yerel olmayan türler oluşturmaktadır.
Ekonomik olarak yarar sağlaması amacıyla yeni ekosistemlere sokulmuş türlere diğer bazı örnekler şunlardır:
- Sazan ABD'ye ilk olarak potansiyel bir gıda kaynağı olarak getirilmiştir.
- Ampullariidae familyası salyangozlar Güneydoğu Asya'ya protein kaynağı olması için salınmış, daha sonra Hawaii gibi yerlere de gıda endüstrisi için sokulmuştur.
- Alaska'da çeşitli adalara yerleştirilen tilkiler oluşturduğu yeni popülasyonlar kürk ticareti için yeni kaynaklar oluşturmuştur.
- Çiftlik hayvanlarının gübrelerinin etkisini azaltmak amacıyla büyük bir proje ile Avustralya'ya getirilen gübre böceğinin yirmi türü bu kıtaya yerleşmiştir.
- Monteri çamı (Pinus radiata), ticarî amaçla kereste olarak kullanılmak üzere, Kaliforniya'dan getirtilerek Avustralya ve Yeni Zelanda'ya yerleştirilmiştir.
Yukarıdaki örnekler, insanlar tarafından ekonomik yarar için yerleştirilmiş türlerin çok küçük bir bölümünü göstermektedir.
-
![image]()
Sığır Bos primigenius taurus tüm dünyaya yayılmış bir egzotik türdür. -
![image]()
-
![image]()
Buğday Triticum, doğal yaşam alanı Mezopotamya'dan tüm dünyaya yayılmıştır. -
![image]()
Doğu Asya'ya özgü türü sülün Avrupa'ya dekoratif amaçlı olarak sokulmuştur. -
![image]()
Tavuk Gallus gallus domesticus, Asya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.
Kaynakça
- ^ Dov Sax, Aug 2008. The Proceedings of the National Academy of Sciences 6 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ David Pimentel, Lori Lach, Rodolfo Zuniga, and Doug Morrison, Environmental and Economic Costs Associated with Non-Indigenous Species in the United States, College of Agriculture and Life Sciences, Cornell University (Ithaca, New York), 12 Haziran 1999.
- ^ Naylor, R.L., S.L. Williams, and D.R. Strong. 2001. Aquaculture—a gateway for exotic species. Science 294: 1655–56.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Egzotik tur sokulmus tur yerel olmayan tur yerel yasam alani disina insanlar tarafindan bilincli olarak ya da istemeyerek getirilmis ve burada yasamaya baslamis olan turdur Yerel olmayan turler girdikleri ekosistemler uzerinde cesitli etkiler gosterebilirler Sokulduklari bolge disina da yayilmis olan egzotik turlere istilaci turler adi verilir Egzotik turlerin etkileri oldukca degiskenlik gosterir Bazi egzotik turlerin sokulduklari ekosistem uzerinde yikici olumsuz etkileri olabilirken bazilarinin ya etkisi olmaz ya da onemsiz derecede etkileri olabilir Bazi egzotik turler zararlilarla mucadele etmek icin bilincli olarak ekosistemlere sokulmustur Biyolojik mucadele amaciyla kimyasal pestisitlerin yerine kullanilan bu turler tarim icin yararli olarak gorulebilirler Bazi durumlarda ise uzun vadede etkilerin yararli mi zararli mi olacagi tam olarak bilinememektedir Egzotik turlerin dogal cevre uzerindeki etkileri bilim insanlari hukumetler ciftciler ve diger ilgiler tarafindan giderek daha da cok irdelenmektedir Yayilma yontemleriBir turun dogal yasam alani disina tasinmasi insan tarafindan gerceklestirildiginde tanim itibariyla egzotik tur olarak adlandirilmaktadir Bu turlerin farkli yasam alanlarina yayilmasinda insanlar bilincli ya da bilincsiz olarak rol almis olabilir Bilincli olarak yapilan yayginlastirma ya bu turlerin sokulduklari ekosistemler de insanlara bir sekilde yararli olacagina inanan bireyler ya da gruplar tarafindan yapilmis olabilir ya da bu egzotik turlerin sokulduklari ekosistemler uzerinde potansiyel etkilerinin ne olduguna bakmadan yapilmis olabilir Bilincsiz yapilan yayilmalar is genellikle insan hareketlerinin bir yan urunudur Egzotik turlerin sokulduklari yerlerde daha sonra yasam alanlarini buyutmeleri ise insan eylemlerinin yani sira kendiliginden de olabilmektedir Bilincli yayilma Insanlar tarafindan yeni bir yere getirilen turler iki sekilde yayilabilmektedir Ilkinde dogal olarak yetismesi icin bilerek yayilirlar ve basarili bir sekilde yayilmalari icin gerekirse birkac sefer bu yayma tekrar edilebilir Ikinci yolda ise yeni bolgelerde evcil olarak yetistirilen hayvan turleri ile kulturu yapilan bitkiler kendi kendilerine yayilarak bagimsiz populasyonlar olusturabilirler Evcillikten kacn hayvanlar ile kulturu yapilan bitkilerin tohumlarinin dagilmasi sonucu bir yerde tutunan bitkiler de bolgeye getirilisleri insanlar tarafindan bilincli olarak yapildigi icin bu kategoriye dahil edilmislerdir Ekonomik nedenler Bir ekosisteme yeni bir turun sokulmasinin en yaygin nedenlerinden biri bu eylemden beklenen ekonomik yarardir Hatta yerel olmayan turler sokulduklari bolgenin kulturunde ve cevresel kosullarinda cok sik rastlanan bir unsur haline de gelebilmektedirler Ornegin soya kivi bugday bal arisinin yani sira Amerika bizonu ile disindaki tum ciftlik hayvanlari Kuzey Amerika icin egzotik turlerdir ABD nin kullandigi gidalarin 96 sini yerel olmayan turler olusturmaktadir Ekonomik olarak yarar saglamasi amaciyla yeni ekosistemlere sokulmus turlere diger bazi ornekler sunlardir Sazan ABD ye ilk olarak potansiyel bir gida kaynagi olarak getirilmistir Ampullariidae familyasi salyangozlar Guneydogu Asya ya protein kaynagi olmasi icin salinmis daha sonra Hawaii gibi yerlere de gida endustrisi icin sokulmustur Alaska da cesitli adalara yerlestirilen tilkiler olusturdugu yeni populasyonlar kurk ticareti icin yeni kaynaklar olusturmustur Ciftlik hayvanlarinin gubrelerinin etkisini azaltmak amaciyla buyuk bir proje ile Avustralya ya getirilen gubre boceginin yirmi turu bu kitaya yerlesmistir Monteri cami Pinus radiata ticari amacla kereste olarak kullanilmak uzere Kaliforniya dan getirtilerek Avustralya ve Yeni Zelanda ya yerlestirilmistir Yukaridaki ornekler insanlar tarafindan ekonomik yarar icin yerlestirilmis turlerin cok kucuk bir bolumunu gostermektedir Egzotik turlerSigir Bos primigenius taurus tum dunyaya yayilmis bir egzotik turdur Melilotus sp otlaklarda yem olarak kullanilmak uzere Avrupa dan Amerika ya sokulmus ve egzotik turdur Bugday Triticum dogal yasam alani Mezopotamya dan tum dunyaya yayilmistir Dogu Asya ya ozgu turu sulun Avrupa ya dekoratif amacli olarak sokulmustur Tavuk Gallus gallus domesticus Asya dan tum dunyaya yayilmistir Kaynakca Dov Sax Aug 2008 The Proceedings of the National Academy of Sciences 6 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde David Pimentel Lori Lach Rodolfo Zuniga and Doug Morrison Environmental and Economic Costs Associated with Non Indigenous Species in the United States College of Agriculture and Life Sciences Cornell University Ithaca New York 12 Haziran 1999 Naylor R L S L Williams and D R Strong 2001 Aquaculture a gateway for exotic species Science 294 1655 56