Uganda ya da resmî adıyla Uganda Cumhuriyeti, Afrika kıtasının doğu kesiminde yer alan ve denize kıyısı olmayan bir kara ülkesidir. Ülkenin sınır komşularını kuzeyde Güney Sudan, doğuda Kenya, güneyde çoğu sınırı Victoria Gölü ile oluşan Tanzanya, güneybatıda Ruanda ve batıda ise Kongo Demokratik Cumhuriyeti oluşturmaktadır. Ülkenin başkenti Kampala'dır.
Uganda | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Başkent ve en büyük şehir | Kampala | ||||||
Resmî dil(ler) | İngilizce,Svahilice | ||||||
Diğer diller | , , , , , , | ||||||
Demonim | |||||||
Hükûmet | Cumhuriyet | ||||||
| |||||||
Tarihçe | |||||||
| |||||||
Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 241.550 km2 (81.) | ||||||
• Su (%) | 15,39 | ||||||
Nüfus | |||||||
• 2027 tahminî | 53.365.026 (31.) | ||||||
• 2022 sayımı | 47.896.474 | ||||||
• Yoğunluk | 157,1/km2 | ||||||
GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 106,568 milyar $ (82.) | ||||||
• Kişi başına | 2.585 $ (161.) | ||||||
GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 37,733 milyar $ (94.) | ||||||
• Kişi başına | 956 $ (164.) | ||||||
Gini (2012) | ▼ 41.01 orta | ||||||
İGE (2019) | 0.544 düşük · 159. | ||||||
Para birimi | Uganda şilini (UGX) | ||||||
Zaman dilimi | UTC+3 (Doğu Afrika Saati) | ||||||
Trafik akışı | sol | ||||||
Telefon kodu | +2561 | ||||||
İnternet alan adı | .ug | ||||||
Ülke içerisinde özerk bir krallık olan Buganda Krallığı da yer almaktadır.
İsim
Ülke ismini Uganda'nın güneydoğu bölgesinde yer alan ve özerk bir krallık olan Buganda Krallığı'ndan almaktadır. Bantu gruplarının yaşadığı Buganda'da konuşulan Bantu dilinde temel kelimeye (burada Ganda) gelen ön ek kelimenin anlamını değiştirebilmekteydi. Buna göre Buganda Bagandalılar 'ın yaşadığı ve Luganda dilini konuştukları yer olarak ifade edilmekteydi. Avrupalıların bölgeyle ve Uganda halkıyla ilk teması Tanzanya kıyıları üzerinden olduğu için bu bölgede konuşulan Swahili dilinde -lerin yaşadığı yer anlamına gelen Bu- ön eki yerine U ön eki kullanıldığı için bu bölgeler Avrupalılar tarafından Uganda olarak adlandırılmış ve günümüzde de kullanımı da bu şekilde devam etmektedir.
Coğrafya
Uganda coğrafyasının karakteristik özellikleri arasında göller, Nil Nehri (Beyaz Nil Nehri), derin ormanlar ve savana yer almaktadır. Ülkenin güney bölgesinden Ekvator çizgisi geçmektedir. Uganda'nın en derin noktasını Beyaz Nil nehir yatağı oluşturmakta olup, bu nokta deniz seviyesinden 610 m yüksekte bulunmaktadır. Ülkenin en yüksek noktasını ise Ruwenzori Sıradağı içerisinde yer alan ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti sınırında bulunan 5.109 m yüksekliğe sahip olan 'nın uç noktası olan oluşturmaktadır. Ülke topraklarının büyük bir bölümü deniz seviyesinden ortalama 1.000 m yükseklikte bulunan platolardan oluşmaktadır.
Ülke sahip olduğu 241,038 km²'lik yüzölçümü ile Afrika kıtasının 31., dünyanın ise 80. büyük ülkesidir. Uganda'nın toplamda sahip olduğu 2.698 km'lik sınırdan 765 km'si Demokratik Kongo Cumhuriyeti, 933 km'si Kenya, 169 km'si Ruanda, 435 km'si Güney Sudan ve 396 km'si Tanzanya ile oluşmaktadır. Ülke karasal bir ülke olması sebebiyle açık denizlere kıyısı bulunmamaktadır.
İklim
Ülke genelinde tropikal iklim hakimdir. Ancak ülke topraklarının genelinin 1.000 m ortalamasına sahip olmasından dolayı tropikal iklimin yarattığı sıcaklık hissedilememekte ve serin bir hava hakim olmaktadır. Bu sebepten dolayı ne aşırı bir sıcaklıktan ne de aşırı bir soğuktan bahsedilebilmektedir. Uganda genelinde hava sıcaklıkları gündüz 25 °C ile 30 °C arası, gece ise 17 °C civarı ölçülmektedir. Ülkede ölçülen en uç sıcaklıklar ise 10 °C ve 35 °C düzeyindedir. Özellikle ülkenin kuzeydoğu kesimininde ise yarı kurak iklim yaşanmaktadır. Bu iklim çeşidinde buharlaşma oranı, yıllık yağış ortalaması oranından daha fazla bir konumdadır. Yıllık yağış ortalamaları önceki yıllarda 1.000 mm ile 1.500 mm arasında değişkenlik göstermekteydi ve sadece Aralık-Şubat ile Haziran-Ağustos dönemlerini kapsayan iki kurak dönem yaşanmaktaydı. Ancak günümüzde özellikle kuzey bölgelerde yıllar boyunca yağmur yağmayan kesimler bulunmakta olup, yağmur sezonunun yaşandığı sadece bir dönem görülebilmektedir.
Bitki örtüsü ve yaban hayat
Uganda çok çeşitli bir bitki örtüsüne sahiptir. Doğu Afrika savanalarından Afrika'nın orta kesiminde yer alan yağmur ormanlarına kadar geniş bir yelpaze ülke topraklarında yer almakta olup, bu geniş yelpaze olumlu anlamda da bitki ve hayvan çeşitliliğine yansımaktadır. Ülke genelinde çoğu sınır çevresinde olmak üzere dokuz ulusal park ve altı yaban yaşam rezervleri bulunmaktadır.
Ülkede yaşam bulan yaban hayat yaşanan iç savaşında etkileri ile olumsuz bir tablo çizse de oluşturulan ulusal parklarda hayvanları görmek mümkündür. Ülkede yer alan iki önemli doğal koruma alanı olan ve bu hayvan çeşitliliğini barındırmaktadır. Uganda'ya özgü olan Uganda Antilopu ülkede sık rastlanan hayvanlardan biridir. Ayrıca ülkenin aynı zamanda sembolü konumunda da olan Victoria Gölü kıyılarında çok sık bulunmaktadır.
Nüfus
1950'li yıllarda 5 milyona yakın olarak tespit edilen Uganda nüfusu 2002 yılında 24,3 milyon olarak ifade edilmiştir. Günümüzde ise ülke nüfusunun 2022 tahmini verilerine göre 46,205,893 kişi olduğu belirtilmektedir. Ülke içerisinde uzun yıllar süren iç savaş demografik sorunların doğmasına sebebiyet vermiştir.
Uganda oldukça genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %68,46'sı 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,38'i 65 yaş ve üzerindedir.
0-14 yaş: %48.21 (erkek 10,548,913/kadın 10,304,876)
15-24 yaş: %20.25 (erkek 4,236,231/kadın 4,521,698)
25-54 yaş: %26.24 (erkek 5,202,570/kadın 6,147,304)
55-64 yaş: %2.91 (erkek 579,110/kadın 681,052)
65 yaş ve üzeri: %2.38 (erkek 442,159/kadın 589,053)
Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %26,2 ile düşük bir seviyede olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %3,27 düzeyindedir.
Etnik gruplar
Uganda genelinde 40'tan fazla etnik grup bir arada yaşamaktadır. Bu etnik gruplarının her birinin ayrı dilleri, kültürleri ve gelenekleri olup, bazı etnik gruplarda farklı din de görülebilmektedir.
Ülke genelinde yaşayan nüfusun yarısından fazlasını, yaklaşık olarak %60'ı Bantu etnik grubu üyeleri oluşturmaktadır. Bu topluluklar genel olarak 'nün güneyinde ve batısında yerleşiktirler. Bantu etnik grubu içerisinde çoğunluğu ise ülkeye de isimlerini veren etnik grubudur. Ülkeye ve ülke vatandaşlarına adını veren bu grup nüfusun %16,9'unu teşkil etmektedir. ve etnik grupları ise %8,4'er oran ile en kalabalık ikinci etnik grupları oluşturmaktadırlar.
Etnik Grup | Oran |
---|---|
%16,9 | |
%9,5 | |
%8,4 | |
%6,9 | |
%6,4 | |
%6,1 | |
%4,7 | |
%4,6 | |
Diğer | %36,5 |
Dil
Ülkede İngilizce ile birlikte 2005 yılında kabul edilen yeni yasaya göre de resmi dil statüsündedir. Swahili dili polis ve askerî birliklerde komut dili olarak kullanılmakta olup, sivil hayatta neredeyse hiç kullanılmamaktadır.
Bu dillerin haricinde Uganda içerisinde özerk bir yapıya sahip olan ve geçmişi sömürge dönemi öncesine dayanan Buganda Krallığı'nda ise resmi dil olarak Bantu dil grubu üyesi Luganda dili kullanılmaktadır.
Din
Ülke genelinde yaşayan nüfusun %85'i Hristiyan dinine inanmaktadır. Hristiyan dini içerisinde ise Katolik mezhebine göre yaşamını sürdürenler %42 ile çoğunluğu oluşturmakta olup, %36'sı ise Anglikanizm inancına göre yaşamaktadırlar. Uganda'da çoğunluğu sünni mezhebinin oluşturduğu %12 civarında bir müslüman topluluk yaşamaktadır. Afrika yerel dinlere inanların oranı ise %1 düzeyindedir.
2002 yılında gerçekleştirilen nüfus sayım sonuçlarında nüfus içerisindeki din oranları şu şekilde belirlenmiştir:
Din | 1991 sonuçları | 1991 yüzdesi | 2002 sonuçları | 2002 yüzdesi |
---|---|---|---|---|
Katolik | 7.426.511 | 44,5 | 10.242.594 | 41,9 |
Anglikanizm | 6.541.830 | 39,2 | 8.782.821 | 35,9 |
İslam | 1.758.101 | 10,5 | 2.956.121 | 12,1 |
Pentekostalizm | - | - | 1.129.647 | 4,6 |
Yedinci Gün Adventist Kilisesi | 179.624 | 1,1 | 367.972 | 1,5 |
Ortodoks Kilisesi | 4.738 | 0,0 | 35.505 | 0,1 |
Diğer hristiyan mezhepleri | 101.914 | 0,6 | 286.581 | 1,2 |
Bahailik | - | - | 18.614 | 0,1 |
Diğer hristiyanlık harici dinler | 658.987 | 4,0 | 159.259 | 0,7 |
Yerel dinler | - | - | 241.630 | 1,0 |
Dinsiz | - | - | 212.388 | 0,9 |
Toplam | 16.671.705 | 100,0 | 24.433.132 | 100,0 |
Tarih
Ön tarih
Uganda'nın günümüzde de nüfusun küçük bir kısmını oluşturan, bölgede yaşayan en eski etnik grup konumunda olan ve Pigme ailesine ait topluluk olan Tva etnik grubudur. Günümüzden yaklaşık 2000 yıl önce tarım ile uğraşan Bantu grupları tarafından bölgeden uzaklaştırılmışlardır.
Krallık dönemi
15. yüzyıldan itibaren bölgenin özellikle de güney kesimlerinde birçok krallık kurulmuştur. Bu yeni kurulan krallıklar içerisinde Buganda Krallığı önemli bir yere sahipti. Ayrıca Ankole Krallığı, Bunyoro Krallığı ve Toro Krallığı'da bu yüzyıl içerisinde bu bölgede kurulan krallıklar olmuşlardır.
19. yüzyılda bölgeye Arap tüccarların fildişi ve köle ticareti yapmak adına göl kıyısı kesimlerine gelmesi ile bölge nüfusu İslamiyet ile tanışmış ve islam dini önem kazanmaya başlamıştır.
Himaye dönemi
1860 yılında bölgeye ilk gelen Avrupalılar olan Britanyalı John Hanning Speke ve John Hanning Speke, Nil nehrinin kaynağını da aynı zamanda ilk keşfeden Avrupalılar olmuştur. Bu dönemde Afrika kıtasının doğusunda Avrupalılar sömürgeleştirme süreci de başlamış, bu süreçte buraya gelen grup içerisinde yer alan hem Katolik hem de Protestan misyonerler kısa sürede misyonerlik faaliyetlerinde başarı göstererek birçok halk gruplarını kendi dinlerinin mensubu yapmışlardır.
Uganda 1894 yılında Britanya himayesi altına girmiş, bu süreçte sömürge ekonomisi pamuk ve kahve ekimine öncelik verdirmiştir. Aynı dönemde yapılan demiryolu hattı ile Mombasa, Nairobi üzerinden Kampala ile birleştirilmiştir.
Bağımsızlık
1950'li yıllarda sömürge sisteminden kurtulmak adına adımlar atılmış, partiler kurulmuş ve bir meclis oluşturulmuştur. Yerel temsilciliklerde siyahi yerliler beyaz Avrupalılar kadar temsil hakkı elde ederek bölgede söz sahibi olmuşlardır. 1958 yılında gerçekleştirilen ilk meclis seçimlerinde sonucu Uganda nüfusu milletvekillerini seçmiştir. Uganda 9 Ekim 1962 yılında Büyük Britanya'dan bağımsızlığını ilan etmiş, o güne kadar Kral Mutesa II. unvanı ile Buganda Krallığı'nı yöneten yeni ülkenin ilk devlet başkanı seçilmiştir. Ülkenin bağımsızlığını kazanması ile birlikte ülkenin ikinci başbakanı olan Milton Obote 1966 yılında devlet başkanı Mutesa'yı görevinden uzaklaştırarak kendisini devlet başkanı olarak ilan etmiştir ve başbakanlık görevi 1966 ile 1980 arası kaldırıldı. Obote'nin iktidarı döneminde yaşanan gelişmeler ülke içerisinde sorunlara neden olmuş, birçok işletme kamulaştırılmış, gizli polis teşkilatı vasıtası ile karşıt görüşlülere işkenceler uygulanmıştır.
Obote'nin İngiliz Milletler Topluluğu toplantısı için Singapur'da olduğu bir dönemde bu boşluğu değerlendiren ordu komutanı İdi Amin 25 Ocak 1971 tarihinde gerçekleştirdiği askeri darbe ile Obote'yi görevden uzaklaştırarak devlet yönetimini ele geçirmiş ve kendisini devlet başkanı ilan etmiştir.
Diktatörlük dönemi
İdi Amin diktatör olarak ülkeyi yönettiği 1971 ile 1979 yılları arasında muhalifler başta olmak üzere birçok kişi takip edilmiş, işkence görmüş ve öldürülmüş toplamda da bu süreçte 300.000 kişi cinayetlere kurban gitmiştir. Amin özellikle kendisinin de üyesi olduğu Nilote etnik grubu dışında kalan diğer etnik gruplara karşı da aşırı şiddet uygulamış, Hindistan kökenlilerin başta olduğu ve özellikle günlük ticari hayata yön veren Asya kökenli göçmenleri de şiddet ile ülkeden kovmuştur.
Uganda birliklerinin 1978 yılında bölgesini ilhak etmek amacı ile beklenmedik bir anda Tanzanya'ya saldırması sonucu karşı taarruzda aralarında bugünkü devlet başkanı Yoweri Museveni bulunduğu Uganda isyancı örgütlerin de desteği ile Tanzanya birlikleri 11 Nisan 1979 yılında başkent Kampala'yı ele geçirmişlerdir. Bu gelişmenin ardından ülkeden kaçan Amin önce Libya'ya sonra Irak'a son olarak da Suudi Arabistan'a kaçarak sürgün hayatı yaşamıştır. Eylül 1980'de gerçekleştirilen seçimlerde yeniden devlet başkanı seçilen Milton Obote, seçim hilesi suçlaması ile karşı karşıya kalmış, bunun üzerine Museveni kendisine bağlı isyancı birlikler ile Milton'a karşı mücadeleye girmiştir. Obote'nin ikinci devlet başkanlığı döneminde de ülke sık sık ölümler, baskılar yaşanmış, belli etnik gruplar hedef alınmıştır.
Demokratikleşme
Yoweri Kaguta Museveni az sayıda National Resistance Army birliği ile birlikte başarılı bir gerilla savaşı yürüterek Ocak 1986'da başkent Kampala'yı ele geçirmiştir. Museveni bu olaydan sonra herhangi bir seçim gerçekleştirilmeden kendisini devlet başkanı olarak ilan etmiştir. Uganda'da Şubat 1989'da geçici parlamentoyu oluşturmak adına ilk seçimler gerçekleştirilmiş, Mayıs 1996 yılında da yapılan ilk devlet başkanlığı seçimlerinde de Museveni oyların %75'ini alarak resmen ülkenin devlet başkanı seçilmiştir. 2001 yılı Mart ayında gerçekleştirilen ve yine sadece iktidardaki partinin tek parti olarak katıldığı seçimlerde de oyların %69'unu elde eden Museveni yeniden bu göreve seçilmiştir. 2005 yılında yapılan değişiklik ile o güne kadar yasak olan parti kurma faaliyetleri serbest bırakılmış ve 2006 yılında gerçekleştirilen seçimlerde de ilk defa birden fazla partinin katılımına izin verilmiştir. Bu söz konusu 2006 yılı seçimlerinde yasal olarak iki dönem devlet başkanlığı görevini gerçekleştirdiği için adaylığı mümkün olmayan Museveni, bu durumu çıkartılan yeni bir yasa ile ortadan kaldırarak seçimlere girmiş ve seçimlerde de %59 oy olarak üçüncü dönem için devlet başkanlığı makamına getirilmiştir.
Museveni 18 Şubat 2011 tarihinde gerçekleştirilen yeni seçimlerde 25 yıllık iktidarının ardından bir beş yıl daha bu göreve seçilmiştir. Bu seçimlerde Museveni %68,38 oy oranına ulaşırken, rakibi muhalefet partisi lideri olan oyların sadece %26,01 alabilmiştir. Ülkede seçimler sakin bir ortamda gerçekleşmiş olsa da, Nisan 2011'de ülkede özellikle muhalefet partisi lideri Besigye'nin gözaltına alınması sonucu çatışmalar yaşanmıştır. Bu beş yıllık sürenin sona ermesi neticesinde 18 Şubat 2016 tarihinde gerçekleştirilen yeni devlet başkanlığı seçimlerinde yeniden aday olan Museveni, bu seçimlerden de başarılı bir şekilde ayrılarak otuz yıllık iktidarına beş yıllık bir yönetim süresini daha ekleme imkânı elde etmiştir. Söz konusu seçimlerde oyların %60,6'sını elde eden Museveni, 2011'de rakibi olan Besigye'nin %35,6'da kalması ile seçimlerin galibi olmuştur.
İdari yapılanma
Uganda dört bölgeye ve bölgelere bağlı toplamda 112 ilçeye ayrılmış durumdadır. Bu bölgeler ülke içerisinde herhangi bir idari yapı oluşturmamakta olup, sadece ek bir idari yapıyı ifade etmektedir. 1990'lı yılların ortalarına kadar on ilden ve bu illere bağlı toplam 38 ilçeden oluşan Uganda'da bu yıllardan itibaren daha küçük idari birimler oluşturulmaya başlanmıştır.
Uganda'da bu yıllarda il konumunda olan Nile, Northern, Karamoja, Western, Eastern, North Buganda, Busoga, Central, Southern ve South Buganda söz konusu 90'lı yılların sonundan itibaren küçültülerek ilçe sayısı arttırılmıştır. Buna göre 2000 yılında sekiz, 2001 yılında bir, 2002 yılı sonuna kadar 56, 2005/2006 dönemine kadar 24 yeni ilçe oluşturularak 2006 yılı sonunda 80 ilçeye ulaşılmıştır. Haziran 2010 tarihinden bu yana ülke başkent Kampala'nın da içerisinde bulunduğu 112 ilçeden oluşmaktadır.
Ülkenin dört bölgesine ait veriler şu şekildedir:
Bölge | Nüfus 2002 | Yüzölçümü |
---|---|---|
Merkez | 6.575.425 | 61.403,2 km2 (23.707,9 sq mi) |
Batı | 6.298.075 | 55.276,6 km2 (21.342,4 sq mi) |
Doğu | 6.204.915 | 39.478,8 km2 (15.242,8 sq mi) |
Kuzey | 5.148.882 | 85.391,7 km2 (32.969,9 sq mi) |
Şehir
Uganda, başkent Kampala dışında küçük ölçekli şehirlere sahip olup, başkent hariç sadece Gulu ve 100.000 nüfus sınırını aşmaktadır.
Kaynakça
- ^ "Uganda: Society" 1 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . in Kongre Kütüphanesi . Retrieved 29 June 2009.
- ^ (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010.
- ^ . Uganda İçin Nüfus Tablosu. 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023.
- ^ . Uganda Nüfus Tarihi. 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2023.
- ^ a b c d "Uganda". International Monetary Fund. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2019.
- ^ . World Bank. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017.
- ^ (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ [André Cherpillod: Dictionnaire Étymologique des Noms Géographiques. 2. Auflage. Masson, Paris 1991]
- ^ [Hugo Kastner: Von Aachen bis Zypern, Geographische Namen und ihre Herkunft, Anekdoten, Fakten und Vergleiche ; mehr als 3500 Namen aus aller Welt. Humboldt, Baden-Baden 2007]
- ^ "Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (pdf). Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü. 2007. 24 Aralık 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Ağustos 2008.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2014.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Haziran 2010.
- ^ [ Uganda Constitution (Amendment) Act 2005 (Act No. 11 of 2005): „3. Replacement of article 6 of the Constitution. For article 6 of the Constitution, there is substituted the following: 6. Official language. (1) The official language of Uganda is English. (2) Swahili shall be the second official language in Uganda to be used in such circumstances as Parliament may by law prescribe.“]
- ^ "http://www.ubos.org/". 6 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mart 2014.
|başlık=
dış bağlantı () - ^ [Phares Mukasa Mutibwa (1992). Uganda since independence: a story of unfulfilled hopes. United Kingdom: C. Hurst & Co. Sayfa 65-70]
- ^ (PDF). 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2014.
- ^ "Uganda'da seçim sonrası çatışma". 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Nisan 2014.
- ^ "Museveni 2016'da yeniden başkanlığa seçilmiştir". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2016.
- ^ "Uganda: Administrative units (source: Uganda Bureau of Statistics)". GeoHive. 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Haziran 2013.
Dış bağlantılar
Uganda hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Vikisözlük'te tanımlar | |
Commons'ta dosyalar |
- "Uganda". The World Factbook (2024 bas.). CIA.
- Curlie'de Uganda (DMOZ tabanlı)
- Wikimedia Atlas'da Uganda
- BBC News profili 20 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Vikigezgin'de Uganda ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır. - UG Pulse'da Uganda fotoğrafları 4 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Radio France International - Uganda ordusu 8 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uganda ya da resmi adiyla Uganda Cumhuriyeti Afrika kitasinin dogu kesiminde yer alan ve denize kiyisi olmayan bir kara ulkesidir Ulkenin sinir komsularini kuzeyde Guney Sudan doguda Kenya guneyde cogu siniri Victoria Golu ile olusan Tanzanya guneybatida Ruanda ve batida ise Kongo Demokratik Cumhuriyeti olusturmaktadir Ulkenin baskenti Kampala dir UgandaJamhuri ya Uganda Svahili Republic of Uganda Ingilizce Uganda CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan For God and My Country Ingilizce Tanri ve Ulkem Icin Milli mars Oh Uganda Land of Beauty source source track Baskent ve en buyuk sehirKampalaResmi dil ler Ingilizce SvahiliceDiger diller DemonimHukumetCumhuriyet CumhurbaskaniYoweri Museveni Cumhurbaskani yardimcisiJessica Alupo BasbakanRobinah NabbanjaTarihce Britanya Himayesi1894 Bagimsizlik9 Ekim 1962Yuzolcumu Toplam241 550 km2 81 Su 15 39Nufus 2027 tahmini53 365 026 31 2022 sayimi47 896 474 Yogunluk157 1 km2GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam106 568 milyar 82 Kisi basina2 585 161 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam37 733 milyar 94 Kisi basina956 164 Gini 2012 41 01 ortaIGE 2019 0 544 dusuk 159 Para birimiUganda silini UGX Zaman dilimiUTC 3 Dogu Afrika Saati Trafik akisisolTelefon kodu 2561Internet alan adi ug1 006 Kenya ve Tanzanya dan aramalarda Ulke icerisinde ozerk bir krallik olan Buganda Kralligi da yer almaktadir IsimUlke ismini Uganda nin guneydogu bolgesinde yer alan ve ozerk bir krallik olan Buganda Kralligi ndan almaktadir Bantu gruplarinin yasadigi Buganda da konusulan Bantu dilinde temel kelimeye burada Ganda gelen on ek kelimenin anlamini degistirebilmekteydi Buna gore Buganda Bagandalilar in yasadigi ve Luganda dilini konustuklari yer olarak ifade edilmekteydi Avrupalilarin bolgeyle ve Uganda halkiyla ilk temasi Tanzanya kiyilari uzerinden oldugu icin bu bolgede konusulan Swahili dilinde lerin yasadigi yer anlamina gelen Bu on eki yerine U on eki kullanildigi icin bu bolgeler Avrupalilar tarafindan Uganda olarak adlandirilmis ve gunumuzde de kullanimi da bu sekilde devam etmektedir CografyaUganda cografyasinin karakteristik ozellikleri arasinda goller Nil Nehri Beyaz Nil Nehri derin ormanlar ve savana yer almaktadir Ulkenin guney bolgesinden Ekvator cizgisi gecmektedir Uganda nin en derin noktasini Beyaz Nil nehir yatagi olusturmakta olup bu nokta deniz seviyesinden 610 m yuksekte bulunmaktadir Ulkenin en yuksek noktasini ise Ruwenzori Siradagi icerisinde yer alan ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti sinirinda bulunan 5 109 m yukseklige sahip olan nin uc noktasi olan olusturmaktadir Ulke topraklarinin buyuk bir bolumu deniz seviyesinden ortalama 1 000 m yukseklikte bulunan platolardan olusmaktadir Ulke sahip oldugu 241 038 km lik yuzolcumu ile Afrika kitasinin 31 dunyanin ise 80 buyuk ulkesidir Uganda nin toplamda sahip oldugu 2 698 km lik sinirdan 765 km si Demokratik Kongo Cumhuriyeti 933 km si Kenya 169 km si Ruanda 435 km si Guney Sudan ve 396 km si Tanzanya ile olusmaktadir Ulke karasal bir ulke olmasi sebebiyle acik denizlere kiyisi bulunmamaktadir Iklim Ulke genelinde tropikal iklim hakimdir Ancak ulke topraklarinin genelinin 1 000 m ortalamasina sahip olmasindan dolayi tropikal iklimin yarattigi sicaklik hissedilememekte ve serin bir hava hakim olmaktadir Bu sebepten dolayi ne asiri bir sicakliktan ne de asiri bir soguktan bahsedilebilmektedir Uganda genelinde hava sicakliklari gunduz 25 C ile 30 C arasi gece ise 17 C civari olculmektedir Ulkede olculen en uc sicakliklar ise 10 C ve 35 C duzeyindedir Ozellikle ulkenin kuzeydogu kesimininde ise yari kurak iklim yasanmaktadir Bu iklim cesidinde buharlasma orani yillik yagis ortalamasi oranindan daha fazla bir konumdadir Yillik yagis ortalamalari onceki yillarda 1 000 mm ile 1 500 mm arasinda degiskenlik gostermekteydi ve sadece Aralik Subat ile Haziran Agustos donemlerini kapsayan iki kurak donem yasanmaktaydi Ancak gunumuzde ozellikle kuzey bolgelerde yillar boyunca yagmur yagmayan kesimler bulunmakta olup yagmur sezonunun yasandigi sadece bir donem gorulebilmektedir Bitki ortusu ve yaban hayat Uganda cok cesitli bir bitki ortusune sahiptir Dogu Afrika savanalarindan Afrika nin orta kesiminde yer alan yagmur ormanlarina kadar genis bir yelpaze ulke topraklarinda yer almakta olup bu genis yelpaze olumlu anlamda da bitki ve hayvan cesitliligine yansimaktadir Ulke genelinde cogu sinir cevresinde olmak uzere dokuz ulusal park ve alti yaban yasam rezervleri bulunmaktadir Ulkede yasam bulan yaban hayat yasanan ic savasinda etkileri ile olumsuz bir tablo cizse de olusturulan ulusal parklarda hayvanlari gormek mumkundur Ulkede yer alan iki onemli dogal koruma alani olan ve bu hayvan cesitliligini barindirmaktadir Uganda ya ozgu olan Uganda Antilopu ulkede sik rastlanan hayvanlardan biridir Ayrica ulkenin ayni zamanda sembolu konumunda da olan Victoria Golu kiyilarinda cok sik bulunmaktadir Nufus1950 li yillarda 5 milyona yakin olarak tespit edilen Uganda nufusu 2002 yilinda 24 3 milyon olarak ifade edilmistir Gunumuzde ise ulke nufusunun 2022 tahmini verilerine gore 46 205 893 kisi oldugu belirtilmektedir Ulke icerisinde uzun yillar suren ic savas demografik sorunlarin dogmasina sebebiyet vermistir Uganda oldukca genc bir nufusa sahip olup 2020 tahmini verilerine gore 68 46 si 0 24 yas araligindadir Ulkenin sadece 2 38 i 65 yas ve uzerindedir 0 14 yas 48 21 erkek 10 548 913 kadin 10 304 876 15 24 yas 20 25 erkek 4 236 231 kadin 4 521 698 25 54 yas 26 24 erkek 5 202 570 kadin 6 147 304 55 64 yas 2 91 erkek 579 110 kadin 681 052 65 yas ve uzeri 2 38 erkek 442 159 kadin 589 053 Sehirde yasayanlarin orani 2022 verilerine gore 26 2 ile dusuk bir seviyede olan ulkede nufusun yillik artis orani 2022 tahmini verilerine gore 3 27 duzeyindedir Etnik gruplar Uganda genelinde 40 tan fazla etnik grup bir arada yasamaktadir Bu etnik gruplarinin her birinin ayri dilleri kulturleri ve gelenekleri olup bazi etnik gruplarda farkli din de gorulebilmektedir Ulke genelinde yasayan nufusun yarisindan fazlasini yaklasik olarak 60 i Bantu etnik grubu uyeleri olusturmaktadir Bu topluluklar genel olarak nun guneyinde ve batisinda yerlesiktirler Bantu etnik grubu icerisinde cogunlugu ise ulkeye de isimlerini veren etnik grubudur Ulkeye ve ulke vatandaslarina adini veren bu grup nufusun 16 9 unu teskil etmektedir ve etnik gruplari ise 8 4 er oran ile en kalabalik ikinci etnik gruplari olusturmaktadirlar Etnik Grup Oran 16 9 9 5 8 4 6 9 6 4 6 1 4 7 4 6Diger 36 5Dil Ulkede Ingilizce ile birlikte 2005 yilinda kabul edilen yeni yasaya gore de resmi dil statusundedir Swahili dili polis ve askeri birliklerde komut dili olarak kullanilmakta olup sivil hayatta neredeyse hic kullanilmamaktadir Bu dillerin haricinde Uganda icerisinde ozerk bir yapiya sahip olan ve gecmisi somurge donemi oncesine dayanan Buganda Kralligi nda ise resmi dil olarak Bantu dil grubu uyesi Luganda dili kullanilmaktadir Din Ulke genelinde yasayan nufusun 85 i Hristiyan dinine inanmaktadir Hristiyan dini icerisinde ise Katolik mezhebine gore yasamini surdurenler 42 ile cogunlugu olusturmakta olup 36 si ise Anglikanizm inancina gore yasamaktadirlar Uganda da cogunlugu sunni mezhebinin olusturdugu 12 civarinda bir musluman topluluk yasamaktadir Afrika yerel dinlere inanlarin orani ise 1 duzeyindedir 2002 yilinda gerceklestirilen nufus sayim sonuclarinda nufus icerisindeki din oranlari su sekilde belirlenmistir Din 1991 sonuclari 1991 yuzdesi 2002 sonuclari 2002 yuzdesiKatolik 7 426 511 44 5 10 242 594 41 9Anglikanizm 6 541 830 39 2 8 782 821 35 9Islam 1 758 101 10 5 2 956 121 12 1Pentekostalizm 1 129 647 4 6Yedinci Gun Adventist Kilisesi 179 624 1 1 367 972 1 5Ortodoks Kilisesi 4 738 0 0 35 505 0 1Diger hristiyan mezhepleri 101 914 0 6 286 581 1 2Bahailik 18 614 0 1Diger hristiyanlik harici dinler 658 987 4 0 159 259 0 7Yerel dinler 241 630 1 0Dinsiz 212 388 0 9Toplam 16 671 705 100 0 24 433 132 100 0TarihOn tarih Uganda nin gunumuzde de nufusun kucuk bir kismini olusturan bolgede yasayan en eski etnik grup konumunda olan ve Pigme ailesine ait topluluk olan Tva etnik grubudur Gunumuzden yaklasik 2000 yil once tarim ile ugrasan Bantu gruplari tarafindan bolgeden uzaklastirilmislardir Krallik donemi 15 yuzyildan itibaren bolgenin ozellikle de guney kesimlerinde bircok krallik kurulmustur Bu yeni kurulan kralliklar icerisinde Buganda Kralligi onemli bir yere sahipti Ayrica Ankole Kralligi Bunyoro Kralligi ve Toro Kralligi da bu yuzyil icerisinde bu bolgede kurulan kralliklar olmuslardir 19 yuzyilda bolgeye Arap tuccarlarin fildisi ve kole ticareti yapmak adina gol kiyisi kesimlerine gelmesi ile bolge nufusu Islamiyet ile tanismis ve islam dini onem kazanmaya baslamistir Himaye donemi 1860 yilinda bolgeye ilk gelen Avrupalilar olan Britanyali John Hanning Speke ve John Hanning Speke Nil nehrinin kaynagini da ayni zamanda ilk kesfeden Avrupalilar olmustur Bu donemde Afrika kitasinin dogusunda Avrupalilar somurgelestirme sureci de baslamis bu surecte buraya gelen grup icerisinde yer alan hem Katolik hem de Protestan misyonerler kisa surede misyonerlik faaliyetlerinde basari gostererek bircok halk gruplarini kendi dinlerinin mensubu yapmislardir Uganda 1894 yilinda Britanya himayesi altina girmis bu surecte somurge ekonomisi pamuk ve kahve ekimine oncelik verdirmistir Ayni donemde yapilan demiryolu hatti ile Mombasa Nairobi uzerinden Kampala ile birlestirilmistir Bagimsizlik 1950 li yillarda somurge sisteminden kurtulmak adina adimlar atilmis partiler kurulmus ve bir meclis olusturulmustur Yerel temsilciliklerde siyahi yerliler beyaz Avrupalilar kadar temsil hakki elde ederek bolgede soz sahibi olmuslardir 1958 yilinda gerceklestirilen ilk meclis secimlerinde sonucu Uganda nufusu milletvekillerini secmistir Uganda 9 Ekim 1962 yilinda Buyuk Britanya dan bagimsizligini ilan etmis o gune kadar Kral Mutesa II unvani ile Buganda Kralligi ni yoneten yeni ulkenin ilk devlet baskani secilmistir Ulkenin bagimsizligini kazanmasi ile birlikte ulkenin ikinci basbakani olan Milton Obote 1966 yilinda devlet baskani Mutesa yi gorevinden uzaklastirarak kendisini devlet baskani olarak ilan etmistir ve basbakanlik gorevi 1966 ile 1980 arasi kaldirildi Obote nin iktidari doneminde yasanan gelismeler ulke icerisinde sorunlara neden olmus bircok isletme kamulastirilmis gizli polis teskilati vasitasi ile karsit goruslulere iskenceler uygulanmistir Obote nin Ingiliz Milletler Toplulugu toplantisi icin Singapur da oldugu bir donemde bu boslugu degerlendiren ordu komutani Idi Amin 25 Ocak 1971 tarihinde gerceklestirdigi askeri darbe ile Obote yi gorevden uzaklastirarak devlet yonetimini ele gecirmis ve kendisini devlet baskani ilan etmistir Diktatorluk donemi Idi Amin diktator olarak ulkeyi yonettigi 1971 ile 1979 yillari arasinda muhalifler basta olmak uzere bircok kisi takip edilmis iskence gormus ve oldurulmus toplamda da bu surecte 300 000 kisi cinayetlere kurban gitmistir Amin ozellikle kendisinin de uyesi oldugu Nilote etnik grubu disinda kalan diger etnik gruplara karsi da asiri siddet uygulamis Hindistan kokenlilerin basta oldugu ve ozellikle gunluk ticari hayata yon veren Asya kokenli gocmenleri de siddet ile ulkeden kovmustur Uganda birliklerinin 1978 yilinda bolgesini ilhak etmek amaci ile beklenmedik bir anda Tanzanya ya saldirmasi sonucu karsi taarruzda aralarinda bugunku devlet baskani Yoweri Museveni bulundugu Uganda isyanci orgutlerin de destegi ile Tanzanya birlikleri 11 Nisan 1979 yilinda baskent Kampala yi ele gecirmislerdir Bu gelismenin ardindan ulkeden kacan Amin once Libya ya sonra Irak a son olarak da Suudi Arabistan a kacarak surgun hayati yasamistir Eylul 1980 de gerceklestirilen secimlerde yeniden devlet baskani secilen Milton Obote secim hilesi suclamasi ile karsi karsiya kalmis bunun uzerine Museveni kendisine bagli isyanci birlikler ile Milton a karsi mucadeleye girmistir Obote nin ikinci devlet baskanligi doneminde de ulke sik sik olumler baskilar yasanmis belli etnik gruplar hedef alinmistir Demokratiklesme Yoweri Kaguta Museveni az sayida National Resistance Army birligi ile birlikte basarili bir gerilla savasi yuruterek Ocak 1986 da baskent Kampala yi ele gecirmistir Museveni bu olaydan sonra herhangi bir secim gerceklestirilmeden kendisini devlet baskani olarak ilan etmistir Uganda da Subat 1989 da gecici parlamentoyu olusturmak adina ilk secimler gerceklestirilmis Mayis 1996 yilinda da yapilan ilk devlet baskanligi secimlerinde de Museveni oylarin 75 ini alarak resmen ulkenin devlet baskani secilmistir 2001 yili Mart ayinda gerceklestirilen ve yine sadece iktidardaki partinin tek parti olarak katildigi secimlerde de oylarin 69 unu elde eden Museveni yeniden bu goreve secilmistir 2005 yilinda yapilan degisiklik ile o gune kadar yasak olan parti kurma faaliyetleri serbest birakilmis ve 2006 yilinda gerceklestirilen secimlerde de ilk defa birden fazla partinin katilimina izin verilmistir Bu soz konusu 2006 yili secimlerinde yasal olarak iki donem devlet baskanligi gorevini gerceklestirdigi icin adayligi mumkun olmayan Museveni bu durumu cikartilan yeni bir yasa ile ortadan kaldirarak secimlere girmis ve secimlerde de 59 oy olarak ucuncu donem icin devlet baskanligi makamina getirilmistir Museveni 18 Subat 2011 tarihinde gerceklestirilen yeni secimlerde 25 yillik iktidarinin ardindan bir bes yil daha bu goreve secilmistir Bu secimlerde Museveni 68 38 oy oranina ulasirken rakibi muhalefet partisi lideri olan oylarin sadece 26 01 alabilmistir Ulkede secimler sakin bir ortamda gerceklesmis olsa da Nisan 2011 de ulkede ozellikle muhalefet partisi lideri Besigye nin gozaltina alinmasi sonucu catismalar yasanmistir Bu bes yillik surenin sona ermesi neticesinde 18 Subat 2016 tarihinde gerceklestirilen yeni devlet baskanligi secimlerinde yeniden aday olan Museveni bu secimlerden de basarili bir sekilde ayrilarak otuz yillik iktidarina bes yillik bir yonetim suresini daha ekleme imkani elde etmistir Soz konusu secimlerde oylarin 60 6 sini elde eden Museveni 2011 de rakibi olan Besigye nin 35 6 da kalmasi ile secimlerin galibi olmustur Idari yapilanmaUganda bolgeleri ve ilceleri Merkez Bati Dogu Kuzey Uganda dort bolgeye ve bolgelere bagli toplamda 112 ilceye ayrilmis durumdadir Bu bolgeler ulke icerisinde herhangi bir idari yapi olusturmamakta olup sadece ek bir idari yapiyi ifade etmektedir 1990 li yillarin ortalarina kadar on ilden ve bu illere bagli toplam 38 ilceden olusan Uganda da bu yillardan itibaren daha kucuk idari birimler olusturulmaya baslanmistir Uganda da bu yillarda il konumunda olan Nile Northern Karamoja Western Eastern North Buganda Busoga Central Southern ve South Buganda soz konusu 90 li yillarin sonundan itibaren kucultulerek ilce sayisi arttirilmistir Buna gore 2000 yilinda sekiz 2001 yilinda bir 2002 yili sonuna kadar 56 2005 2006 donemine kadar 24 yeni ilce olusturularak 2006 yili sonunda 80 ilceye ulasilmistir Haziran 2010 tarihinden bu yana ulke baskent Kampala nin da icerisinde bulundugu 112 ilceden olusmaktadir Ulkenin dort bolgesine ait veriler su sekildedir Uganda nin bolgeleri Bolge Nufus 2002 YuzolcumuMerkez 6 575 425 61 403 2 km2 23 707 9 sq mi Bati 6 298 075 55 276 6 km2 21 342 4 sq mi Dogu 6 204 915 39 478 8 km2 15 242 8 sq mi Kuzey 5 148 882 85 391 7 km2 32 969 9 sq mi Sehir Uganda baskent Kampala disinda kucuk olcekli sehirlere sahip olup baskent haric sadece Gulu ve 100 000 nufus sinirini asmaktadir Kaynakca Uganda Society 1 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Kongre Kutuphanesi Retrieved 29 June 2009 PDF 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Mayis 2010 Uganda Icin Nufus Tablosu 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2023 Uganda Nufus Tarihi 28 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2023 a b c d Uganda International Monetary Fund 13 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2019 World Bank 18 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ocak 2017 Ingilizce United Nations Development Programme 10 Aralik 2019 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 Andre Cherpillod Dictionnaire Etymologique des Noms Geographiques 2 Auflage Masson Paris 1991 Hugo Kastner Von Aachen bis Zypern Geographische Namen und ihre Herkunft Anekdoten Fakten und Vergleiche mehr als 3500 Namen aus aller Welt Humboldt Baden Baden 2007 Demographic Yearbook Table 3 Population by sex rate of population increase surface area and density pdf Birlesmis Milletler Istatistik Bolumu 2007 24 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Agustos 2008 Arsivlenmis kopya 10 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2014 a b Arsivlenmis kopya 18 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Haziran 2010 Uganda Constitution Amendment Act 2005 Act No 11 of 2005 3 Replacement of article 6 of the Constitution For article 6 of the Constitution there is substituted the following 6 Official language 1 The official language of Uganda is English 2 Swahili shall be the second official language in Uganda to be used in such circumstances as Parliament may by law prescribe http www ubos org 6 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mart 2014 baslik dis baglanti yardim Phares Mukasa Mutibwa 1992 Uganda since independence a story of unfulfilled hopes United Kingdom C Hurst amp Co Sayfa 65 70 PDF 15 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 9 Nisan 2014 Uganda da secim sonrasi catisma 13 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Nisan 2014 Museveni 2016 da yeniden baskanliga secilmistir 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mayis 2016 Uganda Administrative units source Uganda Bureau of Statistics GeoHive 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2013 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Uganda hakkinda daha fazla bilgi edininVikisozluk te tanimlarCommons ta dosyalar Uganda The World Factbook 2024 bas CIA Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Curlie de Uganda DMOZ tabanli Wikimedia Atlas da Uganda BBC News profili 20 Subat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Vikigezgin de Uganda ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadir UG Pulse da Uganda fotograflari 4 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radio France International Uganda ordusu 8 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde