Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vicdani ret, bir bireyin politik görüşleri, ahlaki değerleri veya dinsel inançları doğrultusunda zorunlu askerliği reddetmesidir. Vicdani retçiler kendilerini antimilitarist ya da pasifist olarak tanımlayabilmektedirler.
Bu hakkın uygulanması ülkelere göre farklılık gösterebilmektedir. Bazı ülkeler zorunlu askerliğe alternatif olarak vicdani retçilere kamu hizmetinde bulunma olanağı sunarlar. Birey kamu hizmetini de reddederse buna "total ret" denir.
Vicdani retçilere göre kendilerinin tavrı; yaşamını düşündüğü gibi sürdürmek istemenin, bütün insanlar gibi kendilerinin de en doğal hakkı olduğunu, bu meşruiyete dayalı olarak ve gizlenme gereği duymadan yaşama isteğini duyurup, bütün sonuçlarına katlanılacağı bir eylem biçimidir.
Tarihçe
Dünyanın bilinen ilk vicdani retçisi, Roma İmparatorluğu dönemi Kuzey Afrika'sındaki Numidiya topraklarında yaşayan 21 yaşındaki Maximilian'dır. Maximilian Roma ordusuna çağırıldığında, askerlik yapmayı inatla reddetmiş ve Romalılar tarafından idam edilmiştir. Yine Roma döneminde Askerlik yemininde Yahudiler, "imparator devletin başıdır" ifadesinden dolayı Roma ordularında asker olmayı reddettiler. Bu nedenle de Roma devleti, Yahudileri askerlikten muaf tutmuştur. Aynı dönemde ilk Hristiyanlar Roma ordusunda yer alanlar olsa da çoğu savaşı reddetmiştir. Roma'nın 4. yüzyılda Hristiyanlığı kabulünden sonra "adil savaş" kavramı oluşturularak bu pasifizmin önüne geçilmiştir. Uzun süre sonra 16. yüzyılda Protestanlık mezhebinin ortaya çıkışıyla birlikte Hristiyan pasifizmi yeniden ortaya çıkmış ancak çok fazla yaygınlaşamamış, Quakerlar, Menonitler ve Bretrenler gibi görece az üyesi olan mezheplerde yaygınlaşabilmiştir.
Erken tanınan Vicdani ret hakkının erken tanındığı örneklerden biri de, Hollanda Devrimi'nin lideri Oranj Prensi Sessiz William tarafından 1575 yılında Hollanda Menonitlerine verilen imtiyazdır. Menonitlerin ücret ödemeleri şartıyla askerlik hizmetini reddedebilmeleri sağlanmıştır.
Vicdani ret düşüncesi geniş anlamda ilk olarak 19. yüzyılda ortaya atılmış, 20. yüzyılın başlarında I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı sırasında taraftar bulmuştur. Vicdani ret hakkı, günümüzde Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafından temel insani hak olarak kabul edilmiştir.
Vicdani reddin geçmişi ilk devletlerin kuruluşu kadar eskiye uzansa da, resmileşmesi yirminci yüzyılın başlarına denk gelmektedir. Örneğin, İngiltere 18. yüzyılda Quaker inancına sahip olanları zorunlu askere alınmadan muaf tutmuş ve 1916'da da vicdani reddi anayasasına dahil etmiştir. İngiltere'yi 1917'de Danimarka, 1920'de de İsveç izlemiştir. Ayrıca pek çok ülke 17 ve 18. yüzyıllardan itibaren askerliği zorunluluk değil, gönüllülük esasına dayalı uyguladığı için etkin olarak vicdani ret diye bir tanımlamaya gerek duymamıştır. Etkin olmasa da yasal olan bu durumun değişmesine I. Dünya Savaşı ile zorunlu askerlik uygulamasının yeniden getirilmeye çalışılması sebep olmuştur.
Tanımların gelişimi
Vicdani ret, bir bireyin politik görüşleri, ahlaki değerleri veya dinsel inançları doğrultusunda zorunlu askerliği reddetmesidir.
Vicdani ret genel olarak kişinin moral ve vicdani değerlerini, bu değerlerle çatışan yasal yükümlülüklere rağmen yaşamak istemesi ve değerleri ile çatışan yasal yükümlülükleri reddetmesi biçiminde de tanımlanabilir.
Nedenleri
En çok karşılaşılan ret nedenleri şunlardır:
- Düşman olsa bile insan öldürmeyi ahlaki bulmamak,
- Hiyerarşik ve statüsel yapılandırmalarda yer almayı ahlâki bulmamak,
- Güncel sorunlardan dolayı o ülkenin silahlı birliğinde bulunmayı ideolojik veya dini inanca aykırı bulmak.
Gelişimi
Asker toplamaktan askerî eğitime, giderek gelişen bir organizasyon olarak 16. ve 17. yüzyıllarda ordular büyümüş ve büyük bir sektör haline gelmiştir. Savaş yalnızca asker toplamak ve onlara ödeme yapmaktan ibaret olmaktan çıkmıştır. Paralı asker toplama sisteminden daimi ordu düzenine geçilmesiyle birlikte devlet, ödeme karşılığı savaşan askerleri beslemek zorunda da kalmıştır.
Askerî harcamalar, modern devletin gider kalemlerinin en büyüklerinden biri ve çoğu kez en büyüğü haline gelmiştir.
Tarihsel olarak birçok vicdani retçinin inançları doğrultusundaki hareketleri toplumlarının hukuki sistemi veya hükûmetleriyle çeliştiğinden, retçiler idam edilmiş, hapse atılmış ya da muhtelif cezalara maruz kalmışlardır. Vicdani reddin hukuksal tanımı ve durumu yıldan yıla ve ülkeden ülkeye farklılık göstermiştir. Dini inançlar birçok ülkede vicdani reddin hukuken tanınmasında başlangıçta önemli rol oynamıştır.
Birleşmiş Milletler
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu, 1987 / 46 ilke kararında devletleri vicdani ret hakkını tanımaya davet etmiş ve devletlerin bu hakkı kullananları cezalandırmaktan kaçınmaları gerektiğini belirtmiştir. Bunu takip eden 1989 / 59 ilke kararında Komisyon bir adım daha atarak vicdani ret hakkının İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi m. 18’de ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (MSHİUS) m. 18’de tanınan inanç özgürlüğünün bir parçası olduğunu belirtmiştir; 1993 / 84, 1995 / 83 ve 1998 / 77 ilke kararlarında da önceki ilkeler tekrarlanmış ve genişletilmiştir. Bu ilke kararları doğrultusunda Komisyon, devletleri kanunlarını ve uygulamalarını gözden geçirmeye; vicdani retçiler için af ve hakların iadesi uygulamalarını yürürlüğe koymaya çağırmıştır.
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi
1948 yılında "vicdan" meselesi Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 18. Maddesinde ele alınmıştır. Bu maddeye göre: "Düşünce, vicdan ve dini özgürlük herkesin hakkıdır; bu hak dini ve inançları değiştirme özgürlüğünü ve tek başına ya da diğer insanlarla bir arada, halka açık ya da bireye özel olarak dini inançları açıkça uygulama ve aktarma haklarını kapsamaktadır. " Bu beyan 10 Aralık 1948'de Genel Kurul'da 48 kabul, 0 ret ve 8 çekimser oyla onaylanmıştır.
1974 yılında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri asistanı Sean MacBride, Nobel konuşmasında şöyle demiştir: "İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'nde beyan edilen haklara bir tane daha eklenebilir. Bu da "Öldürmeyi Reddetme Hakkı"dır".
Avrupa Konseyi
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, vicdani ret hakkını AİHS m. 9’da güvence altına alınan din ve vicdan özgürlüğünün zorunlu bir gereği olarak kabul etmiştir. Her ne kadar Parlamenterler Meclisi ve Bakanlar Komitesi’nin verdiği karar ve tavsiyeler hukuken bağlayıcı değilse de Sözleşme organları ve taraf devletlerin AİHS maddelerini yorumlarken bunları dikkate almaları gerekir. AKPM, vicdani ret hakkına ilk defa 1967 yılında 337 sayılı Kararında değinmiştir. Kararda, AİHS m. 9 ile Sözleşmeci devletlere inanç özgürlüğüne saygı duyma yükümlülüğü yüklendiği vurgulanmış ve kaynağını m. 9’dan alan vicdani ret hakkına ilişkin temel ilkeler, usul kuralları, sivil hizmete ilişkin kurallar belirlenmiştir. AKPM bu karara dayanarak 1967 yılında 478 sayılı Tavsiye Kararını almış; bu kararla ulusal mevzuatlarını, vicdani redde ilişkin bahsedilen temel ilkelere mümkün olduğunca uyumlu hale getirmeye üye devletleri davet etmesi için Bakanlar Komitesi’ne çağrıda bulunmuştur. AKPM, 1977 yılında aldığı 816 sayılı Tavsiye Kararında, 337 sayılı kararda ifade edilen vicdani reddin temel ilkelerini, usul kurallarını ve sivil hizmete ilişkin kuralları tekrar etmiştir. AKPM, 2001 yılında aldığı 1518 sayılı Tavsiye Kararlarında, o dönem Avrupa Konseyi’ne üye sadece beş devletin bu hakkı henüz tanımadığına; tanıyan devletlerde ise bu hakka farklı ölçülerde koruma sağladığına ve vicdani retçilere tanınan hakların son derece yetersiz olduğunu işaret edilmiştir. Kararda AİHS m. 9 ve m. 4 / 3’ü tadil eden ek bir protokolle vicdani ret hakkının AİHS’e dahil edilmesine yönelik Bakanlar Komitesi’ne tavsiyede bulunulmuştur.
Avrupa Birliği
Avrupa Birliği, vicdani reddi açıkça inanç özgürlüğü kapsamında bir hak olarak tanımakta ve bu hak Avrupa Birliği üyesi devletlerin tamamında kabul edilmektedir. Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi'nin 10. maddesine göre:
1. Herkes, düşünce, din ve vicdan özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, din veya inancını değiştirme özgürlüğünü ve din veya inancını tek başına veya topluluk halinde, aleni veya gizli olarak ibadet etme, öğretme, uygulama ve gereklerine uyma şeklinde açığa vurma özgürlüğünü içerir.
2. Bu hakkın kullanılmasına ilişkin ulusal mevzuata uygun olarak dini nedenlerle askerlik görevini yapmayı reddetme hakkı tanınmaktadır.
Avrupa Konseyi kurumları tarafından geliştirilen ilkeler Avrupa Parlamentosu’nun 7 Şubat 1983, 13 Ekim 1989, 11 Mart 1993 ve 19 Ocak 1994 tarihli tavsiye kararlarına yansımıştır. Avrupa Parlamentosu, vicdani reddin AİHS m. 9’da tanınan inanç özgürlüğünün bir parçası olduğunu belirtmiş ve üye devletleri vicdani ret hakkını bir temel hak olarak hukuk sistemlerine dahil etmeye çağırmıştır. Nitekim günümüzde Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tamamı vicdani ret hakkını tanımaktadır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Sözleşme organları Temmuz 2011'e kadar vicdani reddi AİHS kapsamında değerlendirmemiştir. 07 Temmuz 2011 tarihli Bayatyan / Ermenistan kararı ile Sözleşme organları vicdani ret hakkına bakışını değiştirmiş ve bu hakkı AİHS m. 9'da düzenlenen inanç özgürlüğü kapsamında değerlendirmiştir. Bu bakımdan ilgili karar, vicdani ret hakkının korunmasında bir milat olarak kabul edilir. Bayatyan / Ermenistan kararına kadar olan süreçte Sözleşme organlarının görüşü, AİHS’de vicdani ret hakkını tanıyan bir maddenin olmadığı yönündedir. “Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı”nı düzenleyen AİHS m. 4'ün üçüncü paragrafında, “askeri nitelikte bir hizmet(in) ya da inançları gereğince askerlik görevini yapmaktan kaçınan kimselerin durumunu meşru sayan ülkelerde bu inanca sahip kimselere zorunlu askerlik yerine gördürülecek başka” türden bir hizmetin, “zorla çalıştırma veya zorunlu çalışma”dan sayılmayacağı düzenlenmekte ve vicdani redde dolaylı olarak değinilmektedir. Sözleşme organları, Bayatyan / Ermenistan kararına kadar olan dönemde m. 4 ve m. 9'un birlikte okunması gerektiği görüşündedir. Bu görüşe göre Sözleşme, prensip olarak vicdani retçiliği ne benimsemekte ne de reddetmektedir; sözleşmeci devletler vicdani ret hakkını tanıyıp tanımamakta, tanırlar ise bunun yerine alternatif bir sivil hizmet getirip getirmemekte serbesttir. Ancak Bayatyan / Ermenistan kararı ile AİHM içtihadını değiştirmiştir; bu kararla savaş karşıtı inançlara mensup kişilerin zorunlu askerlik hizmetini yerine getirmekten kaçınması, AİHS m. 9 kapsamında koruma altına alınmıştır. Mahkeme öncelikle m. 9'un, m. 4 /3-b ile birlikte okunması gerektiği görüşünden ayrılmış, başvurunun sadece m. 9 kapsamında değerlendirilmesi gerektiği görüşünü benimsemiştir. Mahkeme’ye göre, askeri hizmet yükümlülüğüyle kişinin sahip olduğu inançlar arasındaki ciddi ve üstesinden gelinemez bir çelişkinin var olması halinde vicdani ret m. 9'un sağladığı güvenceden yararlanacaktır. Somut olayda başvurucu, inançları askeriyede silahsız olsa dahi görev yapmayı reddeden dini bir topluluk olan Yehova Şahitleri’nin bir üyesidir. Bu nedenle Mahkeme vicdani ret sebebinin, başvurucunun içtenlikle ve gerçekten sahip olduğu inançları olduğundan şüphe etmemekte; başvuruyu m. 9 kapsamında ele alarak vicdani ret hakkının tanınmamasının Sözleşme’ye aykırı olduğuna hükmetmektedir. Kararda Mahkeme, hem Avrupa Konseyi üye devletlerinin iç hukuk düzenlerinde hem de uluslararası alanda vicdani ret hakkına ilişkin önemli gelişmeler yaşandığına, Konsey üyesi devletlerin Türkiye hariç tamamında bu hakkın tanındığına dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, Sözleşme’nin günün koşulları ve demokratik devletlerde egemen fikirler ışığında yorumlanması gereken yaşayan bir araç olduğunu vurgulayan Mahkeme, değişen koşulların dikkate alınarak Sözleşmenin yorumunun evrimleşebileceğini belirtmektedir.
Retçilere sunulan alternatifler
Türkiye
Türkiye'de zorunlu askerlik mevcuttur. Türkiye'de henüz tanınmayan vicdani ret için başta savaş karşıtları olmak üzere çeşitli grupların çalışmaları sürmektedir. Perihan Mağden gibi birçok kişi vicdani reddi işleyen yazılar ele aldıkları için haklarında dava açıldı. Ayrıca konu ile ilgili 'vicdani ret hakkı'nın verilmesi için kanun teklifi, DTP tarafından meclise sunuldu. Türkiye'de 2013 Mayıs ayına kadar toplam 210 vicdani retçi çıktı. İlk kez 1989 yılında Tayfun Gönül, 155. maddeden yargılandı ve aldığı ceza, para cezasına çevrildi. Mayıs 2011'e kadar otuz yedisi kadın olmak üzere toplamda yüz otuz üç kişi vicdani retlerini açıkladı.
Vicdani ret hakkının tanındığı bazı ülkeler
- İngiltere (1916)
- Danimarka (1920) (4 ila 12 ay askerlik veya 4 ila 13 ay kamu hizmeti)
- İsveç (1920)
- Hollanda (1922)
- Norveç (1922)
- Finlandiya (1931) (8,5 ay askerlik veya 13 ay kamu hizmeti)
- Almanya (1949)
- Fransa (1963)
- Lüksemburg (1963)
- Belçika (1964)
- İtalya (1972)
- Avusturya (1974) (7 ay askerlik veya 12 ay kamu hizmeti)
- Portekiz (1976)
- İspanya (1978)
- Polonya (1988)
- Çekya (1989)
- Macaristan (1989)
- Hırvatistan (1990)
- Letonya (1990)
- Moldova (1991)
- Slovenya (1991)
- Slovenya (1991)
- Estonya (1991)
- Eski Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (2006’da bölünerek Sırbistan ve Karadağ devletleri kurulmuştur, her ikisi de bu hakkı korumuştur)
- Ukrayna (1992)
- Kıbrıs Cumhuriyeti (1992)
- Letonya (1993)
- Slovakya (1995)
- İsviçre (1995)
- Litvanya (1996)
- Bosna Hersek (1996)
- Romanya (1996)
- Gürcistan (1997)
- Yunanistan (1997) (12 ay askerlik veya 13 ay kamu hizmeti)
- Bulgaristan (1998)
- Makedonya (2001)
- Arnavutluk (2003)
- Rusya (2004)
2009 yılı itibarıyla 88 ülkede savaş ya da barış dönemi farkı gözetmeksizin zorunlu askerlik uygulaması olmadığından ayrı bir vicdani ret tanımlamasına da gerek yoktur.
Total ret
Total ret, bir ülkede zorunlu askerliğe politik görüşleri, ahlaki düşünüşleri ve dinsel inançları doğrultusunda reddetmesi sonucunda ülkenin bireye sunduğu kamu hizmetinde bulunma olanağını da reddetmesine denir. Avusturya, Danimarka, Finlandiya ve Yunanistan'da tanınan bir haktır.
Konuyla ilgili yayınlar
- Çınar, Özgür Heval; Üsterci, Coşkun (Şubat 2008). . İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN . 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Hertle, Wolfgang (2 Kasım 2017). Ülke, Osman Murat (Ed.). . Kaos Yayınları. 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Başkent, Can (Mart 2011). . İstanbul: Propaganda Yayınları. ISBN . 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Zürcher, Erik Jan (Ekim 2017). Şendil, Dilek (Ed.). . İstanbul: İletişim Yayınları. 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Çınar, Özgür Heval (2014). Orhun, Defne (Ed.). . İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. ISBN . 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Esmer, Barış (Ocak 2012). Türkiye’de ve Dünyada Vicdani Ret. Propaganda Yayınları. ISBN . 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Işıklar, Celal (Haziran 2011). (1 bas.). Ankara: Adalet Yayınevi. ISBN . 11 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- Başkent, Can (2 Ekim 2015). Vicdani Ret Yazıları. Propaganda Yayınları. ISBN .
- Başkır, Ünsal Doğan; Erdem, Erdinç (2012). "Sivil İtaatsizlik Eylemi olarak Türkiye'de Vicdani Ret: Bir Yurttaşlık Talebi". Toplum ve Bilim, 124. Birikim Yayınları. ss. 61-84. ISSN 1300-9354. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b . İstisna Dergisi. Vicdani Ret Derneği. 30 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ Churchill, Robert Paul; Wells, Donald K. (1996). "Conscientious Objection". An Encyclopedia of War and Ethics (İngilizce). Greenwood Press. ss. 99,102. ISBN .
- ^ a b Aydın, Muhammed Ali (2011). "Türkiye'de Vicdani Ret". İstisna Dergisi, Kış. Sohbetiihvan. s. 6. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ Nal, Sabahattin (2010). "Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk Hukukunda Vicdani Ret". Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13. Mustafa Kemal Üniversitesi. s. 254. 23 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ a b Tilly, Charles (2001). Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu (1. bas.). Ankara: Imge Kitabevi. ss. 135, 146. ISBN . Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ a b Esmer, Barış (Ocak 2012). Türkiye'de ve Dünyada Vicdani Ret (1. bas.). Propaganda Yayınları. s. 34. ISBN . Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ a b c d Demir, Hande Seher (2011). . Ankara Barosu Dergisi. 3 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2012.
- ^ MacBride, Seán (1974). "The Imperatives of Survival". Nobel Foundation. 15 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2012.
- ^ . 25 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2008.
- ^ . 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2008.
- ^ . 22 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.
- ^ "Altı Kadın Daha Vicdani Reddini Açıkladı". Bianet. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mayıs 2011.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Vicdani ret bir bireyin politik gorusleri ahlaki degerleri veya dinsel inanclari dogrultusunda zorunlu askerligi reddetmesidir Vicdani retciler kendilerini antimilitarist ya da pasifist olarak tanimlayabilmektedirler Bu hakkin uygulanmasi ulkelere gore farklilik gosterebilmektedir Bazi ulkeler zorunlu askerlige alternatif olarak vicdani retcilere kamu hizmetinde bulunma olanagi sunarlar Birey kamu hizmetini de reddederse buna total ret denir Vicdani retcilere gore kendilerinin tavri yasamini dusundugu gibi surdurmek istemenin butun insanlar gibi kendilerinin de en dogal hakki oldugunu bu mesruiyete dayali olarak ve gizlenme geregi duymadan yasama istegini duyurup butun sonuclarina katlanilacagi bir eylem bicimidir TarihceDunyanin bilinen ilk vicdani retcisi Roma Imparatorlugu donemi Kuzey Afrika sindaki Numidiya topraklarinda yasayan 21 yasindaki Maximilian dir Maximilian Roma ordusuna cagirildiginda askerlik yapmayi inatla reddetmis ve Romalilar tarafindan idam edilmistir Yine Roma doneminde Askerlik yemininde Yahudiler imparator devletin basidir ifadesinden dolayi Roma ordularinda asker olmayi reddettiler Bu nedenle de Roma devleti Yahudileri askerlikten muaf tutmustur Ayni donemde ilk Hristiyanlar Roma ordusunda yer alanlar olsa da cogu savasi reddetmistir Roma nin 4 yuzyilda Hristiyanligi kabulunden sonra adil savas kavrami olusturularak bu pasifizmin onune gecilmistir Uzun sure sonra 16 yuzyilda Protestanlik mezhebinin ortaya cikisiyla birlikte Hristiyan pasifizmi yeniden ortaya cikmis ancak cok fazla yayginlasamamis Quakerlar Menonitler ve Bretrenler gibi gorece az uyesi olan mezheplerde yayginlasabilmistir Erken taninan Vicdani ret hakkinin erken tanindigi orneklerden biri de Hollanda Devrimi nin lideri Oranj Prensi Sessiz William tarafindan 1575 yilinda Hollanda Menonitlerine verilen imtiyazdir Menonitlerin ucret odemeleri sartiyla askerlik hizmetini reddedebilmeleri saglanmistir Vicdani ret dusuncesi genis anlamda ilk olarak 19 yuzyilda ortaya atilmis 20 yuzyilin baslarinda I Dunya Savasi ve II Dunya Savasi sirasinda taraftar bulmustur Vicdani ret hakki gunumuzde Birlesmis Milletler Insan Haklari Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafindan temel insani hak olarak kabul edilmistir Vicdani reddin gecmisi ilk devletlerin kurulusu kadar eskiye uzansa da resmilesmesi yirminci yuzyilin baslarina denk gelmektedir Ornegin Ingiltere 18 yuzyilda Quaker inancina sahip olanlari zorunlu askere alinmadan muaf tutmus ve 1916 da da vicdani reddi anayasasina dahil etmistir Ingiltere yi 1917 de Danimarka 1920 de de Isvec izlemistir Ayrica pek cok ulke 17 ve 18 yuzyillardan itibaren askerligi zorunluluk degil gonulluluk esasina dayali uyguladigi icin etkin olarak vicdani ret diye bir tanimlamaya gerek duymamistir Etkin olmasa da yasal olan bu durumun degismesine I Dunya Savasi ile zorunlu askerlik uygulamasinin yeniden getirilmeye calisilmasi sebep olmustur Tanimlarin gelisimiVicdani ret bir bireyin politik gorusleri ahlaki degerleri veya dinsel inanclari dogrultusunda zorunlu askerligi reddetmesidir Vicdani ret genel olarak kisinin moral ve vicdani degerlerini bu degerlerle catisan yasal yukumluluklere ragmen yasamak istemesi ve degerleri ile catisan yasal yukumlulukleri reddetmesi biciminde de tanimlanabilir NedenleriEn cok karsilasilan ret nedenleri sunlardir Dusman olsa bile insan oldurmeyi ahlaki bulmamak Hiyerarsik ve statusel yapilandirmalarda yer almayi ahlaki bulmamak Guncel sorunlardan dolayi o ulkenin silahli birliginde bulunmayi ideolojik veya dini inanca aykiri bulmak GelisimiAsker toplamaktan askeri egitime giderek gelisen bir organizasyon olarak 16 ve 17 yuzyillarda ordular buyumus ve buyuk bir sektor haline gelmistir Savas yalnizca asker toplamak ve onlara odeme yapmaktan ibaret olmaktan cikmistir Parali asker toplama sisteminden daimi ordu duzenine gecilmesiyle birlikte devlet odeme karsiligi savasan askerleri beslemek zorunda da kalmistir Askeri harcamalar modern devletin gider kalemlerinin en buyuklerinden biri ve cogu kez en buyugu haline gelmistir Tarihsel olarak bircok vicdani retcinin inanclari dogrultusundaki hareketleri toplumlarinin hukuki sistemi veya hukumetleriyle celistiginden retciler idam edilmis hapse atilmis ya da muhtelif cezalara maruz kalmislardir Vicdani reddin hukuksal tanimi ve durumu yildan yila ve ulkeden ulkeye farklilik gostermistir Dini inanclar bircok ulkede vicdani reddin hukuken taninmasinda baslangicta onemli rol oynamistir Birlesmis MilletlerBirlesmis Milletler Insan Haklari Komisyonu 1987 46 ilke kararinda devletleri vicdani ret hakkini tanimaya davet etmis ve devletlerin bu hakki kullananlari cezalandirmaktan kacinmalari gerektigini belirtmistir Bunu takip eden 1989 59 ilke kararinda Komisyon bir adim daha atarak vicdani ret hakkinin Insan Haklari Evrensel Beyannamesi m 18 de ve Medeni ve Siyasi Haklara Iliskin Uluslararasi Sozlesme MSHIUS m 18 de taninan inanc ozgurlugunun bir parcasi oldugunu belirtmistir 1993 84 1995 83 ve 1998 77 ilke kararlarinda da onceki ilkeler tekrarlanmis ve genisletilmistir Bu ilke kararlari dogrultusunda Komisyon devletleri kanunlarini ve uygulamalarini gozden gecirmeye vicdani retciler icin af ve haklarin iadesi uygulamalarini yururluge koymaya cagirmistir Insan Haklari Evrensel Bildirisi Benim Viet Cong la bir sorunum yok Bana asla nigger demediler Muhammed Ali 1966 1948 yilinda vicdan meselesi Birlesmis Milletler Genel Kurulu tarafindan Insan Haklari Evrensel Beyannamesi nin 18 Maddesinde ele alinmistir Bu maddeye gore Dusunce vicdan ve dini ozgurluk herkesin hakkidir bu hak dini ve inanclari degistirme ozgurlugunu ve tek basina ya da diger insanlarla bir arada halka acik ya da bireye ozel olarak dini inanclari acikca uygulama ve aktarma haklarini kapsamaktadir Bu beyan 10 Aralik 1948 de Genel Kurul da 48 kabul 0 ret ve 8 cekimser oyla onaylanmistir 1974 yilinda Birlesmis Milletler Genel Sekreteri asistani Sean MacBride Nobel konusmasinda soyle demistir Insan Haklari Evrensel Bildirisi nde beyan edilen haklara bir tane daha eklenebilir Bu da Oldurmeyi Reddetme Hakki dir Avrupa KonseyiAvrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi AKPM ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi vicdani ret hakkini AIHS m 9 da guvence altina alinan din ve vicdan ozgurlugunun zorunlu bir geregi olarak kabul etmistir Her ne kadar Parlamenterler Meclisi ve Bakanlar Komitesi nin verdigi karar ve tavsiyeler hukuken baglayici degilse de Sozlesme organlari ve taraf devletlerin AIHS maddelerini yorumlarken bunlari dikkate almalari gerekir AKPM vicdani ret hakkina ilk defa 1967 yilinda 337 sayili Kararinda deginmistir Kararda AIHS m 9 ile Sozlesmeci devletlere inanc ozgurlugune saygi duyma yukumlulugu yuklendigi vurgulanmis ve kaynagini m 9 dan alan vicdani ret hakkina iliskin temel ilkeler usul kurallari sivil hizmete iliskin kurallar belirlenmistir AKPM bu karara dayanarak 1967 yilinda 478 sayili Tavsiye Kararini almis bu kararla ulusal mevzuatlarini vicdani redde iliskin bahsedilen temel ilkelere mumkun oldugunca uyumlu hale getirmeye uye devletleri davet etmesi icin Bakanlar Komitesi ne cagrida bulunmustur AKPM 1977 yilinda aldigi 816 sayili Tavsiye Kararinda 337 sayili kararda ifade edilen vicdani reddin temel ilkelerini usul kurallarini ve sivil hizmete iliskin kurallari tekrar etmistir AKPM 2001 yilinda aldigi 1518 sayili Tavsiye Kararlarinda o donem Avrupa Konseyi ne uye sadece bes devletin bu hakki henuz tanimadigina taniyan devletlerde ise bu hakka farkli olculerde koruma sagladigina ve vicdani retcilere taninan haklarin son derece yetersiz oldugunu isaret edilmistir Kararda AIHS m 9 ve m 4 3 u tadil eden ek bir protokolle vicdani ret hakkinin AIHS e dahil edilmesine yonelik Bakanlar Komitesi ne tavsiyede bulunulmustur Avrupa BirligiAvrupa Birligi vicdani reddi acikca inanc ozgurlugu kapsaminda bir hak olarak tanimakta ve bu hak Avrupa Birligi uyesi devletlerin tamaminda kabul edilmektedir Avrupa Birligi Temel Haklar Bildirgesi nin 10 maddesine gore 1 Herkes dusunce din ve vicdan ozgurlugu hakkina sahiptir Bu hak din veya inancini degistirme ozgurlugunu ve din veya inancini tek basina veya topluluk halinde aleni veya gizli olarak ibadet etme ogretme uygulama ve gereklerine uyma seklinde aciga vurma ozgurlugunu icerir 2 Bu hakkin kullanilmasina iliskin ulusal mevzuata uygun olarak dini nedenlerle askerlik gorevini yapmayi reddetme hakki taninmaktadir Avrupa Konseyi kurumlari tarafindan gelistirilen ilkeler Avrupa Parlamentosu nun 7 Subat 1983 13 Ekim 1989 11 Mart 1993 ve 19 Ocak 1994 tarihli tavsiye kararlarina yansimistir Avrupa Parlamentosu vicdani reddin AIHS m 9 da taninan inanc ozgurlugunun bir parcasi oldugunu belirtmis ve uye devletleri vicdani ret hakkini bir temel hak olarak hukuk sistemlerine dahil etmeye cagirmistir Nitekim gunumuzde Avrupa Birligi uyesi ulkelerin tamami vicdani ret hakkini tanimaktadir Avrupa Insan Haklari MahkemesiSozlesme organlari Temmuz 2011 e kadar vicdani reddi AIHS kapsaminda degerlendirmemistir 07 Temmuz 2011 tarihli Bayatyan Ermenistan karari ile Sozlesme organlari vicdani ret hakkina bakisini degistirmis ve bu hakki AIHS m 9 da duzenlenen inanc ozgurlugu kapsaminda degerlendirmistir Bu bakimdan ilgili karar vicdani ret hakkinin korunmasinda bir milat olarak kabul edilir Bayatyan Ermenistan kararina kadar olan surecte Sozlesme organlarinin gorusu AIHS de vicdani ret hakkini taniyan bir maddenin olmadigi yonundedir Kolelik ve zorla calistirma yasagi ni duzenleyen AIHS m 4 un ucuncu paragrafinda askeri nitelikte bir hizmet in ya da inanclari geregince askerlik gorevini yapmaktan kacinan kimselerin durumunu mesru sayan ulkelerde bu inanca sahip kimselere zorunlu askerlik yerine gordurulecek baska turden bir hizmetin zorla calistirma veya zorunlu calisma dan sayilmayacagi duzenlenmekte ve vicdani redde dolayli olarak deginilmektedir Sozlesme organlari Bayatyan Ermenistan kararina kadar olan donemde m 4 ve m 9 un birlikte okunmasi gerektigi gorusundedir Bu goruse gore Sozlesme prensip olarak vicdani retciligi ne benimsemekte ne de reddetmektedir sozlesmeci devletler vicdani ret hakkini taniyip tanimamakta tanirlar ise bunun yerine alternatif bir sivil hizmet getirip getirmemekte serbesttir Ancak Bayatyan Ermenistan karari ile AIHM ictihadini degistirmistir bu kararla savas karsiti inanclara mensup kisilerin zorunlu askerlik hizmetini yerine getirmekten kacinmasi AIHS m 9 kapsaminda koruma altina alinmistir Mahkeme oncelikle m 9 un m 4 3 b ile birlikte okunmasi gerektigi gorusunden ayrilmis basvurunun sadece m 9 kapsaminda degerlendirilmesi gerektigi gorusunu benimsemistir Mahkeme ye gore askeri hizmet yukumluluguyle kisinin sahip oldugu inanclar arasindaki ciddi ve ustesinden gelinemez bir celiskinin var olmasi halinde vicdani ret m 9 un sagladigi guvenceden yararlanacaktir Somut olayda basvurucu inanclari askeriyede silahsiz olsa dahi gorev yapmayi reddeden dini bir topluluk olan Yehova Sahitleri nin bir uyesidir Bu nedenle Mahkeme vicdani ret sebebinin basvurucunun ictenlikle ve gercekten sahip oldugu inanclari oldugundan suphe etmemekte basvuruyu m 9 kapsaminda ele alarak vicdani ret hakkinin taninmamasinin Sozlesme ye aykiri olduguna hukmetmektedir Kararda Mahkeme hem Avrupa Konseyi uye devletlerinin ic hukuk duzenlerinde hem de uluslararasi alanda vicdani ret hakkina iliskin onemli gelismeler yasandigina Konsey uyesi devletlerin Turkiye haric tamaminda bu hakkin tanindigina dikkat cekmektedir Bu baglamda Sozlesme nin gunun kosullari ve demokratik devletlerde egemen fikirler isiginda yorumlanmasi gereken yasayan bir arac oldugunu vurgulayan Mahkeme degisen kosullarin dikkate alinarak Sozlesmenin yorumunun evrimlesebilecegini belirtmektedir Retcilere sunulan alternatiflerTurkiye Turkiye de zorunlu askerlik mevcuttur Turkiye de henuz taninmayan vicdani ret icin basta savas karsitlari olmak uzere cesitli gruplarin calismalari surmektedir Perihan Magden gibi bircok kisi vicdani reddi isleyen yazilar ele aldiklari icin haklarinda dava acildi Ayrica konu ile ilgili vicdani ret hakki nin verilmesi icin kanun teklifi DTP tarafindan meclise sunuldu Turkiye de 2013 Mayis ayina kadar toplam 210 vicdani retci cikti Ilk kez 1989 yilinda Tayfun Gonul 155 maddeden yargilandi ve aldigi ceza para cezasina cevrildi Mayis 2011 e kadar otuz yedisi kadin olmak uzere toplamda yuz otuz uc kisi vicdani retlerini acikladi Vicdani ret hakkinin tanindigi bazi ulkelerIngiltere 1916 Danimarka 1920 4 ila 12 ay askerlik veya 4 ila 13 ay kamu hizmeti Isvec 1920 Hollanda 1922 Norvec 1922 Finlandiya 1931 8 5 ay askerlik veya 13 ay kamu hizmeti Almanya 1949 Fransa 1963 Luksemburg 1963 Belcika 1964 Italya 1972 Avusturya 1974 7 ay askerlik veya 12 ay kamu hizmeti Portekiz 1976 Ispanya 1978 Polonya 1988 Cekya 1989 Macaristan 1989 Hirvatistan 1990 Letonya 1990 Moldova 1991 Slovenya 1991 Slovenya 1991 Estonya 1991 Eski Yugoslavya Federal Cumhuriyeti 2006 da bolunerek Sirbistan ve Karadag devletleri kurulmustur her ikisi de bu hakki korumustur Ukrayna 1992 Kibris Cumhuriyeti 1992 Letonya 1993 Slovakya 1995 Isvicre 1995 Litvanya 1996 Bosna Hersek 1996 Romanya 1996 Gurcistan 1997 Yunanistan 1997 12 ay askerlik veya 13 ay kamu hizmeti Bulgaristan 1998 Makedonya 2001 Arnavutluk 2003 Rusya 2004 2009 yili itibariyla 88 ulkede savas ya da baris donemi farki gozetmeksizin zorunlu askerlik uygulamasi olmadigindan ayri bir vicdani ret tanimlamasina da gerek yoktur Total retTotal ret bir ulkede zorunlu askerlige politik gorusleri ahlaki dusunusleri ve dinsel inanclari dogrultusunda reddetmesi sonucunda ulkenin bireye sundugu kamu hizmetinde bulunma olanagini da reddetmesine denir Avusturya Danimarka Finlandiya ve Yunanistan da taninan bir haktir Konuyla ilgili yayinlarCinar Ozgur Heval Usterci Coskun Subat 2008 Istanbul Iletisim Yayinlari ISBN 978 9 7505056 8 3 10 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Hertle Wolfgang 2 Kasim 2017 Ulke Osman Murat Ed Kaos Yayinlari 31 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Baskent Can Mart 2011 Istanbul Propaganda Yayinlari ISBN 978 0 9868586 0 4 4 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Zurcher Erik Jan Ekim 2017 Sendil Dilek Ed Istanbul Iletisim Yayinlari 4 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Cinar Ozgur Heval 2014 Orhun Defne Ed Istanbul Bilgi Universitesi Yayinlari ISBN 978 6 0539934 2 1 25 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Esmer Baris Ocak 2012 Turkiye de ve Dunyada Vicdani Ret Propaganda Yayinlari ISBN 978 0 9877973 3 9 7 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Isiklar Celal Haziran 2011 1 bas Ankara Adalet Yayinevi ISBN 978 6 0554123 4 0 11 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Baskent Can 2 Ekim 2015 Vicdani Ret Yazilari Propaganda Yayinlari ISBN 978 1 9278934 7 0 Baskir Unsal Dogan Erdem Erdinc 2012 Sivil Itaatsizlik Eylemi olarak Turkiye de Vicdani Ret Bir Yurttaslik Talebi Toplum ve Bilim 124 Birikim Yayinlari ss 61 84 ISSN 1300 9354 Erisim tarihi 5 Kasim 2018 Ayrica bakinizBedelli askerlik Turkiye de zorunlu askerlikKaynakca a b Istisna Dergisi Vicdani Ret Dernegi 30 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Churchill Robert Paul Wells Donald K 1996 Conscientious Objection An Encyclopedia of War and Ethics Ingilizce Greenwood Press ss 99 102 ISBN 031 3 2911 6 0 a b Aydin Muhammed Ali 2011 Turkiye de Vicdani Ret Istisna Dergisi Kis Sohbetiihvan s 6 Erisim tarihi 2 Kasim 2018 Nal Sabahattin 2010 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi ve Turk Hukukunda Vicdani Ret Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 13 Mustafa Kemal Universitesi s 254 23 Subat 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Kasim 2018 a b Tilly Charles 2001 Zor Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Olusumu 1 bas Ankara Imge Kitabevi ss 135 146 ISBN 978 0 9877973 2 2 Erisim tarihi 2 Kasim 2018 a b Esmer Baris Ocak 2012 Turkiye de ve Dunyada Vicdani Ret 1 bas Propaganda Yayinlari s 34 ISBN 978 0 9877973 2 2 Erisim tarihi 2 Kasim 2018 a b c d Demir Hande Seher 2011 Ankara Barosu Dergisi 3 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ocak 2012 MacBride Sean 1974 The Imperatives of Survival Nobel Foundation 15 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2012 25 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Kasim 2008 1 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Kasim 2008 22 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2013 Alti Kadin Daha Vicdani Reddini Acikladi Bianet 10 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mayis 2011