Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Basit bir kimyasal bileşik olan sodyum klorür (NaCl), diğer adıyla yemek tuzu, yüzyıllardan beri insanlar için büyük bir önemi olan bir gıda maddesidir. Tuzun önemini artıran en büyük özeliği de tarih öncesi zamanlarda besin maddelerini uzun süre saklamak için tuzu olarak kullanmalarından gelmektedir. Eski zamanlarda et ve balık gibi besinler tuzun içinde kurutulup saklanarak bunların bozulması engellenmiştir. Tuz insan dahil tüm canlıların besin kaynaklarındandır ve ticari bakımdan da önemli bir maddedir. Dünyanın her yerinde rastlanabilen sofra tuzu tarih boyunca önemli bir ihtiyaç ve ticaret maddesi olmuştur.
Besin maddesi olması dışında tuz; dericilikte, hayvan besiciliğinde, su yumuşatma sistemlerinde ve kimya sanayisinde yaygın olarak kullanılır.
Tarihçe
Tuz insanlık tarihinde büyük bir öneme sahip olup üretilmesi tarih öncesindeki antik uygarlıklara kadar dayanmaktadır.Sümerlilerin ve Babillerin tuzu besin maddelerini özellikle et ve balığı uzun süre saklamak için konserve koruyucu maddesi olarak kullandıkları bilinmektedir. Bunun yanında yazar Kurlansky, Tuz-İnsanlığın Tuzlu Tarihi adlı kitabında, et ve balığı tuzlayarak saklayan ilk uygarlığın Mısırlılar olabileceğini belirterek, balığı tuzda saklamaya ilişkin en eski Çin belgelerinin MÖ 2000 tarihlenirken, çok daha eski tarihlerden kalan mısır mezarlarında tuzlanmış balık ve kuş eti bulunduğuna dikkati çekmiştir. Araştırmalara göre, Mısırlılar Nil Deltasında deniz suyunu buharlaştırarak tuz üretiyorlardı.
Tuzun kullanılması bellirli bölgelerle kısıtlı kalınmıştır, tuzun ticari malzeme olarak kullanılmaya başlanılmasına kadar. Tuz ticaretinin sayesinde birçok küçük şehir zengin metropoller haline gelmiştir. Buna en güzel örnek Almanya’nın Lüneburg şehri gösterilebilir. Yemek tuzunu insan tarihindeki önemini ve ona verilen değeri anlamamız için onun tarihteki ismine bakmamız yeterlidir. Tuz tarihte Beyaz Altın olarak adlandırılmıştır. Tuzun değerini belirten diğer bir örnekte: Tarihte bazı ülkelerin tuzu bir tür ödeme biçimi olarak kullanmalarından anlayabiliriz.Büyük Roma'da Lejyonerlerin kazancının ödemesinde tuzun kullanıldığı bilinmektedir.
Orta Çağ'da ve daha sonraki zamanlarda tuz için büyük meblağlar ödenmekteydi. Burada tuzu pahalı yapan onu elde ediliş şeklinin dışında onun nakliyesi ve ticaretinden kaynaklanmaktaydı. Bunun yanında Çinliler, Romalılar, Fransızlar, Venedikliler, Habsburglar ve diğer birçok yönetim, savaşlar için para bulmak üzere tuz vergisi koymuştu. Bilindiği kadarıyla Anadolu'da tuz ile ilgili ilk yazılı kaynaklar ise Hititler'e kadar gitmektedir.
Çin'de tuz üretimine ilişkin en eski yazılı kaynak, MÖ 800'e aitti. Belgede, Xia Hanedanlığı sırasında bin yıl önceki deniz tuzu üretimi ve ticaretinden söz ediliyordu. Çin yönetimleri yüzyıllarca tuzu, bir gelir kaynağı olarak görmüşlerdi. Çin'de MÖ 12. yüzyılda tuz vergisinden söz eden metinler bulunmuştur.
Tuz elde etme yöntemleri
Türkiye tuz yatakları bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Türkiye'deki tuz üretimi üç farklı alanda yapılmaktadır. Genel itibarıyla deniz tuzu, göl tuzu ve kaya tuzu yatakları bulunmaktadır. Türkiye'deki tuz ihtiyacının büyük kısmı göl tuzu yataklarından elde edilmektedir. Bunu ikinci sırada deniz tuzu ve çok az bir üretim payı ile kaya tuzu takip etmektedir.
2013 yılında Nevşehir’in Gülşehir ilçesine bağlı Tuzköy beldesinde bir milyar tonluk kaya tuzu rezervi bulunmuştur. Bu miktar yaklaşık Türkiye'nin en az on asırlık tuz ihtiyacına karşılık gelmektedir. Yalnız şimdiye kadar imkansızlıklar yüzünden bu rezerv tam olarak ekonomiye kazandırılamamıştır.
Deniz tuzu
Tuz üretimi bütün mineral çıkarma yöntemleri arasında hemen hemen en basit ve kolay olanıdır. Türkiye'de deniz suyundan tuz üretimi Çamaltı Tuzlası'nda da yapılmaktadır ve bu tuzla 1863’ten beri üretimdedir. Deniz suyundan tuz elde etme bilinen en eski tuz üretme biçimlerinden biridir. Bu yöntemle deniz suyu küçük ve derin olmayan havuzlara aktarılır. Daha sonra güneş ışığı yardımıyla su buharlaştırılır. Böylelikle deniz suyu içinde çözülmüş olan bütün iyon kristalleri sahip oldukları farklı çözünürlüklerden dolayı katmanlar oluşturacak şekilde kristalleşirler. Yemek tuzu olarak kullanılan Sodyum klorür tabakası en üstünde bulunur ve henüz tam olarak tüm suyun buharlaşmasından önce tamamı tuz kristalleri haline gelir. Yemek tuzu olarak kullanılan kısmın en üste bulunmasına rağmen yine de 100% bir saflıkta üretilmesi çok zordur. Özellikle havuzlardaki suyun tamamının buharlaştırılmasıyla istenmeyen diğer tuzların yemek tuzu olarak kullanılan tabakaya karışması ve böylelikle tuzun saflık derecesi düşük olur. Günümüzde dünya tuz ihtiyacının %20 si bu yöntemle elde edilen deniz tuzuyla karşılanmaktadır
Kaya tuzu
Çankırı, Gülşehir, Tepesidelik, Sekili, Kağızman ve Tuzluca Türkiye’deki kaya tuzunun üretildiği şehirlerdir.Kaya tuzu, önemli tuz kaynaklarından biri olup, içerdiği safsızlıklara bağlı olarak saydam veya yarı saydam grimsi, beyaz, turuncu, sarı, pembe ve kahverengi olabilir. Kaya tuzu, az safsızlık ve yabancı maddeler içeren yataklarda yer altına galeriler açarak parçalar halinde çıkarılır. Çözelti madenciliği olarak adlandırılan bu yöntemde, safsızlıkların fazla olması durumunda açılan sondaj kuyularına sıcak su gönderilerek suda çözünen tuzlar bulamaç halinde dışarı alınır. Bu bulamaçın kristallendirilmesi için tava veya vakum yöntemleri kullanılır.
Kaya tuzu oda-topuk denilen yöntemle çıkarılmakdatır. Bu yöntemle tuz alında 3-5 metreye kadar kesilmektedir. Bu işlem sondaj makineleri yardımıyla tuzun bulunduğu yere lağam delikleri açılmakta ve bu deliklere patlayıcılar yerleştirilir. Her patlama işleminden sonra yaklaşık 1000-1200 ton kadar kaya tuzu elde edilmektedir. Paralel tünellerde tuz tabakaları kesilmekte ve bunlar da rekuplarla birleştirilmekte ve tavanın taşınması İçin kare şeklinde topuklar meyda na getirilmektedir. Bu metodla tuz ekstrak- siyon oranı % 65-75'e ulaşmaktadır. Daha sonra burada elde edilen kaya tuzu kamyonlarla işletilmek üzere fabrikaya taşınır. Burada’da bir takım işlemlerden geçtikten sonra paketlenir.
Tava yöntemi
Bir tahta kapta dinlendirilen tuzlu suya magnezyum sülfatı çöktürmek için az miktarda kireç katılır. Sonra tava adı verilen buharlaştırma kabına gönderilir. Bu kabın alanı 80–100 m² olup, ocağın sıcak gazlarıyla ısıtılır. Burada önce magnezyum sülfat çöker ve alınır, daha sonra çöken tuz alınır. Alınan tuz tava üstündeki tahta davlumbaza serilir. Suyu tekrar tava içine akarken tuz da kurur. 100 m²lik bir tavada 75 °C'de 1200 kg kaba tuz, 80 °C'de 3000 kg orta ürün ve 95 °C'de 700 kg ince tuz elde edilir.
Vakum yöntemi
Bu yöntem eskimiş ve verimliliği az olan bir yöntemdir. Bu yöntemde elde edilen ham tuz ilk etapta öğütülür. Buradan yıkanma kazanlarına aktarılarak 2-3 Bomeli suyla yıkanmaya başlanılır. Bu işlem esnasında yaklaşık %25’lik bir fire verilir. Bu işlemden sonra yıkanmış olan tuz vakum kazanlarına aktarılır. Burada’da vakum tüplerin yardımıyla alınan tuz santrifüj ünitesine gönderilir ve burada 15 dakikalık santrifüjleme işleminden geçirilerek ve nemin %99 atılır. Daha sonra nemi büyük oranda atılmış olan bu tuz kurutma fırınlarına alınır. Bu fırınlarda 180 °C -200 °C sıcaklıkta kurutulur. Bu işlemden sonra tuzun nem oranı %0,5 düşürülmüş olunur. Kurutulmuş tuz bundan sonra eleme yardımıyla iri, kabave ince tuz olmak üzere üç bölüme ayrılır. Bu şekilde elde edilen bu üç tuz çeşidi ayrı ayrı ambalajlanılarak satırlır. Örneğim kaba eleğin üzerinde kalan tuz, iri tuz, ham tuz olarak satılır. Kaba tuz ise 100 kg’lık çuvallarla mutfak tuzu olarak satılır. Geride kalan ince tuza burada %1 oranında MgO2 karıştırılır. Eğer burdada guatır için iyi gelinen tuz istenilirse içine ekstradan %0,005 potasyum iyodür eklenerek 1 kg’lık paketler halinde satılır. İşte market ya da bakallardan aldığımız iyotlu tuzlar bu şekilde üretilirler.
Tuz çeşitleri
-
![image]()
Yemek tuzu (ince taneli) -
![image]()
Yemek tuzu (iri taneli) -
![image]()
Deniz tuzu (ince taneli) -
![image]()
Deniz tuzu (iri taneli) -
![image]()
Himalaya tuzu (iri taneli) -
![image]()
Himalaya tuzu Salz (ince taneli)
Türkiye'de tuzlar
Türkiye'de tuz eldesi; deniz, göl ve kaya tuzlalarından yapılmaktadır. Başta Çankırı, Hacıbektaş, Tepsidelik, Sarıkaya, Oltu, Kağızman, Kulp ve Sekili önemli tuzlalarımızdandır. Buralardan elde edilen tuzlar çeşitli safsızlıklar içermektedir. Örneğin Hacıbektaş'ta elde edilen tuzun analizinde % 0,53 suda çözünmeyen maddeler, % 1,65 , % 98,12 sodyum klorür bulunmuştur.
Tuz Gölü, Karapınar ve Palas gölleri tuz elde edilen önemli göllerimizdendir. Ankara'nın Şereflikoçhisar İlçesindeki Tuz Gölünde bulunan Kaldırım ve Kayacık tuzlalarından yılda ortalama 3.000.000 ton (2016 yılı itibarı ile), İzmir Çamaltı Tuzlasından yılda 150.000 ton tuz elde edilmektedir.
Deniz suyundan tuz elde edilen yerler arasında; Pendik (İstanbul), (Edirne) ve (Adana) sayılabilir.
Yurdumuzda üretilen kaliteli sofra tuzunun analizinde, % 0,24 nem, % 0,003 suda çözünmeyenler, % 0,007 Ca, % 60,52 klor ve eser miktarda Mg bulunmuştur.
2001 yılı dünya tuz üretimi 225 milyon ton [1], Türkiye'nin yıllık üretimi 1,8 milyon ton [2]dolayında gerçekleşmiştir. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerine göre Türkiye'deki başlıca kayatuzu yataklarında tespit edilen toplam rezerv miktarı 867 milyon ton seviyesindedir. Yıldan yıla tuz üretimi değişmekle beraber yurdumuzda son yıllarda, yılda iki milyon ton civarında tuz üretilmektedir.
Tekel, rafine ve sofralık tuz üretimi yapmamaktadır. Bu tür tuz talebi özel sektör tarafından karşılanmaktadır.
Tuz giderme
Başta deniz suyu olmak üzere tuzlu suların tuzunun giderilmesi işlemidir. Dünyadaki suların % 97,2'si denizlerdedir. Artık taze su kaynaklarının yetmemesi sebebiyle günlük kullanımda veya sanayide deniz sularından faydalanma ihtiyacı doğmuştur. Bu da deniz suyundan tuz gidermek suretiyle taze su elde etme yolunu açmıştır.
Sanayide kullanmak amacıyla su üreten ilk büyük damıtma tesisi 1930'da Hollanda Antilleri'ndeki Aruba'da kurulmuştur. Damıtma en yaygın tuz giderme metodudur. Bu işlemde çok tesirli veya ani tesirli buharlaştırıcılar kullanılır.
Taze su üretiminde kullanılan metotlardan biri de zarlı metottur. Bu metotta tuzluluk oranı nispeten düşük olan kara suları arıtılır. Yarıgeçirgen bir zardan geçirilen tuzlu suyun suyu zarı geçerken, derişikleşen mineral tuzları arkada kalır.
Elektroliz metodunda ise çözünmüş tuzların artı ve eksi yüklü iyonlarının ayrı ayrı zarlı filtrelerden geçmesi maksadıyla voltaj uygulanır ve taze su iki filtre arasında kalır.
Bugün dünyada yaklaşık 1500 kadar tuz giderme tesisi kuruludur. Çoğunda damıtma metodu uygulanır. Tesislerin 300 kadarı Ortadoğu ülkelerinde kurulmuştur.
Tuz zehirlenmesi
Tuz zehirlenmesi temelde iki şekilde ortaya çıkar; su alımındaki yetersizlik ve aşırı tuz tüketimi. Sonuç olarak vücutta tuz ve dolayısıyla sodyum iyonlarının miktarı artarak zehirlenmeye neden olur. Tuz zehirlenmesine domuzlar ve kanatlı hayvanlar oldukça duyarlıdır. Kronik veya akut olarak ortaya çıkabilir.
Domuzlarda bu toksikasyonun nadir gözlenen erken bulguları; susuzluk çekme, pruritus (kaşıntı) ve konstipasyondur. Bunun yanında etkilenen domuzlarda görme yetisinin kaybı, sağırlık ve çevreye karşı ilgisizlik gözlenir; yeme-içme kesilmiş ve dış uyaranlara yanıt kaybolmuştur. Bilinçsizce hareketler, etraftaki cisimlere çarpma ve kendi etrafında dönme hareketleri görülebilir.
Su alımı sınırlı ise, 1-5 gün sonra çömelmiş vaziyette oturmayla karakterize aralıklı nöbetler geçirilir. Hayvan başını arkaya ve yukarıya doğru sallar ve sonunda tonik-klonik konvülziyonlar, kasılmalar meydana gelir. Ölümcül düzeyde olan durumlarda ise hayvan yan yatarak komatöz bir hal alır ve yaklaşık 48 saat içerisinde ölür.
Sığırlarda akut belirtiler gastrointestinal sistem ile merkezi sinir sistemi ile ilişkilidir. Hipersalivasyon, artan susama hissi, kusma veya regurgitasyon, abdominal ağrı ve diare erken bulgular olup; bunu izleyen süreçte ataksi, kendi etrafında dönme, körlük, sağırlık ve parsiyel paralizdir. Ancak sığırlarda bazen agresif ve saldırgan davranışlar da gözlenebilir. Tuz zehirlenmesinin sığırlarda meydana getirdiği bir bozukluk ise arka ayakları yürürken sürümedir.
Kanatlılarda ise, artan yoğun bir susuzluk hissi, solunum güçlüğü, gagadan sıvı akıntı gelmesi, halsizlik, diare ve ayaklarda paraliz yaygın gözlenen bulgulardır.
Genel olarak kanatlılar ve domuzlar tuz toksikasyonuna karşı daha duyarlıdır.
Lezyonlar
İlk 48 saat boyunca eozinopeni gelişir ve bunu serebral korteks ile komşu meningsler çevresinde eozinofil lökosit infiltrasyonlarının (özellikle Wirchof-Robin boşlukları) oluşturduğu kuşaklar ile beyin ödemi (veya nekrozu) izler. 3-4 günlük bir süre sonra ise bu eozinofilik infiltrason alanları genellikle daha fazla genişlemeden kalır. Gastrointestinal mukoza yangılı, konjesyone ve bazen de hemorajik ülserli noktaları içerebilir.
Sığırlarda ise eozinofilik kuşaklar gelişmez ancak; abomazal inflamasyon veya ülserleşme (ya da her ikisi birden), iskelet kaslarında ödem ve hidroperkardium görülür.
Tavuklarda hidroperikardium görülür.
Akut, hızlı gelişen olgularda makroskobik lezyonlar meydana gelmez.
Kaynakça
- ^ H.-H. Emons, H.-H. Walter: Mit dem Salz durch die Jahrtausende. Deutscher Verlag für Grundstoffindustrie, Leipzig 1984
- ^ "Das weiße Gold der Hochkulturen". 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ağustos 2015.
- ^ "Salzgeschichten aus aller Welt". 25 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ağustos 2015.
- ^ Mark Kurlansky, Çeviren Ali Çakıroğlu, Tuz-İnsanlığın Tuzlu Tarihi, Aykırı Yayınları, 1.Baskı,
- ^ Lüneburger Salzstraße 15 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://www.lueneburger-salzstrasse.de 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Duden.de: französisch salaire < lateinisch salarium = Sold, zu: sal = Salz, eigentlich = Salzration für Beamte und Soldaten
- ^ Elinor Goetze, Jonny Behm,Die Kunst zu würzen. Heimeran Verlag, München 1956
- ^ Erster großer Bauernaufstand in der Geschichte Rußlands 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://www.bauernkriege.de 1 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Gölbaş, Başıbüyük, A., Z. "Anadolu Kültür Oluşumunda Tuzun Rolü". 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2013.
- ^ Nevşehir’de bir milyar tonluk kaya tuzu rezervi var 23 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://www.zaman.com.tr 30 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d Tuz (NaCI) Üretim Yöntemleri 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://www.maden.org.tr 20 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 25.10.2015 tarihinde alınmıştır
- ^ Tuz (NaCl) Üretim Yöntemleri 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://www.maden.org.tr 20 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Tuz ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Basit bir kimyasal bilesik olan sodyum klorur NaCl diger adiyla yemek tuzu yuzyillardan beri insanlar icin buyuk bir onemi olan bir gida maddesidir Tuzun onemini artiran en buyuk ozeligi de tarih oncesi zamanlarda besin maddelerini uzun sure saklamak icin tuzu olarak kullanmalarindan gelmektedir Eski zamanlarda et ve balik gibi besinler tuzun icinde kurutulup saklanarak bunlarin bozulmasi engellenmistir Tuz insan dahil tum canlilarin besin kaynaklarindandir ve ticari bakimdan da onemli bir maddedir Dunyanin her yerinde rastlanabilen sofra tuzu tarih boyunca onemli bir ihtiyac ve ticaret maddesi olmustur Yemek TuzuKirmizi Kaya tuzu Kuzey Pakistan dan Besin maddesi olmasi disinda tuz dericilikte hayvan besiciliginde su yumusatma sistemlerinde ve kimya sanayisinde yaygin olarak kullanilir Tarihce15 yuzyilda Paris te tuz ticaretini gosteren bir resim Tuz insanlik tarihinde buyuk bir oneme sahip olup uretilmesi tarih oncesindeki antik uygarliklara kadar dayanmaktadir Sumerlilerin ve Babillerin tuzu besin maddelerini ozellikle et ve baligi uzun sure saklamak icin konserve koruyucu maddesi olarak kullandiklari bilinmektedir Bunun yaninda yazar Kurlansky Tuz Insanligin Tuzlu Tarihi adli kitabinda et ve baligi tuzlayarak saklayan ilk uygarligin Misirlilar olabilecegini belirterek baligi tuzda saklamaya iliskin en eski Cin belgelerinin MO 2000 tarihlenirken cok daha eski tarihlerden kalan misir mezarlarinda tuzlanmis balik ve kus eti bulunduguna dikkati cekmistir Arastirmalara gore Misirlilar Nil Deltasinda deniz suyunu buharlastirarak tuz uretiyorlardi Tuzun kullanilmasi bellirli bolgelerle kisitli kalinmistir tuzun ticari malzeme olarak kullanilmaya baslanilmasina kadar Tuz ticaretinin sayesinde bircok kucuk sehir zengin metropoller haline gelmistir Buna en guzel ornek Almanya nin Luneburg sehri gosterilebilir Yemek tuzunu insan tarihindeki onemini ve ona verilen degeri anlamamiz icin onun tarihteki ismine bakmamiz yeterlidir Tuz tarihte Beyaz Altin olarak adlandirilmistir Tuzun degerini belirten diger bir ornekte Tarihte bazi ulkelerin tuzu bir tur odeme bicimi olarak kullanmalarindan anlayabiliriz Buyuk Roma da Lejyonerlerin kazancinin odemesinde tuzun kullanildigi bilinmektedir Tarihte tuzun koruyucu Madde olarak kullanilmasini gosteren bir fotograf Hollanda 1618 Orta Cag da ve daha sonraki zamanlarda tuz icin buyuk meblaglar odenmekteydi Burada tuzu pahali yapan onu elde edilis seklinin disinda onun nakliyesi ve ticaretinden kaynaklanmaktaydi Bunun yaninda Cinliler Romalilar Fransizlar Venedikliler Habsburglar ve diger bircok yonetim savaslar icin para bulmak uzere tuz vergisi koymustu Bilindigi kadariyla Anadolu da tuz ile ilgili ilk yazili kaynaklar ise Hititler e kadar gitmektedir Cin de tuz uretimine iliskin en eski yazili kaynak MO 800 e aitti Belgede Xia Hanedanligi sirasinda bin yil onceki deniz tuzu uretimi ve ticaretinden soz ediliyordu Cin yonetimleri yuzyillarca tuzu bir gelir kaynagi olarak gormuslerdi Cin de MO 12 yuzyilda tuz vergisinden soz eden metinler bulunmustur Tuz elde etme yontemleriDeniz tuzu uretimi Dakar Senegal Turkiye tuz yataklari bakimindan oldukca zengin bir ulkedir Turkiye deki tuz uretimi uc farkli alanda yapilmaktadir Genel itibariyla deniz tuzu gol tuzu ve kaya tuzu yataklari bulunmaktadir Turkiye deki tuz ihtiyacinin buyuk kismi gol tuzu yataklarindan elde edilmektedir Bunu ikinci sirada deniz tuzu ve cok az bir uretim payi ile kaya tuzu takip etmektedir 2013 yilinda Nevsehir in Gulsehir ilcesine bagli Tuzkoy beldesinde bir milyar tonluk kaya tuzu rezervi bulunmustur Bu miktar yaklasik Turkiye nin en az on asirlik tuz ihtiyacina karsilik gelmektedir Yalniz simdiye kadar imkansizliklar yuzunden bu rezerv tam olarak ekonomiye kazandirilamamistir Deniz tuzu Tuzlama bahceleri Tuz uretimi butun mineral cikarma yontemleri arasinda hemen hemen en basit ve kolay olanidir Turkiye de deniz suyundan tuz uretimi Camalti Tuzlasi nda da yapilmaktadir ve bu tuzla 1863 ten beri uretimdedir Deniz suyundan tuz elde etme bilinen en eski tuz uretme bicimlerinden biridir Bu yontemle deniz suyu kucuk ve derin olmayan havuzlara aktarilir Daha sonra gunes isigi yardimiyla su buharlastirilir Boylelikle deniz suyu icinde cozulmus olan butun iyon kristalleri sahip olduklari farkli cozunurluklerden dolayi katmanlar olusturacak sekilde kristallesirler Yemek tuzu olarak kullanilan Sodyum klorur tabakasi en ustunde bulunur ve henuz tam olarak tum suyun buharlasmasindan once tamami tuz kristalleri haline gelir Yemek tuzu olarak kullanilan kismin en uste bulunmasina ragmen yine de 100 bir saflikta uretilmesi cok zordur Ozellikle havuzlardaki suyun tamaminin buharlastirilmasiyla istenmeyen diger tuzlarin yemek tuzu olarak kullanilan tabakaya karismasi ve boylelikle tuzun saflik derecesi dusuk olur Gunumuzde dunya tuz ihtiyacinin 20 si bu yontemle elde edilen deniz tuzuyla karsilanmaktadir Kaya tuzu Oldukca saf haldeki Kristal Himalaya Tuzu Cankiri Gulsehir Tepesidelik Sekili Kagizman ve Tuzluca Turkiye deki kaya tuzunun uretildigi sehirlerdir Kaya tuzu onemli tuz kaynaklarindan biri olup icerdigi safsizliklara bagli olarak saydam veya yari saydam grimsi beyaz turuncu sari pembe ve kahverengi olabilir Kaya tuzu az safsizlik ve yabanci maddeler iceren yataklarda yer altina galeriler acarak parcalar halinde cikarilir Cozelti madenciligi olarak adlandirilan bu yontemde safsizliklarin fazla olmasi durumunda acilan sondaj kuyularina sicak su gonderilerek suda cozunen tuzlar bulamac halinde disari alinir Bu bulamacin kristallendirilmesi icin tava veya vakum yontemleri kullanilir Kaya tuzu oda topuk denilen yontemle cikarilmakdatir Bu yontemle tuz alinda 3 5 metreye kadar kesilmektedir Bu islem sondaj makineleri yardimiyla tuzun bulundugu yere lagam delikleri acilmakta ve bu deliklere patlayicilar yerlestirilir Her patlama isleminden sonra yaklasik 1000 1200 ton kadar kaya tuzu elde edilmektedir Paralel tunel lerde tuz tabakalari kesilmekte ve bunlar da rekuplarla birlestirilmekte ve tavanin ta sinmasi Icin kare seklinde topuklar meyda na getirilmektedir Bu metodla tuz ekstrak siyon orani 65 75 e ulasmaktadir Daha sonra burada elde edilen kaya tuzu kamyonlarla isletilmek uzere fabrikaya tasinir Burada da bir takim islemlerden gectikten sonra paketlenir Tava yontemi Bir tahta kapta dinlendirilen tuzlu suya magnezyum sulfati cokturmek icin az miktarda kirec katilir Sonra tava adi verilen buharlastirma kabina gonderilir Bu kabin alani 80 100 m olup ocagin sicak gazlariyla isitilir Burada once magnezyum sulfat coker ve alinir daha sonra coken tuz alinir Alinan tuz tava ustundeki tahta davlumbaza serilir Suyu tekrar tava icine akarken tuz da kurur 100 m lik bir tavada 75 C de 1200 kg kaba tuz 80 C de 3000 kg orta urun ve 95 C de 700 kg ince tuz elde edilir Vakum yontemi Bu yontem eskimis ve verimliligi az olan bir yontemdir Bu yontemde elde edilen ham tuz ilk etapta ogutulur Buradan yikanma kazanlarina aktarilarak 2 3 Bomeli suyla yikanmaya baslanilir Bu islem esnasinda yaklasik 25 lik bir fire verilir Bu islemden sonra yikanmis olan tuz vakum kazanlarina aktarilir Burada da vakum tuplerin yardimiyla alinan tuz santrifuj unitesine gonderilir ve burada 15 dakikalik santrifujleme isleminden gecirilerek ve nemin 99 atilir Daha sonra nemi buyuk oranda atilmis olan bu tuz kurutma firinlarina alinir Bu firinlarda 180 C 200 C sicaklikta kurutulur Bu islemden sonra tuzun nem orani 0 5 dusurulmus olunur Kurutulmus tuz bundan sonra eleme yardimiyla iri kabave ince tuz olmak uzere uc bolume ayrilir Bu sekilde elde edilen bu uc tuz cesidi ayri ayri ambalajlanilarak satirlir Ornegim kaba elegin uzerinde kalan tuz iri tuz ham tuz olarak satilir Kaba tuz ise 100 kg lik cuvallarla mutfak tuzu olarak satilir Geride kalan ince tuza burada 1 oraninda MgO2 karistirilir Eger burdada guatir icin iyi gelinen tuz istenilirse icine ekstradan 0 005 potasyum iyodur eklenerek 1 kg lik paketler halinde satilir Iste market ya da bakallardan aldigimiz iyotlu tuzlar bu sekilde uretilirler Tuz cesitleri Yemek tuzu ince taneli Yemek tuzu iri taneli Deniz tuzu ince taneli Deniz tuzu iri taneli Himalaya tuzu iri taneli Himalaya tuzu Salz ince taneli Turkiye de tuzlarTurkiye de tuz eldesi deniz gol ve kaya tuzlalarindan yapilmaktadir Basta Cankiri Hacibektas Tepsidelik Sarikaya Oltu Kagizman Kulp ve Sekili onemli tuzlalarimizdandir Buralardan elde edilen tuzlar cesitli safsizliklar icermektedir Ornegin Hacibektas ta elde edilen tuzun analizinde 0 53 suda cozunmeyen maddeler 1 65 98 12 sodyum klorur bulunmustur Tuz Golu Karapinar ve Palas golleri tuz elde edilen onemli gollerimizdendir Ankara nin Sereflikochisar Ilcesindeki Tuz Golunde bulunan Kaldirim ve Kayacik tuzlalarindan yilda ortalama 3 000 000 ton 2016 yili itibari ile Izmir Camalti Tuzlasindan yilda 150 000 ton tuz elde edilmektedir Deniz suyundan tuz elde edilen yerler arasinda Pendik Istanbul Edirne ve Adana sayilabilir Yurdumuzda uretilen kaliteli sofra tuzunun analizinde 0 24 nem 0 003 suda cozunmeyenler 0 007 Ca 60 52 klor ve eser miktarda Mg bulunmustur 2001 yili dunya tuz uretimi 225 milyon ton 1 Turkiye nin yillik uretimi 1 8 milyon ton 2 dolayinda gerceklesmistir Maden Tetkik ve Arama Genel Mudurlugu MTA verilerine gore Turkiye deki baslica kayatuzu yataklarinda tespit edilen toplam rezerv miktari 867 milyon ton seviyesindedir Yildan yila tuz uretimi degismekle beraber yurdumuzda son yillarda yilda iki milyon ton civarinda tuz uretilmektedir Tekel rafine ve sofralik tuz uretimi yapmamaktadir Bu tur tuz talebi ozel sektor tarafindan karsilanmaktadir Tuz gidermeBasta deniz suyu olmak uzere tuzlu sularin tuzunun giderilmesi islemidir Dunyadaki sularin 97 2 si denizlerdedir Artik taze su kaynaklarinin yetmemesi sebebiyle gunluk kullanimda veya sanayide deniz sularindan faydalanma ihtiyaci dogmustur Bu da deniz suyundan tuz gidermek suretiyle taze su elde etme yolunu acmistir Sanayide kullanmak amaciyla su ureten ilk buyuk damitma tesisi 1930 da Hollanda Antilleri ndeki Aruba da kurulmustur Damitma en yaygin tuz giderme metodudur Bu islemde cok tesirli veya ani tesirli buharlastiricilar kullanilir Taze su uretiminde kullanilan metotlardan biri de zarli metottur Bu metotta tuzluluk orani nispeten dusuk olan kara sulari aritilir Yarigecirgen bir zardan gecirilen tuzlu suyun suyu zari gecerken derisiklesen mineral tuzlari arkada kalir Elektroliz metodunda ise cozunmus tuzlarin arti ve eksi yuklu iyonlarinin ayri ayri zarli filtrelerden gecmesi maksadiyla voltaj uygulanir ve taze su iki filtre arasinda kalir Bugun dunyada yaklasik 1500 kadar tuz giderme tesisi kuruludur Cogunda damitma metodu uygulanir Tesislerin 300 kadari Ortadogu ulkelerinde kurulmustur Tuz zehirlenmesiTuz zehirlenmesi temelde iki sekilde ortaya cikar su alimindaki yetersizlik ve asiri tuz tuketimi Sonuc olarak vucutta tuz ve dolayisiyla sodyum iyonlarinin miktari artarak zehirlenmeye neden olur Tuz zehirlenmesine domuzlar ve kanatli hayvanlar oldukca duyarlidir Kronik veya akut olarak ortaya cikabilir Domuzlarda bu toksikasyonun nadir gozlenen erken bulgulari susuzluk cekme pruritus kasinti ve konstipasyondur Bunun yaninda etkilenen domuzlarda gorme yetisinin kaybi sagirlik ve cevreye karsi ilgisizlik gozlenir yeme icme kesilmis ve dis uyaranlara yanit kaybolmustur Bilincsizce hareketler etraftaki cisimlere carpma ve kendi etrafinda donme hareketleri gorulebilir Su alimi sinirli ise 1 5 gun sonra comelmis vaziyette oturmayla karakterize aralikli nobetler gecirilir Hayvan basini arkaya ve yukariya dogru sallar ve sonunda tonik klonik konvulziyonlar kasilmalar meydana gelir Olumcul duzeyde olan durumlarda ise hayvan yan yatarak komatoz bir hal alir ve yaklasik 48 saat icerisinde olur Sigirlarda akut belirtiler gastrointestinal sistem ile merkezi sinir sistemi ile iliskilidir Hipersalivasyon artan susama hissi kusma veya regurgitasyon abdominal agri ve diare erken bulgular olup bunu izleyen surecte ataksi kendi etrafinda donme korluk sagirlik ve parsiyel paralizdir Ancak sigirlarda bazen agresif ve saldirgan davranislar da gozlenebilir Tuz zehirlenmesinin sigirlarda meydana getirdigi bir bozukluk ise arka ayaklari yururken surumedir Kanatlilarda ise artan yogun bir susuzluk hissi solunum guclugu gagadan sivi akinti gelmesi halsizlik diare ve ayaklarda paraliz yaygin gozlenen bulgulardir Genel olarak kanatlilar ve domuzlar tuz toksikasyonuna karsi daha duyarlidir Lezyonlar Ilk 48 saat boyunca eozinopeni gelisir ve bunu serebral korteks ile komsu meningsler cevresinde eozinofil lokosit infiltrasyonlarinin ozellikle Wirchof Robin bosluklari olusturdugu kusaklar ile beyin odemi veya nekrozu izler 3 4 gunluk bir sure sonra ise bu eozinofilik infiltrason alanlari genellikle daha fazla genislemeden kalir Gastrointestinal mukoza yangili konjesyone ve bazen de hemorajik ulserli noktalari icerebilir Sigirlarda ise eozinofilik kusaklar gelismez ancak abomazal inflamasyon veya ulserlesme ya da her ikisi birden iskelet kaslarinda odem ve hidroperkardium gorulur Tavuklarda hidroperikardium gorulur Akut hizli gelisen olgularda makroskobik lezyonlar meydana gelmez Kaynakca H H Emons H H Walter Mit dem Salz durch die Jahrtausende Deutscher Verlag fur Grundstoffindustrie Leipzig 1984 Das weisse Gold der Hochkulturen 2 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Agustos 2015 Salzgeschichten aus aller Welt 25 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Agustos 2015 Mark Kurlansky Ceviren Ali Cakiroglu Tuz Insanligin Tuzlu Tarihi Aykiri Yayinlari 1 Baski ISBN 9758337572 Luneburger Salzstrasse 15 Eylul 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www lueneburger salzstrasse de 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Duden de franzosisch salaire lt lateinisch salarium Sold zu sal Salz eigentlich Salzration fur Beamte und Soldaten Elinor Goetze Jonny Behm Die Kunst zu wurzen Heimeran Verlag Munchen 1956 Erster grosser Bauernaufstand in der Geschichte Russlands 23 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www bauernkriege de 1 Agustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Golbas Basibuyuk A Z Anadolu Kultur Olusumunda Tuzun Rolu 13 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2013 Nevsehir de bir milyar tonluk kaya tuzu rezervi var 23 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www zaman com tr 30 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d Tuz NaCI Uretim Yontemleri 17 Mayis 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www maden org tr 20 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde 25 10 2015 tarihinde alinmistir Tuz NaCl Uretim Yontemleri 17 Mayis 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www maden org tr 20 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakiniz Wikimedia Commons ta Tuz ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir