Afroamerikalılar veya Siyahi Amerikalılar olarak da bilinen Afrikalı Amerikalılar Afrika nın Siyah ırk gruplarınd

Afroamerikalılar veya Siyahi Amerikalılar olarak da bilinen Afrikalı Amerikalılar, Afrika'nın Siyah ırk gruplarından herhangi birinden kısmen veya tamamen gelen Amerikalılardan oluşan etnik bir gruptur. Afrikalı Amerikalılar, Beyaz Amerikalılar ile Hispanik ve Latino Amerikalılardan sonra ABD'deki en büyük üçüncü ırksal veya etnik grubu oluşturmaktadır. "Afroamerikalı" terimi genellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde köleleştirilen Afrikalıların torunlarını ifade eder.

Afroamerikalılar
African Americans
2020'de Afroamerikalıların ülke içindeki dağılımı
Toplam nüfus
41.104.200 Toplam ABD nüfusunun 12,4%'ü (2020)

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Birleşik Devletler geneli, özellikle Güney ve kentsel alanlarda
Diller
İngilizce (Amerikan İngilizcesi lehçeleri, Afro-Amerikan İngilizcesi)
Din
Hristiyanlık (Protestanlık, azınlık Roma Katolik) İslam, Dinsizlik

20. yüzyılın ortalarından kalma, üzerinde “Renkli” yazan ve Afroamerikalı bir adamın su içtiği bir çeşme

Afrikalı Amerikalıların çoğu, bugünkü Birleşik Devletler sınırları içinde köleleştirilmiş insanların torunlarıdır. Bazı siyahi göçmenler veya onların çocukları da kendilerini Afroamerikalı olarak tanımlayabilse de, birinci nesil göçmenlerin çoğunluğu bunu yapmamakta ve kendilerini köken uluslarıyla tanımlamayı tercih etmektedir. Afrikalı Amerikalıların çoğunluğu Batı ve Orta Afrika kökenli olup, bazı önemli Batı Avrupalı ve küçük Kızılderili soyları da bulunmaktadır.

Afroamerikan tarihi, 16. yüzyılda Batı ve Orta Afrika'dan gelen Afrikalıların, Avrupalı köle tüccarlarına satılması ve Atlantik üzerinden Batı Yarımküre'ye taşınmasıyla başladı. Amerika'ya vardıktan sonra Avrupalı sömürgecilere köle olarak satıldılar ve özellikle güney kolonilerindeki plantasyonlarda çalıştırıldılar. Çok az bir kısmı köle olmaktan kurtularak ya da kaçarak özgürlüklerine kavuşabildi ve Amerikan Devrimi öncesinde ve sırasında bağımsız topluluklar kurdular. Amerika Birleşik Devletleri'nin 1783'te kurulmasından sonra, Siyahların çoğu köleleştirilmeye devam edildi ve en yoğun olarak Güney Amerika'da olmak üzere, dört milyon köle ancak 1865'te İç Savaş sırasında ve sonunda özgürlüğüne kavuştu.Yeniden yapılanma sırasında vatandaşlık ve yetişkin erkeklere oy kullanma hakkı kazandılar; beyaz üstünlüğünün yaygın politikası ve ideolojisi nedeniyle, büyük ölçüde ikinci sınıf vatandaş muamelesi gördüler ve kendilerini Güney'de kısa sürede haklarından mahrum bırakılmış buldular. Bu koşullar, Amerika Birleşik Devletleri'nin askeri çatışmalarına katılım, Güney'den önemli ölçüde göç, yasal ırk ayrımcılığının ortadan kaldırılması ve siyasi ve sosyal özgürlük arayan sivil haklar hareketi nedeniyle değişti. Ancak Afrikalı Amerikalılara karşı ırkçılık 21. yüzyılda da bir sorun olmaya devam etmektedir. 2008 yılında Barack Obama, Amerika Birleşik Devletleri'ne başkan seçilen ilk ve şimdiye kadar da tek Afrikalı Amerikalı oldu.

Afroamerikan kültürü; görsel sanatlar, edebiyat, İngiliz dili, felsefe, politika, mutfak, spor ve müziğe sayısız katkılarda bulunarak dünya kültürü üzerinde önemli bir etkiye sahip oldu. Afroamerikalıların popüler müziğe katkıları o kadar derindir ki, caz, gospel, blues, rock and roll, funk, disko, hip hop, R&B ve soul dahil olmak üzere çoğu Amerikan müziğinin kökeni ya kısmen ya da tamamen Afroamerikan toplumuna dayanmaktadır.

Etimoloji

Günümüzde hakaret kabul edildiği için artık kullanılmayan "negro" sözcüğü Latince "niger" (siyah) sözcüğünden İspanyolca ve Portekizceye geçmiştir. Türkçeye zaman zaman "zenci" olarak çevirilse de Arapça kökenli zenci sözcüğü ile negro sözcüğü arasında anlam benzerliği haricinde bir dilbilimsel ilişki yoktur fakat zenci kelimesi yer yer ve söylendiği zaman ve duruma göre hakaret anlamı taşımaktadır.

Tarihçe

Şimdiki adıyla Amerika Birleşik Devletleri, o zamanki adıyla İngiliz Kuzey Amerikası'na gelen ilk Afrikalılar 1869 yılında, Jamestown bölgesine sözleşmeli hizmetliler olarak kayıtlara geçmişlerdir. Bölgenin sert koşullarından ötürü İngiliz göçmenlerin ölümleri arttığından daha fazla Afrikalı, işçi olarak bölgeye yerleştirilmiştir.

Demografi

ABD eyaletlerindeki Afroamerikan nüfusun 2020 Nüfus Sayımı verilerine göre yüzdesi

İlçelere göre Afroamerikan nüfusun yüzdesi

25'ten az Afroamerikan nüfusa sahip ilçeleri gösteren harita

1790 yılında, ABD'de ilk nüfus sayımı yapıldığında, ABD'de yaklaşık 760.000 Afrikalı (özgür ve köleleştirilmiş) yaşıyordu, yani nüfusun %19,3'üydü. İç Savaş'ın başladığı 1860 yılında 4,4 milyon kişi vardı, ancak bu oran sadece %14'tü. Büyük çoğunluğu köleydi, sadece 400.000'i özgürdü. 1900 yılına gelindiğinde Afroamerikalıların sayısı iki katına çıkmıştı.

1910 yılında Afroamerikalıların yaklaşık %90'ı güneyde yaşıyordu, ancak birçoğu daha iyi fırsatlar aramak ve Jim Crow yasalarından kaçmak için kuzeye taşınmaya başladı. 1890'lar ile 1970'ler arasında Büyük Göç olarak bilinen bir dönem yaşandı. 1916 ile 1960'lar arasında 6 milyondan fazla Afroamerikalı kuzeye göç etti, ancak 1970'lere gelindiğinde kuzeyden güneye göç edenlerin sayısı güneyden kuzeye göç edenlerin sayısından daha fazlaydı.

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Afroamerikan nüfusun zaman içindeki seyrine ilişkin aşağıdaki tablo, siyahların toplam ABD nüfusunun yüzdesi olarak 1930 yılına kadar nasıl azaldığını ve o zamandan beri nasıl arttığını göstermektedir.

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Afroamerikalılar
Yıl	Numara	Toplam nüfusun %'si	% Artış (10 yıl)	Köleler	Kölelerin %'si
1790	757,208	19.3% (en yüksek)	–	697,681	92%
1800	1,002,037	18.9%	32.3%	893,602	89%
1810	1,377,808	19.0%	37.5%	1,191,362	86%
1820	1,771,656	18.4%	28.6%	1,538,022	87%
1830	2,328,642	18.1%	31.4%	2,009,043	86%
1840	2,873,648	16.8%	23.4%	2,487,355	87%
1850	3,638,808	15.7%	26.6%	3,204,287	88%
1860	4,441,830	14.1%	22.1%	3,953,731	89%
1870	4,880,009	12.7%	9.9%	–	–
1880	6,580,793	13.1%	34.9%	–	–
1890	7,488,788	11.9%	13.8%	–	–
1900	8,833,994	11.6%	18.0%	–	–
1910	9,827,763	10.7%	11.2%	–	–
1920	10.5 milyon	9.9%	6.8%	–	–
1930	11.9 milyon	9.7% (en düşük)	13%	–	–
1940	12.9 milyon	9.8%	8.4%	–	–
1950	15.0 milyon	10.0%	16%	–	–
1960	18.9 milyon	10.5%	26%	–	–
1970	22.6 milyon	11.1%	20%	–	–
1980	26.5 milyon	11.7%	17%	–	–
1990	30.0 milyon	12.1%	13%	–	–
2000	34.6 milyon	12.3%	15%	–	–
2010	38.9 milyon	12.6%	12%	–	–
2020	41.1 milyon	12.4%	5.6%	–	–

1990 yılında Afroamerikan nüfusu 30 milyona ulaşmış ve ABD nüfusunun %12'sini oluşturmuştur; bu oran 1900 yılındaki oranla neredeyse aynıdır.

Din

Mount Zion Birleşik Metodist Kilisesi, Washington, DC'deki en eski Afroamerikan mezhebidir.

Afroamerikalıların dini dağılımı

Protestanlık (%71)

Katoliklik (%5)

Yehova Şahitleri (%2)

İslam (%2)

Diğer (%6)

Yanıt yok (%18)

Afroamerikalıların çoğunluğu Protestandır ve çoğunlukla geleneksel olarak siyahların çoğunlukta olduğu Protestan mezheplerine mensuptur: Baptist, Metodist, Pentekostal. Ancak diğer Protestanlar, Katolikler ve Müslümanlar da bulunmaktadır.

Siyah Protestanlar takipçilerinin %59'unu oluştururken, Evanjelikler Afroamerikalıların %15'ini, diğer Protestanlar ise kalan %4'ünü oluşturmaktadır. Roma Katolikleri bunların %5'ini, Yehova Şahitleri ise yaklaşık %2'sini oluşturmaktadır.

Kuzey Amerika'ya sürgün edilen Afroamerikalıların yaklaşık %20'si Müslümandı, ancak kölelikleri sırasında Hristiyanlığa geçtiler. Daha sonra bazıları 20. yüzyılda Malcolm X, Kareem Abdul-Jabbar ve Muhammed Ali gibi siyah milliyetçi hareketler aracılığıyla İslam'a geçmişlerdir. Afroamerikalılar ABD'deki Müslüman nüfusun %20'sini oluşturmaktadır ve bunların çoğunluğu Ortodoks ya da Sünnidir.

Buna ek olarak, Afroamerikalıların yalnızca %0,4'ünü oluşturan küçük ama büyüyen bir Yahudi Afroamerikalı azınlık bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Bureau, US Census. "Race and Ethnicity in the United States: 2010 Census and 2020 Census". Census.gov. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021.
^ "Religious tradition by race/ethnicity (2014)". The Pew Forum on Religion & Public Life. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2019.
^ , Census Bureau, Eylül 2011. "Black or African Americans" refers to a person having origins in any of the Black racial groups of Africa. The Black racial category includes people who marked the "Black, African Am., or Negro" checkbox. It also includes respondents who reported entries such as African American; Sub-Saharan African entries, such as Kenyan and Nigerian; and Afro-Caribbean entries, such as Haitian and Jamaican."
^ . definitions.uslegal.com. 17 Ağustos 2018. 13 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.
^ Bureau, US Census. . The United States Census Bureau (İngilizce). 30 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023.
^ Martin, Carol Lynn; Fabes, Richard (2008). . Cengage Learning. s. 19. ISBN . 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014. most (but not all) Americans of African descent are grouped racially as Black; however, the term African American refers to an ethnic group, most often to people whose ancestors experienced slavery in the United States (Soberon, 1996). Thus, not all Blacks in the United States are African-American (for example, some are from Haiti and others are from the Caribbean).
^ Locke, Don C.; Bailey, Deryl F. (2013). . SAGE Publications. s. 106. ISBN . 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018. African American refers to descendants of enslaved Black people who are from the United States. The reason we use an entire continent (Africa) instead of a country (e.g., Irish American) is because slave masters purposefully obliterated tribal ancestry, language, and family units in order to destroy the spirit of the people they enslaved, thereby making it impossible for their descendants to trace their history prior to being born into slavery.
^ Gomez, Michael A: Exchanging Our Country Marks: The Transformation of African Identities in the Colonial and Antebellum South, s. 29.
^ Rucker, Walter C. (2006). The River Flows On: Black resistance, culture, and identity formation in early America. LSU Press. s. 126. ISBN .
^ Forson, Tracy Scott (21 Şubat 2018). . USA Today (İngilizce). 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2023.
^ Gates, Henry Louis Jr (2009). In Search of Our Roots: How 19 Extraordinary African Americans Reclaimed Their Past. New York: Crown Publishing. ss. 20-21.
^ Harris, Paul (8 Ekim 2015). . The Guardian. 16 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ MacAskill, Ewen; Goldenberg, Suzanne; Schor, Elana (5 Kasım 2008). . The Guardian. ISSN 0261-3077. 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2016.
^ Eaglin, Maya (21 Şubat 2021). . NBC News (İngilizce). 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.
^ Osei, Sarah (4 Kasım 2020). "How Black People Created All Your Favorite Music". Highsnobiety (İngilizce). Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.
^ Grizzard, Frank E., Jr. (2007). Jamestown Colony : a political, social, and cultural history. D. Boyd Smith. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. ISBN . OCLC 123965653.
^ Wood, Betty (1998). The origins of American slavery : freedom and bondage in the English colonies. 1st pbk. ed. New York: Hill and Wang. ISBN . OCLC 40123151.
^ "We the Americans: Blacks" (PDF). US Bureau of Census. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2019.
^ Time: Almanac 2005. Time Incorporated Home Entertainment. s. 377. ISBN . Erişim tarihi: 7 Aralık 2004.
^ Bu tablo, ABD Nüfus Sayımı rakamlarına dayanarak zaman içinde Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Afroamerikan nüfusunu vermektedir. (1920-2000 yılları arasındaki sayılar 2005 tarihli Time Almanac, s. 377'de verilen ABD Nüfus Sayımı rakamlarına dayanmaktadır.)
^ "About this Collection | African American Perspectives: Materials Selected from the Rare Book Collection | Digital Collections | Library of Congress". Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. 11 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.
^ . Pew Forum (İngilizce). 30 Ocak 2009. 26 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2010.
^ "A Religious Portrait of African-Americans". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (İngilizce). 30 Ocak 2009. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.
^ Encyclopedia of religion in the South (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 2005. s. 2. ed. revised, updated, and expanded. ISBN .
^ Claude Andrew Clegg. An original man: the life and times of Elijah Muhammad (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 1998. ISBN .
^ World religions in America: An Introduction (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 2004. s. 3. ISBN .
^ William W. Sales. Black studies, history, politics (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 1994. ISBN .
^ . web.archive.org. 25 Kasım 2012. 25 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.
^ Moore, Cortney (2 Şubat 2022). . Fox News (İngilizce). 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.
^ Staff, J. (10 Nisan 1988). "Organization for black Jews claims 200,000 in U.S." (İngilizce). 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.

İlgili yayımlar

Jack Salzman, ed., Encyclopedia of Afro-American culture and history, New York, NY: Macmillan Library Reference USA, 1996
African American Lives, edited by Henry L. Gates, Evelyn Brooks Higginbotham, Oxford University Press, 2004 - more than 600 biographies
From Slavery to Freedom. A History of African Americans, by , Alfred Moss, McGraw-Hill Education 2001, standard work, first edition in 1947
Black Women in America - An Historical Encyclopedia, Darlene Clark Hine (Editor), Rosalyn Terborg-Penn (Editor), Elsa Barkley Brown (Editor), Paperback Edition, Indiana University Press 2005
van Sertima, Ivan "They Came Before Columbus"
"The Politicization of Changing Terms of Self Reference Among American Slave Descendants", American Speech, v 66, no.2, Summer 1991, p. 133-46

[1] Bureau, US Census. "Race and Ethnicity in the United States: 2010 Census and 2020 Census". Census.gov. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021.

[2] "Religious tradition by race/ethnicity (2014)". The Pew Forum on Religion & Public Life. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2019.

[3] , Census Bureau, Eylül 2011. "Black or African Americans" refers to a person having origins in any of the Black racial groups of Africa. The Black racial category includes people who marked the "Black, African Am., or Negro" checkbox. It also includes respondents who reported entries such as African American; Sub-Saharan African entries, such as Kenyan and Nigerian; and Afro-Caribbean entries, such as Haitian and Jamaican."

[4] . definitions.uslegal.com. 17 Ağustos 2018. 13 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.

[5] Bureau, US Census. . The United States Census Bureau (İngilizce). 30 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023.

[Cldcd-6] Martin, Carol Lynn; Fabes, Richard (2008). . Cengage Learning. s. 19. ISBN . 19 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014. most (but not all) Americans of African descent are grouped racially as Black; however, the term African American refers to an ethnic group, most often to people whose ancestors experienced slavery in the United States (Soberon, 1996). Thus, not all Blacks in the United States are African-American (for example, some are from Haiti and others are from the Caribbean).

[Locke-7] Locke, Don C.; Bailey, Deryl F. (2013). . SAGE Publications. s. 106. ISBN . 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018. African American refers to descendants of enslaved Black people who are from the United States. The reason we use an entire continent (Africa) instead of a country (e.g., Irish American) is because slave masters purposefully obliterated tribal ancestry, language, and family units in order to destroy the spirit of the people they enslaved, thereby making it impossible for their descendants to trace their history prior to being born into slavery.

[8] Gomez, Michael A: Exchanging Our Country Marks: The Transformation of African Identities in the Colonial and Antebellum South, s. 29.

[9] Rucker, Walter C. (2006). The River Flows On: Black resistance, culture, and identity formation in early America. LSU Press. s. 126. ISBN .

[10] Forson, Tracy Scott (21 Şubat 2018). . USA Today (İngilizce). 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2023.

[auto-11] Gates, Henry Louis Jr (2009). In Search of Our Roots: How 19 Extraordinary African Americans Reclaimed Their Past. New York: Crown Publishing. ss. 20-21.

[12] Harris, Paul (8 Ekim 2015). . The Guardian. 16 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] MacAskill, Ewen; Goldenberg, Suzanne; Schor, Elana (5 Kasım 2008). . The Guardian. ISSN 0261-3077. 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2016.

[14] Eaglin, Maya (21 Şubat 2021). . NBC News (İngilizce). 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.

[15] Osei, Sarah (4 Kasım 2020). "How Black People Created All Your Favorite Music". Highsnobiety (İngilizce). Erişim tarihi: 14 Nisan 2022.

[16] Grizzard, Frank E., Jr. (2007). Jamestown Colony : a political, social, and cultural history. D. Boyd Smith. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. ISBN . OCLC 123965653.

[17] Wood, Betty (1998). The origins of American slavery : freedom and bondage in the English colonies. 1st pbk. ed. New York: Hill and Wang. ISBN . OCLC 40123151.

[18] "We the Americans: Blacks" (PDF). US Bureau of Census. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2019.

[19] Time: Almanac 2005. Time Incorporated Home Entertainment. s. 377. ISBN . Erişim tarihi: 7 Aralık 2004.

[20] Bu tablo, ABD Nüfus Sayımı rakamlarına dayanarak zaman içinde Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Afroamerikan nüfusunu vermektedir. (1920-2000 yılları arasındaki sayılar 2005 tarihli Time Almanac, s. 377'de verilen ABD Nüfus Sayımı rakamlarına dayanmaktadır.)

[21] "About this Collection | African American Perspectives: Materials Selected from the Rare Book Collection | Digital Collections | Library of Congress". Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. 11 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.

[22] . Pew Forum (İngilizce). 30 Ocak 2009. 26 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2010.

[23] "A Religious Portrait of African-Americans". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (İngilizce). 30 Ocak 2009. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.

[24] Encyclopedia of religion in the South (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 2005. s. 2. ed. revised, updated, and expanded. ISBN .

[25] Claude Andrew Clegg. An original man: the life and times of Elijah Muhammad (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 1998. ISBN .

[26] World religions in America: An Introduction (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 2004. s. 3. ISBN .

[27] William W. Sales. Black studies, history, politics (17 Mayıs 2023 tarihinde yayınlandı). 1994. ISBN .

[28] . web.archive.org. 25 Kasım 2012. 25 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.

[29] Moore, Cortney (2 Şubat 2022). . Fox News (İngilizce). 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.

[30] Staff, J. (10 Nisan 1988). "Organization for black Jews claims 200,000 in U.S." (İngilizce). 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023.