Antakya Halefiyet Savaşı olarak da bilinen Antiochene Veraset Savaşı 1201 ve 1219 yılları arasında Suriye nin kuz

Antakya Halefiyet Savaşı olarak da bilinen Antiochene Veraset Savaşı, 1201 ve 1219 yılları arasında Suriye'nin kuzeyinde, Antakyalı III. Boemondo ile tartışmalı halefi arasında gerçekleşen bir dizi silahlı çatışmadır. Antakya Prensliği, 12. yüzyılın son on yıllarında bölgedeki önde gelen Hristiyan gücüydü; ancak Ermeni Kilikya üstünlüğüne meydan okudu. Suriye'deki önemli bir kale olan Bakras'ın Kilikyalı I. Levon tarafından ele geçirilmesi, 1190'ların başlarında uzun süreli bir çatışma meydana getirmişti. Levon, Antakya'yı ele geçirmeye çalıştı; ancak Yunan ve Latin kentlileri bir komün kurdular ve Ermeni askerlerinin şehri işgal etmesini engellediler. III. Boemondo'nun en büyük oğlu Raymond, 1197'de arkasında Raymond-Roupen adında bir bebek oğlu bırakarak öldü. Çocuğun annesi, Ermenistanlı Alice, I. Levon'un yeğeni ve varsayımsal varisiydi. III. Boemondo ve Antakya soyluları, Raymond-Roupen'in Antakya'daki büyükbabasının yerini alma hakkını doğruladılar; ancak komün III. Boeemondo'nun küçük oğlu (Raymond-Roupen'in amcası), Trablus kontu Boemondo'yu tercih etti.

Antakya Halefiyet Savaşı

Kilikya Ermeni Krallığı, Antakya Prensliği ve Trablus Kontluğu 13. yüzyılın başlarında

Tarih	1201 - 1219
Bölge	Kuzey Suriye ve Kilikya
Sonuç	Anadolu Selçuklu Devleti ve Tapınak Şövalyeleri bölgedeki Ermeni kalelerini ele geçirdi. Antakyalı IV. Boemondo'nun zaferi ile sonuçlandı.

Taraflar

'in güçleri

Kilikya Ermeni Krallığı

Hospitalier Şövalyeleri

Antakyalı IV. Boemondo

Trablus Kontluğu

Tapınak Şövalyeleri

Eyyûbî

Kudüs Krallığı
Anadolu Selçuklu Devleti

Komutanlar ve liderler

I. Levon

Antakyalı IV. Boemondo

Guillaume de Chartres

I. İzzeddin Keykâvus

Trabluslu Boemondo, babasının Nisan 1201'de ölümünün ardından Antakya'yı dirençle karşılaşmadan ele geçirdi; ancak birçok soylu Kilikya'ya sığınmak için beyliği terk etti. Levon, 1201-1208 yılları arasında neredeyse her yıl Antakya Beyliğini işgal etti; ancak her seferinde krallığına dönmek zorunda kaldı çünkü yokluğunda her seferinde ya Halep Eyyubi emiri Az-Zahir Gazi ya da Selçuklu sultanı I. Kaykavus Kilikya'ya hücum etti. Papa III. Innocentius başlangıçta Levon'u destekledi. Bununla birlikte, Levon ve Tapınak Şövalyeleri arasında Bakras yüzünden çıkan çatışma, Levon'un 1208'de aforoz edilmesine yol açtı. Sonraki yıllarda Levon, Suriye'deki yeni kaleleri ele geçirdi ve Kutsal Makam ile ilişkisini geliştirme çabasının bir parçası olarak 1213'te bu bölgeleri terk etti. IV. Boemondo'nun izolasyonundan yararlanan Levon, 1216'da Raymond-Roupen'in beyliği ele geçirmesine yardım ederek Antakya'ya girdi. Levon, çok geçmeden Bakras'ı terk etti ve Torosların kuzeyindeki Ermeni kalelerini Selçuklulara kaptırdı. Raymond-Roupen vergileri artırdı ve bu da onu Antakya'da popülerliğini yitirmesine neden oldu. Levon ile ilişkisi de gerginleşti ve IV. Boemondo, 1219'da Antakya'yı yeniden ele geçirdi. Savaş, Kuzey Suriye'deki Hristiyan devletlerin zayıflamasına neden oldu.

Arka plan

1180'lerin sonlarında Suriye ve Mısır Eyyubi sultanı Selahaddin'in Kudüs Krallığı'nı yıkmasından sonra Antakya Prensliği Kuzey Suriye'nin önde gelen Hristiyan gücü oldu. 1186'da Ermeni Kilikyası Lordu I. Levon, zaten Antakya Prensi III. Boemondo'nun hakimiyetini kabul etmişti; fakat Boeemondo Levon'dan borç para aldıktan sonra bunu ödeyemeyince aralarındaki ilişkileri gerginleşti.

Bakras Harabeleri: önemli kalenin mülkiyeti sorunu Kilikya ve Tapınakçılar arasında uzun süredir devam eden bir çatışmaya neden oldu

1191'de Levon, Selahaddin'in Tapınak Şövalyeleri'nden ele geçirdiği ve daha sonra terk etmeden önce yıktığı stratejik açıdan önemli bir kale olan Bakras'ı ele geçirip yeniden inşa etti. Boemondo, Levon'a onu Tapınakçılara iade etmesini emretti; ancak Levon, yakın zamandaki fetih hakkının, mülklerini kaybeden Tapınakçıların iddiasından daha güçlü olduğunu belirterek bu teklifi reddetti. Boemondo, 1192'de Selahaddin ile Kilikya'yı ateşkesine dahil edemeyince, Levon onu müzakerelere başlamak için Bakras'a davet etti. Boemondo teklifi kabul etti; ancak Levon onu yakalayarak Antakya'yı teslim etmeye zorladı. Soylular (Ermeni soylularıyla yakın akraba olanlar) Levon'un yönetimini kabul etmeye istekli olsalar da, çoğunlukla Yunan ve Latin kasaba halkı bir komün kurdu ve Ermeni askerlerinin Antakya'yı işgal etmesini engelledi.

Hem Levon'u hem de Boemondo'yu birbirleri üzerindeki hükümranlık iddialarından vazgeçmeye ikna eden Kudüslü I. Henry'nin arabuluculuğuyla barış yeniden sağlandı. Levon'un Bakras'ı işgali doğrulandı. Boemondo'nun en büyük oğlu Raymond, Levon'un yeğeni ve gelecekteki varisi Alice ile evlendi. Raymond 1197'nin başlarında öldü; ancak dul eşi Raymond-Roupen adında bir erkek çocuk doğurdu. Neredeyse altmış yaşındaki III. Boemondo, Alice ve oğlunu Ermenistan'a göndererek, küçük torunun Antakya'da halefi olma hakkını kabul etmek istemediğini gösterdi.

Levon bu arada Kilikya'daki Ermeni Kilisesi'ni Roma ile birleştirmiş ve Kutsal Roma İmparatoru VI. Henry'nin hükümdarlığını kabul etmişti. İmparatorun elçisi, Mainz Başpiskoposu Wittelsbach Conrad, Levon 6 Ocak 1198'de Ermeni Kilikya'nın ilk kralı olarak taç giydiğinde hazır bulundu. Çok geçmeden Conrad Antakya'ya gitti ve Boemondo ile baronlarını Raymund-Roupen'in Antakya'yı miras alma hakkını kabul edeceklerine yemin etmeye ikna etti.

III. Boemondo'nun küçük oğlu (Raymund-Roupen'in amcası), Trablus Kontu IV. Boemondo, yeminlerinin geçerliliğini tartıştı. 1198'in sonlarında Tapınakçıların, Hospitalierlerin ve kasabalıların komününün desteğiyle babasını Antakya'dan kovdu. Üç ay sonra Levon, Antakya Prensliğini işgal etti ve genç Boemondo'yu babasının Antakya'ya dönmesine izin vermeye zorladı.Papa Innocentius III, Antakya'daki III. Boemondo'nun yeniden yapılanmasını da destekledi; ancak Tapınakçıların talebine cevap vererek Levon'u Bakras'ı onlara geri vermeye çağırdı.

Savaş

İlk faz

III. Boemondo Nisan'da öldüğünde, Trabluslu Boemondo aceleyle Antakya'ya gitti, burada medfun prensin yaşayan en yakın akrabası olduğu için kasaba halkı tarafından babasının yasal varisi olarak tanındı. Raymond-Roupen'i (III. Boemondo'nun en büyük oğlunun tek oğlu) yasal prens olarak gören soylular Kilikya Krallığı'na kaçtı. Boemondo, Trablus Kontu III. Raymond'un Hospitalier Sövalyeleri'nden çok önce ödünç aldığı bir krediyi geri ödedi ve böylece onları kendi tarafına çekti.

Levon, birçok savaş harekâtıyla kalıcı bir çatışmaya neden olan Raymond-Roupen'i desteklemeye devam etti. Savaş sırasında ne Levon ne de IV. Boemondo yetersiz kuvvetleri nedeniyle kendi topraklarını (sırasıyla Kilikya ve Trablus) ve Antakya'yı aynı anda kontrol edebildi. Halep'in Eyyubi emiri Az-Zahir Gazi ve Anadolu'nun Selçuklu hükümdarları her zaman Kilikya'yı işgal etmeye hazırdılar, Hama ve Humus'un Eyyubi hükümdarları ise Antakya ile Trablus arasındaki bölgeyi kontrol ederek Boemondo iki haçlı devleti birliklerinin aralarındaki hareketini engelliyordu.

Boemondo'nun Antakya'yı ele geçirmesinden kısa bir süre sonra Levon, Raymond-Roupen'in davasına baskı yapmak için şehri kuşatma altına aldı; ancak Boemondo'nun müttefikleri Az-Zahir Gazi ve Selçuklu Sultanı II. Süleyman Şah, Kilikya'ya hücum ederek Levon'u Temmuz 1201'de geri çekilmeye zorladı. Kısa süre sonra Papa Innocentius'a Boemondo'nun Müslüman yöneticilerle işbirliğini bildiren mektuplar gönderdi. Levon, 1202'de Antakya'yı tekrar işgal etti; ancak Kıbrıs ve Kudüs Kralı Amalrik ve Papalık elçiliği Kardinal Soffredo ateşkese aracılık etti. IV. Boemondo, Antakya'nın ardıllığı durumunda Kutsal Makam'ın yargılama hakkını kabul etmeyi reddettikten sonra, Levon Savaşı yeniledi. Boemondo'nun yokluğundan faydalanan Levon, 11 Kasım 1203'te Antakya'ya girdi; ancak Tapınakçılar ve komün birlikleri tarafından savunulan kaleyi ele geçiremedi. Çok geçmeden Az-Zahir Gazi, Levon'u krallığına geri dönmeye zorlayarak Kilikya'yı tekrar işgal etti.

Boemondo'nun rızası olmadan Trablus Kontluğu'ndan bir mirasçıyla evlenen Renoart, 1204'ün sonlarında Boemondo'ya karşı ayaklandı. Boemondo'yu Trablusşam'ın kapılarına götürdü. Levon, Amanos Dağları'ndaki Antakya'ya giden yolu kontrol eden Antiochene kalelerini ele geçirdi. Trapessac'taki kaleyi 25 Aralık 1205'te kuşattı; ancak Az-Zahir Gazi'nin birlikleri ordusunu bozguna uğrattı. Nephin'in isyanından Renoart'ı ezdikten sonra, Boemondo Antakya'ya döndü ve Levon'u 1206 yazında sekiz yıllığına ateşkes imzalamaya zorladı.

Kilise ile çatışmalar

Raymond-Roupen'in destekçisi olan yeni papalık elçisi Capualı Petrus ile Antakya Latin Patriği Angoulême Petrus arasındaki çatışma, patriğin aforoz edilmesiyle sonuçlandı. Rakibinden kurtulmak için durumu kullanan Boemondo, Angoulême'nin Petrus'u, 1207'nin başlarında komünün desteğiyle Antakya Rum Ortodoks Patriği Symeon II ile değiştirdi. Angoulêmeli Petrus, liderle uzlaştı, Boemondo ve komünü aforoz etti ve ardından bazı soyluları Boemondo'ya karşı ayaklanmaya ve kaleye sığınmaya ikna etti. Levon Antakya'ya girdi; ancak Boemondo kuvvetlerini toplayarak Ermenileri yendi. Angoulêmeli Petrus yakalandı ve hapishanesinde içecek yoksunluğundan öldü.

Eyyubi sultanı Al-Adil I, 1208'de Levon'un Antakya çevresindeki toprakları yağmalaması için bir fırsat oluşturarak Trablus Kontluğu'na baskın düzenledi. Boemondo, Selçuklu Sultanı I. Keykavus'u Kilikya'yı işgal etmeye ikna ederek Levon'u Antakya'dan geri çekilmeye zorladı. Papa Innocentius, Kudüs Patriği Albert Avogadro'ya barışa aracılık etmesi için görev verdi. Tapınak Şövalyelerinin müttefiki olan Avogadro, Levon'u Bakras'ı kendilerine iade etmeye çağırdı. Ateşkesin yenilenmesi amacıyla Levon, mirasçının talebine itaat ederek Bakras'tan çekilme sözü verdi.

Çok geçmeden Levon sözünü tutmadı ve Bakras'ı Tapınakçılara geri vermeyi reddetti. Ayrıca Ermeni Kilisesi'nin Roma ile birliğini sona erdirmeye karar verdi. Öte yandan, Kilikya'daki Töton Şövalyelerine kaleler verdi. Raymond- Roupen'in Kıbrıslı I. Hugh'un kız kardeşi Helvis ile evliliğini de ayarladı. Levon, 1211'de Tapınakçılara erzak taşıyan bir kervanı pusuya düşürdü. Çatışmada Tapınak Şövalyelerinin Büyük Ustası Guillaume de Chartres ağır yaralandı. Levon'un eylemiyle ilgili haberler, tüm Hristiyan yöneticilerin Levon'a yardım etmesini yasaklayan ve Kudüs Kralı Brienneli Jean'ı Tapınakçılar adına müdahale etmeye çağıran Papa Innocentius'u şok etti. Jean, Levon'a karşı savaşmak için Kuzey Suriye'ye elli şövalye gönderdi. Levon, Latin rahiplerini Kilikya'dan kovdu ve Antakya'dan sürülen Ortodoks Patriği Symenon'a sığındı. Raymond-Roupen'i 1212'de Antakya bölgesini yağmalaması için gönderdi.

1213'te yeni bir haçlı seferi ilan eden Pope Innocentius, Levon'u haçlılara yardım etmeye ikna etmek istedi. Levon o yıl Tapınakçılardan ele geçirdiği tüm toprakları terk etti; ancak Bakras'ı elinde tuttu. Brienneli Jean, Levon'un kızı Stephanie ile 1214'te evlendi. Aynı dönemde Boemondo'nun konumu zayıfladı. En büyük oğlu Raymond'ın öldürülmesi nedeniyle Haşhaşilerden intikam alma girişimi, onu eski müttefiki Halepli Az-Zahir Gazi ile çatışmaya soktu.

Antakya'da Raymond-Roupen

*Muhteşem Levon'un Antakya'ya muzaffer girişi* (Juliano Zasso'nun bir tablosu, 1885)

Raymond-Roupen, Levon'un desteğiyle yeni müttefikler bulmaya başladı ve Hospitalier ve Antiochene asilzadelerine, kentlilerin komünün başkanı Serminli Acharie de dahil olmak üzere arazi hibeleri vadetti. IV. Boemondo'nun yokluğundan yararlanan Levon ve ordusu 14 Şubat 1216 gecesi Antakya'ya girdi. Birkaç gün sonra, kaleyi elinde tutan Tapınakçılar da mücadele etmeden teslim oldular. Latin Antakya Patriği Ivrea Peter, Raymond-Roupen prensini kutsadı. Protégé Antakya Prensliği'ni ele geçirdikten sonra Levon, Bakras'ı Tapınak Şövalyeleri'ne iade etti. Levon'un yokluğunda I KeykavusToros dağlarının kuzeyindeki Ermeni kalelerini ele geçirdi ve onu Kilikya savunmasına konsantre olmaya zorladı.

Antakya'da boş bir hazine bulduktan sonra, Raymond-Roupen vergilendirmeyi artırdı ve bu da onu tebaası arasında memnuniyet oluşturmadı. 1217'de Raymond-Roupen Levon'u ele geçirmeye çalıştı; ancak Tapınakçılar Levon'un Kilikya'ya kaçmasına yardım ettiler. Boemondo, 1217 sonbaharında Akka'da Kudüs Kralı John'u ziyaret etti. Sonraki yılın başlarında John, Boemondo'yu yasal prens olarak tanıdı; ancak ona askeri yardım sağlamadı. Antakyalı kentliler ve soylular, Raymond-Roupen'e karşı ayaklandılar. Liderleri William Farabel, Boemondo'yu kasabaya geri dönmeye ikna etti. Boemondo'nun gelişinden sonra, Raymond-Roupen ilk önce kaleye sığındı; ancak kısa süre sonra kaleyi Hospitalierlere vererek Kilikya'ya kaçtı. Raymond-Roupen asla Antakya'yı geri alamadı.

Sonrası

Raymond-Roupen Kilikya'ya geldiğinde Levon ölüyordu. 1219 Mayıs'ında Levon'un ölümü ve Boemondo'nun yeniden yapılanması ile, savaş "pek sıra dışı bir sona ulaştı". Levon, Raymond-Roupen'ı mirastan mahrum bıraktı ve Kilikya'yı beş yaşındaki kızı Isabella'ya bağışladı. Hem Raymond-Roupen (Levon'un ağabeyi Rupen'in torunu) hem de Kudüs Kralı John (Levon'un büyük kızı Stephanie'nin kocası) Levon'un son isteğini kabul etmeyi reddetti ve Kilikya'nın kendilerinin olduğunu iddia etti. Yeni çatışma on yıllarca sürdü ve Kuzey Suriye'deki Hristiyan devletleri daha da zayıflattı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel

^ Hardwicke 1969, s. 526.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Runciman 1989, s. 87.
^ ^a ^b ^c Ghazarian 2000, s. 126.
^ Burgtorf 2016, s. 204.
^ ^a ^b Burgtorf 2016, s. 199.
^ ^a ^b ^c Hardwicke 1969, s. 527.
^ Runciman 1989, s. 88.
^ ^a ^b ^c Runciman 1989, s. 89.
^ ^a ^b Ghazarian 2000, s. 128.
^ ^a ^b ^c Runciman 1989, s. 99.
^ ^a ^b Runciman 1989, s. 90.
^ ^a ^b Hardwicke 1969, s. 529.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Runciman 1989, s. 100.
^ ^a ^b Hardwicke 1969, s. 528.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Hardwicke 1969, s. 533.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Burgtorf 2016, s. 200.
^ Runciman 1989, s. 135.
^ ^a ^b ^c Hardwicke 1969, s. 534.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Burgtorf 2016, s. 201.
^ ^a ^b ^c Runciman 1989, s. 136.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Hardwicke 1969, s. 535.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Runciman 1989, s. 137.
^ ^a ^b Hardwicke 1969, s. 536.
^ Runciman 1989, s. 137, 139.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Runciman 1989, s. 138.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Burgtorf 2016, s. 202.
^ Perry 2013, s. 78.
^ Perry 2013, ss. 78–79.
^ Burgtorf 2016, s. 206.
^ Runciman 1989, s. 144.
^ Perry 2013, s. 79.
^ ^a ^b Hardwicke 1969, s. 537.
^ ^a ^b ^c ^d Hardwicke 1969, s. 538.
^ Runciman 1989, s. 139.
^ Perry 2013, s. 80.
^ Perry 2013, s. 80, 93.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Hardwicke 1969, s. 540.
^ ^a ^b Burgtorf 2016, s. 203.
^ Perry 2013, s. 113.
^ Ghazarian 2000, s. 54.

Genel

Burgtorf, Jochen (2016). "The Antiochene war of succession". Boas, Adrian J. (Ed.). The Crusader World. The University of Wisconsin Press. ss. 196-211. ISBN .
Ghazarian, Jacob G. (2000). The Armenian Kingdom in Cilicia during the Crusades: The Integration of Cilician Armenians with the Latins, 1180–1393. RoutledgeCurzon. ISBN .
Hardwicke, Mary Nickerson (1969) [1962]. "The Crusader States, 1192–1243". Setton, Kenneth M.; ; Hazard, Harry W. (Ed.). A History of the Crusades, Volume II: The Later Crusades, 1189–1311 (İngilizce) (İkinci bas.). Madison, Milwaukee ve Londra: University of Wisconsin Press. ISBN .
Perry, Guy (2013). John of Brienne: King of Jerusalem, Emperor of Constantinople, c. 1175–1237. Cambridge University Press. ISBN .
Runciman, Steven (1954). A History of the Crusades, Volume III: The Kingdom of Acre and the Later Crusades (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press.

[FOOTNOTEHardwicke1969526-1] Hardwicke 1969, s. 526.

[FOOTNOTERunciman198987-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Runciman 1989, s. 87.

[FOOTNOTEGhazarian2000126-3] Ghazarian 2000, s. 126.

[FOOTNOTEBurgtorf2016204-4] Burgtorf 2016, s. 204.

[FOOTNOTEBurgtorf2016199-5] Burgtorf 2016, s. 199.

[FOOTNOTEHardwicke1969527-6] Hardwicke 1969, s. 527.

[FOOTNOTERunciman198988-7] Runciman 1989, s. 88.

[FOOTNOTERunciman198989-8] Runciman 1989, s. 89.

[FOOTNOTEGhazarian2000128-9] Ghazarian 2000, s. 128.

[FOOTNOTERunciman198999-10] Runciman 1989, s. 99.

[FOOTNOTERunciman198990-11] Runciman 1989, s. 90.

[FOOTNOTEHardwicke1969529-12] Hardwicke 1969, s. 529.

[FOOTNOTERunciman1989100-13] Runciman 1989, s. 100.

[FOOTNOTEHardwicke1969528-14] Hardwicke 1969, s. 528.

[FOOTNOTEHardwicke1969533-15] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Hardwicke 1969, s. 533.

[FOOTNOTEBurgtorf2016200-16] Burgtorf 2016, s. 200.

[FOOTNOTERunciman1989135-17] Runciman 1989, s. 135.

[FOOTNOTEHardwicke1969534-18] Hardwicke 1969, s. 534.

[FOOTNOTEBurgtorf2016201-19] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Burgtorf 2016, s. 201.

[FOOTNOTERunciman1989136-20] Runciman 1989, s. 136.

[FOOTNOTEHardwicke1969535-21] Hardwicke 1969, s. 535.

[FOOTNOTERunciman1989137-22] Runciman 1989, s. 137.

[FOOTNOTEHardwicke1969536-23] Hardwicke 1969, s. 536.

[FOOTNOTERunciman1989137,_139-24] Runciman 1989, s. 137, 139.

[FOOTNOTERunciman1989138-25] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Runciman 1989, s. 138.

[FOOTNOTEBurgtorf2016202-26] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Burgtorf 2016, s. 202.

[FOOTNOTEPerry201378-27] Perry 2013, s. 78.

[FOOTNOTEPerry201378–79-28] Perry 2013, ss. 78–79.

[FOOTNOTEBurgtorf2016206-29] Burgtorf 2016, s. 206.

[FOOTNOTERunciman1989144-30] Runciman 1989, s. 144.

[FOOTNOTEPerry201379-31] Perry 2013, s. 79.

[FOOTNOTEHardwicke1969537-32] Hardwicke 1969, s. 537.

[FOOTNOTEHardwicke1969538-33] Hardwicke 1969, s. 538.

[FOOTNOTERunciman1989139-34] Runciman 1989, s. 139.

[FOOTNOTEPerry201380-35] Perry 2013, s. 80.

[FOOTNOTEPerry201380,_93-36] Perry 2013, s. 80, 93.

[FOOTNOTEHardwicke1969540-37] Hardwicke 1969, s. 540.

[FOOTNOTEBurgtorf2016203-38] Burgtorf 2016, s. 203.

[FOOTNOTEPerry2013113-39] Perry 2013, s. 113.

[FOOTNOTEGhazarian200054-40] Ghazarian 2000, s. 54.