Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sardinya (İtalyanca:Sardegna ), Akdeniz'de, İtalya'ya ait bir ada. Akdeniz'in Sicilya'dan sonra ikinci en büyük adasıdır. Yüzölçümü 24.090 km² olup, ada nüfusu 1.656.960'tır. İtalya'nın batısında, Korsika'nın güneyindedir.
| Sardinya Sardegna, Sardigna, Sardinnya | |
|---|---|
 | |
 | |
| Coğrafya | |
| Denizi | Akdeniz |
| İklim | Akdeniz |
| Yüzölçümü | 24,090 km2 |
| Siyasi | |
| Adadaki ülke(ler) | |
| Demografi | |
| Nüfus yoğunluğu | 69 kişi/km2 |
Tarih
Sardinya Adası'na ilk insanlar yaklaşık M.Ö. 250'de Toskana ve Balear Adaları'ndan gelerek yerleştiler. M.Ö. 8. yüzyılda Fenikeliler adada Tharros, Bithia, Sulcis, Nora and Karalis (Bugün Cagliari) yerleşimlerini kurdular. M.Ö. 550'de ada Kartacalılar'ın eline geçti ve onların tahıl ambarı oldu. Kartaca'nın egemenliği 1. Pön Savaşı'nda (M.Ö. 264-M.Ö. 241) sarsıldı ve Roma Cumhuriyeti M.Ö. 238'de adayı ele geçirdi. İkinci Pön Savaşı'nda Kartaca, M.Ö. 216-M.Ö. 215 arasında adadaki isyanın da yardımıyla adayı ele geçirdiyse de Roma, adayı geri aldı. Bu dönemde ada, Romalılaştı ve M.Ö. 30'da Mısır'ın fethine kadar Sicilya'yla birlikte Roma'nın tahıl ambarı oldu.
Roma İmparatoru Diocletianus (284-305) döneminde Roma Devletine bağlanan ada, 395'te Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesiyle Batı Roma İmparatorluğu'na bağlansa da 456'da Vandallar adayı ele geçirdiler. 533-534'te yapılan Vandallar Savaşı ile 534'te Doğu Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirildi. 551'de Ostrogotlar adayı ele geçirse de Doğu Roma 552'de adayı geri aldı ve Afrika praetoria idaresine bağladı. 590'da Afrika Eksarhlığı'na bağlandı. Bu dönemde ada, eksarhlığa bağlı ve Karalis'te oturan bir yerel vali tarafından yönetilmekteydi. 698'de eksarhlığın merkezi Kartaca'nın Emeviler'in eline geçmesi, adayı Arap tehdidiyle başbaşa bıraktı.705'ten başlayan Arap akınları sonucunda adadaki Doğu Roma egemenliği zayıfladı. Nihayet ada 821'de Aglebilerin eline geçti. Aglebiler adanın yönetimini "Giudicati" denen 5 yargı bölgesine ayırdılar: Agugliastra, Logudoro, Cagliari, Arborea and Gallura. Bunlardan ilki Cagliari tarafından yutuldu. Bu arada adanın yönetimi 909'da Fâtımî Devleti'nin eline geçti.
Fâtımî egemenliği 1028 yılında Pisa ve Ceneviz'nın saldırısına kadar sürdü. Pisalılar adanın güney ve doğusunu (Arborea ve Cagliari), Cenevizliler adanın kuzey ve batısını (Logudoro ve Gallura) aldılar. 1258'de Pisa, Cagliari'deki 1259'da Ceneviz, Logudoro'daki yargıçlıkları kaldırdı. Ceneviz, 1284'te Meloria Deniz Muharebesi'nde Pisa'yı yenerek adanın güneyini alsalar da adanın kuzeyindeki Gallura yargıçlığını 1298'de Pisa'nın ele geçirmesine engel olamadı. 1290'da Sassari bağımsızlığını ilan etti ve Ceneviz ile ittifak kurdu.
Adadaki bu karışıklıktan rahatsız olan Papa VIII. Bonifacius, adayı Aragon Kralı II. Jaime'ye verdiyse de Aragon adanın fethine 1323'te başlayabildi. Adanın tamamında Katalan vesayetinde hüküm sürmek isteyen Arborea yargıcı 2. Ugo'nun yardımıyla Pisalılar, bu yargıçlıktan 1324'te çıkarıldı. 1348'de Cenevizliler adadan kovuldu. 1355'te Aragonlular, Arborea yargıcı IV. Mariano'nun desteğiyle adada parlamento kurdularsada 1365'te adada genel bir ayaklanma patlak verdi. Ayaklanmanın başına geçen Arboera yargıcı, Aragonlular'a karşı mücadeleye başladı. Bir ara Arborea yargıcı V. Mariano, Ceneviz'li karısı Eleonora'nın da desteği sayesinde bütün adayı ele geçirdi. Ancak, Aragon Kralı Martin, Sicilya Kralı olan oğlu I. Martin'i adayı fethetmekle görevlendirdi. 1408'de Cagliari'yi alan I. Martin, Arborea yargıcı III. Guigliamo'yu Sanluri Savaşı'nda yenilgiye uğrattıysa da ertesi yıl Cagliari'de öldü. Aragonlular adanın fethini 1420'de Sassari'yi alarak tamamladı.
Aragonlular döneminde ada sistemli bir şekilde İspanyollaşmaya başladı. Daha sonra ada Aragon ile Kastilya'nın 1512'de birleşmesiyle kurulan İspanya Krallığı'nın eline geçti. İspanyol kral naipleri genelde Sardinya'dan seçilmesine rağmen, adanın ekonomisi geriledi. 1582, 1652 ve 1655'te Osmanlı Deniz Akıncılarının yağmasına uğradı, hatta 1637'de Fransız donanması Oristiano kasabasını yaktı.
1700'de Fransız Bourbon Hanedanı'ndan Anjou Dükü Felipe'nin V. Felipe adıyla İspanyol tahtına geçmesinin ertesinde patlak veren İspanya Veraset Savaşı'nda (1701-1713), ada 1708'de İngiliz işgaline uğradı ve 1713'te imzalanan Utrecht Anlaşması'yla Avusturya'nın eline geçti. İspanyollar 1717'de adayı ele geçirse de 1718'de Avusturya adayı geri aldı ve 1720'de Sardinya, diğer Avrupalı büyük güçlerce Savoia Düklüğü'ne verildi. Avusturya da Savoia'dan Sicilya'yı aldı. Böylece Savoia Dükü, aynı yıl kendini Sardinya Kralı ilan etti.
1796'da Fransa, Sardinya Krallığı'nın ana karadaki topraklarını ele geçirince, Savoia Hanedanı 1798'de adaya sığındı ve 1814'e kadar adada kaldı. Sardinya Krallığı 1859'da Avusturya'dan Lombardiya'yı, 1860'ta Avusturya'lıların yönettiği Parma, Modena ve Toskana düklüklerini, 1861'de İki Sicilya Krallığı'nı ve Papalık Devletleri'nden Romagna, Umbria ve Marche bölgelerini aldı ve 1861'de adını İtalya Krallığı'na dönüştürdü. İtalya Kralı II. Vittorio Emanuele, Prusya'nın müttefiği olarak Avusturya'ya karşı 1866'da savaşa girdi. Savaşta İtalya, Avusturya'ya yenildi ancak Prusya'nın Avusturya'ya karşı savaşı kazanması sonucu imzalanan Viyana Anlaşması'yla Venedik bölgesi İtalya'ya bağlandı. İtalyan birliği 1870'te Papalık Devleti'nin başkenti Roma'nın ele geçirilmesiyle sağlandı.
Sardinya Adası, II. Dünya Savaşı'nda Müttefiklerce bombalandı ve 1943'te işgal edildi. Burası savaş sonrasında özerk bölge ilan edildi.
Yerel idare
Sardinya Özerk Bölgesi (Sarduca: Regione Autònoma de sa Sardigna; İtalyanca: Regione Autonoma della Sardegna) İtalya'nın 1948 Anayasası ile kısmi bölgesel özerklik verilmiş 20 bölgesinden birisidir. Bölgenin Merkezi Cagliari şehridir.
Bölgede 5 ile bölünmüştür; Cagliari ili, Güney Sardinya Nuoro ili, Oristano ili ve Sassari ili.
Sardinyalılar İtalya anayasasınca tanınan iki ulustan biridir. Bölgede Sarduca ve Katalanca'nın bir lehçesi olan Algeroca konuşulur.
Eskiden Özerk Bölgenin Başbakanı Renato Soru idi; günümüzde Ugo Capellacci'dir. Berlusconi'nin bir Kulu.
Ulaşım
Sardinya Adasında Alghero'dan 'ye ve Sassari'den Cagliari'ye düzenli nve nispeten sık tren seferleri bulunmaktadır. Nuoro'ya gitmek için "Macomer" istasyonunda aktarma yapmak gerekmektedir. Daha az sık olan trenlerle hemen hemen her bölgeye ulaşılabilir ancak trenlerle ulaşım yavaştır. Sardinya adasındaki trenleri işleten şirketler "Trenitalia" ve "Ferrovie della Sardegna"'dır. Ayrıca tursitik trenler mevcuttur. Sassari ile Tempero arasında yazları haftada iki kere işletilen küçük "trenino verde" bunlar arasında en iyi bilinendir.
Ana merkezler olan Cagliari, Sassari, Alghero, Nuoro vb. şehirleri arasında ucuz ve düzenli otobüs seferleri bulunmaktadır. Diğer küçük yerleşkelere daha az sık ama yine düzenli otobüs servisleri bulunur. Ana otobüs şirketi kamu tarafından sahip olunan ve işletilen ARST şirketidir.
Sardinya'da hiç ücretli otoyol bulunmamaktadır. En onemli karayolu E25 veya Devlet Yolu SS131 olup bu yolun güzergâhı adanın ana ekseni olan Porto Torres-Sassari-Oristano-Cagliari'dir. Bu yoldan Nuoro'ya bir ek dal vardır (SS131 d.c.n.). Diğer çifte şeritli yol Iglesias-Cagliari arasında SS130'dur. Önemli diğer yollar tek şerit halinde olup bunlar SS125 (Cagliari-Villasimius), SS126 (Sant'Antioco-Carbonia-Iglesias-Guspini-Terralba), SS127 (Olbia-Tempio Pausania-Sassari), SS128 (East-Central Sardinia), SS129 (Orosei-Nuoro-Macomer), SS195 (Cagliari-SS126 Pula uzerinden) ve SS291 (Sassari-Alghero). SS133 (Tempio Pausania-Palau) ve Chia-Teulada 'panoramica' yolu turistik manzaralı yollardandır. Tek şerit yollar genellikle dar olup engebeli araziden geçtigi için çok virajlıdırlar.
Sardinya adasında uluslararası uçak trafiği için üç havameydanı bulunmaktadır: Cagliari Elmas Havalimanı (Aeroporto "Mario Mameli"); Olbia (Aeroporto di Olbia-Costa Smeralda) ve Alghero-Fertilia Havalimanı (Aeroporto internazionale "Riviera del Corallo")
İtalya ana karası ile Sardinya adası arasında feribot servisleri bulunmaktadır. Adadaki feribot terminal limanları Cagliari (adanın güney sahilinde), Porto Torres (adanın kuzey sahilinde), Olbia, Golfo Aranci ve Arbatax (adanın doğu sahilinde)'dir. Feribot işletmecileri devlet şirketi Tirrenia ve özel şirketler olan Moby Lines, Sardinia Ferries, Grimaldi ve Snav dir. Kuzey Sardinya (Santa Teresa di Gallura) ile Korsika'da arasında günde bir feribot servisi bulunmaktadır.
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Sardinya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Resmi Sardinya Ozerk Bolgesi websitesi21 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İtalyanca)
- Sardinya Ozerk Bolgesi Digital kütüphanesi26 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İtalyanca)
- Curlie'de Sardinya (DMOZ tabanlı) (İtalyanca)
(İngilizce)Vikigezgin'de Sardinia ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sardinya Italyanca Sardegna sarˈdeɲɲa Akdeniz de Italya ya ait bir ada Akdeniz in Sicilya dan sonra ikinci en buyuk adasidir Yuzolcumu 24 090 km olup ada nufusu 1 656 960 tir Italya nin batisinda Korsika nin guneyindedir Sardinya Sardegna Sardigna SardinnyaCografyaDeniziAkdenizIklimAkdenizYuzolcumu amp 0000000000000024 090000 24 090 km2SiyasiAdadaki ulke ler ItalyaDemografiNufus yogunlugu69 kisi km2TarihSardinya Adasi na ilk insanlar yaklasik M O 250 de Toskana ve Balear Adalari ndan gelerek yerlestiler M O 8 yuzyilda Fenikeliler adada Tharros Bithia Sulcis Nora and Karalis Bugun Cagliari yerlesimlerini kurdular M O 550 de ada Kartacalilar in eline gecti ve onlarin tahil ambari oldu Kartaca nin egemenligi 1 Pon Savasi nda M O 264 M O 241 sarsildi ve Roma Cumhuriyeti M O 238 de adayi ele gecirdi Ikinci Pon Savasi nda Kartaca M O 216 M O 215 arasinda adadaki isyanin da yardimiyla adayi ele gecirdiyse de Roma adayi geri aldi Bu donemde ada Romalilasti ve M O 30 da Misir in fethine kadar Sicilya yla birlikte Roma nin tahil ambari oldu Roma Imparatoru Diocletianus 284 305 doneminde Roma Devletine baglanan ada 395 te Roma Imparatorlugu nun ikiye bolunmesiyle Bati Roma Imparatorlugu na baglansa da 456 da Vandallar adayi ele gecirdiler 533 534 te yapilan Vandallar Savasi ile 534 te Dogu Roma Imparatorlugu tarafindan ele gecirildi 551 de Ostrogotlar adayi ele gecirse de Dogu Roma 552 de adayi geri aldi ve Afrika praetoria idaresine bagladi 590 da Afrika Eksarhligi na baglandi Bu donemde ada eksarhliga bagli ve Karalis te oturan bir yerel vali tarafindan yonetilmekteydi 698 de eksarhligin merkezi Kartaca nin Emeviler in eline gecmesi adayi Arap tehdidiyle basbasa birakti 705 ten baslayan Arap akinlari sonucunda adadaki Dogu Roma egemenligi zayifladi Nihayet ada 821 de Aglebilerin eline gecti Aglebiler adanin yonetimini Giudicati denen 5 yargi bolgesine ayirdilar Agugliastra Logudoro Cagliari Arborea and Gallura Bunlardan ilki Cagliari tarafindan yutuldu Bu arada adanin yonetimi 909 da Fatimi Devleti nin eline gecti Fatimi egemenligi 1028 yilinda Pisa ve Ceneviz nin saldirisina kadar surdu Pisalilar adanin guney ve dogusunu Arborea ve Cagliari Cenevizliler adanin kuzey ve batisini Logudoro ve Gallura aldilar 1258 de Pisa Cagliari deki 1259 da Ceneviz Logudoro daki yargicliklari kaldirdi Ceneviz 1284 te Meloria Deniz Muharebesi nde Pisa yi yenerek adanin guneyini alsalar da adanin kuzeyindeki Gallura yargicligini 1298 de Pisa nin ele gecirmesine engel olamadi 1290 da Sassari bagimsizligini ilan etti ve Ceneviz ile ittifak kurdu Adadaki bu karisikliktan rahatsiz olan Papa VIII Bonifacius adayi Aragon Krali II Jaime ye verdiyse de Aragon adanin fethine 1323 te baslayabildi Adanin tamaminda Katalan vesayetinde hukum surmek isteyen Arborea yargici 2 Ugo nun yardimiyla Pisalilar bu yargicliktan 1324 te cikarildi 1348 de Cenevizliler adadan kovuldu 1355 te Aragonlular Arborea yargici IV Mariano nun destegiyle adada parlamento kurdularsada 1365 te adada genel bir ayaklanma patlak verdi Ayaklanmanin basina gecen Arboera yargici Aragonlular a karsi mucadeleye basladi Bir ara Arborea yargici V Mariano Ceneviz li karisi Eleonora nin da destegi sayesinde butun adayi ele gecirdi Ancak Aragon Krali Martin Sicilya Krali olan oglu I Martin i adayi fethetmekle gorevlendirdi 1408 de Cagliari yi alan I Martin Arborea yargici III Guigliamo yu Sanluri Savasi nda yenilgiye ugrattiysa da ertesi yil Cagliari de oldu Aragonlular adanin fethini 1420 de Sassari yi alarak tamamladi Aragonlular doneminde ada sistemli bir sekilde Ispanyollasmaya basladi Daha sonra ada Aragon ile Kastilya nin 1512 de birlesmesiyle kurulan Ispanya Kralligi nin eline gecti Ispanyol kral naipleri genelde Sardinya dan secilmesine ragmen adanin ekonomisi geriledi 1582 1652 ve 1655 te Osmanli Deniz Akincilarinin yagmasina ugradi hatta 1637 de Fransiz donanmasi Oristiano kasabasini yakti 1700 de Fransiz Bourbon Hanedani ndan Anjou Duku Felipe nin V Felipe adiyla Ispanyol tahtina gecmesinin ertesinde patlak veren Ispanya Veraset Savasi nda 1701 1713 ada 1708 de Ingiliz isgaline ugradi ve 1713 te imzalanan Utrecht Anlasmasi yla Avusturya nin eline gecti Ispanyollar 1717 de adayi ele gecirse de 1718 de Avusturya adayi geri aldi ve 1720 de Sardinya diger Avrupali buyuk guclerce Savoia Duklugu ne verildi Avusturya da Savoia dan Sicilya yi aldi Boylece Savoia Duku ayni yil kendini Sardinya Krali ilan etti 1796 da Fransa Sardinya Kralligi nin ana karadaki topraklarini ele gecirince Savoia Hanedani 1798 de adaya sigindi ve 1814 e kadar adada kaldi Sardinya Kralligi 1859 da Avusturya dan Lombardiya yi 1860 ta Avusturya lilarin yonettigi Parma Modena ve Toskana dukluklerini 1861 de Iki Sicilya Kralligi ni ve Papalik Devletleri nden Romagna Umbria ve Marche bolgelerini aldi ve 1861 de adini Italya Kralligi na donusturdu Italya Krali II Vittorio Emanuele Prusya nin muttefigi olarak Avusturya ya karsi 1866 da savasa girdi Savasta Italya Avusturya ya yenildi ancak Prusya nin Avusturya ya karsi savasi kazanmasi sonucu imzalanan Viyana Anlasmasi yla Venedik bolgesi Italya ya baglandi Italyan birligi 1870 te Papalik Devleti nin baskenti Roma nin ele gecirilmesiyle saglandi Sardinya Adasi II Dunya Savasi nda Muttefiklerce bombalandi ve 1943 te isgal edildi Burasi savas sonrasinda ozerk bolge ilan edildi Yerel idareSardinya Ozerk Bolgesi Sarduca Regione Autonoma de sa Sardigna Italyanca Regione Autonoma della Sardegna Italya nin 1948 Anayasasi ile kismi bolgesel ozerklik verilmis 20 bolgesinden birisidir Bolgenin Merkezi Cagliari sehridir Bolgede 5 ile bolunmustur Cagliari ili Guney Sardinya Nuoro ili Oristano ili ve Sassari ili Sardinyalilar Italya anayasasinca taninan iki ulustan biridir Bolgede Sarduca ve Katalanca nin bir lehcesi olan Algeroca konusulur Eskiden Ozerk Bolgenin Basbakani Renato Soru idi gunumuzde Ugo Capellacci dir Berlusconi nin bir Kulu UlasimSardinya Adasinda Alghero dan ye ve Sassari den Cagliari ye duzenli nve nispeten sik tren seferleri bulunmaktadir Nuoro ya gitmek icin Macomer istasyonunda aktarma yapmak gerekmektedir Daha az sik olan trenlerle hemen hemen her bolgeye ulasilabilir ancak trenlerle ulasim yavastir Sardinya adasindaki trenleri isleten sirketler Trenitalia ve Ferrovie della Sardegna dir Ayrica tursitik trenler mevcuttur Sassari ile Tempero arasinda yazlari haftada iki kere isletilen kucuk trenino verde bunlar arasinda en iyi bilinendir Ana merkezler olan Cagliari Sassari Alghero Nuoro vb sehirleri arasinda ucuz ve duzenli otobus seferleri bulunmaktadir Diger kucuk yerleskelere daha az sik ama yine duzenli otobus servisleri bulunur Ana otobus sirketi kamu tarafindan sahip olunan ve isletilen ARST sirketidir Sardinya da hic ucretli otoyol bulunmamaktadir En onemli karayolu E25 veya Devlet Yolu SS131 olup bu yolun guzergahi adanin ana ekseni olan Porto Torres Sassari Oristano Cagliari dir Bu yoldan Nuoro ya bir ek dal vardir SS131 d c n Diger cifte seritli yol Iglesias Cagliari arasinda SS130 dur Onemli diger yollar tek serit halinde olup bunlar SS125 Cagliari Villasimius SS126 Sant Antioco Carbonia Iglesias Guspini Terralba SS127 Olbia Tempio Pausania Sassari SS128 East Central Sardinia SS129 Orosei Nuoro Macomer SS195 Cagliari SS126 Pula uzerinden ve SS291 Sassari Alghero SS133 Tempio Pausania Palau ve Chia Teulada panoramica yolu turistik manzarali yollardandir Tek serit yollar genellikle dar olup engebeli araziden gectigi icin cok virajlidirlar Sardinya adasinda uluslararasi ucak trafigi icin uc havameydani bulunmaktadir Cagliari Elmas Havalimani Aeroporto Mario Mameli Olbia Aeroporto di Olbia Costa Smeralda ve Alghero Fertilia Havalimani Aeroporto internazionale Riviera del Corallo Italya ana karasi ile Sardinya adasi arasinda feribot servisleri bulunmaktadir Adadaki feribot terminal limanlari Cagliari adanin guney sahilinde Porto Torres adanin kuzey sahilinde Olbia Golfo Aranci ve Arbatax adanin dogu sahilinde dir Feribot isletmecileri devlet sirketi Tirrenia ve ozel sirketler olan Moby Lines Sardinia Ferries Grimaldi ve Snav dir Kuzey Sardinya Santa Teresa di Gallura ile Korsika da arasinda gunde bir feribot servisi bulunmaktadir Kaynakca a b c Nijman Jan 2020 Geography Realms Regions and Concepts 20 bas Wiley ISBN 978 1119607410 Ayrica bakinizAkdeniz adalari Sardinya Ozerk BolgesiDis baglantilarWikimedia Commons ta Sardinya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Resmi Sardinya Ozerk Bolgesi websitesi21 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Italyanca Sardinya Ozerk Bolgesi Digital kutuphanesi26 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Italyanca Curlie de Sardinya DMOZ tabanli Italyanca Vikigezgin de Sardinia ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadir Ingilizce