Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afganistan İslam Cumhuriyeti (Peştuca: د افغانستان اسلامی جمهوریت), Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.
Afganistan İslam Cumhuriyeti | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2004-2021 | |||||||||||||||
Slogan لا إله إلا الله، محمد رسول الله Allah'tan Başka İlah Yoktur ve Muhammed Onun Elçisidir. | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Başkent |
| ||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Darice, Peştuca | ||||||||||||||
| Demonim | Afgan | ||||||||||||||
| Hükûmet | Başkanlık Tipi Cumhuriyet | ||||||||||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İcra Kurulu Başkanı | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yasama organı | |||||||||||||||
| Tarihî dönem | Terörizmle Savaş | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||
| 652.864 km2 | |||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Para birimi | Afgani (AFN · ؋ (U+060B)) | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Kâbil'i kaybettikten sonra bile, Taliban güçleri ülkenin çeşitli bölgelerinin kontrolünü ele geçirdi ve iç savaş devam etti. Bu, Afganistan'ın sorunlu insan hakları ve kadın hakları kayıtlarını, her iki tarafça da sivillerin öldürülmesi, adam kaçırma ve işkence gibi sayısız ihlallerle devam ettirdi. Hükûmetin Amerikan askeri ve ekonomik yardımına büyük ölçüde güvenmesi nedeniyle, bazıları ulusu bir Amerikan bağımlı devleti olarak sınıflandırdı ve 'nun tamamlanmasından sonra kırsal kırsalın kontrolünü yavaş yavaş kaybetti.
NATO birliklerinin 2021'de çekilmesinin ardından Taliban, Mayıs 2021'de büyük bir askeri saldırı başlattı ve İslam Emirliği'nin önümüzdeki üç buçuk ay boyunca ülkenin kontrolünü ele geçirmesine izin verdi. Afganistan Silahlı Kuvvetleri hızla dağıldı. Cumhuriyetin kurumları, Taliban kuvvetlerinin Kâbil'e girmesi ve Afganistan cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin Tacikistan veya Özbekistan'a kaçmasıyla 15 Ağustos 2021'de fiilen çöktü.
Cumhuriyet, Afganistan'ın tek meşru hükûmeti olduğunu iddia etmeye devam ediyor. 17 Ağustos 2021'de, Birinci Başkan Yardımcısı Amrullah Saleh ('nın hükümlerine atıfta bulunarak) Pencşir Vadisi'ndeki Taliban karşıtı direniş üssü operasyonlarından sonra kendisini Afganistan Cumhurbaşkanı ilan etti ve oradan Taliban'a karşı askeri operasyonlara devam etme sözü verdi.
Tarihçe
Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan 11 Eylül saldırılarının sorumlusu olarak ilan edilen el-Kaide'nin bu bölgede yerleştiği iddiaları, Taliban rejiminin bu olaya müdahale etmemesi ve kaynak sağladığı iddiasıyla ABD ve koalisyon güçleri tarafından işgal edilmiş ve Taliban yönetimden uzaklaştırılmıştır.
Aralık 2001'de Taliban hükûmetinin devrilmesinden sonra, Uluslararası Güvenlik Destek Gücü (ISAF) ve BM Güvenlik Konseyi tarafından Hamid Karzai yönetimine yardımcı olmak ve temel güvenliği sağlamak amacıyla kurulmuştur. Bu zamana kadar, yirmi yıllık savaşın yanı sıra o sırada akut bir kıtlıktan sonra, Afganistan dünyadaki en yüksek bebek ve çocuk ölüm oranlarından birine, en düşük yaşam beklentisine sahipti, nüfusun çoğu açtı ve altyapı harap durumdaydı. Birçok yabancı bağışçı, savaşın parçaladığı ülkeyi yeniden inşa etmek için yardım ve yardım sağlamaya başladı.
Bu arada Taliban güçleri Pakistan içinde yeniden toplanmaya başlarken, yeniden inşa sürecine yardımcı olmak için daha fazla koalisyon askeri Afganistan'a girdi ve Afganistan'ın kontrolünü yeniden kazanmak için bir ayaklanma başlattı. Sonraki on yılda, ISAF ve Afgan birlikleri, Taliban'a karşı birçok saldırıya öncülük etti, ancak onları tamamen yenemedi. Afganistan, yabancı yatırım eksikliği, hükûmet yolsuzluğu ve Taliban isyanı nedeniyle dünyanın en fakir ülkelerinden biri olmaya devam etmekte. Bu arada Karzai ülke halklarını birleştirmeye çalıştı ve Afgan hükûmeti, 2004 yılında Afganistan İslam Cumhuriyeti adıyla bir anayasa kabul ederek bazı demokratik yapılar inşa edebildi. Afganistan'daki yeniden yapılanmada ülke ekonomisini, sağlık hizmetlerini, eğitimi, ulaşımı ve tarımı iyileştirmek için genellikle yabancı bağışçı ülkelerin desteğiyle girişimlerde bulunuldu. ISAF güçleri de ayrıca Afgan Ulusal Güvenlik Güçleri'ni de eğitmeye başladı. 2002'den sonra yaklaşık beş milyon Afgan ülkesine geri döndü. Afganistan'da bulunan NATO birliklerinin sayısı 2011'de 140.000'e ulaştı, 2018'de yaklaşık 16.000'e düştü.
Eylül 2014'te Eşref Gani, Afganistan tarihinde ilk kez iktidarın demokratik olarak devredildiği sonra cumhurbaşkanı oldu. 28 Aralık 2014'te NATO, Afganistan'daki ISAF muharebe operasyonlarını resmen sonlandırdı ve tüm güvenlik sorumluluğunu Afgan hükûmetine devretti. NATO liderliğindeki Kararlı Destek Misyonu'da, ISAF'ın halefi olarak aynı gün kuruldu. Binlerce NATO askeri Afgan hükûmet güçlerini eğitmek ve tavsiyelerde bulunmak ve Taliban'a karşı mücadelelerini sürdürmek için ülkede kaldı. 2015'te, "2001'den bu yana Afganistan savaşında yaklaşık 147.000 kişinin öldüğü tahmin ediliyordu."Ceset Sayımı başlıklı bir raporda, Afganistan'da çatışmanın tüm taraflarının elindeki çatışmalar sonucunda 106.000-170.000 sivilin öldürüldüğü sonucuna varıldı.
Çöküşü
2021 Taliban'ın dirilişi
14 Nisan 2021'de NATO genel sekreteri Jens Stoltenberg, ittifakın birliklerini 1 Mayıs'a kadar Afganistan'dan çekmeye başlamayı kabul ettiğini söyledi. NATO birliklerinin geri çekilmesinin başlamasından kısa bir süre sonra, Taliban Afgan hükûmetine karşı bir saldırı başlattı ve çökmekte olan Afgan hükûmet güçlerinin önünde hızla ilerledi. Haziran 2021'de bir Amerika Birleşik Devletleri İstihbarat Topluluğu (CIA) raporu, Afgan hükûmetinin NATO'nun ülkeden çekilmesini tamamladıktan sonra altı ay içinde büyük olasılıkla çökeceğini öngördü. Raporda tahmin edildiği gibi oldu: Ağustos ayının ikinci haftasında, Afgan eyalet başkentlerinin çoğu Taliban'ın eline geçmişti ve Afgan Ulusal Ordusu tüm cephelerde zemin kaybediyordu. Mezar-ı Şerif ve Celalabad'ın düşmesi, Afgan hükûmetinin Taliban ilerlemesini durdurma olasılığını ortadan kaldırdı.
Kâbil'in düşüşü
15 Ağustos 2021'de Taliban güçleri başkent Kâbil'e girdi ve küçük bir direnişle karşılaştı. Öğleden sonra, Afganistan cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin Tacikistan veya Özbekistan'a kaçarak ülkeyi terk ettiği; Halk Meclisi Başkanı 'nin de Pakistan'a kaçtığı bildirildi. Gani'nin kaçışının ardından, kalan sadık güçler görevlerini terk etti ve Afganistan Silahlı Kuvvetleri'nin fiili varlığı sona erdi.
15 Ağustos akşamı, Taliban Arg'ı işgal etti ve Afganistan bayrağı'nı indirerek sarayın üzerine kendi bayrağını göndere çekti. Ertesi gün (16 Ağustos 2021) Taliban, Afganistan İslam Emirliği'nin restorasyonunu ilan etti.
Pencşir direnişi
17 Ağustos'ta Afganistan İslam Cumhuriyeti Birinci Başkan Yardımcısı Amrullah Saleh, ülkede kaldığını ve 'nı gerekçe göstererek Gani'nin yokluğunda Kapıcı Başkan rolünü üstlendiğini tweetledi. Saleh'in hükûmeti, Afganistan'ın hâlâ Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin kontrolü altındaki birkaç bölgesinden biri olan Pencşir Vadisi'nde bulunuyor.
Yönetim
Afganistan İslam Cumhuriyeti, yürütme, yasama ve yargı olmak üzere üç koldan oluşan hükûmetiyle bir İslam cumhuriyetiydi. Devletin ve hükûmetin başı Afganistan cumhurbaşkanıydı. Ulusal Meclis, Halk Meclisi ve Yaşlılar Meclisi olmak üzere iki meclisli bir yasama organıydı. Yüksek Mahkeme, Adalet Eski Hukuk İşleri Bakan Yardımcısı Başyargıç tarafından yönetiliyor.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü'ne göre, Afganistan en yozlaşmış ülkelerden biri olmaya devam ediyor.Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi tarafından yayınlanan Ocak 2010 tarihli bir rapor, rüşvetin ülkenin Gayri safi yurt içi hasılasının %23'üne eşit bir miktar tükettiğini ortaya koydu.
17 Mayıs 2020'de Cumhurbaşkanı Eşref Gani, cumhurbaşkanlığı seçimlerinden rakibi Abdullah Abdullah ile saygın kilit bakanlıkları kimin yöneteceğine karar veren bir güç paylaşımı anlaşmasına vardı. Afganistan'ı cumhurbaşkanı olarak Gani yönetirken, Abdullah'ın Taliban ile barış sürecini denetleyeceği kabul edildi.
Ordu
Afganistan Silahlı Kuvvetleri, Afganistan Hava Kuvvetleri (AAF) ve Afgan Ulusal Ordusu'nu (ANA) içeren 'na bağlıydı. , de dahil olmak üzere Afganistan Silahlı Kuvvetleri için çeşitli eğitim kurumlarına ev sahipliği yaptı.
İdari yapı
Başkent Kabil ülkenin en büyük kentidir; diğer önemli kentler batıda Herat, güneyde Kandahar ve kuzeyde Mezar-ı Şerif'tir. Yerel ve ulusal düzeyde bütünleşme zayıftır. Ülke 34 ile ayrılmıştır. Bu iller de kendi içinde volasvaleyi (Peştuca: ولسوالۍ) adı verilen 398 ilçeye ayrılmıştır. Afganistan'ın illeri aşağıdaki haritada numaralandırılmış olarak gösterilmiştir.
 |
Altyapı
Eğitim
2020'de ülkede 16.000'den fazla okul ve yaklaşık 9.5 milyon öğrenci vardı. Bunun yaklaşık %60'ı erkek ve %40'ı kadındı. Ülke çapında farklı üniversitelere 174.000'den fazla öğrenci kaydoldu. Bunların yaklaşık %21'i kadındı. Ancak eski Eğitim Bakanı , örgün eğitimden mahrum kalan kalan çocuklar için 8.000 okul inşaatının hala gerekli olduğunu belirtmişti.
Teknoloji
Dünya Bankası'na göre, kırsal nüfusun %98'i, 2008'de %28'den 2018'e kadar elektriğe erişebildi. Genel olarak rakam %98.7 olarak kayıtlara geçti. 2016 itibarıyla Afganistan 1.400 megavat elektrik üretti, ancak yine de tükettiği elektriğin çoğunu İran ve Orta Asya ülkelerinden iletim hatları yoluyla ithal etti.
Kaynakça
- ^ a b c d . Reuters (İngilizce). 17 Ağustos 2021. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Ladwig, Walter C. (2017). The forgotten front : patron-client relationships in counterinsurgency. Cambridge, United Kingdom. ISBN . OCLC 973743013.
- ^ a b Service, Tribune News. . Tribuneindia News Service (İngilizce). 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . BBC News (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . www.un.org. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 21 Ekim 2010. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . MERIP (İngilizce). 24 Eylül 2001. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . Doctors Without Borders - USA (İngilizce). 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Asia, Mohsen MakhmalbafTopics: Imperialism Places: (1 Kasım 2001). . Monthly Review (İngilizce). 7 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . edition.cnn.com. 19 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.stanford.edu. 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 17 Ekim 2010. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 15 Aralık 2010. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 21 Aralık 2013. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 29 Ocak 2014. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Protracted displacement in Asia : no place to call home. Howard Adelman. Londra: Routledge. 2016. ISBN . OCLC 950471911.
- ^ "How many foreign troops are in Afghanistan?". BBC News (İngilizce). 15 Ekim 2015. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . Forces Network (İngilizce). 16 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ "Huge security as Afghan presidential election looms". BBC. 4 Nisan 2014. 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.
- ^ "Afghanistan votes in historic presidential election". BBC. 5 Nisan 2014. 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.
- ^ Shalizi and Harooni, Hamid and Mirwais (4 Nisan 2014). "Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence". HuffPost. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.
- ^ "Afghanistan's Future: Who's Who in Pivotal Presidential Election". NBC News. 30 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ekim 2019.
- ^ "Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign". The Guardian. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.
- ^ . the Guardian (İngilizce). 28 Aralık 2014. 28 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 9 Ağustos 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . The Costs of War (İngilizce). 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ * "Body Count – Casualty Figures after 10 Years of the 'War on Terror' – Iraq Afghanistan Pakistan" 30 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF), by , and , First international edition (March 2015)
- Gabriela Motroc (7 Nisan 2015). . Australian National Review. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- . . 30 Mart 2015. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . www.voanews.com (İngilizce). 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Editor, Analysis by Nic Robertson, International Diplomatic. . CNN. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . the Guardian (İngilizce). 13 Temmuz 2021. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ "Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says". The Washington Post (İngilizce). 24 Haziran 2021. ISSN 0190-8286. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Archive, View Author; feed, Get author RSS (14 Ağustos 2021). . New York Post (İngilizce). 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . GardaWorld (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . The Khaama Press News Agency (İngilizce). 15 Ağustos 2021. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Sanger, David E.; Cooper, Helene (14 Ağustos 2021). "Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U.S. Miscalculations". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Latifi, Ali M. . www.aljazeera.com (İngilizce). 16 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 3 Ekim 2015. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ "Database". www.afghan-bios.info. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . Transparency.org (İngilizce). 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 16 Nisan 2014. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Welle (www.dw.com), Deutsche. . DW.COM (İngilizce). 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ Shalizi, Abdul Qadir Sediqi, Hamid (17 Mayıs 2020). "Afghan president and rival strike power-sharing deal after months of feuding". Reuters (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . web.archive.org. 22 Kasım 2016. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . www.usaid.gov (İngilizce). 13 Ağustos 2021. 9 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ (İngilizce). 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ "Access to electricity, rural (% of rural population) - Afghanistan | Data". data.worldbank.org. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ "Access to electricity (% of population) - Afghanistan | Data". data.worldbank.org. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
- ^ . TOLOnews (İngilizce). 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Afganistan İslam Cumhuriyeti ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Afganistan Islam Cumhuriyeti Pestuca د افغانستان اسلامی جمهوریت Afganistan Savasi sirasinda 2004 2021 yillari arasinda Afganistan da var olan bir Islam cumhuriyetiydi 2001 de ABD nin Afganistan i isgal etmesinin ardindan Taliban liderligindeki Afganistan Islam Emirligi nin ele gecirilmesi sonrasi 2004 yilinda kuruldu 15 Agustos 2021 de ulkenin buyuk bolumunun kontrolu Afganistan Islam Emirligi ne gecti Afganistan in uluslararasi olarak taninan tek mesru devleti oldugu iddia edilmektedir Afganistan Islam Cumhuriyetiجمهوری اسلامی افغانستان Darice د افغانستان اسلامي جمهوریت Pestuca 2004 2021Bayrak ArmaSlogan لا إله إلا الله محمد رسول الله Allah tan Baska Ilah Yoktur ve Muhammed Onun Elcisidir Milli mars قلعه اسلام قلب اسیا 2004 2006 source source track track track Milli Surud Pestuca سرود ملی Ulusal Mars 2006 2021 source source track track track BaskentKabil de jure Pencsir Vadisi de facto olarak 17 Agustos 2021 den beri Resmi dil ler Darice PestucaDemonimAfganHukumetBaskanlik Tipi CumhuriyetCumhurbaskani 2004 2014Hamid Karzai 2014 2021Esref Gani Ahmedzai 2021 gunumuzEmrullah Salih gecici Icra Kurulu Baskani 2014 2020Abdullah Abdullah 2004 2009 2004 2014Kerim Halili 2009 2014Muhammed Fehim 2014 2014 2020Abdurresid Dostum 2014 2021 2020 2021Emrullah SalihYasama organi Ust meclis Alt meclisTarihi donemTerorizmle Savas Kurulusu2004 ABD nin Afganistan i isgali7 Ekim 2001 26 Ocak 2004 ABD birliklerinin Afganistan dan cekilmesi29 Subat 2020 Dagilisi2021Yuzolcumu652 864 km2Nufus 31 390 200Para birimiAfgani AFN U 060B Onculler ArdillarAfganistan Gecis Yonetimi Afganistan Islam Emirligi Kabil i kaybettikten sonra bile Taliban gucleri ulkenin cesitli bolgelerinin kontrolunu ele gecirdi ve ic savas devam etti Bu Afganistan in sorunlu insan haklari ve kadin haklari kayitlarini her iki tarafca da sivillerin oldurulmesi adam kacirma ve iskence gibi sayisiz ihlallerle devam ettirdi Hukumetin Amerikan askeri ve ekonomik yardimina buyuk olcude guvenmesi nedeniyle bazilari ulusu bir Amerikan bagimli devleti olarak siniflandirdi ve nun tamamlanmasindan sonra kirsal kirsalin kontrolunu yavas yavas kaybetti NATO birliklerinin 2021 de cekilmesinin ardindan Taliban Mayis 2021 de buyuk bir askeri saldiri baslatti ve Islam Emirligi nin onumuzdeki uc bucuk ay boyunca ulkenin kontrolunu ele gecirmesine izin verdi Afganistan Silahli Kuvvetleri hizla dagildi Cumhuriyetin kurumlari Taliban kuvvetlerinin Kabil e girmesi ve Afganistan cumhurbaskani Esref Gani nin Tacikistan veya Ozbekistan a kacmasiyla 15 Agustos 2021 de fiilen coktu Cumhuriyet Afganistan in tek mesru hukumeti oldugunu iddia etmeye devam ediyor 17 Agustos 2021 de Birinci Baskan Yardimcisi Amrullah Saleh nin hukumlerine atifta bulunarak Pencsir Vadisi ndeki Taliban karsiti direnis ussu operasyonlarindan sonra kendisini Afganistan Cumhurbaskani ilan etti ve oradan Taliban a karsi askeri operasyonlara devam etme sozu verdi TarihceAmerika Birlesik Devletleri nde yapilan 11 Eylul saldirilarinin sorumlusu olarak ilan edilen el Kaide nin bu bolgede yerlestigi iddialari Taliban rejiminin bu olaya mudahale etmemesi ve kaynak sagladigi iddiasiyla ABD ve koalisyon gucleri tarafindan isgal edilmis ve Taliban yonetimden uzaklastirilmistir Aralik 2001 de Taliban hukumetinin devrilmesinden sonra Uluslararasi Guvenlik Destek Gucu ISAF ve BM Guvenlik Konseyi tarafindan Hamid Karzai yonetimine yardimci olmak ve temel guvenligi saglamak amaciyla kurulmustur Bu zamana kadar yirmi yillik savasin yani sira o sirada akut bir kitliktan sonra Afganistan dunyadaki en yuksek bebek ve cocuk olum oranlarindan birine en dusuk yasam beklentisine sahipti nufusun cogu acti ve altyapi harap durumdaydi Bircok yabanci bagisci savasin parcaladigi ulkeyi yeniden insa etmek icin yardim ve yardim saglamaya basladi Bu arada Taliban gucleri Pakistan icinde yeniden toplanmaya baslarken yeniden insa surecine yardimci olmak icin daha fazla koalisyon askeri Afganistan a girdi ve Afganistan in kontrolunu yeniden kazanmak icin bir ayaklanma baslatti Sonraki on yilda ISAF ve Afgan birlikleri Taliban a karsi bircok saldiriya onculuk etti ancak onlari tamamen yenemedi Afganistan yabanci yatirim eksikligi hukumet yolsuzlugu ve Taliban isyani nedeniyle dunyanin en fakir ulkelerinden biri olmaya devam etmekte Bu arada Karzai ulke halklarini birlestirmeye calisti ve Afgan hukumeti 2004 yilinda Afganistan Islam Cumhuriyeti adiyla bir anayasa kabul ederek bazi demokratik yapilar insa edebildi Afganistan daki yeniden yapilanmada ulke ekonomisini saglik hizmetlerini egitimi ulasimi ve tarimi iyilestirmek icin genellikle yabanci bagisci ulkelerin destegiyle girisimlerde bulunuldu ISAF gucleri de ayrica Afgan Ulusal Guvenlik Gucleri ni de egitmeye basladi 2002 den sonra yaklasik bes milyon Afgan ulkesine geri dondu Afganistan da bulunan NATO birliklerinin sayisi 2011 de 140 000 e ulasti 2018 de yaklasik 16 000 e dustu Eylul 2014 te Esref Gani Afganistan tarihinde ilk kez iktidarin demokratik olarak devredildigi sonra cumhurbaskani oldu 28 Aralik 2014 te NATO Afganistan daki ISAF muharebe operasyonlarini resmen sonlandirdi ve tum guvenlik sorumlulugunu Afgan hukumetine devretti NATO liderligindeki Kararli Destek Misyonu da ISAF in halefi olarak ayni gun kuruldu Binlerce NATO askeri Afgan hukumet guclerini egitmek ve tavsiyelerde bulunmak ve Taliban a karsi mucadelelerini surdurmek icin ulkede kaldi 2015 te 2001 den bu yana Afganistan savasinda yaklasik 147 000 kisinin oldugu tahmin ediliyordu Ceset Sayimi baslikli bir raporda Afganistan da catismanin tum taraflarinin elindeki catismalar sonucunda 106 000 170 000 sivilin olduruldugu sonucuna varildi Cokusu 2021 Taliban in dirilisi 14 Nisan 2021 de NATO genel sekreteri Jens Stoltenberg ittifakin birliklerini 1 Mayis a kadar Afganistan dan cekmeye baslamayi kabul ettigini soyledi NATO birliklerinin geri cekilmesinin baslamasindan kisa bir sure sonra Taliban Afgan hukumetine karsi bir saldiri baslatti ve cokmekte olan Afgan hukumet guclerinin onunde hizla ilerledi Haziran 2021 de bir Amerika Birlesik Devletleri Istihbarat Toplulugu CIA raporu Afgan hukumetinin NATO nun ulkeden cekilmesini tamamladiktan sonra alti ay icinde buyuk olasilikla cokecegini ongordu Raporda tahmin edildigi gibi oldu Agustos ayinin ikinci haftasinda Afgan eyalet baskentlerinin cogu Taliban in eline gecmisti ve Afgan Ulusal Ordusu tum cephelerde zemin kaybediyordu Mezar i Serif ve Celalabad in dusmesi Afgan hukumetinin Taliban ilerlemesini durdurma olasiligini ortadan kaldirdi Kabil in dususu 15 Agustos 2021 de Taliban gucleri baskent Kabil e girdi ve kucuk bir direnisle karsilasti Ogleden sonra Afganistan cumhurbaskani Esref Gani nin Tacikistan veya Ozbekistan a kacarak ulkeyi terk ettigi Halk Meclisi Baskani nin de Pakistan a kactigi bildirildi Gani nin kacisinin ardindan kalan sadik gucler gorevlerini terk etti ve Afganistan Silahli Kuvvetleri nin fiili varligi sona erdi 15 Agustos aksami Taliban Arg i isgal etti ve Afganistan bayragi ni indirerek sarayin uzerine kendi bayragini gondere cekti Ertesi gun 16 Agustos 2021 Taliban Afganistan Islam Emirligi nin restorasyonunu ilan etti Pencsir direnisi 17 Agustos ta Afganistan Islam Cumhuriyeti Birinci Baskan Yardimcisi Amrullah Saleh ulkede kaldigini ve ni gerekce gostererek Gani nin yoklugunda Kapici Baskan rolunu ustlendigini tweetledi Saleh in hukumeti Afganistan in hala Afganistan Islam Cumhuriyeti nin kontrolu altindaki birkac bolgesinden biri olan Pencsir Vadisi nde bulunuyor YonetimAfganistan cumhurbaskani Esref Gani ve Amerika Birlesik Devletleri baskani Donald Trump 2017 Afganistan Islam Cumhuriyeti yurutme yasama ve yargi olmak uzere uc koldan olusan hukumetiyle bir Islam cumhuriyetiydi Devletin ve hukumetin basi Afganistan cumhurbaskaniydi Ulusal Meclis Halk Meclisi ve Yaslilar Meclisi olmak uzere iki meclisli bir yasama organiydi Yuksek Mahkeme Adalet Eski Hukuk Isleri Bakan Yardimcisi Basyargic tarafindan yonetiliyor Uluslararasi Seffaflik Orgutu ne gore Afganistan en yozlasmis ulkelerden biri olmaya devam ediyor Birlesmis Milletler Uyusturucu ve Suc Ofisi tarafindan yayinlanan Ocak 2010 tarihli bir rapor rusvetin ulkenin Gayri safi yurt ici hasilasinin 23 une esit bir miktar tukettigini ortaya koydu 17 Mayis 2020 de Cumhurbaskani Esref Gani cumhurbaskanligi secimlerinden rakibi Abdullah Abdullah ile saygin kilit bakanliklari kimin yonetecegine karar veren bir guc paylasimi anlasmasina vardi Afganistan i cumhurbaskani olarak Gani yonetirken Abdullah in Taliban ile baris surecini denetleyecegi kabul edildi Ordu Afganistan Silahli Kuvvetleri Afganistan Hava Kuvvetleri AAF ve Afgan Ulusal Ordusu nu ANA iceren na bagliydi de dahil olmak uzere Afganistan Silahli Kuvvetleri icin cesitli egitim kurumlarina ev sahipligi yapti Idari yapiBaskent Kabil ulkenin en buyuk kentidir diger onemli kentler batida Herat guneyde Kandahar ve kuzeyde Mezar i Serif tir Yerel ve ulusal duzeyde butunlesme zayiftir Ulke 34 ile ayrilmistir Bu iller de kendi icinde volasvaleyi Pestuca ولسوالۍ adi verilen 398 ilceye ayrilmistir Afganistan in illeri asagidaki haritada numaralandirilmis olarak gosterilmistir 1 Badahsan 2 Badgis 3 Baglan 4 Belh 5 Bamyan 6 Daykundi 7 Ferah 8 Faryab 9 Gazni 10 Gur 11 Helmand 12 Herat 13 Cuzcan 14 Kabil 15 Kandehar 16 Kapisa 17 Host 18 Kunar 19 Kunduz 20 Lagman 21 Lovgar 22 Nangarhar 23 Nimruz 24 Nuristan 25 Uruzgan 26 Paktiya 27 Paktika 28 Pencsir 29 Pervan 30 Samangan 31 Sar i Pol 32 Tahar 33 Vardak 34 ZabulAltyapiGardez sehri yakininda bulunan Bamozai ilkogretim okulunun kiz sinifinda oturan kiz cocuklari Okulun binasi yoktur ve dersler acikhavada bostanin golgesinde yapilmaktadir Paktiya Vilayeti Afganistan 2007 Egitim 2020 de ulkede 16 000 den fazla okul ve yaklasik 9 5 milyon ogrenci vardi Bunun yaklasik 60 i erkek ve 40 i kadindi Ulke capinda farkli universitelere 174 000 den fazla ogrenci kaydoldu Bunlarin yaklasik 21 i kadindi Ancak eski Egitim Bakani orgun egitimden mahrum kalan kalan cocuklar icin 8 000 okul insaatinin hala gerekli oldugunu belirtmisti Teknoloji Dunya Bankasi na gore kirsal nufusun 98 i 2008 de 28 den 2018 e kadar elektrige erisebildi Genel olarak rakam 98 7 olarak kayitlara gecti 2016 itibariyla Afganistan 1 400 megavat elektrik uretti ancak yine de tukettigi elektrigin cogunu Iran ve Orta Asya ulkelerinden iletim hatlari yoluyla ithal etti Kaynakca a b c d Reuters Ingilizce 17 Agustos 2021 17 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Ladwig Walter C 2017 The forgotten front patron client relationships in counterinsurgency Cambridge United Kingdom ISBN 978 1 107 17077 3 OCLC 973743013 a b Service Tribune News Tribuneindia News Service Ingilizce 17 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 BBC News Ingilizce 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 www un org 8 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 21 Ekim 2010 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 MERIP Ingilizce 24 Eylul 2001 16 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Doctors Without Borders USA Ingilizce 16 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Asia Mohsen MakhmalbafTopics Imperialism Places 1 Kasim 2001 Monthly Review Ingilizce 7 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 edition cnn com 19 Kasim 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web stanford edu 20 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 17 Ekim 2010 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 15 Aralik 2010 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 21 Aralik 2013 21 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 29 Ocak 2014 24 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Arsivlenmis kopya 23 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Protracted displacement in Asia no place to call home Howard Adelman Londra Routledge 2016 ISBN 978 1 315 60275 2 OCLC 950471911 How many foreign troops are in Afghanistan BBC News Ingilizce 15 Ekim 2015 19 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Forces Network Ingilizce 16 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Huge security as Afghan presidential election looms BBC 4 Nisan 2014 21 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2018 Afghanistan votes in historic presidential election BBC 5 Nisan 2014 21 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2018 Shalizi and Harooni Hamid and Mirwais 4 Nisan 2014 Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence HuffPost 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2018 Afghanistan s Future Who s Who in Pivotal Presidential Election NBC News 30 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Ekim 2019 Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign The Guardian 21 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Nisan 2015 the Guardian Ingilizce 28 Aralik 2014 28 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 9 Agustos 2018 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 The Costs of War Ingilizce 29 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Body Count Casualty Figures after 10 Years of the War on Terror Iraq Afghanistan Pakistan 30 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF by and First international edition March 2015 Gabriela Motroc 7 Nisan 2015 Australian National Review 5 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 30 Mart 2015 5 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi www voanews com Ingilizce 15 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Editor Analysis by Nic Robertson International Diplomatic CNN 24 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 the Guardian Ingilizce 13 Temmuz 2021 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Afghan government could fall within six months of U S military withdrawal new intelligence assessment says The Washington Post Ingilizce 24 Haziran 2021 ISSN 0190 8286 3 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Archive View Author feed Get author RSS 14 Agustos 2021 New York Post Ingilizce 14 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 GardaWorld Ingilizce 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 The Khaama Press News Agency Ingilizce 15 Agustos 2021 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Sanger David E Cooper Helene 14 Agustos 2021 Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U S Miscalculations The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 17 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Latifi Ali M www aljazeera com Ingilizce 16 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 3 Ekim 2015 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Database www afghan bios info Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Transparency org Ingilizce 13 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 16 Nisan 2014 24 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Welle www dw com Deutsche DW COM Ingilizce 18 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Shalizi Abdul Qadir Sediqi Hamid 17 Mayis 2020 Afghan president and rival strike power sharing deal after months of feuding Reuters Ingilizce 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 web archive org 22 Kasim 2016 7 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 www usaid gov Ingilizce 13 Agustos 2021 9 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Ingilizce 25 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Access to electricity rural of rural population Afghanistan Data data worldbank org 14 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Access to electricity of population Afghanistan Data data worldbank org 14 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Agustos 2021 TOLOnews Ingilizce 5 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Agustos 2021 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Afganistan Islam Cumhuriyeti ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir