Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Kasım 2019) |
Arkaik dönem
Arkaik dönem seramiği
Yunan resim sanatı hakkında bilgiyi, günümüze ulaşan antik Yunanların günlük ihtiyaçları için yapmış oldukları vazolardan edinmekteyiz. Bu vazolar 3 grupta ele alınmaktadır. MÖ 7. yüzyıl sonları ve 6. yüzyılda siyah figür tekniği sonraki dönemlerde ise kırmızı figür tekniği kullanılmıştır. Daha gelişmiş ve tabiileşmiş olan geometrik ya da figürlü motiflerin yanında insan resimleri önemli yer almakta, ressamlar yalnız tek insan figürünü değil, oldukça büyük kompozisyonlar hatta çeşitli frizlerde birbiriyle ilgili kompozisyonlar meydana getirmesini bilmekte ve en çok mitolojik konulara başvurmaktadırlar. Doğu Yunan ekolü renklerin berraklığı, çeşitliliği ve sahnelerin canlılığı ile göz çarpmakta, ressamlar ahenkli bir süratle tertiplemesini bildikleri hayvan frizlerinde başarılı olmakta, birçok hallerde büyük tablolardan aldıkları motiflerde mümkün olduğu kadar çok şey anlatmak istemektedirler. Korinth’te daha sonraki eserlerden ayırt edilmeleri için protokorinth vazoları olarak gösterilen, başlangıçları 9. yüzyıla dayanmakla beraber esas itibarıyla 7. yüzyıla ait olan vazolar doğudan getirilen kumaş ve halıları örnek alarak açık bir zemin üzerine parlak ve siyah, kırmızı veya beyaz boya ile özenle yapılmış, bir takım geometrik bezemeler ya da mitolojik sahneler göstermekte, her biri başlı başına bir sanat eseri olmak iddiasında bulunan bu vazoların Akdeniz piyasasında büyük rağbet gördüğü anlaşılmaktadır.
İşte bu suretle 7. ve 6. yüzyıllar Yunanların doğu uygarlıklarından faydalanmak, fakat bu uygarlıklardan aldıkları elemanları kendi mizaçlarına göre değiştirmek ve geliştirmek suretiyle yüksek bir uygarlık kurduklarını, böylece 5. yüzyıl uygarlığının temellerini attıklarını görüyoruz. Fakat arkaik dönem kültürü yalnız klasik kültürün değil, bugün benimsemiş olduğumuz Avrupa kültürünün de temeli olmuştur.
Geometrik vazolar
Mimari ve heykel alanında büyük başarılar elde eden Yunanlar ; mücevher, çömlek, sikke her türlü madeni eşya ve bu arada zırh yapımında da son derece ilginç çalışmalar yaptılar.Bu işleri gerçekleştiren sanatçılar da aşağı yukarı, mimar ve heykeltıraşların tuttuğu yolu izleyerek, katı bir şekilde üsluplaşmış arkaik formlardan başlayıp giderek doğallığın ve teknik becerilerinin en güzel örneklerinin verdiler. Bunları tarihlendirmek, özellikle değerli maddelerden yapılan eşyaların çoğu kaybolduğu için pek kolay olmamaktadır.Yunan resminden bugüne ; hemen hemen hiçbir şey kalmamış gibidir.Bir eleştirmen bu durumu, herhangi bir devrin ya da ülkenin sanat tarihi için en acı kayıp olarak nitelendirir.Antik devir üzerine inceleme yapanlar, ,mimari ve heykel alanlarında elde edilen başarıları geride bırakmasa bile onlara denk olduğu konusunda birleşirler. Yunanların hem süsleme hem de biçim olarak standart bir şekilde yapmaya başladıkları ilk çömlek tiplerinden birisi de amforaydı. MÖ 7. yüzyıla tarihlenen bu örnekte Ana tanrıçanın üsluplaşmış tasviri görülmektedir.Bu büyük toprak tanrıçasının yerini daha sonraları Olympos tanrıları almıştır.
Kelimenin tam anlamıyla başlangıcı üç evrede saptanabilir: Aşağı geometrik (900-850), Olgun ya da Orta geometrik(850-750) ve Yukarı Geometrik (750-700). Bu iki yüzyıl boyunca boyalı seramik üretimi hem nitelik hem nicelik bakımından önemli bir atılım gösterir. Dekor kimi zaman esasen geometrik kalır; dönemin sanatına verilen ad buradan gelir. Seramiğin atılımından başka, çeşitli başka sanat biçimlerinin yeniden ortaya çıkışı, genellikle Rönesans’ı da ortak özellikler taşıyarak yavaş yavaş gerçekleşecektir.Dokuzuncu yüzyılın birinci yarısında, vazoların dekoratörleri oyun iğnelerini aşağı geometrik stille yapmaya devam ederler. Süssüz zarafeti genellikle vazonun boynuyla ve orta kısmıyla sınırlı bir süslemeye bağlıdır, çeperin ana bölümüne çok saf ince bir kil sürülmüştür ve bu karbon oksidinin etkisi altında pişerek kararır; eğer fırın güçlüyse, doğal kilin portakal rengi kırmızı demir oksidinin demirli okside ya da siyah ve kalıcı manyetik demir oksidine dönüşmesi sayesinde kusursuz bir siyahlıkta kalır.Yunan seramiğinin siyah verniği olarak yanlış bir şekilde ama kolaylık sağlayacak biçimde adlandırılan şeyin sırrı budur. Zarif biçimler ortaya çıkar. ( resim 2 ve 3)
Örneğin ağzı üç dilimli ( şarap testisi)( resim 4), yüzyıllar boyunca büyük başarı gösterecektir.850’ye doğru Attika geometrik seramiği yeni bir adım attı: Bu, olgun ya da orta geometriğin başlangıcıdır. Bundan böyle eğilim, vazonun yapısını vurgulayan siyah ve süslü yatay şeritler arasındaki zıtlığı korurken, bu şeritleri çoğaltma ve motifleri çeşitlendirme yönündedir. Dekoratif ögelerin çoğu çizgiselliğini korur ve giderek daha karmaşık geometrik figürler oluşturur. ( yatay ve dikey kenar süsleri, eşkenar dörtgenler, damalı bezekler, fırıldaklar, kurt dişleri, svastikalar ya da gamalı haçlar). Bu figürler ya daha önce olduğu gibi vazonun etrafını saran uzunluktadır ya da tek tek panolar şeklindedir. En çarpıcı yenilik hayvan figürlerinin ortaya çıkmasıdır.( su kuşları ve dört ayaklılar : atlar, geyikler, karacalar, keçiler, dağ keçileri). Sekizinci yüzyıldan itibaren öncelikle tek tek gelen bu figürler hızla çoğalarak 770-750’ye doğru orta geometrik sonunun büyük vazoları üzerinde, özellikle yüksekliği 1.5 m ‘yi geçebilen ve ( bu vazoların bulunduğu yer olan ‘’ikili kapı’’nın – Yunancası Dipylon - kuzey batısında bulunan Atina mezarlığından adını alan ) Dipylon denen tarza göre dekore edilmiş kraterler ve cenaze amforalarında doruğa erişirler.Dipylon’un büyük vazolarının ana dekoru da basit ve açık seçik bir anlam taşır: Üst sınıftan ölülerin mezarına anma anıtı olarak yerleştirilen bu vazolar cenaze sahneleriyle süslenmiştir: prothesis ( ölünün teşhiri), ekphora (cenaze alayı) ve bunlara eşlik eden ritüel yakarıcılar korteji. Bu önemli anlar, bu şekilde, seremoninin tören kurallarına göre cereyan ettiğini gösteren görüntüyle sürdürülmüştür. Cenaze töreni sahnesine genellikle bir başka düzlemdeki ikinci bir sahne gelip eklenir: bu ölen kişinin zenginliğini hatırlatmaya ya da onun anısına düzenlenen cenaze oyunlarını hatırlatmaya yönelik savaş arabalarının geçididir ; kimi zaman bir savaş sahnesi de görülür. Bununla birlikte, kişileri resmetme tarzı şematikliğini korur. Bedenler kısmen eklemli bir dizi geometrik figür olarak gösterilir: kollar, dirsekler de açı oluşturan iki küçük değneğe indirgenmiştir, gövde üçgensidir, baş değirmidir, bacaklar çöp gibidir, dizler hafifçe belli edilmişitir, boyun ve bel bir bağlantı sapına indirgenmiştir. Geometrik stilin sonuncu evresi de yine en zengin gelişimini Atina’ da gösterir. Bu Dipylon vazosu büyük bir boyutta seramik bir kaptır. Bir insan boyundadır.Antik dönemde mezar taşı olarak kullanılmıştır. Kulpların gövdeye birleştiği yerde ölü bir kadın bedeninin iki yanında yas tutan kadınlar vardır.Bazı araştırmalar figürlerin arasındaki düşey şeklinde yer alan küçük ‘m’ şeklindeki desenlerde gözyaşları olduğu yorumunda bulunmuşlardır. (resim 5)
Siyah figürlü vazolar
Yunan vazoları dış pazarlardaki değerlerini yapım ve süslemelerindeki ince teknik ile koruyorlardı. En çok görülen kaplar amfora dediğimiz iki kulplu, ince uzun boyunlu yürek şeklindeki testilerdi. Hydria, çeşmeden su getirmek için kullanılırdı. Suyu boşaltırken dengeyi sağlamak için de iki yatay olmak üzere üç kulpu bulunurdu. Ters dönmüş bir çana benzeyen geniş ağızlı ve kıvrık kenarlı krater ise su ile şarabı karıştırmak için kullanılırdı. Yunanlar şarabı hiçbir zaman susuz içmezlerdi. Oinokhoe ise bir şarap testisiydi.
Bu kapların en eski örnekleri MÖ 8. ve 7. yüzyıllardan kalmadır. İnsan ve hayvanlar aşırı derecede üslüplaştırılmıştır. Erkekler ince bir bele ve ‘balta bıçağı’nı andıran bir profile sahiptir. Arabalar, altlarında iki çember olan birer dikdörtgen şeklindedir. Atlar ise birer çizgi oyunundan öteye geçmez. İnsan figürleri, içi tamamen boyanmış dış çizgilerden oluşur. Bu silüetler, kabın açık kahverengi doğal toprak rengi üzerine hemen her zaman koyu kahverengi ile boyanır. Bazı örneklerde ise silüet siyah fon üzerindedir. Bu üslüp çok geçmeden yerini, o devrin Anadolu’sundaki daha gelişmiş ülkelerden ve özellikle önemli bir merkez olan Rodos’tan alındığı açıkça belli olan daha süslü ve doğal bir üsluba bırakmıştır. Herkes tarafından en güzel ve en ‘modern’olarak değerlendirilen Atina vazoları aynı zamanda en çok ihraç edilen mallar arasındaydı.
Attike çömleklerinin zemini bazen açık renk olup kırmızı yerine altın yaldızla boyanırdı. MÖ 6. yüzyıldan kalma bu krater de açık renk fon üzerindeki siyah figürler çok güzel bir kontrast yaratmaktadır. Bulucusunun adıyla anılarak ‘François Vazosu’ denilen bu çömlek İtalya’nın Etrüsk bölgesi Chiusi’de çıkmıştır.Bu vazo da soldaki Aşil sağdaki ise Ajax’tır. Homeros ‘un İlyada destanında söz ettiği iki büyük kahramandır.Sanatçı Exekias’ın hem çömlekçi hem ressam olarak imzaladığı sadece iki kap vardır. Birisi de budur. Sanatçı burada ikisinin arasında neler olduğunu anlatmıştır.
Truva savaş’ın bulunduğu alanda ellerindeki zarlarla kaderlerini simgeliyorlar. Aşil dört diyor Ajax ise üç diyor.( resim 6)
Kırmızı figürlü vazolar
Yunan uygarlığında Atina, çömlek yapımında başı çekiyordu. Attike çömleklerindeki figürler siyah zemin üzerine pişmiş toprağın doğal rengi olan kırmızı ile silüet olarak gösteriliyordu. (resim 7)
Renkli zemin üslubunun yayılmasından önceki devirde siyah figürlü çömlekler görülür. Siyah figürlü üslupta resim, bazı renklerin de şöyle bir yer aldığı kırmızı zemin üzerine yapılırdı. Buradaki güzel örnekte resmi yapan çömlekçinin adı ile” Exekias kabı” diye tanınır.
Bu içki kabı kylix formunda, yani tek kaideli yayvan bir çanak gibi.Gördüğümüz sahnede şarap tanrısı Dionysos tarafından ele geçirilen antik bir Yunan teknesi var.Exekias bu çanak da imzasına yer vermiştir.Gemi direğinin hemen yanında büyüyen bir asma var. Üzeri güzel üzüm salkımları ile dolu.Mitolojik hikâyeye göre Dionysos, korsanlardan kaçıyor ve onlardan saklanabilmek için teknenin içinden asma büyümesini sağlıyor.Korsanları da yunusa dönüştürüyor. (resim 8)
MÖ 5. yüzyıl klasik dönem
MÖ 546 yıllarında Pers kralı Kyros, Sardes’i yakıp yıkarak Lydia krallığına son vermiş ve Anadolu ‘da MÖ 300 yılına kadar sürecek olan Pers egemenliğini başlatmıştır. Persler sadece Anadolu’yu ele geçirmekle kalmayıp zaman zaman yaptıkları savaşlarla, Trakya ve Yunanistan’da etkili olmuşlardır. Bu nedenle MÖ 5. yüzyıl Helen sanatı Anadolu’da Pers etkisi altında kalmış Greko Pers sanatı olarak literatüre geçmiştir.
Bu dönemde Anadolu ilk defa doğu ile batı arasında gerçek bir köprü vazifesi görmüş ve Persler tarafından yapılan Kral Yolu, İran içlerinden Ege kıyılarına kadar ulaşmıştır.
Klasik dönem seramiği
5. yüzyılda sanat yalnız tapınaklara ya da resmi nitelikte yapılara inkisar etmiyordu. Bu dönem sanatı yüksek çevrelerden başka alt tabakalara da girmekte gecikmemiş, bu arada şekil ve bezeme bakımından sanat eseri olmak iddiasında bulunan vazolarda ortaya koymuştur. Bunlar arasında Atina’da beyaz zemin üzerine çizgi tekniğiyle resmedilen tasvirler kapsayan “lekhytos”lar önemli bir yer almaktadır ki bunların ölülere adak eşyası olarak verildiği anlaşılıyor. Ölüler kültü ile yakından ilgili olan bu eserlerin yanında Atina’nın “kırmızı figürlü vazoları” gerek Akdeniz, gerek Karadeniz piyasalarına tamamiyle egemendir.Bu vazoları Mısır, İtalya,Sicilya,Fransa,İspanya,Karadeniz’i çevreleyen ülkelerde ve hatta Pers saraylarında bulmak mümkün olmuştur. Bunlar şekillerinin zarifliği ve çeşitliliği üzerlerindeki resimlerin inceliği ve kompozisyonlarının zenginlik ve ahengiyle dikkat nazarlarını çekmektedir.
Niobid ressamının eseri Calyx-krater, 5. yüzyıl ortalarından kalma büyük bir Antik Yunan vazosudur. Calyx-krater Yunanların şarabı suyla karıştırıp hafifletmek için kullandıkları büyük bir kaptır. (resim 9)
Bu kapta Niobe isimli fani bir kadının hikâyesinin saklı olduğu bu vazo ile ünlüdür.Niobe’nin 7 kız 7 erkek 14 çocuğu vardır ve o kendi çocuklarının Leto’nunkilerden daha fazla ve güzel olmaları ile övünürmüş. Annelerinin intikamlarını almak için gelmiş oldukları resmedilmiştir.Burada Artemis ve Apollo zavallı Niobe’nin çocuklarını öldürüyorlar.
Bu vazonun Atina ve Atina’nın güneyindeki Delphoi tapınaklarına duvar süslemelerini yapmış Polignotos tarafından 2 . yüzyıl civarında yapılan bir duvar süslemesinin kopyası olduğu düşnülüyor.
Vazo ressamları ilk zamanlar Polignotos, Ponaios ve Mikon sonraları Apollodoros, Zevksis, Parhasios ve Timantes gibi büyük duvar ve tablo ressamlarının etkisi altında kalmakla beraber mitolojk sahnelerden başka Atina’nın günlük hayatından alınmış pek çeşitli konuları tanımlamakta, perspektif kuralları ve gölge ışık oyunlarına önem vermekte ve birer sanat eseri saydıkları resimlerinin altına imzalarını atmaktadırlar.5. yüzyıl ortalarına doğru bu resimlere vişne kırmızısı, beyaz ve altın yaldızı katılmak suretiyle kırmzı figür tekniğine daha zengin ve daha çekici bir polikromi 24 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . verilmek istenmiş, fakat buna rağmen bu çeşit vazoların Peloponnesos harbi sonunda, bütün pazarların Atina mallarına kapanması üzerine, ortadan kalkmasının önüne geçilememiştir. (resim 10 )
Yunan vazoları yapım teknikleri
Siyah figür tekniği MÖ 700 civarında Korinthos’da icat edilmiştir. Teknik, vazo pişirilmeden önce yapılan siyah silüetli figürler, bunların üzerinde kazıma ile kilin doğal rengi ortaya çıkarılarak belirtilmiş çizgisel detaylar ve istenildiği takdirde eklenen kırmızı veya beyaz boyadan ibarettir. Bu vazo süslemesi için devrimsel bir metottur. O zaman dek demir çağı Yunanistan’ı sadece keskin açılı insan ve hayvan silüetlerinden oluşan ve kontur çizimlerinde nadiren detaylara yer veren Geometrik üslubu biliyordu. Bu en iyi şekilde Atina’da uygulanan ve diğer yerlere de yabancı olmayan bir teknikti.
Ancak Korint usulu sanatçıların geometrik figür ressamları olarak pek görünmemeleri onların muhtemelen doğudan ithal kazıma bezemeli fildişi ve metal nesnelerin etkisi altında yeni tekniği kolaylıkla geliştirmelerini, böylece yeni figür geleneklerini ve orientalizan konu repertuvarını da kolaylıkla kabullenmelerini sağlamıştır.Tekniği MÖ 7. yüzyıl boyunca hayvan frizlerinin egemen olduğu vazolarda, bazen proto-Korinth grubunun zahmetli minyatür üslubundaki mitolojik sahnelerde geliştiren Korinthoslulardır. Bu sırada Atinalı ressamlar proto-Attik olarak adlandırılan vazolarda genellikle büyük kaplar üzerinde silüet ve kontur tekniğinde çizilmiş bazen beyaz boya eklenmiş ve nadiren kazıma detaylara sahip figürleri tercih ediyordu. Ancak MÖ 630 civarında Atinalı sanatçılar vazolarındaki bütün figürler için siyah figür tekniğini kullanmaya başladılar ve yüzyılın son yıllarında dolgu motifleri için de siyah figüre başvurdular. Atina siyah figürü artık ortaya çıkmıştı ve bunu takip eden 150 yıl süresince Yunan dünyasındaki pazarları etkili biçimde elinde tutacaktı.
Yedinci yüzyılın ortalarında çalışan Atinalı vazo ressamları, Korinthos minyatür siyah figür tekniğinin daha hâkim ve kusursuz olmasına rağmen elde edemediği boyut ve kompozisyon ihtişamını başarabilirdi. Korinthos vazolarındaki egemen süsleme üslubu hayvan frizleriydi ve Atina’da siyah figürün benimsenişi ile birlikte Korinthos’un bu tercihi de şehre taşınmıştır. Atina’daki erken siyah figürlü vazoların birçoğunda karşılıklı yerleştirilmiş Korinthos’da bulunana yakın bir desen ve kusursuzluk hâkimiyetiyle betimlenmiş kaliteli büyük hayvanlar yer alır.
Ancak Atina’da tekniğin kullanıldığı ilk iki nesil boyunca küçük vazoların veya büyük vazoların geniş alanlarını hayvan frizleriyle süslemek giderek tercih edilmiştir. Birkaç ressam bu kısıtlamanın ötesine geçerek, oldukça güzel düzenlenmiş hikâyeci üslupta sahneler ortaya koyar. Çömlekçilik kalitesi ise her zaman yüksektir. Bu dönemde belki yine Korinthos etkisiyle birlikte yeni formlar ve Peloponnesos’ta diğer malzemelerin kullanıldığı hikâyeci sanatlardan esinlenen figürlü sahneler görülmektedir.Bunlar Atinalı ressamların gerçekte hiç yitirmedikleri büyük ölçekli anlatım özelliklerini daha iyi kavramalarını sağlamıştır. Bu dönemin sonlarına gelindiğinde hayvan frizlerinin egemenliği sona erer.
Beşinci ortalarına kadar Atina’da hatırı sayılır miktarda siyah figürlü vazo üretilmeye devam edilmiştir. Yüzyılın ilk çeyreğindeki nadir istisnalar hariç siyah figürlü eserlerin kalitesi düşüktür ve ucuz kâselere, testilere ve yağ mataralarına olan ihtiyaca cevap verebilmektedir. Atina’da çömlek endüstrisinin patlama yaptığı günlerde kırmızı figürlü vazolar, fakir vatandaşlar için muhtemelen pahalı mallardır. Dolayısıyla zenginlerin şölen sofralarını süsleyecek eski teknikteki büyük kraterler, amphoralar ve hydrialar için talep yoktur. Yine de siyah figürün bu kadar uzun süre dayanması yaşlı alıcıların tutucu zevkleriyle açıklanamaz. Bu düşük kaliteli malların Yunanistan’daki ve Yunanistan dışındaki pazarı güçlü bir şekilde var olmaya devam etmiştir. Buralarda tutuculuğun rol oynaması mümkündür. Çünkü Attika mallarının diğer Yunan şehirlerine, Kıbrıs’a, kuzey ve batıdaki kolonilere ithalatı azalmamıştır. Kırmızı figür tekniğinin icadından 50 yıl sonra bile ticaret büyük oranda siyah figürlü vazoların hâkimiyetindedir. Sadece Etruria ve Campania’daki büyük pazarlar yeni tekniğe ilgi gösteriyorlardı. Uzun yıllar süren savaşlar bile Atina’da üretilen siyah figürlü vazolar üzerinde gözle görülür bir değişiklik yaratmamıştır.
Pothniatheron- Artemis Hayvanlar Tanrıçası.(François vazosu - resim11)
Korint vazo örnekleri
: Aşağı doğru hafifçe sivrilen yuvarlak gövdeli, basık boyunlu, buna bağlı geniş ağız tablasına sahip,iki kulplu küçük bir kaptır. (resim12)
Alabastron:Aşağı doğru uzayıp genişleyen gövdesi bir damla biçimi anımsatır. (resim13)
Kothon: Korint seramiğince ortaya konulmuş bir formdur. Dar boyunlu silindir gövdeli kap, su şişesi olarak kullanılmıştır. (resim14)
Krater:Geniş ağızlı orta ykseklikte bir kaptır.Grekler şarabı saf olarak içmez onu su ile karıştırırlardı.Krater gövde ve kulplara göre 6 çeşittir.Bunlar destekli krater, völütlü krater, kotyle krater, kalyx krater, çan krater, kalathos kraterdir. (resim15)
Pykxis:Değişik gövde yapıları içeren form olarak kapalı kutu biçimdeki kaplardır.Ortasında tutacağa sahip bir kapağı vardır.Kadınların ve sanatçıların krem kutusu, tuvalet çantası olarak kullanılmıştır. (resim16)
Prothesis ve cenaze çömleği (resim17)
Herakles ve Nessos’lu Proto-Attika Amphorası- MÖ 675-650. (resim18)
At arabaları betimli bir Attika amphorası- Pire’den MÖ 620 (resim19)
Nessos’u öldüren Herakles ve Gorgo betimli Attika amphorası. MÖ 610- 600 (resim20)
Eretria amphorası MÖ 7. yüzyıl ilk yarısı. (resim21)
Perseus- Gorgon betimli bir Attika çanağı. (resim22)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Conti,Flavio,Eski Yunan Sanatını Tanıyalım Anka ofset basımevi,1.baskı,1982
- ^ Friedell, Egon, Antik Yunan’ın Kültür Tarihi,Dost kitabevi Yayınları,3.Baskı,2011
- ^ Mansel, Arif,Müfid, Ege ve Yunan Tarihi,TTK, 10.baskı ,2014
- ^ Maffre,Jean-Jacques,Yunan Sanatı, Dost Kitabevi Yayınları ,2013
- ^ Boardman, John, Yunan Sanatı, Homer Kitabevi, 2005
- ^ Richter, Gisela, Yunan Sanatı, Cem yayınevi, 12.baskı, 1979
- ^ Martin, Thomas, Eski Yunan, Say yayınları, 1. Baskı, 2012
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Kasim 2019 Arkaik donemArkaik donem seramigi Yunan resim sanati hakkinda bilgiyi gunumuze ulasan antik Yunanlarin gunluk ihtiyaclari icin yapmis olduklari vazolardan edinmekteyiz Bu vazolar 3 grupta ele alinmaktadir MO 7 yuzyil sonlari ve 6 yuzyilda siyah figur teknigi sonraki donemlerde ise kirmizi figur teknigi kullanilmistir Daha gelismis ve tabiilesmis olan geometrik ya da figurlu motiflerin yaninda insan resimleri onemli yer almakta ressamlar yalniz tek insan figurunu degil oldukca buyuk kompozisyonlar hatta cesitli frizlerde birbiriyle ilgili kompozisyonlar meydana getirmesini bilmekte ve en cok mitolojik konulara basvurmaktadirlar Dogu Yunan ekolu renklerin berrakligi cesitliligi ve sahnelerin canliligi ile goz carpmakta ressamlar ahenkli bir suratle tertiplemesini bildikleri hayvan frizlerinde basarili olmakta bircok hallerde buyuk tablolardan aldiklari motiflerde mumkun oldugu kadar cok sey anlatmak istemektedirler Korinth te daha sonraki eserlerden ayirt edilmeleri icin protokorinth vazolari olarak gosterilen baslangiclari 9 yuzyila dayanmakla beraber esas itibariyla 7 yuzyila ait olan vazolar dogudan getirilen kumas ve halilari ornek alarak acik bir zemin uzerine parlak ve siyah kirmizi veya beyaz boya ile ozenle yapilmis bir takim geometrik bezemeler ya da mitolojik sahneler gostermekte her biri basli basina bir sanat eseri olmak iddiasinda bulunan bu vazolarin Akdeniz piyasasinda buyuk ragbet gordugu anlasilmaktadir Iste bu suretle 7 ve 6 yuzyillar Yunanlarin dogu uygarliklarindan faydalanmak fakat bu uygarliklardan aldiklari elemanlari kendi mizaclarina gore degistirmek ve gelistirmek suretiyle yuksek bir uygarlik kurduklarini boylece 5 yuzyil uygarliginin temellerini attiklarini goruyoruz Fakat arkaik donem kulturu yalniz klasik kulturun degil bugun benimsemis oldugumuz Avrupa kulturunun de temeli olmustur Geometrik vazolar Mimari ve heykel alaninda buyuk basarilar elde eden Yunanlar mucevher comlek sikke her turlu madeni esya ve bu arada zirh yapiminda da son derece ilginc calismalar yaptilar Bu isleri gerceklestiren sanatcilar da asagi yukari mimar ve heykeltiraslarin tuttugu yolu izleyerek kati bir sekilde usluplasmis arkaik formlardan baslayip giderek dogalligin ve teknik becerilerinin en guzel orneklerinin verdiler Bunlari tarihlendirmek ozellikle degerli maddelerden yapilan esyalarin cogu kayboldugu icin pek kolay olmamaktadir Yunan resminden bugune hemen hemen hicbir sey kalmamis gibidir Bir elestirmen bu durumu herhangi bir devrin ya da ulkenin sanat tarihi icin en aci kayip olarak nitelendirir Antik devir uzerine inceleme yapanlar mimari ve heykel alanlarinda elde edilen basarilari geride birakmasa bile onlara denk oldugu konusunda birlesirler Yunanlarin hem susleme hem de bicim olarak standart bir sekilde yapmaya basladiklari ilk comlek tiplerinden birisi de amforaydi MO 7 yuzyila tarihlenen bu ornekte Ana tanricanin usluplasmis tasviri gorulmektedir Bu buyuk toprak tanricasinin yerini daha sonralari Olympos tanrilari almistir Kelimenin tam anlamiyla baslangici uc evrede saptanabilir Asagi geometrik 900 850 Olgun ya da Orta geometrik 850 750 ve Yukari Geometrik 750 700 Bu iki yuzyil boyunca boyali seramik uretimi hem nitelik hem nicelik bakimindan onemli bir atilim gosterir Dekor kimi zaman esasen geometrik kalir donemin sanatina verilen ad buradan gelir Seramigin atilimindan baska cesitli baska sanat bicimlerinin yeniden ortaya cikisi genellikle Ronesans i da ortak ozellikler tasiyarak yavas yavas gerceklesecektir Dokuzuncu yuzyilin birinci yarisinda vazolarin dekoratorleri oyun ignelerini asagi geometrik stille yapmaya devam ederler Sussuz zarafeti genellikle vazonun boynuyla ve orta kismiyla sinirli bir suslemeye baglidir ceperin ana bolumune cok saf ince bir kil surulmustur ve bu karbon oksidinin etkisi altinda piserek kararir eger firin gucluyse dogal kilin portakal rengi kirmizi demir oksidinin demirli okside ya da siyah ve kalici manyetik demir oksidine donusmesi sayesinde kusursuz bir siyahlikta kalir Yunan seramiginin siyah vernigi olarak yanlis bir sekilde ama kolaylik saglayacak bicimde adlandirilan seyin sirri budur Zarif bicimler ortaya cikar resim 2 ve 3 resim2resim3 Ornegin agzi uc dilimli sarap testisi resim 4 yuzyillar boyunca buyuk basari gosterecektir 850 ye dogru Attika geometrik seramigi yeni bir adim atti Bu olgun ya da orta geometrigin baslangicidir Bundan boyle egilim vazonun yapisini vurgulayan siyah ve suslu yatay seritler arasindaki zitligi korurken bu seritleri cogaltma ve motifleri cesitlendirme yonundedir Dekoratif ogelerin cogu cizgiselligini korur ve giderek daha karmasik geometrik figurler olusturur yatay ve dikey kenar susleri eskenar dortgenler damali bezekler firildaklar kurt disleri svastikalar ya da gamali haclar Bu figurler ya daha once oldugu gibi vazonun etrafini saran uzunluktadir ya da tek tek panolar seklindedir En carpici yenilik hayvan figurlerinin ortaya cikmasidir su kuslari ve dort ayaklilar atlar geyikler karacalar keciler dag kecileri Sekizinci yuzyildan itibaren oncelikle tek tek gelen bu figurler hizla cogalarak 770 750 ye dogru orta geometrik sonunun buyuk vazolari uzerinde ozellikle yuksekligi 1 5 m yi gecebilen ve bu vazolarin bulundugu yer olan ikili kapi nin Yunancasi Dipylon kuzey batisinda bulunan Atina mezarligindan adini alan Dipylon denen tarza gore dekore edilmis kraterler ve cenaze amforalarinda doruga erisirler Dipylon un buyuk vazolarinin ana dekoru da basit ve acik secik bir anlam tasir Ust siniftan olulerin mezarina anma aniti olarak yerlestirilen bu vazolar cenaze sahneleriyle suslenmistir prothesis olunun teshiri ekphora cenaze alayi ve bunlara eslik eden rituel yakaricilar korteji Bu onemli anlar bu sekilde seremoninin toren kurallarina gore cereyan ettigini gosteren goruntuyle surdurulmustur Cenaze toreni sahnesine genellikle bir baska duzlemdeki ikinci bir sahne gelip eklenir bu olen kisinin zenginligini hatirlatmaya ya da onun anisina duzenlenen cenaze oyunlarini hatirlatmaya yonelik savas arabalarinin gecididir kimi zaman bir savas sahnesi de gorulur Bununla birlikte kisileri resmetme tarzi sematikligini korur Bedenler kismen eklemli bir dizi geometrik figur olarak gosterilir kollar dirsekler de aci olusturan iki kucuk degnege indirgenmistir govde ucgensidir bas degirmidir bacaklar cop gibidir dizler hafifce belli edilmisitir boyun ve bel bir baglanti sapina indirgenmistir Geometrik stilin sonuncu evresi de yine en zengin gelisimini Atina da gosterir Bu Dipylon vazosu buyuk bir boyutta seramik bir kaptir Bir insan boyundadir Antik donemde mezar tasi olarak kullanilmistir Kulplarin govdeye birlestigi yerde olu bir kadin bedeninin iki yaninda yas tutan kadinlar vardir Bazi arastirmalar figurlerin arasindaki dusey seklinde yer alan kucuk m seklindeki desenlerde gozyaslari oldugu yorumunda bulunmuslardir resim 5 resim5Siyah figurlu vazolar Yunan vazolari dis pazarlardaki degerlerini yapim ve suslemelerindeki ince teknik ile koruyorlardi En cok gorulen kaplar amfora dedigimiz iki kulplu ince uzun boyunlu yurek seklindeki testilerdi Hydria cesmeden su getirmek icin kullanilirdi Suyu bosaltirken dengeyi saglamak icin de iki yatay olmak uzere uc kulpu bulunurdu Ters donmus bir cana benzeyen genis agizli ve kivrik kenarli krater ise su ile sarabi karistirmak icin kullanilirdi Yunanlar sarabi hicbir zaman susuz icmezlerdi Oinokhoe ise bir sarap testisiydi Bu kaplarin en eski ornekleri MO 8 ve 7 yuzyillardan kalmadir Insan ve hayvanlar asiri derecede usluplastirilmistir Erkekler ince bir bele ve balta bicagi ni andiran bir profile sahiptir Arabalar altlarinda iki cember olan birer dikdortgen seklindedir Atlar ise birer cizgi oyunundan oteye gecmez Insan figurleri ici tamamen boyanmis dis cizgilerden olusur Bu siluetler kabin acik kahverengi dogal toprak rengi uzerine hemen her zaman koyu kahverengi ile boyanir Bazi orneklerde ise siluet siyah fon uzerindedir Bu uslup cok gecmeden yerini o devrin Anadolu sundaki daha gelismis ulkelerden ve ozellikle onemli bir merkez olan Rodos tan alindigi acikca belli olan daha suslu ve dogal bir usluba birakmistir Herkes tarafindan en guzel ve en modern olarak degerlendirilen Atina vazolari ayni zamanda en cok ihrac edilen mallar arasindaydi Attike comleklerinin zemini bazen acik renk olup kirmizi yerine altin yaldizla boyanirdi MO 6 yuzyildan kalma bu krater de acik renk fon uzerindeki siyah figurler cok guzel bir kontrast yaratmaktadir Bulucusunun adiyla anilarak Francois Vazosu denilen bu comlek Italya nin Etrusk bolgesi Chiusi de cikmistir Bu vazo da soldaki Asil sagdaki ise Ajax tir Homeros un Ilyada destaninda soz ettigi iki buyuk kahramandir Sanatci Exekias in hem comlekci hem ressam olarak imzaladigi sadece iki kap vardir Birisi de budur Sanatci burada ikisinin arasinda neler oldugunu anlatmistir Truva savas in bulundugu alanda ellerindeki zarlarla kaderlerini simgeliyorlar Asil dort diyor Ajax ise uc diyor resim 6 resim6Kirmizi figurlu vazolar Yunan uygarliginda Atina comlek yapiminda basi cekiyordu Attike comleklerindeki figurler siyah zemin uzerine pismis topragin dogal rengi olan kirmizi ile siluet olarak gosteriliyordu resim 7 Renkli zemin uslubunun yayilmasindan onceki devirde siyah figurlu comlekler gorulur Siyah figurlu uslupta resim bazi renklerin de soyle bir yer aldigi kirmizi zemin uzerine yapilirdi Buradaki guzel ornekte resmi yapan comlekcinin adi ile Exekias kabi diye taninir Bu icki kabi kylix formunda yani tek kaideli yayvan bir canak gibi Gordugumuz sahnede sarap tanrisi Dionysos tarafindan ele gecirilen antik bir Yunan teknesi var Exekias bu canak da imzasina yer vermistir Gemi direginin hemen yaninda buyuyen bir asma var Uzeri guzel uzum salkimlari ile dolu Mitolojik hikayeye gore Dionysos korsanlardan kaciyor ve onlardan saklanabilmek icin teknenin icinden asma buyumesini sagliyor Korsanlari da yunusa donusturuyor resim 8 MO 5 yuzyil klasik donemMO 546 yillarinda Pers krali Kyros Sardes i yakip yikarak Lydia kralligina son vermis ve Anadolu da MO 300 yilina kadar surecek olan Pers egemenligini baslatmistir Persler sadece Anadolu yu ele gecirmekle kalmayip zaman zaman yaptiklari savaslarla Trakya ve Yunanistan da etkili olmuslardir Bu nedenle MO 5 yuzyil Helen sanati Anadolu da Pers etkisi altinda kalmis Greko Pers sanati olarak literature gecmistir Bu donemde Anadolu ilk defa dogu ile bati arasinda gercek bir kopru vazifesi gormus ve Persler tarafindan yapilan Kral Yolu Iran iclerinden Ege kiyilarina kadar ulasmistir Klasik donem seramigi 5 yuzyilda sanat yalniz tapinaklara ya da resmi nitelikte yapilara inkisar etmiyordu Bu donem sanati yuksek cevrelerden baska alt tabakalara da girmekte gecikmemis bu arada sekil ve bezeme bakimindan sanat eseri olmak iddiasinda bulunan vazolarda ortaya koymustur Bunlar arasinda Atina da beyaz zemin uzerine cizgi teknigiyle resmedilen tasvirler kapsayan lekhytos lar onemli bir yer almaktadir ki bunlarin olulere adak esyasi olarak verildigi anlasiliyor Oluler kultu ile yakindan ilgili olan bu eserlerin yaninda Atina nin kirmizi figurlu vazolari gerek Akdeniz gerek Karadeniz piyasalarina tamamiyle egemendir Bu vazolari Misir Italya Sicilya Fransa Ispanya Karadeniz i cevreleyen ulkelerde ve hatta Pers saraylarinda bulmak mumkun olmustur Bunlar sekillerinin zarifligi ve cesitliligi uzerlerindeki resimlerin inceligi ve kompozisyonlarinin zenginlik ve ahengiyle dikkat nazarlarini cekmektedir Niobid ressaminin eseri Calyx krater 5 yuzyil ortalarindan kalma buyuk bir Antik Yunan vazosudur Calyx krater Yunanlarin sarabi suyla karistirip hafifletmek icin kullandiklari buyuk bir kaptir resim 9 Bu kapta Niobe isimli fani bir kadinin hikayesinin sakli oldugu bu vazo ile unludur Niobe nin 7 kiz 7 erkek 14 cocugu vardir ve o kendi cocuklarinin Leto nunkilerden daha fazla ve guzel olmalari ile ovunurmus Annelerinin intikamlarini almak icin gelmis olduklari resmedilmistir Burada Artemis ve Apollo zavalli Niobe nin cocuklarini olduruyorlar Bu vazonun Atina ve Atina nin guneyindeki Delphoi tapinaklarina duvar suslemelerini yapmis Polignotos tarafindan 2 yuzyil civarinda yapilan bir duvar suslemesinin kopyasi oldugu dusnuluyor Vazo ressamlari ilk zamanlar Polignotos Ponaios ve Mikon sonralari Apollodoros Zevksis Parhasios ve Timantes gibi buyuk duvar ve tablo ressamlarinin etkisi altinda kalmakla beraber mitolojk sahnelerden baska Atina nin gunluk hayatindan alinmis pek cesitli konulari tanimlamakta perspektif kurallari ve golge isik oyunlarina onem vermekte ve birer sanat eseri saydiklari resimlerinin altina imzalarini atmaktadirlar 5 yuzyil ortalarina dogru bu resimlere visne kirmizisi beyaz ve altin yaldizi katilmak suretiyle kirmzi figur teknigine daha zengin ve daha cekici bir polikromi 24 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde verilmek istenmis fakat buna ragmen bu cesit vazolarin Peloponnesos harbi sonunda butun pazarlarin Atina mallarina kapanmasi uzerine ortadan kalkmasinin onune gecilememistir resim 10 Yunan vazolari yapim teknikleriSiyah figur teknigi MO 700 civarinda Korinthos da icat edilmistir Teknik vazo pisirilmeden once yapilan siyah siluetli figurler bunlarin uzerinde kazima ile kilin dogal rengi ortaya cikarilarak belirtilmis cizgisel detaylar ve istenildigi takdirde eklenen kirmizi veya beyaz boyadan ibarettir Bu vazo suslemesi icin devrimsel bir metottur O zaman dek demir cagi Yunanistan i sadece keskin acili insan ve hayvan siluetlerinden olusan ve kontur cizimlerinde nadiren detaylara yer veren Geometrik uslubu biliyordu Bu en iyi sekilde Atina da uygulanan ve diger yerlere de yabanci olmayan bir teknikti Ancak Korint usulu sanatcilarin geometrik figur ressamlari olarak pek gorunmemeleri onlarin muhtemelen dogudan ithal kazima bezemeli fildisi ve metal nesnelerin etkisi altinda yeni teknigi kolaylikla gelistirmelerini boylece yeni figur geleneklerini ve orientalizan konu repertuvarini da kolaylikla kabullenmelerini saglamistir Teknigi MO 7 yuzyil boyunca hayvan frizlerinin egemen oldugu vazolarda bazen proto Korinth grubunun zahmetli minyatur uslubundaki mitolojik sahnelerde gelistiren Korinthoslulardir Bu sirada Atinali ressamlar proto Attik olarak adlandirilan vazolarda genellikle buyuk kaplar uzerinde siluet ve kontur tekniginde cizilmis bazen beyaz boya eklenmis ve nadiren kazima detaylara sahip figurleri tercih ediyordu Ancak MO 630 civarinda Atinali sanatcilar vazolarindaki butun figurler icin siyah figur teknigini kullanmaya basladilar ve yuzyilin son yillarinda dolgu motifleri icin de siyah figure basvurdular Atina siyah figuru artik ortaya cikmisti ve bunu takip eden 150 yil suresince Yunan dunyasindaki pazarlari etkili bicimde elinde tutacakti Yedinci yuzyilin ortalarinda calisan Atinali vazo ressamlari Korinthos minyatur siyah figur tekniginin daha hakim ve kusursuz olmasina ragmen elde edemedigi boyut ve kompozisyon ihtisamini basarabilirdi Korinthos vazolarindaki egemen susleme uslubu hayvan frizleriydi ve Atina da siyah figurun benimsenisi ile birlikte Korinthos un bu tercihi de sehre tasinmistir Atina daki erken siyah figurlu vazolarin bircogunda karsilikli yerlestirilmis Korinthos da bulunana yakin bir desen ve kusursuzluk hakimiyetiyle betimlenmis kaliteli buyuk hayvanlar yer alir Ancak Atina da teknigin kullanildigi ilk iki nesil boyunca kucuk vazolarin veya buyuk vazolarin genis alanlarini hayvan frizleriyle suslemek giderek tercih edilmistir Birkac ressam bu kisitlamanin otesine gecerek oldukca guzel duzenlenmis hikayeci uslupta sahneler ortaya koyar Comlekcilik kalitesi ise her zaman yuksektir Bu donemde belki yine Korinthos etkisiyle birlikte yeni formlar ve Peloponnesos ta diger malzemelerin kullanildigi hikayeci sanatlardan esinlenen figurlu sahneler gorulmektedir Bunlar Atinali ressamlarin gercekte hic yitirmedikleri buyuk olcekli anlatim ozelliklerini daha iyi kavramalarini saglamistir Bu donemin sonlarina gelindiginde hayvan frizlerinin egemenligi sona erer Besinci ortalarina kadar Atina da hatiri sayilir miktarda siyah figurlu vazo uretilmeye devam edilmistir Yuzyilin ilk ceyregindeki nadir istisnalar haric siyah figurlu eserlerin kalitesi dusuktur ve ucuz kaselere testilere ve yag mataralarina olan ihtiyaca cevap verebilmektedir Atina da comlek endustrisinin patlama yaptigi gunlerde kirmizi figurlu vazolar fakir vatandaslar icin muhtemelen pahali mallardir Dolayisiyla zenginlerin solen sofralarini susleyecek eski teknikteki buyuk kraterler amphoralar ve hydrialar icin talep yoktur Yine de siyah figurun bu kadar uzun sure dayanmasi yasli alicilarin tutucu zevkleriyle aciklanamaz Bu dusuk kaliteli mallarin Yunanistan daki ve Yunanistan disindaki pazari guclu bir sekilde var olmaya devam etmistir Buralarda tutuculugun rol oynamasi mumkundur Cunku Attika mallarinin diger Yunan sehirlerine Kibris a kuzey ve batidaki kolonilere ithalati azalmamistir Kirmizi figur tekniginin icadindan 50 yil sonra bile ticaret buyuk oranda siyah figurlu vazolarin hakimiyetindedir Sadece Etruria ve Campania daki buyuk pazarlar yeni teknige ilgi gosteriyorlardi Uzun yillar suren savaslar bile Atina da uretilen siyah figurlu vazolar uzerinde gozle gorulur bir degisiklik yaratmamistir Pothniatheron Artemis Hayvanlar Tanricasi Francois vazosu resim11 Korint vazo ornekleri Asagi dogru hafifce sivrilen yuvarlak govdeli basik boyunlu buna bagli genis agiz tablasina sahip iki kulplu kucuk bir kaptir resim12 Alabastron Asagi dogru uzayip genisleyen govdesi bir damla bicimi animsatir resim13 resim13 Kothon Korint seramigince ortaya konulmus bir formdur Dar boyunlu silindir govdeli kap su sisesi olarak kullanilmistir resim14 Krater Genis agizli orta ykseklikte bir kaptir Grekler sarabi saf olarak icmez onu su ile karistirirlardi Krater govde ve kulplara gore 6 cesittir Bunlar destekli krater volutlu krater kotyle krater kalyx krater can krater kalathos kraterdir resim15 Pykxis Degisik govde yapilari iceren form olarak kapali kutu bicimdeki kaplardir Ortasinda tutacaga sahip bir kapagi vardir Kadinlarin ve sanatcilarin krem kutusu tuvalet cantasi olarak kullanilmistir resim16 resim16 Prothesis ve cenaze comlegi resim17 Herakles ve Nessos lu Proto Attika Amphorasi MO 675 650 resim18 At arabalari betimli bir Attika amphorasi Pire den MO 620 resim19 Nessos u olduren Herakles ve Gorgo betimli Attika amphorasi MO 610 600 resim20 Eretria amphorasi MO 7 yuzyil ilk yarisi resim21 Perseus Gorgon betimli bir Attika canagi resim22 resim22Ayrica bakinizAntik Yunan sanati Ege sanatiKaynakca Conti Flavio Eski Yunan Sanatini Taniyalim Anka ofset basimevi 1 baski 1982 Friedell Egon Antik Yunan in Kultur Tarihi Dost kitabevi Yayinlari 3 Baski 2011 Mansel Arif Mufid Ege ve Yunan Tarihi TTK 10 baski 2014 Maffre Jean Jacques Yunan Sanati Dost Kitabevi Yayinlari 2013 Boardman John Yunan Sanati Homer Kitabevi 2005 Richter Gisela Yunan Sanati Cem yayinevi 12 baski 1979 Martin Thomas Eski Yunan Say yayinlari 1 Baski 2012