Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ardahan, Türkiye'nin kuzeydoğu kısmında, Gürcistan sınırı yakında yer alan bir kenttir. 1992'den bu yana Türkiye'nin Karadeniz ikliminin Kafkaslar üzerinde hakim olduğu Ardahan ilinin merkezidir. 2012 yılı itibarıyla 19.075 olan nüfusuyla Türkiye'deki en küçük il merkezidir. Ardahan Merkez ilçesinin güneyinde Göle, kuzeyinde Hanak, doğusunda Çıldır ve batısında Artvin'in Şavşat ilçesi yer almaktadır.
| Ardahan | |
|---|---|
Şehir | |
 Ardahan ili idari bölümleri | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İl | Ardahan |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Faruk Demir (CHP) |
| Rakım | 1900 m |
| Zaman dilimi | (TSİ) |
| Posta kodu | 75000 |
| Alan kodu | 0478 |
| Plaka kodu | 75 |
Resmî site Ardahan Belediyesi | |
Etimoloji
Artani veya Artaani'den değişime uğramış olan Ardahan, Ahameniş döneminde, Gürcistan’da da yayılmış bir din olan Zerdüştiliğe bağlı olarak ortaya çıkmış bir yer adı olarak kabul edilir. Bu yer adının kökü olan Arta, eski Farsçadan gelir ve Zerdüştilikte "Aša" olarak da bilinen tanrının adıdır. Arta, sadece Ardahan'a değil, Artavani, Artahi, Artanuci ve Artaşeni’ye de adını vermiştir.
Gürcülerden Ardahan bölgesini ele geçiren Osmanlılar, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan gibi ilk tahrirlerde bir liva olarak Ardahan’ı bugünkü adına (اردهان) uygun kayda geçirmişlerdir. Gürcüce kaynaklarda ise bölgenin adı yaygın olarak Artaani (არტაანი) biçiminde yazılıyordu. Bununla birlikte Gürcüce kaynaklarda Artahani (არტაჰანი), Artani (არტანი) de kullanılıyordu. Günümüzde Gürcistan’ın doğusunda Artani (Yukarı ve Aşağı) adlarını taşıyan iki köy vardır. Osmanlıca kayıtlardaki Ardahan adının Gürcüce Artahani’den (არტაჰანი) geldiğine ilişkin görüşler vardır. Diğer Gürcüce yer adlarında olduğu gibi Artahani ya da Artaani adındaki Gürcücedeki "tı'" (“ტ”, t') foneminin istisnasız olarak Osmanlıcada "dal" (د) fonemine ve Latin harfli Türkçede ise "de" (d) fonemine dönüştüğü belirtilmektedir. Daha geç tarihli Osmanlı tahriri olan Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da da Ardahan aynı biçimde yazılmıştır. Osmanlıca son kayıtlardan biri olan 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da bu yer adı Ardahan (اردهان) olarak olduğu gibi korunmuştur.
Tarihçe
Ardahan kentinin kuruluşu yaygın bir efsaneye dayanır. Gürcü tarihçi Leonti Mroveli’nin Kartlis Tshovreba adlı Gürcü tarihinde aktardığı rivayete göre Mtshetos’un oğlu Cavahos Tsunda ve Ardahan kentlerini kurmuştur. Ancak kuruluşu sırasında Ardahan’ın adı Kacta Kalaki’ydi (Şeytan Şehri). Kacta Kalaki daha sonra Huri adını almıştı. Gürcüce kaynaklarda Artaani adı sadece bölgeyi adlandırmak için kullanılıyordu. Başlangışça Kacta Kalaki, Huri olarak adlandırılan yerleşim birimine daha geç tarihlerde Artaani denmiştir. 16. yüzyılın sonlarında, Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakların erken dönem tahriri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da da yönetim merkezinin adı Ardahan değildi. Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) olarak kaydedilen livanın (sancak) idari merkezinin adı Parakan / Rabat-i Kala-i Parakan (رباط قلعه پرە كن) idi. Parakan Büyük Ardahan livasının en önemli kale-kentiydi. Parakan ya da Parakani adı ünlü Gürcü tarihi Kartlis Tshovreba’da da geçmektedir. Osmanlılar 16. yüzyılda Gürcü atabegleri yönetimi altındaki Samtshe-Saatabago karşı açtıkları savaşta önce Ardanuç’u (Artanuci), sonra da Parakan’ı (Parakani) ele geçirdiler. Parakan Kalesi'nin ele geçirdikten sonra Osmanlılar bütün Ardahan bölgesine hâkim oldular. Parakan adı ayrıca Evliye Çelebi ile Kâtib Çelebi’nin eserlerinde de geçmektedir.
Ardahan kentini anlatan pek çok metinde, bölgenin tarihi ile kentin tarihi birbirine karıştırılmaktadır. Bundan dolayı antik çağdan ortaçağa değin Ardahan bölgesine hâkim olan bütün devletlerin Ardahan kentini de ele geçirdikleri biçiminde yanlış bilgi verilmektedir. Oysa Ardahan kentinin eski adları olarak aktarılan Kacta Tsihe, Huri ve Parakani kale-kentlerinin tam da bugünkü Ardahan kentinin yerinde kurulmuş olduğuna ilişkin kesin bilgi mevcut değildir. Osmanlı Devleti’nin Kars ve Ardahan bölgelerini ele geçirdiği 16. yüzyılda Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) Gürcistan vilayeti, Ardahan-i Küçük (Küçük Ardahan) olarak anılan tarihsel Kola bölgesi (sonra Göle) ise Kars vilayeti sınırları içinde yer alıyordu. Ardahan-Büzürg livası (sancak) Kuzay, Meşe ve Güney nahiyelerinden oluşuyordu.
Bugün Kura Nehri’nin iki yakasına yayılmış olan Ardahan kenti, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Çarlık Rusya’sı yönetimi altında Ardahan, Ardahan sancağının ve Ardahan ilçesinin (uçastok) merkeziydi. 1878'de Ardahan kasabasında 831’i erkek ve 795’i kadın olmak üzere 1.626 kişi yaşıyordu. Sonraki yıllarda Ardahan sancağından olduğu gibi Ardahan kasabasından da göç oldu ve Ardahan kasabasının nüfusu 1881’de 663 kişiye düştü. Ertesi yıl kasabanın nüfusu 719 kişiden oluşuyordu. Bir başka kaynağın aktardığı resmi verilere göre Ardahan sancağından (okrug) 1.407 hane veya 22.843 kişi Osmanlı ülkesine göç etmiştir. Bununla birlikte, nüfusu azalmış olan Ardahan kasabasında Müslümanların dışında Ermeniler ve Rumlar, az sayıda da Yahudi yaşıyordu. Kasabada tuğla ve deri imalathaneleri ile değirmenler ve bir tane de meslek okulu vardı.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'nin verdiği bilgiye göre Ardahan kasabasında 805 Ermeni, 217 Rum, 208 Malakan, 779 Müslüman Gürcü, 55 Hristiyan Gürcü, 15 Kürt yaşıyordu.
I. Dünya Savaşı sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardında Ardahan, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ardahan, Batum ve Artvin bölgeleriyle birlikte fiilen Türkiye'ye katıldı. Ancak bağımsız Gürcistan ordusunun komutanlarında Giorgi Mazniaşvili Türk birliklerini Batum'dan püskürtüp kenti Bolşeviklere teslim etti. 16 Mart 1921’de, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Ardahan ve Artvin Türkiye’ye bırakıldı. Türk Kurtuluş Savaşı'nın önderi Mustafa Kemal Paşa, 1927 tarihli uzun konuşması olan Nutuk'ta Ardahan'ın Türkiye'ye katılmasını şöyle anlatır:
8 Şubat 1921 de Ankara’da itimatnamesini takdim etmiş olan Gürcü sefirile de, Türkiye – Gürcüstan Muahedesi için müzakere başlamıştı. Nihayet 23 Şubat 1921 de verdiğimiz kat’i bir ültimatom üzerine Ardahan, Artvin ve Batum’un tarafımızdan işgaline muvafakat olundu. Batum’un işgali bu tarihten on beş gün sora vaki olmuştur. İşbu yerlerde, Türkiye’ye iltihakını sabırsızlıkla bekliyen halkın alkışları içinde işgal keyfiyeti vaki oldu. Bilahare, Moskova Muahedesi mucibince Batum tahliye fakat işgal eylemiş olduğumuz aksamı sairenin ana vatana merbutiyeti teyit olundu.
Ardahan ve Artvin bölgelerinin Türkiye’ye bırakılmasından sonra Ardahan kasabası Kars vilayetine bağlı Ardahan kazasının merkezi oldu. O tarihte Ardahan kasabası iki mahalleden oluşurken, merkez kazaya 24 köy bağlıydı. Ardahan ilçesi 1992 yılında Kars ilinden ayrılıp bir ile dönüştürülünce, Ardahan kasabası da bu ilin merkezi haline geldi. 2008 yılında kurulan Ardahan Üniversitesi, kentin 5 kilometre dışındadır.
Tarihsel yapılar
Bugünkü Ardahan kenti sınırları içinde ve yakın çevresinde birkaç tarihsel yapı kalıntısı vardır. Bunlardan biri olan Mindaşeni Kilisesi’dir. Yapı, Ardahan kentinin güneydoğu ucunda, Göle yolunun sağ kıyısında yer alır. Parakani’nin (Ardahan’ın eski adı) bir köyü olan Mindaşeni’deki köy kilisesi, tek nefli bir yapıdır ve bir kısmı günümüze ulaşmıştır. 2011 yılında duvarları ayakta olan kilisenin bir duvarı, kısa bir süre sonra bilinçli biçimde yıkılmıştır. Bir başka kilise ise, Parakani (Ardahan’ın eski adı) adını taşıyan kalenin kilisesidir. Tek nefli bir yapı olan Parakani Kilisesi tamamen yıkılmıştır. Bugünkü kent sınırları içinde kalan ve kentin kuzeydoğu ucunda bulunan eski Kayabaşı köyündeki kubbeli kiliseden de günümüze sadece yıkıntılar kalmıştır.
Kiliselerin dışında Ardahan kentinde ve yakın çevresinde, basızı yıkılmış birkaç kale vardır. Bugünkü Ardahan kentinin sınırları içinde sayılan eski Parakani köyündeki kale, kentin 3 kilometre kuzeyinde bir tepede yer alır. Orta büyüklükteki kale (70 × 55 m), 19. yüzyılda Ruslar tarafından askeri karargâh olarak kullanılmıştır. Ramazan Tabya da denilen bu kalenin 800 metre batısında, Ardahan kentinin 3 kilometre kuzeyinde bulunan Parakani Kalesi (60 × 36 m), iki dere arasındaki bir tepede yer alır. Kale tamamen yıkılmıştır. Ardahan kentinin 1,5 kilometre kuzeyindeki bir tepede, yığma taşla inşa edilmiş olduğu anlaşılan küçük bir kalenin (33 × 30 m) kalıntıları da günümüze ulaşmıştır. Bugün Ardahan Kalesi olarak bilinen kale ise, günümüze sağlam ulaşmıştır. Dikdörtgen planlı bir yapı olan kale (328 × 180 m), kent merkezinin kuzeyinde, Halil Efendi Mahallesi ile Ardahan kent merkezini birbirinden ayıran Kura Nehri’nin hemen sol tarafında yer alır. Ardahan Kalesi’nin 14 adet kule bulunmaktadır.
Coğrafya
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Karadeniz Bölgesi’ne komşu olduğu kuzeydoğu kesiminde yer alan Ardahan, yüksek ve engebelidir. Sahada 3.000 m ’yi aşan dağlar yer alır. Yalnızçam Dağları Artvin il sınırı boyunca uzanır. İlin kuzeydoğu kesiminde Keldağ (3.033 m), doğu kesiminde Akbaba Dağı (3126 m) yer alır. İl topraklarının güney kesimini de Allahuekber Dağları ve Kısır Dağı (3.197 m) engebeli hale getirir. Allahuekber Dağlarına bağlı Kabak Dağı (3.054 m) il sınırı içinde kalır. Kısır Dağı 3.197 m ile ilin en yüksek noktasıdır. ilin orta kesiminde yer alır. Yüksekliği 1800-2000 m’ dir. Temelini Neojen volkanizması sonucu ortaya çıkmış lavlar oluşturur.
Plato, Pliyosen sonu ve Pleistosen başlarında ortaya çıkan faylanmalar sonucu çökmüştür. Kenarlarında marnlı ve kumlu çökellerin bulunduğu bu alan, yüksek kesimlerden gelen malzemelerle dolmuştur.
Kura Nehri ve kolları tarafından plato yüzeyi parçalanmıştır. Bu akarsuların en önemlisi platoyu baştan başa geçen Kura Nehridır. Çıldır Gölü; ilin güneydoğu kesiminde yer alır, yüksekliği 1.959 m’dir. Aktaş Gölü ise ilin doğu kesiminde yer alır. Bu gölün doğu yarısı Gürcistan sınırları içinde kalır. Gölün yüksekliği 1.798 m’dir.
İklim
Ardahan'da; kışları soğuk, yazları ılık, her mevsim yağışlı olan nemli orta enlem iklimi (Köppen-Geiger'e göre Dfb) hakimdir. Yıllık ortalama sıcaklık 3,8 °C'dır, yılın 5 ayı sıcaklık ortalaması 0 °C'nin altındadır. Ağustos, Temmuz aylarında ortalama sıcaklık 16,3 °C, maksimum sıcaklık 35 °C'dir. Yılda ortalama yağış 551 mm'dir.En yüksek yağışlar Haziran 92 mm, Mayıs 82 mm, en düşük Ocak 19 mm, Şubat 21 mm ve Aralık 22 mm'dir. Yağışların %41'i yaz, %30'u ilkbaharda düşer. Rüzgâr hızı ortalama 2,1 m/sn, maksimum 32 m/sn'dir.
Nüfus
Ardahan, bölge itibarıyla soğuk, elverişsiz iklimi ve işsizliğin de olması nedeniyle dışarıya çok göç vermiştir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Ardahan ilçesi (Kars) | |||
| 1927 | 24.434 | 2.397 | 22.037 |
| 1935 | 30.913 | 2.860 | 28.053 |
| 1940 | 44.622 | 5.095 | 39.527 |
| 1945 | 49.699 | 6.182 | 43.517 |
| 1950 | 54.083 | 4.789 | 49.294 |
| 1955 | 61.318 | 6.557 | 54.761 |
| 1960 | 49.844 | 7.228 | 42.616 |
| 1965 | 56.562 | 9.117 | 47.445 |
| 1970 | 61.968 | 13.339 | 48.629 |
| 1975 | 65.605 | 16.285 | 49.320 |
| 1980 | 62.600 | 14.912 | 47.688 |
| 1985 | 61.372 | 16.895 | 44.477 |
| 1990 | 52.574 | 16.761 | 35.813 |
| Ardahan merkez ilçesi | |||
| 2000 | 44.794 | 17.274 | 27.520 |
| 2007 | 40.828 | 17.446 | 23.382 |
| 2008 | 40.875 | 16.923 | 23.952 |
| 2009 | 40.455 | 17.171 | 23.284 |
| 2010 | 39.676 | 16.251 | 23.425 |
| 2011 | 41.287 | 18.298 | 22.989 |
| 2012 | 41.770 | 19.075 | 22.695 |
| 2013 | 40.874 | 18.857 | 22.017 |
| 2014 | 40.960 | 19.657 | 21.303 |
| 2015 | 41.422 | 19.777 | 21.645 |
| 2016 | 41.939 | 21.587 | 20.352 |
| 2017 | 41.758 | 21.696 | 20.062 |
| 2018 | 42.226 | 22.169 | 20.057 |
| 2019 | 42.374 | 22.707 | 19.667 |
| 2020 | 41.658 | 22.190 | 19.468 |
Kardeş şehirler
| Şehir | Ülke |
|---|---|
| Ahıska |  Gürcistan |
| Batum | Gürcistan |
| Artvin |  Türkiye |
| Edirne | Türkiye |
| Bakü |  Azerbaycan |
| Grozni |  Rusya |
| Astrahan | Rusya |
| Vladikavkaz | Rusya |
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- ^ Öztürk, Muhammed Zeynel and Kılıç, Hediye (2018). "Ardahan'da iklim parametrelerindeki değişimin zamansal analizi". Türk Coğrafya Dergisi. Türk Coğrafya Kurumu. ss. 37 - 43. doi:10.17211/tcd.364239. (eISSN) 1308-9773. ISSN 1302-5856. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Eylül 2020.
- ^ Caba Samuşia, "Artvin (Livane) Kalesi", Tao-Klarceti Kaleleri (Gürcüce), Editörler: Giorgi Bagrationi, Bondo Kupatadze, Caba Samuşia, Tiflis, 2020, s. II. cilt, s. 7-30,
- ^ ""Aša", Encyclopædia Iranica". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 1. Cilt, s. 411.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. Cilt, s. 496-498.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 325 ve diğer sayfalar.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ Kartlis Tskhovreba, A History of Georgia, Tiflis, 2014, s. 16, .
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. Cilt, s. 501.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 198, .
- ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 8.
- ^ "Konstantine, Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı; 218". 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Kasım 2021.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 194, 198-199, .
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 356-357, .
- ^ DOĞANAY, Prof. Dr. Hayati; Zaman, Yrd. Doç. Serhat. . Türk Coğrafya Dergisi. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016.
- ^ ÖZTÜRK, Muhammed Zeynel; KILIÇ, Hediye. . Türk Coğrafya Dergisi. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Ardahan". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Ardahan Merkez Nüfusu". nufusune.com.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ardahan Turkiye nin kuzeydogu kisminda Gurcistan siniri yakinda yer alan bir kenttir 1992 den bu yana Turkiye nin Karadeniz ikliminin Kafkaslar uzerinde hakim oldugu Ardahan ilinin merkezidir 2012 yili itibariyla 19 075 olan nufusuyla Turkiye deki en kucuk il merkezidir Ardahan Merkez ilcesinin guneyinde Gole kuzeyinde Hanak dogusunda Cildir ve batisinda Artvin in Savsat ilcesi yer almaktadir ArdahanSehirArdahan ili idari bolumleriUlkeTurkiyeBolgeDogu Anadolu BolgesiIlArdahanIdare Belediye baskaniFaruk Demir CHP Rakim1900 mZaman dilimiUTC 03 00 TSI Posta kodu75000Alan kodu0478Plaka kodu75Resmi site Ardahan BelediyesiEtimolojiArtani veya Artaani den degisime ugramis olan Ardahan Ahamenis doneminde Gurcistan da da yayilmis bir din olan Zerdustilige bagli olarak ortaya cikmis bir yer adi olarak kabul edilir Bu yer adinin koku olan Arta eski Farscadan gelir ve Zerdustilikte Asa olarak da bilinen tanrinin adidir Arta sadece Ardahan a degil Artavani Artahi Artanuci ve Artaseni ye de adini vermistir Gurculerden Ardahan bolgesini ele geciren Osmanlilar 1595 tarihli Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan gibi ilk tahrirlerde bir liva olarak Ardahan i bugunku adina اردهان uygun kayda gecirmislerdir Gurcuce kaynaklarda ise bolgenin adi yaygin olarak Artaani არტაანი biciminde yaziliyordu Bununla birlikte Gurcuce kaynaklarda Artahani არტაჰანი Artani არტანი de kullaniliyordu Gunumuzde Gurcistan in dogusunda Artani Yukari ve Asagi adlarini tasiyan iki koy vardir Osmanlica kayitlardaki Ardahan adinin Gurcuce Artahani den არტაჰანი geldigine iliskin gorusler vardir Diger Gurcuce yer adlarinda oldugu gibi Artahani ya da Artaani adindaki Gurcucedeki ti ტ t foneminin istisnasiz olarak Osmanlicada dal د fonemine ve Latin harfli Turkcede ise de d fonemine donustugu belirtilmektedir Daha gec tarihli Osmanli tahriri olan Defter i Caba i Eyalet i Cildir da da Ardahan ayni bicimde yazilmistir Osmanlica son kayitlardan biri olan 1928 tarihli Son Teskilat i Mulkiyede Koylerimizin Adlari adli Osmanlica yayinda da bu yer adi Ardahan اردهان olarak oldugu gibi korunmustur TarihceKura Nehri uzerindeki Ardahan Koprusu 19 yuzyilin sonlari Fotograf Dmitri Ermakov Ardahan kentinin kurulusu yaygin bir efsaneye dayanir Gurcu tarihci Leonti Mroveli nin Kartlis Tshovreba adli Gurcu tarihinde aktardigi rivayete gore Mtshetos un oglu Cavahos Tsunda ve Ardahan kentlerini kurmustur Ancak kurulusu sirasinda Ardahan in adi Kacta Kalaki ydi Seytan Sehri Kacta Kalaki daha sonra Huri adini almisti Gurcuce kaynaklarda Artaani adi sadece bolgeyi adlandirmak icin kullaniliyordu Baslangisca Kacta Kalaki Huri olarak adlandirilan yerlesim birimine daha gec tarihlerde Artaani denmistir 16 yuzyilin sonlarinda Osmanlilarin Gurculerden ele gecirdigi topraklarin erken donem tahriri olan 1595 tarihli Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan da da yonetim merkezinin adi Ardahan degildi Ardahan i Buzurg Buyuk Ardahan olarak kaydedilen livanin sancak idari merkezinin adi Parakan Rabat i Kala i Parakan رباط قلعه پرە كن idi Parakan Buyuk Ardahan livasinin en onemli kale kentiydi Parakan ya da Parakani adi unlu Gurcu tarihi Kartlis Tshovreba da da gecmektedir Osmanlilar 16 yuzyilda Gurcu atabegleri yonetimi altindaki Samtshe Saatabago karsi actiklari savasta once Ardanuc u Artanuci sonra da Parakan i Parakani ele gecirdiler Parakan Kalesi nin ele gecirdikten sonra Osmanlilar butun Ardahan bolgesine hakim oldular Parakan adi ayrica Evliye Celebi ile Katib Celebi nin eserlerinde de gecmektedir Ardahan Universitesi nin kuzey tarafi Ay Yildiz in resmedildigi tepe Ardahan kentini anlatan pek cok metinde bolgenin tarihi ile kentin tarihi birbirine karistirilmaktadir Bundan dolayi antik cagdan ortacaga degin Ardahan bolgesine hakim olan butun devletlerin Ardahan kentini de ele gecirdikleri biciminde yanlis bilgi verilmektedir Oysa Ardahan kentinin eski adlari olarak aktarilan Kacta Tsihe Huri ve Parakani kale kentlerinin tam da bugunku Ardahan kentinin yerinde kurulmus olduguna iliskin kesin bilgi mevcut degildir Osmanli Devleti nin Kars ve Ardahan bolgelerini ele gecirdigi 16 yuzyilda Ardahan i Buzurg Buyuk Ardahan Gurcistan vilayeti Ardahan i Kucuk Kucuk Ardahan olarak anilan tarihsel Kola bolgesi sonra Gole ise Kars vilayeti sinirlari icinde yer aliyordu Ardahan Buzurg livasi sancak Kuzay Mese ve Guney nahiyelerinden olusuyordu Bugun Kura Nehri nin iki yakasina yayilmis olan Ardahan kenti uzun sure Osmanli yonetiminde kaldiktan sonra 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nda Rusya Imparatorlugu nun eline gecti Carlik Rusya si yonetimi altinda Ardahan Ardahan sancaginin ve Ardahan ilcesinin ucastok merkeziydi 1878 de Ardahan kasabasinda 831 i erkek ve 795 i kadin olmak uzere 1 626 kisi yasiyordu Sonraki yillarda Ardahan sancagindan oldugu gibi Ardahan kasabasindan da goc oldu ve Ardahan kasabasinin nufusu 1881 de 663 kisiye dustu Ertesi yil kasabanin nufusu 719 kisiden olusuyordu Bir baska kaynagin aktardigi resmi verilere gore Ardahan sancagindan okrug 1 407 hane veya 22 843 kisi Osmanli ulkesine goc etmistir Bununla birlikte nufusu azalmis olan Ardahan kasabasinda Muslumanlarin disinda Ermeniler ve Rumlar az sayida da Yahudi yasiyordu Kasabada tugla ve deri imalathaneleri ile degirmenler ve bir tane de meslek okulu vardi 5 Mayis 1877 de Rus birlikleri tarafindan Ardahan Kalesi ne karsi girisilen saldiri Aleksey Kivsenko Birinci Dunya Savasi yillarinda Ardahan bolgesini gezen Gurcu arastirmaci Konstantine Martvileli nin verdigi bilgiye gore Ardahan kasabasinda 805 Ermeni 217 Rum 208 Malakan 779 Musluman Gurcu 55 Hristiyan Gurcu 15 Kurt yasiyordu I Dunya Savasi sonlarina dogru Rus ordusunun bolgeden cekilmesinin ardinda Ardahan 1918 1921 arasinda bagimsiz olan Gurcistan sinirlari icinde kaldi 1921 de Kizil Ordu nun Gurcistan i isgali sirasinda Ardahan Batum ve Artvin bolgeleriyle birlikte fiilen Turkiye ye katildi Ancak bagimsiz Gurcistan ordusunun komutanlarinda Giorgi Mazniasvili Turk birliklerini Batum dan puskurtup kenti Bolseviklere teslim etti 16 Mart 1921 de Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Turkiye Buyuk Millet Meclisi Hukumeti arasinda imzalanan Moskova Antlasmasi yla Ardahan ve Artvin Turkiye ye birakildi Turk Kurtulus Savasi nin onderi Mustafa Kemal Pasa 1927 tarihli uzun konusmasi olan Nutuk ta Ardahan in Turkiye ye katilmasini soyle anlatir 8 Subat 1921 de Ankara da itimatnamesini takdim etmis olan Gurcu sefirile de Turkiye Gurcustan Muahedesi icin muzakere baslamisti Nihayet 23 Subat 1921 de verdigimiz kat i bir ultimatom uzerine Ardahan Artvin ve Batum un tarafimizdan isgaline muvafakat olundu Batum un isgali bu tarihten on bes gun sora vaki olmustur Isbu yerlerde Turkiye ye iltihakini sabirsizlikla bekliyen halkin alkislari icinde isgal keyfiyeti vaki oldu Bilahare Moskova Muahedesi mucibince Batum tahliye fakat isgal eylemis oldugumuz aksami sairenin ana vatana merbutiyeti teyit olundu Ardahan ve Artvin bolgelerinin Turkiye ye birakilmasindan sonra Ardahan kasabasi Kars vilayetine bagli Ardahan kazasinin merkezi oldu O tarihte Ardahan kasabasi iki mahalleden olusurken merkez kazaya 24 koy bagliydi Ardahan ilcesi 1992 yilinda Kars ilinden ayrilip bir ile donusturulunce Ardahan kasabasi da bu ilin merkezi haline geldi 2008 yilinda kurulan Ardahan Universitesi kentin 5 kilometre disindadir Ardahan KalesiTarihsel yapilarBugunku Ardahan kenti sinirlari icinde ve yakin cevresinde birkac tarihsel yapi kalintisi vardir Bunlardan biri olan Mindaseni Kilisesi dir Yapi Ardahan kentinin guneydogu ucunda Gole yolunun sag kiyisinda yer alir Parakani nin Ardahan in eski adi bir koyu olan Mindaseni deki koy kilisesi tek nefli bir yapidir ve bir kismi gunumuze ulasmistir 2011 yilinda duvarlari ayakta olan kilisenin bir duvari kisa bir sure sonra bilincli bicimde yikilmistir Bir baska kilise ise Parakani Ardahan in eski adi adini tasiyan kalenin kilisesidir Tek nefli bir yapi olan Parakani Kilisesi tamamen yikilmistir Bugunku kent sinirlari icinde kalan ve kentin kuzeydogu ucunda bulunan eski Kayabasi koyundeki kubbeli kiliseden de gunumuze sadece yikintilar kalmistir Kiliselerin disinda Ardahan kentinde ve yakin cevresinde basizi yikilmis birkac kale vardir Bugunku Ardahan kentinin sinirlari icinde sayilan eski Parakani koyundeki kale kentin 3 kilometre kuzeyinde bir tepede yer alir Orta buyuklukteki kale 70 55 m 19 yuzyilda Ruslar tarafindan askeri karargah olarak kullanilmistir Ramazan Tabya da denilen bu kalenin 800 metre batisinda Ardahan kentinin 3 kilometre kuzeyinde bulunan Parakani Kalesi 60 36 m iki dere arasindaki bir tepede yer alir Kale tamamen yikilmistir Ardahan kentinin 1 5 kilometre kuzeyindeki bir tepede yigma tasla insa edilmis oldugu anlasilan kucuk bir kalenin 33 30 m kalintilari da gunumuze ulasmistir Bugun Ardahan Kalesi olarak bilinen kale ise gunumuze saglam ulasmistir Dikdortgen planli bir yapi olan kale 328 180 m kent merkezinin kuzeyinde Halil Efendi Mahallesi ile Ardahan kent merkezini birbirinden ayiran Kura Nehri nin hemen sol tarafinda yer alir Ardahan Kalesi nin 14 adet kule bulunmaktadir CografyaDogu Anadolu Bolgesi nin Karadeniz Bolgesi ne komsu oldugu kuzeydogu kesiminde yer alan Ardahan yuksek ve engebelidir Sahada 3 000 m yi asan daglar yer alir Yalnizcam Daglari Artvin il siniri boyunca uzanir Ilin kuzeydogu kesiminde Keldag 3 033 m dogu kesiminde Akbaba Dagi 3126 m yer alir Il topraklarinin guney kesimini de Allahuekber Daglari ve Kisir Dagi 3 197 m engebeli hale getirir Allahuekber Daglarina bagli Kabak Dagi 3 054 m il siniri icinde kalir Kisir Dagi 3 197 m ile ilin en yuksek noktasidir ilin orta kesiminde yer alir Yuksekligi 1800 2000 m dir Temelini Neojen volkanizmasi sonucu ortaya cikmis lavlar olusturur Plato Pliyosen sonu ve Pleistosen baslarinda ortaya cikan faylanmalar sonucu cokmustur Kenarlarinda marnli ve kumlu cokellerin bulundugu bu alan yuksek kesimlerden gelen malzemelerle dolmustur Kura Nehri ve kollari tarafindan plato yuzeyi parcalanmistir Bu akarsularin en onemlisi platoyu bastan basa gecen Kura Nehridir Cildir Golu ilin guneydogu kesiminde yer alir yuksekligi 1 959 m dir Aktas Golu ise ilin dogu kesiminde yer alir Bu golun dogu yarisi Gurcistan sinirlari icinde kalir Golun yuksekligi 1 798 m dir Iklim Ardahan da kislari soguk yazlari ilik her mevsim yagisli olan nemli orta enlem iklimi Koppen Geiger e gore Dfb hakimdir Yillik ortalama sicaklik 3 8 C dir yilin 5 ayi sicaklik ortalamasi 0 C nin altindadir Agustos Temmuz aylarinda ortalama sicaklik 16 3 C maksimum sicaklik 35 C dir Yilda ortalama yagis 551 mm dir En yuksek yagislar Haziran 92 mm Mayis 82 mm en dusuk Ocak 19 mm Subat 21 mm ve Aralik 22 mm dir Yagislarin 41 i yaz 30 u ilkbaharda duser Ruzgar hizi ortalama 2 1 m sn maksimum 32 m sn dir NufusArdahan bolge itibariyla soguk elverissiz iklimi ve issizligin de olmasi nedeniyle disariya cok goc vermistir Yil Toplam Sehir KirArdahan ilcesi Kars 1927 24 434 2 397 22 0371935 30 913 2 860 28 0531940 44 622 5 095 39 5271945 49 699 6 182 43 5171950 54 083 4 789 49 2941955 61 318 6 557 54 7611960 49 844 7 228 42 6161965 56 562 9 117 47 4451970 61 968 13 339 48 6291975 65 605 16 285 49 3201980 62 600 14 912 47 6881985 61 372 16 895 44 4771990 52 574 16 761 35 813Ardahan merkez ilcesi2000 44 794 17 274 27 5202007 40 828 17 446 23 3822008 40 875 16 923 23 9522009 40 455 17 171 23 2842010 39 676 16 251 23 4252011 41 287 18 298 22 9892012 41 770 19 075 22 6952013 40 874 18 857 22 0172014 40 960 19 657 21 3032015 41 422 19 777 21 6452016 41 939 21 587 20 3522017 41 758 21 696 20 0622018 42 226 22 169 20 0572019 42 374 22 707 19 6672020 41 658 22 190 19 468Kardes sehirlerSehir UlkeAhiska GurcistanBatum GurcistanArtvin TurkiyeEdirne TurkiyeBaku AzerbaycanGrozni RusyaAstrahan RusyaVladikavkaz RusyaAyrica bakinizKura Nehri Seytan Kalesi Ardahan Kalesi Ardahan Kongre BinasiNotlar Hanak ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Kaynakca Ozturk Muhammed Zeynel and Kilic Hediye 2018 Ardahan da iklim parametrelerindeki degisimin zamansal analizi Turk Cografya Dergisi Turk Cografya Kurumu ss 37 43 doi 10 17211 tcd 364239 eISSN 1308 9773 ISSN 1302 5856 7 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2020 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Caba Samusia Artvin Livane Kalesi Tao Klarceti Kaleleri Gurcuce Editorler Giorgi Bagrationi Bondo Kupatadze Caba Samusia Tiflis 2020 s II cilt s 7 30 ISBN 978 9941 9675 9 7 Asa Encyclopaedia Iranica 23 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt 1 Cilt s 411 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt 3 Cilt s 496 498 Defter i Caba i Eyalet i Cildir 1694 1732 Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Tsisana Abuladze Tiflis 1979 s 325 ve diger sayfalar a b Son Teskilat i Mulkiyede Koylerimizin Adlari Osmanlica Istanbul 1928 s 759 Kartlis Tskhovreba A History of Georgia Tiflis 2014 s 16 ISBN 9789941445521 Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Gurcuce ve Osmanlica Yayima hazirlayan Sergi Cikia Tiflis 1941 1958 3 cilt 3 Cilt s 501 Candan Badem Carlik Yonetiminde Kars Ardahan Artvin Istanbul 2018 s 198 ISBN 9786052100271 Ekvtime Takaisvili 1907 Yili Kola Oltisi ve Cangli de Arkeolojik Arastirmalar Gezisi Gurcuce 1938 Paris s 8 Konstantine Martvileli Ardahan Bolgesinde Sakartvelo gazetesi 5 Ekim 1917 sayi 218 11 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Kasim 2021 Mustafa Kemal Ataturk Nutuk Istanbul 1934 3 cilt 2 cilt s 41 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar Katalogu Gurcuce Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili 2018 Tiflis s 194 198 199 ISBN 9789941478178 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar Katalogu Gurcuce Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili 2018 Tiflis s 356 357 ISBN 9789941478178 DOGANAY Prof Dr Hayati Zaman Yrd Doc Serhat Turk Cografya Dergisi 30 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Kasim 2016 OZTURK Muhammed Zeynel KILIC Hediye Turk Cografya Dergisi 11 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Eylul 2018 Fasikul I Mufassal Neticeler Icmal Tablolari PDF 28 Tesrinevvel 1927 Umumi Nufus Tahriri DIE Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f Merkezi Dagitim Sistemi html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Merkez Nufusu Ardahan nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Ardahan Merkez Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link