Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bayağı yunus, yunusgiller (Delphinidae) familyasının Delphinus'u oluşturan iki yunus türünün ortak adıdır.
| Bayağı yunus | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
 Ortalama bir insan ile boyut karşılaştırması | |||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||
| Delphinus delphis | |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
Delphinus delphis | |||||||||||||
1990'lardan önce, taksonomi bilimcilerinin çoğunluğu tarafından, Delphinus cinsi içinde yalnıca Delphinus delphis türünün varlığı tanınmış ve "bayağı yunus" genel adı ile anılmıştır. Daha sonra yürütülen genetik araştırmalara bağlı olaraksa, günümüz bu cins içinde iki ayrı tür olduğunu genellikle kabul etmektedir. Bahsi geçen türler şunlardır:
- Delphinus capensis - Uzun burunlu bayağı yunus
- Delphinus delphis - Kısa burunlu bayağı yunus
Yunusgiller familyasının tipik türü kısa burunlu bayağı yunus olsa da hem en sık rastlanan yunus türü olma hem de özellikle 1970'li yıllarda Türkiye'de de yayınlanan ABD televizyon dizisi 'ın popülerleştirmesi nedeniyle "yunus" denildiğinde ilk akla gelen canlı olma unvanları, Türkçede "şişe burunlu yunus" ya da "afalina" olarak anılan Tursiops truncatus'a aittir. Kısa burunlu bayağı yunus, Türkçede esasen "tırtak" adı ile anılır.
Farklı türlerin tanınması
Tüm Delphinus cinsini tek bir türe indirgeme yaklaşımının tarihsel bir geçmişi olsa da oldukça geniş bir dağılım alanına sahip bu yunusların geniş aralıkta bir büyüklük, biçim ve renk çeşitliliği gösterdiği izlenir. Öyle ki, son birkaç on yıllık dönemde, bu cins içinde sınıflanmak üzere yirmiden fazla tür önerilmiştir. Ancak 1960'larda Kaliforniya'dan bilim insanları, daha sonra 1990'larda yürütülen ayrıntılı bir genetik çalışma ile de doğrulanacağı üzere, uzun burunlu (capensis) ve kısa burunlu (delphinus) olmak üzere iki farklı bayağı yunus türünün olduğu sonucuna varmıştır.
Bu süreç sonunda, önerilen diğer türlerin bir kısmı Stenella cinsi içine kaydırılmıştır ama bahsi geçen genetik çalışmaya dayanarak, Delphinus cinsi içinde Delphinus tropicalis bilimsel adı ve sıklıkla da Arap ya da Malabar bayağı yunusu genel adları ile anılan üçüncü bir türün olduğu da ileri sürülmüştür.D. capensis'e göre daha da uzun bir burnu olan bu canlı, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu'nda bulunur. Bun karşın, yakın tarihli morfolojik incelemelerde D. capensis ve D. tropicalis arasındaki farkların tür seviyesinde olmadığı gösterilmiştir ve D. tropicalis, güncel standart taksonomik çalışmalarda D. capensis'in bölgesel bir varyasyonu olarak değerlendirilmektedir.
Fiziksel özellikler
Renk
Bayağı yunuslar oldukça renkli canlılardır ve derileri, balinalar (Cetacea) takımının tüm üyeleri içindeki en ayrıntılı renk desenlerini içerir. Yanlarında, boğum yeri sırt yüzgecinin hizasına denk gelecek şekilde yan yatmış bir kum saati deseni vardır ve bu desenin sırt yüzgecinden önde olan kısmı sarımsı kahverengi, arkada olan kısmı ise açık gridir. Sırtları, başlarının üstünden kuyruğa kadar ve sırt yüzgeci hizasında da yanlardaki kum sati deseninin boğumuna doğru V şeklinde uzanmak üzere, koyu gri-siyah renktedir. Karınları beyaz olan bayağı yunusların gözlerini koyu renkli halkalar çevreler ve bu halkalar, burunlarının arkasından geçen koyu renkli bir çizgi ile birbirine bağlanır. Ayrıca, siyah bir bant da çeneden göğüs yüzgeçlerine uzanır. İki bayağı yunus türünden uzun burunlu olan (capensis) daha soluk, kısa burunlu olan (delphinus) ise daha koyu renklidir.
Cinsel organ bölgesindeki renk biçemine bakılarak, bir bayağı yunusun cinsiyetini ayırmak olasıdır:
- Erkek bireyde, cinsel bölgenin hemen üzerinde siyah ve alev benzeri bir leke bulunur.
- Dişi bireydeyse, aynı bölgede, çevresi gri tonla çevrili ve dar bir siyah bant izlenir.
Baş
Genel adlarının burunları ile ilgili olarak ifade ettiğinden başka, uzun ve kısa burunlu bayağı yunusların birbirinden ayrılabilmesini sağlayan başa ait bir başka nitelik de bu türlere özellikle yandan bakıldığında izlenebilir: kısa burunlu bayağı yunusun yapısı daha yuvarlak ve hayvanın alnı burnuna daha dik bir açı ile birleşiyorken, uzun burunlu yunusta daha yassı bir melon vardır ve alnı da burnuna daha dar bir açı ile birleşir.
Bayağı yunusların her iki çenesinde de 40-55 çift küçük ve sivri diş bulunur.
- Erkekler dişilerden biraz daha büyüktür ve en küçük formlar Karadeniz'de (erkekler 1,7-1,8 m, dişilerse 1,5-1,7 m arasında), en büyük formlar ise Hint Okyanusu'nda (erkekler 2,42 metreye, dişilerse 2,12 metreye kadar) yaşar.
- Kısa burunlu bayağı yunus görece daha ağır olan türdür.
Yaşam döngüsü ve davranış
Üreme ve ömür
3-4 yaşında ya da 1,8-2,1 m uzunluğa ulaştıklarında cinsel olgunluğa erişen bayağı yunuslarda gebelik süresi yaklaşık 10-11 aydır ve 76–86 cm uzunluğa sahip bir yavru doğururlar. Yavrunun anne ile olan birlikteliği 1-3 yıl gibi bir süreyi kapsar. 20-25 yıllık bir ömre sahip olan bayağı yunuslar için burada ifade edilen rakamların farklı topluluklar arasında büyük çeşitlilik gösterdiği göz önünde bulundurulmalıdır.
Toplumsal yapı
Bayağı yunuslar 10-50 üyelik gruplar halinde seyrederler ve sıklıkla da 100-2000 üyelik sürüler halinde toplanırlar. Bu sürüler genellikle çok hareketlidir: sürüyü oluşturan gruplar birlikte yüzeye çıkar, sıçrar ve su sıçratırlar. Su üstüne sıçramak, yüzeye kuyruk ya da çene çarpmak tipik davranışlardır.
Bayağı yunusların, balinalar (Cetacea) takımının gibi türlerinin sürüleriyle karıştıkları gözlenmiştir. Benzeri bir karışmanın, Büyük Okyanus'un doğusundaki bölgelerinde, başka yunus türü sürüleri ile de gerçekleştiği izlenmiştir. İlginç bir teoriye göre, yunuslarda sık gözlenen "" davranışının kökeninde balinaların önünden pruva yüzüşü yapmaları yatmaktadır.
Beslenme
Bayağı yunusların temel gıdası mürekkep balıkları ve sürüler halinde bulunan küçük balıklardır. Bu yunusların, ekip olarak çalışıp, balıkları yoğun sürüler haline sıkıştırdıkları gözlenmiştir. Dünyanın bazı bölgelerinde, geceleri yüzeye doğru hareketlenen canlılarıyla da beslenirler. Ayrıca, çoğu diğer yunus türü gibi bayağı yunuslar da fırsat buldukça insanların avlanma benzeri balıkçılık etkinliklerinden faydalanır ve ağlardan kaçan ya da balıkçıların denize attığı balıklar ile beslenirler.
Nüfus ve dağılım
Toplam nüfuslarının kesin olarak bilinmediği ve yüzbinlerce olduğu tahmin edilen bayağı yunuslar, 10-28 °C'lık yüzey suyu sıcaklıklarını tercih ederler. Bununla paralel olarak da tüm dünya denizlerinde, kabaca 50° kuzey ile 40° güney enlemleri arasında kalan ılıman, tropik altı ve tropik sularda bulunurlar. Türler, tipik olarak, Kızıldeniz ve Akdeniz gibi ile kıyıdan açıktaki ve daha az olarak da kıta sahanlıkları üzerindeki derin suları tercih ederler. Bazı topluluklar tüm yıl boyunca yerleşimlerini korurken diğerleri göçer bir davranış gösterir.
Uzun ve kısa burunlu yunusların dünya denizlerindeki kabaca dağılımları aşağıdaki şekillerde mavi renk ile sunulmuştur.
 |  |
Şekillerden de yorumlanabileceği üzere, uzun burunlu bayağı yunus iç denizlerde bulunmaz ve kıyıya daha yakın suları tercih ederken, kısa burunlu bayağı yunus Karadeniz ve Akdeniz gibi iç denizlerde bulunur ve kıyılardan görece uzak suları tercih eder.Basra Körfezi'nde de bulunan bayağı yunusların Atlas Okyanusu'ndaki kuzey sınırı Yeni İskoçya ve İzlanda iken, Büyük Okyanus'ta ise Kaliforniya'nın kuzeyi ile Japonya'dır; bazen, Arktik Okyanus'ta da görülebilirler. Güney sınırları ise Arjantin'in , Afrika'nın güney ucu, Avustralya'nın güneyi ve Yeni Zelanda'dır.
Kaynakça
- ^ Jaap's Marine Mammal Pages. Common dolphin - Taxonomy 13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 31 Ocak 2007
- ^ Reeves, Randall R. ve ark. - IUCN/SSC Cetacean Specialist Group (2003). Dolphins, Whales and Porpoises: 2002-2010 Conservation Action Plan for the World's Cetaceans 14 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Bölüm 4.5, sayfa 39.
- ^ a b c d e f American Cetacean Society. Cetacean Fact Sheet. Common Dolphin 27 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. (Erişim: 20 Ocak 2007)
- ^ a b Common dolphin (Appearance) 13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Jaap's Marine Mammal Pages. Erişim: 31 Ocak 2007.
- ^ Delphinus delphis, Common Dolphin 4 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. MarineBio.org. Erişim: 31 Ocak 2007.
- ^ Common dolphin - Distribution 13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Jaap's Marine Mammal Pages. Erişim: 31 Ocak 2007.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bayagi yunus yunusgiller Delphinidae familyasinin Delphinus u olusturan iki yunus turunun ortak adidir Bayagi yunusOrtalama bir insan ile boyut karsilastirmasiBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim CetaceaFamilya DelphinidaeCins Delphinus Linnaeus Tip turDelphinus delphisLinnaeus 1758TurlerDelphinus delphis 1990 lardan once taksonomi bilimcilerinin cogunlugu tarafindan Delphinus cinsi icinde yalnica Delphinus delphis turunun varligi taninmis ve bayagi yunus genel adi ile anilmistir Daha sonra yurutulen genetik arastirmalara bagli olaraksa gunumuz bu cins icinde iki ayri tur oldugunu genellikle kabul etmektedir Bahsi gecen turler sunlardir Delphinus capensis Uzun burunlu bayagi yunus Delphinus delphis Kisa burunlu bayagi yunus Yunusgiller familyasinin tipik turu kisa burunlu bayagi yunus olsa da hem en sik rastlanan yunus turu olma hem de ozellikle 1970 li yillarda Turkiye de de yayinlanan ABD televizyon dizisi in populerlestirmesi nedeniyle yunus denildiginde ilk akla gelen canli olma unvanlari Turkcede sise burunlu yunus ya da afalina olarak anilan Tursiops truncatus a aittir Kisa burunlu bayagi yunus Turkcede esasen tirtak adi ile anilir Farkli turlerin taninmasiTum Delphinus cinsini tek bir ture indirgeme yaklasiminin tarihsel bir gecmisi olsa da oldukca genis bir dagilim alanina sahip bu yunuslarin genis aralikta bir buyukluk bicim ve renk cesitliligi gosterdigi izlenir Oyle ki son birkac on yillik donemde bu cins icinde siniflanmak uzere yirmiden fazla tur onerilmistir Ancak 1960 larda Kaliforniya dan bilim insanlari daha sonra 1990 larda yurutulen ayrintili bir genetik calisma ile de dogrulanacagi uzere uzun burunlu capensis ve kisa burunlu delphinus olmak uzere iki farkli bayagi yunus turunun oldugu sonucuna varmistir Bu surec sonunda onerilen diger turlerin bir kismi Stenella cinsi icine kaydirilmistir ama bahsi gecen genetik calismaya dayanarak Delphinus cinsi icinde Delphinus tropicalis bilimsel adi ve siklikla da Arap ya da Malabar bayagi yunusu genel adlari ile anilan ucuncu bir turun oldugu da ileri surulmustur D capensis e gore daha da uzun bir burnu olan bu canli Kizildeniz ve Hint Okyanusu nda bulunur Bun karsin yakin tarihli morfolojik incelemelerde D capensis ve D tropicalis arasindaki farklarin tur seviyesinde olmadigi gosterilmistir ve D tropicalis guncel standart taksonomik calismalarda D capensis in bolgesel bir varyasyonu olarak degerlendirilmektedir Fiziksel ozelliklerRenk Bayagi yunuslar oldukca renkli canlilardir ve derileri balinalar Cetacea takiminin tum uyeleri icindeki en ayrintili renk desenlerini icerir Yanlarinda bogum yeri sirt yuzgecinin hizasina denk gelecek sekilde yan yatmis bir kum saati deseni vardir ve bu desenin sirt yuzgecinden onde olan kismi sarimsi kahverengi arkada olan kismi ise acik gridir Sirtlari baslarinin ustunden kuyruga kadar ve sirt yuzgeci hizasinda da yanlardaki kum sati deseninin bogumuna dogru V seklinde uzanmak uzere koyu gri siyah renktedir Karinlari beyaz olan bayagi yunuslarin gozlerini koyu renkli halkalar cevreler ve bu halkalar burunlarinin arkasindan gecen koyu renkli bir cizgi ile birbirine baglanir Ayrica siyah bir bant da ceneden gogus yuzgeclerine uzanir Iki bayagi yunus turunden uzun burunlu olan capensis daha soluk kisa burunlu olan delphinus ise daha koyu renklidir Cinsel organ bolgesindeki renk bicemine bakilarak bir bayagi yunusun cinsiyetini ayirmak olasidir Erkek bireyde cinsel bolgenin hemen uzerinde siyah ve alev benzeri bir leke bulunur Disi bireydeyse ayni bolgede cevresi gri tonla cevrili ve dar bir siyah bant izlenir Bas Genel adlarinin burunlari ile ilgili olarak ifade ettiginden baska uzun ve kisa burunlu bayagi yunuslarin birbirinden ayrilabilmesini saglayan basa ait bir baska nitelik de bu turlere ozellikle yandan bakildiginda izlenebilir kisa burunlu bayagi yunusun yapisi daha yuvarlak ve hayvanin alni burnuna daha dik bir aci ile birlesiyorken uzun burunlu yunusta daha yassi bir melon vardir ve alni da burnuna daha dar bir aci ile birlesir Bayagi yunuslarin her iki cenesinde de 40 55 cift kucuk ve sivri dis bulunur Erkekler disilerden biraz daha buyuktur ve en kucuk formlar Karadeniz de erkekler 1 7 1 8 m disilerse 1 5 1 7 m arasinda en buyuk formlar ise Hint Okyanusu nda erkekler 2 42 metreye disilerse 2 12 metreye kadar yasar Kisa burunlu bayagi yunus gorece daha agir olan turdur Yasam dongusu ve davranisBir kisa burunlu yunus Delphinus delphis ve yavrusu Ureme ve omur 3 4 yasinda ya da 1 8 2 1 m uzunluga ulastiklarinda cinsel olgunluga erisen bayagi yunuslarda gebelik suresi yaklasik 10 11 aydir ve 76 86 cm uzunluga sahip bir yavru dogururlar Yavrunun anne ile olan birlikteligi 1 3 yil gibi bir sureyi kapsar 20 25 yillik bir omre sahip olan bayagi yunuslar icin burada ifade edilen rakamlarin farkli topluluklar arasinda buyuk cesitlilik gosterdigi goz onunde bulundurulmalidir Toplumsal yapi Bayagi yunuslar 10 50 uyelik gruplar halinde seyrederler ve siklikla da 100 2000 uyelik suruler halinde toplanirlar Bu suruler genellikle cok hareketlidir suruyu olusturan gruplar birlikte yuzeye cikar sicrar ve su sicratirlar Su ustune sicramak yuzeye kuyruk ya da cene carpmak tipik davranislardir Bayagi yunuslarin balinalar Cetacea takiminin gibi turlerinin suruleriyle karistiklari gozlenmistir Benzeri bir karismanin Buyuk Okyanus un dogusundaki bolgelerinde baska yunus turu suruleri ile de gerceklestigi izlenmistir Ilginc bir teoriye gore yunuslarda sik gozlenen davranisinin kokeninde balinalarin onunden pruva yuzusu yapmalari yatmaktadir Beslenme Bayagi yunuslarin temel gidasi murekkep baliklari ve suruler halinde bulunan kucuk baliklardir Bu yunuslarin ekip olarak calisip baliklari yogun suruler haline sikistirdiklari gozlenmistir Dunyanin bazi bolgelerinde geceleri yuzeye dogru hareketlenen canlilariyla da beslenirler Ayrica cogu diger yunus turu gibi bayagi yunuslar da firsat buldukca insanlarin avlanma benzeri balikcilik etkinliklerinden faydalanir ve aglardan kacan ya da balikcilarin denize attigi baliklar ile beslenirler Nufus ve dagilimToplam nufuslarinin kesin olarak bilinmedigi ve yuzbinlerce oldugu tahmin edilen bayagi yunuslar 10 28 C lik yuzey suyu sicakliklarini tercih ederler Bununla paralel olarak da tum dunya denizlerinde kabaca 50 kuzey ile 40 guney enlemleri arasinda kalan iliman tropik alti ve tropik sularda bulunurlar Turler tipik olarak Kizildeniz ve Akdeniz gibi ile kiyidan aciktaki ve daha az olarak da kita sahanliklari uzerindeki derin sulari tercih ederler Bazi topluluklar tum yil boyunca yerlesimlerini korurken digerleri gocer bir davranis gosterir Uzun ve kisa burunlu yunuslarin dunya denizlerindeki kabaca dagilimlari asagidaki sekillerde mavi renk ile sunulmustur Uzun burunlu bayagi yunus Delphinus capensis Kisa burunlu bayagi yunus Delphinus delphis Sekillerden de yorumlanabilecegi uzere uzun burunlu bayagi yunus ic denizlerde bulunmaz ve kiyiya daha yakin sulari tercih ederken kisa burunlu bayagi yunus Karadeniz ve Akdeniz gibi ic denizlerde bulunur ve kiyilardan gorece uzak sulari tercih eder Basra Korfezi nde de bulunan bayagi yunuslarin Atlas Okyanusu ndaki kuzey siniri Yeni Iskocya ve Izlanda iken Buyuk Okyanus ta ise Kaliforniya nin kuzeyi ile Japonya dir bazen Arktik Okyanus ta da gorulebilirler Guney sinirlari ise Arjantin in Afrika nin guney ucu Avustralya nin guneyi ve Yeni Zelanda dir Kaynakca Jaap s Marine Mammal Pages Common dolphin Taxonomy 13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 31 Ocak 2007 Reeves Randall R ve ark IUCN SSC Cetacean Specialist Group 2003 Dolphins Whales and Porpoises 2002 2010 Conservation Action Plan for the World s Cetaceans 14 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bolum 4 5 sayfa 39 a b c d e f American Cetacean Society Cetacean Fact Sheet Common Dolphin 27 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 20 Ocak 2007 a b Common dolphin Appearance 13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jaap s Marine Mammal Pages Erisim 31 Ocak 2007 Delphinus delphis Common Dolphin 4 Subat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde MarineBio org Erisim 31 Ocak 2007 Common dolphin Distribution 13 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jaap s Marine Mammal Pages Erisim 31 Ocak 2007