Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Borçka (Gürcüce: ბორჩხა; Lazca: ბორჩხა ve Borçxa), Artvin iline bağlı bir ilçe ve ilçenin merkezidir. Çoruh Nehri kıyısında yer alan Borçka kasabası eskiden Çoruh'ta kayıkla yapılan taşımacılığın iskelelerinden biriydi. Borçka'nın yüz ölçümü olarak en büyük köyü Güreşen eski adıyla Pehlivan'dır.
| Borçka | |
|---|---|
 Borçka ilçesinin Artvin ilindeki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Artvin |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Hakan Contarlı |
| • Belediye başkanı | Ercan Orhan (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 805 km² |
| Rakım | 108 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 25,500 |
| • Kır | 11,289 |
| • Şehir | 11.395 |
| Zaman dilimi | (TSİ) |
| Posta kodu | 08400 |
| İl alan kodu | 466 |
| İl plaka kodu | 08 |
Resmî site Borçka Belediyesi Borçka haberleri | |
Etimoloji
Borçka'nın eski adı Porçha'dır (ფორჩხა). Bu yer adının nereden geldiği kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte Gürcüce “porçhi” (ფორჩხი) kelimesinden türemiş olma ihtimali vardır. “Porçhi” kelimesinin anlamlarından biri "çalılık", "küçük orman"dır. Ayrıca Megrelcede "borçha" (ბორჩხა: kuru dal) ve Gürcücenin Guria diyalektinde "borçhalo" (ბორჩხალო; kırağı) gibi kelimeler de bu adla ilişkili olabilir. Porçha adı zaman içinde Borçha (بوچخە), Borcha (بورجخە) ve Borçka'ya dönüşmüştür.
Tarihçe
Borçka'nın adı, görece geç tarihli kaynaklarda geçer. Gürcü coğrafyacı ve tarihçi Vahuşti'nin (1696-1757) Gürcistan Krallığı’nın Tarihi (აღწერა სამეფოსა საქართველოსა) adlı eserinde "Porçha" (ფორჩხა) adı altında söz edilmiş ve Çoruh Nehri'nin batısında büyükçe bir kasaba olduğu belirtilmiştir. Bu tarihte bu yerleşim Osmanlı sınırları içinde bulunuyordu. Orta Çağda Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alan Borçka'yı ve bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmişti. Bugünkü Borçka kasabasının dış mahallesindeki Borçka Kalesi'nde kilisenin bulunması, bu yapının Osmanlı döneminden önce inşa edildiğini göstermektedir. Bu tespitten hareketle Osmanlıların Klarceti bölgesini ele geçirdiği sırada Borçka'nın bir yerleşim olarak var olduğu söylenebilir.
Borçka, 1835 tarihli nüfus defterinde "Borçha" (بوچخە) şeklinde kaydedilmiştir. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu deftere göre, Çıldır Eyaleti'nin Lazistan sancağının Beğlevan nahiyesine bağlı köylerden biriydi ve köyde 204 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 408 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.
Rus ordusunda görev yapmış Gürcü general ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, 1874 yılında, Borçka'nın bir köy gibi görünmediğini, burada 80 kadar ev bulunduğunu, ancak halkın tarım veya hayvancılıkla uğraşmadığını, dolayısıyla yerleşimde büyük baş hayvan ve at bulunmadığını, halkın kayık yapımcılığı, kayıkçılık ve çanak-çömlek üretimiyle meşgul olduğunu, her ailede yük ve koşum hayvanlarının yerini kayıkların aldığını yazmıştır.
Borçka köyü, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Lazistan sancağının Gönye nahiyesine bağlıydı. Köyün adı, Borcha (بورجخە) şeklinde yazılmıştır. Borçka köyü salnamede Situret köyüyle birlikte kaydedilmiştir. Bu tarihte bu iki yerleşimin nüfusu 110 hanede yaşayan 400 kişiden oluşuyordu. Vergiye tabi hayvan varlığı olarak 10 keçi, 2 at, 20 inek ve 10 öküz kaydedilmiştir.
Borçka köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Borçha (Борчха) şeklinde kaydettiği köy, Batum sancağının Gonio kazasına bağlı Borçha nahiyesinin iki köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Nüfusu, 147'si erkek ve 149'u kadın olmak üzere, 52 hanede yaşayan 296 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı, Müslüman Gürcü anlamında "Acaralı" şeklinde kaydedilmiştir. Tarihinde Borçka ilk kez nahiye şeklinde idari bir biriminde de adı haline gelmişti. Borçka nahiyesini iki köyden diğeri ise, Dakvara (Даквара) köyüydü. Borçka nahiyesinin nüfusu ise, 64 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 342 kişiden oluşuyordu.
Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında, eski adı Porçha (ფორჩხა) Borçha köyünde 60 hanenin yaşadığını, iki cami ile birkaç dükkanın bulunduğunu, bir kayanın üzerinde kaleye sahip olduğunu, 'nin burada yaşadığını yazmıştır. Nitekim Rus ordusunda görevli Gürcü asker burada görevli olduğu sırada Gürcüce gazetelere yazılar yollamış, o dönemdeki Borçka ve çevresi hakkında geniş bilgi vermiştir. Caiani bu yazılarından birinde Borçka köyünde ve Çoruh kıyısının bazı yerlerinde yaşayanların ekmeğini yalnızca kayıkçılıkla kazandığını belirtir. Borçkalıların bir başka gelir kaynağının ise, çömlekçilik olduğunu yazar. Çiçinadze 1893 yılında, Rus idaresi sırasında Borçka kasabasından 40 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır.
Borçka kasabası, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinin ardından imzalanan Moskova Antlaşması'yla Artvin bölgesi ve Borçka kasabası Türkiye'ye bırakıldı.
Borçka, 7 Temmuz 1921’de aynı adlı kazanın merkezi oldu. Nitekim 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, Artvin livası merkez kaza ile Borçka ve Savaşta kazalarından oluşuyordu. Borçka kazası merkez nahiye dışında, Macahel, Maradidi ve Murgul nahiyelerini kapsıyordu. Borçka kasabasında 130 kişi, Borçka kazasında ise toplam 4.373 kişi yaşıyordu. Merkez nahiyenin nüfusu Gürcüler ve Lazlar, Maradid, Macahel ve Murgul nahiyelerinin nüfusu Gürcülerden oluşuyordu. Borçka kazası 26 Haziran 1926’da kaza olmaktan çıkarılıp nahiyeye dönüştürülünce, Borçka kasabası bu nahiyenin merkezi oldu. Borçka nahiyesi sınırları içindeyse 40 köy yer alıyordu. Borçka kasabası, 28 Mayıs 1928’de yeniden ilçe merkezi haline getirildi.
Borçka kazası, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetine bağlıydı. Çoruh vilayeti ise, merkez kaza (Artvin) dışında, Borçka, Hopa, Şavşat ve Yusufeli kazalarını kapsıyordu. Borçka kazasının nüfusu 17.844 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus içinde 8.888 kişi, kaza merkezi Borçka kasabasında yaşıyordu. Borçka kazası bu tarihte de merkez nahiye dışında, Macahel, Maradit ve Murgul nahiyelerini kapsıyordu. 1965 genel nüfus sayımında Borçka ilçesi aynı idari yapıya sahipti. Ancak Macahel nahiyesinin adı Camili bucağı, Maradid nahiyesinin adı Muratlı bucağı, Murgul nahiyesinin adı da Göktaş bucağı şeklinde değiştirilmişti. Bu tarihte Borçka ilçesinde 36.490 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 15.095 kişi okuma yazma biliyordu. Borçka kasabasının nüfusu 3.763 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde 1.774 kişi okuryazar olarak kaydedilmişti.
Borçka ilçesi sınırları içinde çok sayıda tarihsel yapı kalıntısı bulunmaktadır. İlçesinin idari merkezi olan Borçka kasabasında, iki kilisenin ve bir kalenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Borçka Kalesi, büyük ölçüde ayaktadır. Kale Çoruh Nehri ile Çhala Deresinin birleştiği yerde inşa edilmiştir. Kiliselerden biri de tek nefli bir yapı olup kalenin içinde yer alır. Kalenin surlarının içine inşa edilmiş olan kiliseden geriye yıkıntıları kalmıştır. Yakın zamanda kale ve kilise uygun olmayan biçimde restore edilmiştir. Diğer kilise Opuca köyünün kilisesi olmakla birlikte günümüzde Borçka kasabasının sınırları içinde yer alır. Geriye yıkıntıları kalmış olan Opuca Kilisesi, değişik bir palana sahiptir. Doğu tarafta olması gereken apsisi batı tarafında inşa edilmiştir.
Borçka ilçesi sınırlarında başka kilise, cami, kale ve köprüler de vardır. Bunların bazısı tamamen ortadan kalkmış, bazısı ayakta ya da yıkıntılar halinde günümüze ulaşmıştır. Bunlar arasında, Akpınar köyündeki eski köy kilisesi olan Arhva Kilisesi ve eski Arhva Camii, Alaca köyündeki köy kilisesi ve Banakna Köprüsü, Ambarlı köyündeki eski köy kilisesi olan Dampala Kilisesi, Aralık köyündeki Koziri Kilisesi ve Koziri Şapeli, Ataköy'de Sanatisi Köprüsü, Balcı köyündeki Bagini Kilisesi, Camili köyünde Hertvisi Kalesi ve Hertvisi Camii, Çavuşlu köyünde Dikiciler Camii, Düzköy’de Düzköy Camii, Efeler köyünde Eprati Kilisesi, Fındıklı köyünde Fındıklı Köyü Camii, Güreşen köyünde Beğlevan Köprüsü, Suadiye Mahallesi Köprüsü ve Kesiktaş Köprüsü, İbrikli köyündeki Ebrika Kilisesi ve Mamatzminda Kilisesi, Kale köyünde Makreti Kalesi, Maralköy’de Mindieti Kalesi, İremeti Camii ve Osneti Camii, Şerefiye köyünde Ohordia Köprüsü, Taraklı köyünde Trapeni Kilisesi, Uğurköy’de Akria Kilisesi, Yeşilköy’de Manastır Kilisesi, Zedoban köyünde Kintzureti Kilisesi, Zorlu köyünde Thiladzuri Kalesi ve Thiladzur Kilisesi sayılabilir.
Nüfus
Yıllara Göre Nüfus Verileri:
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1935 | 12.792 | 614 | 12.178 |
| 1940 | 17.844 | 846 | 16.998 |
| 1945 | 21.005 | 2.071 | 18.934 |
| 1950 | 24.440 | 2.328 | 22.112 |
| 1955 | 29.082 | 2.593 | 26.489 |
| 1960 | 32.060 | 3.105 | 28.955 |
| 1965 | 36.490 | 3.763 | 32.727 |
| 1970 | 41.323 | 4.135 | 37.188 |
| 1975 | 43.440 | 4.636 | 38.804 |
| 1980 | 43.601 | 4.548 | 39.053 |
| 1985 | 45.442 | 6.543 | 38.899 |
| 1990 | 30.329 | 6.102 | 24.227 |
| 2000 | 27.654 | 9.008 | 18.646 |
| 2007 | 24.133 | 10.433 | 13.700 |
| 2008 | 24.768 | 10.481 | 14.287 |
| 2009 | 24.343 | 10.702 | 13.641 |
| 2010 | 23.826 | 10.435 | 13.391 |
| 2011 | 23.693 | 10.551 | 13.142 |
| 2012 | 22.964 | 10.641 | 12.323 |
| 2013 | 24.662 | 11.770 | 12.892 |
| 2014 | 23.162 | 11.140 | 12.022 |
| 2015 | 22.293 | 10.864 | 11.429 |
| 2016 | 22.036 | 10.807 | 11.229 |
| 2017 | 21.697 | 10.887 | 10.810 |
| 2018 | 25.500 | 11.456 | 14.044 |
| 2019 | 22.831 | 11.076 | 11.755 |
| 2020 | 22.684 | 11.395 | 11.289 |
Coğrafya
Borçka ilçesi, batısında Hopa ilçesi, güneyinde Artvin'in merkez ilçesi ve Murgul ilçesi, doğusunda Şavşat ilçesi, kuzeyinde ise Gürcistan Cumhuriyeti topraklarıyla çevrelenir. Borçka kasabasının Karadeniz'e uzaklığı 36 kilometredir ve deniz seviyesinden 125 metre yükseklikte bulunur. Çoruh Nehri Borçka kasabasının içinden geçer.
Ekonomi
Borçka kasabası, yakın zamana kadar çömlekçiliğiyle ünlüydü. Bugün çevresine hitap eden küçük bir ticaret merkezidir. Küçük ölçekli çay ve fındık işletmeleri vardır. Ormancılık bölgesinde bulunduğu için kasabada çok sayıda marangoz atölyesi bulunur. Çay, mısır ve fındık ilçede yetiştirilen başlıca tarım ürünleridir.
Tao-Klarceti hâlâ Osmanlı yönetimindeyken, 1874'te bu bölgeyi gezen Giorgi Kazbegi Borçka üzerine şunları yazmıştır:
“Dış görünüş olarak Borçka bir köye benzemiyor. Burada sayıları 80 kadar, herhangi tarımsal ek müştemilatı olmayan zarif yapılı evler bulunmaktadır. Büyük baş hayvan ve at burada hiç yoktur. Tüm ahali kayık yapımcılığı, kayıkçılık ve çanak-çömlek yapma işi ile meşguldür. Burada insanlar ne ekiyor ne de biçiyor; bu yüzden tüm ekmek ihtiyaçlarını son buğday tanesine kadar para ile satın alıyorlar. Her ailede yük ve koşum hayvanlarının yerini alan kayık bulunmaktadır. Kil ile yapılan kapların hazırlandığı birkaç atölyeyi ziyaret ettik. Bir evde baba, oğul ve torun oturmuş çalışıyorlardı. Gözümüzün önünde, tezgâhı kullanmadan hemen oracıkta birkaç kap yaparak onlara şekil verdiler.”
İklim
Borçka ilçesi Karadeniz ikliminin etkisi altında olmasından dolayı Türkiye'nin en çok yağış alan yerleri arasındadır. İlçe toprakları dünyanın çok az yerinde görülen ılıman yağmur ormanlarını barındırır. Son yıllarda çay tarımı için arazi açma faaliyetleri ve kontrolsüz orman kesimi ormanları tehdit etmektedir.
 Borçka iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 4 | 4,9 | 7,5 | 11,5 | 15 | 18,4 | 20,7 | 21,1 | 18,5 | 14,8 | 10,4 | 6,3 | 12,8 |
| Ortalama yağış (mm) | 175 | 138 | 111 | 92 | 77 | 120 | 102 | 133 | 168 | 203 | 196 | 220 | 144,6 |
| Kaynak: Climate-Data.org | |||||||||||||
Turizm
Borçka ilçenin doğusundaki Karçal Dağları’nın (3.400 m), manzaraları, buzulları, buzul gölleri, buzulların erimesinden doğan dereleri, tarihi kemer köprüleri ve yaylalarıyla zengin bir turizm potansiyeline sahiptir. Borçka kasabası ve çevresindeki bazı köyler kendi ölçeğinde bir konaklama merkezidir. İlçe, balıkçılık (alabalık) ve av turizmi (ayı, domuz, çakal, tilki, kurt, dağ keçisi, vaşak vb) açısından zengin bir potansiyele sahiptir.
Aralık Köyü sınırları içerisinde bulunan Karagöl, 'orman denizi” içerisinde kapkara deniz görünümlü, alabalığı, buz gibi soğuk suyu ve eşsiz manzarasıyla önemli bir kamp yeridir. İlçenin doğusunda bulunan Karçal Dağları dağcılığa oldukça uygundur.
Son dönemde ilçenin köylerinden biri olan Maral köyüne bağlı olan Maral Şelalesi, günümüzde halkın ziyaretine açılmıştır. Öte yandan Macahel yöresi, buradaki Camili Gorgit Tabiatı Koruma Alanı, Beyazsu Yaylası, Otingo Kaplıcası yöresi, Yıldız Gölü gezilecek yerler arasında sayılabilir. Tarihsel kalıntılar arasında en önemli yapı olarak Ebrika Kilisesi görülebilir.
İdari yapısı
Borçka ilçesi eskiden Camili ve Muratlı olmak üzere üç bucağa ayrılırdı. Merkez bucakta bir kasaba ve 20 köyden, Camili bucağında altı köyden, Muratlı bucağında ise 11 köyden oluşuyordu. Bucak sistemi 2012 yılından kaldırıldı ve bugün Borçka ilçesinde 36 köy bulunmaktadır. Borçka kasabası ise dört mahalleden oluşmaktadır. Bugün Borçka kasabası beş mahalleden (Aksu, Gündoğdu, Küçük Köy, Merkez ve Yeniyol), Borçka ilçesi ise 38 köyden oluşmaktadır.
Notlar
Kaynakça
- ^ . 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015.
- ^ "İl ve ilçe yüz ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 12 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
- ^ . 30 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2014.
- ^ ""ფორჩხი" Gürcüce Sözlük". 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2022.
- ^ ""ბორჩხა" Megrelce Sözlük". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2022.
- ^ a b Murat Kaya, 1170 Nolu Gönye, Batum Sahil Köyleri Nüfus Defteri'nin Değerlendirmesi, Rize, 2013, s. 151-159. 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Yüksek lisans tezi.
- ^ a b Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 380-381, .
- ^ "Vahuşti Batonişvili, Gürcistan Krallığı'nın Tarihi (აღწერა სამეფოსა საქართველოსა), Tiflis, 1941, s. 134". 3 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 171. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 132, .
- ^ "Giorgi Kazbegi, Türkiye Gürcistan'ında Üç Ay: Bir Seyyahın Notları (სამი თვე თურქეთის საქართველოში : მოგზაურის ჩანაწერები), Batum, 1995, s. 116". 10 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1211-1212". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, s. 148". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ İvane Caiani, Borçka Mektupları, 2006 (2. Baskı), s. 19-20, .
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი-ემიგრაცია), Tiflis, 1912, 135". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2022.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 78, .
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 143-144, .
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 87-88" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 132-133, 295, .
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Borçka Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Artvin Borçka Nüfusu". nufusune.com.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 125-126, .
- ^ "Climate: Borçka". Climate-Data.org. 9 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2018.
- ^ "Maral Şelalesi doğa tutkunlarının gözdesi". milliyet.com.tr. 19 Şubat 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Nisan 2016.
- ^ . 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
Dış bağlantılar
- Borçka Kaymakamlığı Resmi Web Sitesi 24 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Borçka Belediyesi Resmi Web Sitesi 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Borcka Gurcuce ბორჩხა Lazca ბორჩხა ve Borcxa Artvin iline bagli bir ilce ve ilcenin merkezidir Coruh Nehri kiyisinda yer alan Borcka kasabasi eskiden Coruh ta kayikla yapilan tasimaciligin iskelelerinden biriydi Borcka nin yuz olcumu olarak en buyuk koyu Guresen eski adiyla Pehlivan dir BorckaIlceBorcka ilcesinin Artvin ilindeki konumuIlce sinirlari haritasiUlkeTurkiyeIlArtvinCografi bolgeKaradeniz BolgesiIdare KaymakamHakan Contarli Belediye baskaniErcan Orhan CHP Yuzolcumu Toplam805 km Rakim108 mNufus 2018 Toplam25 500 Kir11 289 Sehir11 395Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Posta kodu08400Il alan kodu466Il plaka kodu08Resmi site Borcka Belediyesi Borcka haberleriBorcka koyunde yolcu kayigi 19 yuzyilin sonlari Giorgi Kazbegi nin Bir Rus Generalinin Gunlukleri Turkiye Gurcistani nda Uc Ay adli kitabindan alinmistir Coruh Nehri uzerindeki Borcka Koprusu Borcka 2010 EtimolojiBorcka nin eski adi Porcha dir ფორჩხა Bu yer adinin nereden geldigi kesin olarak bilinmemektedir Bununla birlikte Gurcuce porchi ფორჩხი kelimesinden turemis olma ihtimali vardir Porchi kelimesinin anlamlarindan biri calilik kucuk orman dir Ayrica Megrelcede borcha ბორჩხა kuru dal ve Gurcucenin Guria diyalektinde borchalo ბორჩხალო kiragi gibi kelimeler de bu adla iliskili olabilir Porcha adi zaman icinde Borcha بوچخە Borcha بورجخە ve Borcka ya donusmustur TarihceBorcka nin adi gorece gec tarihli kaynaklarda gecer Gurcu cografyaci ve tarihci Vahusti nin 1696 1757 Gurcistan Kralligi nin Tarihi აღწერა სამეფოსა საქართველოსა adli eserinde Porcha ფორჩხა adi altinda soz edilmis ve Coruh Nehri nin batisinda buyukce bir kasaba oldugu belirtilmistir Bu tarihte bu yerlesim Osmanli sinirlari icinde bulunuyordu Orta Cagda Gurcistan i olusturan bolgelerden biri olan Klarceti de yer alan Borcka yi ve bu bolgeyi Osmanlilar 16 yuzyilin ortalarina dogru Gurculerden ele gecirmisti Bugunku Borcka kasabasinin dis mahallesindeki Borcka Kalesi nde kilisenin bulunmasi bu yapinin Osmanli doneminden once insa edildigini gostermektedir Bu tespitten hareketle Osmanlilarin Klarceti bolgesini ele gecirdigi sirada Borcka nin bir yerlesim olarak var oldugu soylenebilir Borcka 1835 tarihli nufus defterinde Borcha بوچخە seklinde kaydedilmistir Sadece erkek nufusunun tespit edildigi bu deftere gore Cildir Eyaleti nin Lazistan sancaginin Beglevan nahiyesine bagli koylerden biriydi ve koyde 204 erkek yasiyordu Erkek sayisi kadar kadin eklenince koyun toplam nufusunun yaklasik 408 kisiden olustugu ortaya cikar Rus ordusunda gorev yapmis Gurcu general ve cografyaci Giorgi Kazbegi 1874 yilinda Borcka nin bir koy gibi gorunmedigini burada 80 kadar ev bulundugunu ancak halkin tarim veya hayvancilikla ugrasmadigini dolayisiyla yerlesimde buyuk bas hayvan ve at bulunmadigini halkin kayik yapimciligi kayikcilik ve canak comlek uretimiyle mesgul oldugunu her ailede yuk ve kosum hayvanlarinin yerini kayiklarin aldigini yazmistir Borcka koyu 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine gore Lazistan sancaginin Gonye nahiyesine bagliydi Koyun adi Borcha بورجخە seklinde yazilmistir Borcka koyu salnamede Situret koyuyle birlikte kaydedilmistir Bu tarihte bu iki yerlesimin nufusu 110 hanede yasayan 400 kisiden olusuyordu Vergiye tabi hayvan varligi olarak 10 keci 2 at 20 inek ve 10 okuz kaydedilmistir Borcka koyu 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nin ardindan imzalanan Berlin Antlasmasi uyarinca savas tazminatinin bir parcasi olarak Osmanli Devleti tarafindan Rusya ya birakildi Rus idaresinin 1886 nufus sayiminda Borcha Borchha seklinde kaydettigi koy Batum sancaginin Gonio kazasina bagli Borcha nahiyesinin iki koyunden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi Nufusu 147 si erkek ve 149 u kadin olmak uzere 52 hanede yasayan 296 kisiden olusuyordu Bu nufusun tamami Musluman Gurcu anlaminda Acarali seklinde kaydedilmistir Tarihinde Borcka ilk kez nahiye seklinde idari bir biriminde de adi haline gelmisti Borcka nahiyesini iki koyden digeri ise Dakvara Dakvara koyuydu Borcka nahiyesinin nufusu ise 64 hanede yasayan ve tamami Gurcu olan 342 kisiden olusuyordu Gurcu tarihci Zakaria Cicinadze 1893 yilinda eski adi Porcha ფორჩხა Borcha koyunde 60 hanenin yasadigini iki cami ile birkac dukkanin bulundugunu bir kayanin uzerinde kaleye sahip oldugunu nin burada yasadigini yazmistir Nitekim Rus ordusunda gorevli Gurcu asker burada gorevli oldugu sirada Gurcuce gazetelere yazilar yollamis o donemdeki Borcka ve cevresi hakkinda genis bilgi vermistir Caiani bu yazilarindan birinde Borcka koyunde ve Coruh kiyisinin bazi yerlerinde yasayanlarin ekmegini yalnizca kayikcilikla kazandigini belirtir Borckalilarin bir baska gelir kaynaginin ise comlekcilik oldugunu yazar Cicinadze 1893 yilinda Rus idaresi sirasinda Borcka kasabasindan 40 hanenin Osmanli ulkesine goc ettigini yazmistir Borcka kasabasi Birinci Dunya Savasi sonlarinda Ruslarin Artvin sancagindan cekilmesinin ardindan 1918 1921 arasinda bagimsiz olan Gurcistan in sinirlari icinde kaldi Nitekim bu durum 7 Mayis 1920 tarihinde Moskova Antlasmasi yla Sovyet Rusya tarafindan da tanindi Yaklasik bir yil sonra Kizil Ordu nun Gurcistan i isgalinin ardindan imzalanan Moskova Antlasmasi yla Artvin bolgesi ve Borcka kasabasi Turkiye ye birakildi Borcka 7 Temmuz 1921 de ayni adli kazanin merkezi oldu Nitekim 1922 yilinda Artvin livasinda yapilan nufus tespiti sirasinda Artvin livasi merkez kaza ile Borcka ve Savasta kazalarindan olusuyordu Borcka kazasi merkez nahiye disinda Macahel Maradidi ve Murgul nahiyelerini kapsiyordu Borcka kasabasinda 130 kisi Borcka kazasinda ise toplam 4 373 kisi yasiyordu Merkez nahiyenin nufusu Gurculer ve Lazlar Maradid Macahel ve Murgul nahiyelerinin nufusu Gurculerden olusuyordu Borcka kazasi 26 Haziran 1926 da kaza olmaktan cikarilip nahiyeye donusturulunce Borcka kasabasi bu nahiyenin merkezi oldu Borcka nahiyesi sinirlari icindeyse 40 koy yer aliyordu Borcka kasabasi 28 Mayis 1928 de yeniden ilce merkezi haline getirildi Borcka kazasi 1940 genel nufus sayiminda Coruh vilayetine bagliydi Coruh vilayeti ise merkez kaza Artvin disinda Borcka Hopa Savsat ve Yusufeli kazalarini kapsiyordu Borcka kazasinin nufusu 17 844 kisiden olusuyordu Bu nufus icinde 8 888 kisi kaza merkezi Borcka kasabasinda yasiyordu Borcka kazasi bu tarihte de merkez nahiye disinda Macahel Maradit ve Murgul nahiyelerini kapsiyordu 1965 genel nufus sayiminda Borcka ilcesi ayni idari yapiya sahipti Ancak Macahel nahiyesinin adi Camili bucagi Maradid nahiyesinin adi Muratli bucagi Murgul nahiyesinin adi da Goktas bucagi seklinde degistirilmisti Bu tarihte Borcka ilcesinde 36 490 kisi yasiyor ve bu nufus icinde 15 095 kisi okuma yazma biliyordu Borcka kasabasinin nufusu 3 763 kisiye cikmisti ve bu nufus icinde 1 774 kisi okuryazar olarak kaydedilmisti Borcka ilcesi sinirlari icinde cok sayida tarihsel yapi kalintisi bulunmaktadir Ilcesinin idari merkezi olan Borcka kasabasinda iki kilisenin ve bir kalenin kalintilari gunumuze ulasmistir Borcka Kalesi buyuk olcude ayaktadir Kale Coruh Nehri ile Chala Deresinin birlestigi yerde insa edilmistir Kiliselerden biri de tek nefli bir yapi olup kalenin icinde yer alir Kalenin surlarinin icine insa edilmis olan kiliseden geriye yikintilari kalmistir Yakin zamanda kale ve kilise uygun olmayan bicimde restore edilmistir Diger kilise Opuca koyunun kilisesi olmakla birlikte gunumuzde Borcka kasabasinin sinirlari icinde yer alir Geriye yikintilari kalmis olan Opuca Kilisesi degisik bir palana sahiptir Dogu tarafta olmasi gereken apsisi bati tarafinda insa edilmistir Borcka ilcesi sinirlarinda baska kilise cami kale ve kopruler de vardir Bunlarin bazisi tamamen ortadan kalkmis bazisi ayakta ya da yikintilar halinde gunumuze ulasmistir Bunlar arasinda Akpinar koyundeki eski koy kilisesi olan Arhva Kilisesi ve eski Arhva Camii Alaca koyundeki koy kilisesi ve Banakna Koprusu Ambarli koyundeki eski koy kilisesi olan Dampala Kilisesi Aralik koyundeki Koziri Kilisesi ve Koziri Sapeli Atakoy de Sanatisi Koprusu Balci koyundeki Bagini Kilisesi Camili koyunde Hertvisi Kalesi ve Hertvisi Camii Cavuslu koyunde Dikiciler Camii Duzkoy de Duzkoy Camii Efeler koyunde Eprati Kilisesi Findikli koyunde Findikli Koyu Camii Guresen koyunde Beglevan Koprusu Suadiye Mahallesi Koprusu ve Kesiktas Koprusu Ibrikli koyundeki Ebrika Kilisesi ve Mamatzminda Kilisesi Kale koyunde Makreti Kalesi Maralkoy de Mindieti Kalesi Iremeti Camii ve Osneti Camii Serefiye koyunde Ohordia Koprusu Tarakli koyunde Trapeni Kilisesi Ugurkoy de Akria Kilisesi Yesilkoy de Manastir Kilisesi Zedoban koyunde Kintzureti Kilisesi Zorlu koyunde Thiladzuri Kalesi ve Thiladzur Kilisesi sayilabilir NufusBorcka daki bir asma kopru Yillara Gore Nufus Verileri Yil Toplam Sehir Kir1935 12 792 614 12 1781940 17 844 846 16 9981945 21 005 2 071 18 9341950 24 440 2 328 22 1121955 29 082 2 593 26 4891960 32 060 3 105 28 9551965 36 490 3 763 32 7271970 41 323 4 135 37 1881975 43 440 4 636 38 8041980 43 601 4 548 39 0531985 45 442 6 543 38 8991990 30 329 6 102 24 2272000 27 654 9 008 18 6462007 24 133 10 433 13 7002008 24 768 10 481 14 2872009 24 343 10 702 13 6412010 23 826 10 435 13 3912011 23 693 10 551 13 1422012 22 964 10 641 12 3232013 24 662 11 770 12 8922014 23 162 11 140 12 0222015 22 293 10 864 11 4292016 22 036 10 807 11 2292017 21 697 10 887 10 8102018 25 500 11 456 14 0442019 22 831 11 076 11 7552020 22 684 11 395 11 289CografyaCoruh un dogu yakasindaki yerlesim alani Borcka daki Osanet Camii nin ic tasarimi Borcka ilcesi batisinda Hopa ilcesi guneyinde Artvin in merkez ilcesi ve Murgul ilcesi dogusunda Savsat ilcesi kuzeyinde ise Gurcistan Cumhuriyeti topraklariyla cevrelenir Borcka kasabasinin Karadeniz e uzakligi 36 kilometredir ve deniz seviyesinden 125 metre yukseklikte bulunur Coruh Nehri Borcka kasabasinin icinden gecer EkonomiBorcka kasabasi yakin zamana kadar comlekciligiyle unluydu Bugun cevresine hitap eden kucuk bir ticaret merkezidir Kucuk olcekli cay ve findik isletmeleri vardir Ormancilik bolgesinde bulundugu icin kasabada cok sayida marangoz atolyesi bulunur Cay misir ve findik ilcede yetistirilen baslica tarim urunleridir Tao Klarceti hala Osmanli yonetimindeyken 1874 te bu bolgeyi gezen Giorgi Kazbegi Borcka uzerine sunlari yazmistir Dis gorunus olarak Borcka bir koye benzemiyor Burada sayilari 80 kadar herhangi tarimsal ek mustemilati olmayan zarif yapili evler bulunmaktadir Buyuk bas hayvan ve at burada hic yoktur Tum ahali kayik yapimciligi kayikcilik ve canak comlek yapma isi ile mesguldur Burada insanlar ne ekiyor ne de biciyor bu yuzden tum ekmek ihtiyaclarini son bugday tanesine kadar para ile satin aliyorlar Her ailede yuk ve kosum hayvanlarinin yerini alan kayik bulunmaktadir Kil ile yapilan kaplarin hazirlandigi birkac atolyeyi ziyaret ettik Bir evde baba ogul ve torun oturmus calisiyorlardi Gozumuzun onunde tezgahi kullanmadan hemen oracikta birkac kap yaparak onlara sekil verdiler IklimBorcka ilcesi Karadeniz ikliminin etkisi altinda olmasindan dolayi Turkiye nin en cok yagis alan yerleri arasindadir Ilce topraklari dunyanin cok az yerinde gorulen iliman yagmur ormanlarini barindirir Son yillarda cay tarimi icin arazi acma faaliyetleri ve kontrolsuz orman kesimi ormanlari tehdit etmektedir Borcka iklimi Aylar Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara YilOrtalama sicaklik C 4 4 9 7 5 11 5 15 18 4 20 7 21 1 18 5 14 8 10 4 6 3 12 8Ortalama yagis mm 175 138 111 92 77 120 102 133 168 203 196 220 144 6Kaynak Climate Data orgTurizmBorcka ilcenin dogusundaki Karcal Daglari nin 3 400 m manzaralari buzullari buzul golleri buzullarin erimesinden dogan dereleri tarihi kemer kopruleri ve yaylalariyla zengin bir turizm potansiyeline sahiptir Borcka kasabasi ve cevresindeki bazi koyler kendi olceginde bir konaklama merkezidir Ilce balikcilik alabalik ve av turizmi ayi domuz cakal tilki kurt dag kecisi vasak vb acisindan zengin bir potansiyele sahiptir Aralik Koyu sinirlari icerisinde bulunan Karagol orman denizi icerisinde kapkara deniz gorunumlu alabaligi buz gibi soguk suyu ve essiz manzarasiyla onemli bir kamp yeridir Ilcenin dogusunda bulunan Karcal Daglari dagciliga oldukca uygundur Son donemde ilcenin koylerinden biri olan Maral koyune bagli olan Maral Selalesi gunumuzde halkin ziyaretine acilmistir Ote yandan Macahel yoresi buradaki Camili Gorgit Tabiati Koruma Alani Beyazsu Yaylasi Otingo Kaplicasi yoresi Yildiz Golu gezilecek yerler arasinda sayilabilir Tarihsel kalintilar arasinda en onemli yapi olarak Ebrika Kilisesi gorulebilir Idari yapisiBorcka ilcesi eskiden Camili ve Muratli olmak uzere uc bucaga ayrilirdi Merkez bucakta bir kasaba ve 20 koyden Camili bucaginda alti koyden Muratli bucaginda ise 11 koyden olusuyordu Bucak sistemi 2012 yilindan kaldirildi ve bugun Borcka ilcesinde 36 koy bulunmaktadir Borcka kasabasi ise dort mahalleden olusmaktadir Bugun Borcka kasabasi bes mahalleden Aksu Gundogdu Kucuk Koy Merkez ve Yeniyol Borcka ilcesi ise 38 koyden olusmaktadir Notlar Murgul ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Kaynakca 29 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2015 Il ve ilce yuz olcumleri PDF Harita Genel Mudurlugu 12 Mayis 2016 Erisim tarihi 12 Kasim 2016 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link 30 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Nisan 2014 ფორჩხი Gurcuce Sozluk 11 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2022 ბორჩხა Megrelce Sozluk 28 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2022 a b Murat Kaya 1170 Nolu Gonye Batum Sahil Koyleri Nufus Defteri nin Degerlendirmesi Rize 2013 s 151 159 29 Kasim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yuksek lisans tezi a b Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869 1904 Hazirlayan Kudret Emiroglu Ankara 1993 2009 22 cilt 8 cilt s 380 381 ISBN 9789157871117 Vahusti Batonisvili Gurcistan Kralligi nin Tarihi აღწერა სამეფოსა საქართველოსა Tiflis 1941 s 134 3 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 2015 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari ტაო კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები Tiflis 2016 s 171 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9123 9 9 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar ტაო კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili Tiflis 2018 s 132 ISBN 978 9941 478 17 8 Giorgi Kazbegi Turkiye Gurcistan inda Uc Ay Bir Seyyahin Notlari სამი თვე თურქეთის საქართველოში მოგზაურის ჩანაწერები Batum 1995 s 116 10 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Svod statisticheskih dannyh o naselenii Zakavkazskago kraya izvlechennyh iz posemejnyh spiskov 1886 g Transkafkasya Bolgesinin Nufusuna Dair 1886 Yili Aile Listelerinden Edinilmis istatistik Verilerin Ozeti Tiflis 1893 Batum oblasti 1211 1212 11 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში Tiflis 1913 s 148 15 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Ivane Caiani Borcka Mektuplari 2006 2 Baski s 19 20 ISBN 9789758260126 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculerin Osmanli Ulkesine Buyuk Gocu ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი ემიგრაცია Tiflis 1912 135 7 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Mustafa Kemal Ataturk Nutuk Istanbul 1969 3 Cilt 2 cilt s 489 8 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Kasim 2021 Rossijsko gruzinskij dogovor 07 5 1920 g polnyj tekst i karta odin iz mnogih narushennyh Kremlem 07 5 1920 tarihli Rus Gurcu Anlasmasi tam metin ve harita Kremlin Tarafindan Ihlal Edilen Bircok Anlasmadan Biridir 11 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2022 Taner Artvinli Artvin Yer Adlari Sozlugu Istanbul 2013 s 78 ISBN 978 605 5708 85 6 Nursen Gok Artvin Livasi nin Anavatan a Katilisi Sirasindaki Durumuna Iliskin Belgeler Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi Sayi 41 Mayis 2008 s 89 104 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumati Umumiye 2010 s 143 144 ISBN 9789944197526 1940 Genel Nufus Sayimi Ankara 1946 s 167 PDF 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Mayis 2024 1965 Genel Nufus Sayimi Ankara 1968 s 87 88 PDF 18 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar ტაო კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili Tiflis 2018 s 132 133 295 ISBN 978 9941 478 17 8 PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f Merkezi Dagitim Sistemi html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Borcka Nufusu Artvin nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Artvin Borcka Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Giorgi Kazbegi Bir Rus Generalinin Gunlukleri Turkiye Gurcistani nda Uc Ay 2019 s 125 126 ISBN 9789755537207 Climate Borcka Climate Data org 9 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2018 Maral Selalesi doga tutkunlarinin gozdesi milliyet com tr 19 Subat 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Nisan 2016 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Nisan 2020 Dis baglantilarBorcka Kaymakamligi Resmi Web Sitesi 24 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Borcka Belediyesi Resmi Web Sitesi 10 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde