Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
GökTürkçe, Göktürk Türkçesi, Köktürk Türkçesi veya KökTürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.
| Göktürkçe | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Göktürk Kağanlığı |
| Dönem | 5.-8. yüzyıl |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Eski Türk alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Adlandırma
GökTürkçe, genel olarak Orhun ve Yenisey Yazıtları'nın yazıldığı dil için kullanılmaktadır.
Tarih
GökTürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. GökTürkçe yazılı belgeler (2. Göktürk Devleti) döneminden kaldığından GökTürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar. Göktürkçenin en dikkat çeken özellikleri, kelime başlarındaki /t/ ve /k/ seslerinin henüz ötümlüleşmemiş; kelime içindeki /d/ sesinin ise sızıcılaşmamış olmasıdır. Bu dönemde Türkçedeki asli uzunlukların belirtileri hâlâ gözlemlenebilir durumdadır.
Söz varlığı
Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının büyük çoğunluğu Türkçe kökenli sözleri içermekle birlikte Türk dilleri araştırmacısı Mehmet Ölmez'e göre yaklaşık %20'si Göktürklere komşu kültürlerden alıntılanmıştır. Ölmez alıntı kelimelerin başta Çince olmak üzere Soğdca, Moğolca ve Tibetçe gibi dillerden geldiği sonucuna ulaşmıştır. Göktürkçe, ardılı Eski Uygurcaya kıyasla çok daha az sayıda Soğdca sözcük içermekte, ancak daha fazla Çince kökenli kelime ihtiva etmektedir. Bu Eski Uygurların Maniheizmi benimsemesine bağlanmıştır.
Yazı
Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır. Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng. Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.
Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Asur, Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünü benimsemişlerdir. Göktürk Yazıtları'ndaki harfleri çözmeyi başaran bilim insanı, Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen'dir.
| Kullanım | Tamgalar | Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ünlüler |  | A,E | , | |||||
 | I,İ | , , | ||||||
 | O,U | , , | ||||||
 | Ö,Ü | , , | ||||||
| Ünsüzler | Ünlü Uyumu | (¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile |  |  | B¹ (ab) | B² (eb) | ||
 |  | D¹ (ad) | D² (ed) | |||||
 |  | G¹ (ag) | G² (eg) | |||||
 |  | L¹ (al) | L² (el) | |||||
 | | N¹ (an) | N² (en) | |||||
 | | R¹ (ar) | R² (er) | |||||
 | | S¹ (as) | S² (es) | |||||
 | | T¹ (at) | T² (et) | |||||
 | | Y¹ (ay) | Y² (ey) | |||||
| Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/ |  |  | K (ak) | K (ek) | ||||
Tüm ünlüler ile |  | -Ç | ||||||
 | -M | |||||||
 | -P | |||||||
 | -Ş | |||||||
 | -Z | |||||||
 | -NG (eñ) | |||||||
| Birleşik Sesler | + Ünlü |  | İÇ, Çİ, Ç | , , | ||||
 | IK, KI, K | , , | ||||||
 |  | OK, KO, UK, KU, K | , , , , | ÖK, KÖ, ÜK, KÜ, K | , , , , | |||
| + Ünsüz |  | -NÇ | ||||||
 | -NY | |||||||
 | -LT | , | ||||||
 | -NT | , | ||||||
| Sözcük ayırma imi |  | yok | ||||||
| (-) — Sadece sözcük sonunda | ||||||||
Diğer Türk dilleri ile karşılaştırılması
| GökTürkçe | Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Kazak Türkçesi | Kaşkay Türkçesi | Kırımçak Türkçesi | Özbekçe | Azerbaycan Türkçesi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir |
| Eki | İki | İyi | Yeki | İki | Eki | Ikki | İki |
| Üç | Üç | Üş | Üş | Üç | Üç | Uch | Üç |
| Tört | Dört | Dört | Tört | Dört | Dort | To'rt | Dört |
| Beş | Beş | Beş | Bes | Beş | Beş | Besh | Beş |
| Altı | Altı | Aldı | Altı | Altı | Altı | Olti | Altı |
| Yeti | Yedi | Çedi | Jeti | Yedi | Yedi | Yetti | Yeddi |
| Sekiz | Sekiz | Ses | Segiz | Sekiz | Sekiz | Sakkiz | Səkkiz |
| Tokuz | Dokuz | Tos | Toğız | Dokuz | Tokuz | To'qqiz | Doqquz |
| On | On | On | On | On | On | O'n | On |
Eserler
Metin örnekleri
| Göktürk Türkçesi |
|---|
| Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi? |
| Türkiye Türkçesi |
| Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi? |
| Tuva Türkçesi |
| Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer? |
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Göktürkçe Alfabe Deneme Sayfası 25 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Göktürkçe ve Göktürk Yazısı 23 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Göktürkçe Öğreniyorum - Görüntülü Dersler 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Göktürkçe Ses ve Şekil Bilgisi 20 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Orhun Yazıtları 31 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ a b "Göktürkçe Ses ve Şekil Bilgisi | Orhun Türkçesi | Göktürk Dönemi Türk Dili". Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri. 3 Ocak 2021. 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ocak 2021.
- ^ Hunutlu, Ümit (30 Eylül 2018). "Türkçede "K- > G- ve T- > D- " Değişimleri ve Aykırılıkları Üzerine Düşünceler". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (63): 161-186. doi:10.14222/Turkiyat3934. ISSN 1300-9052.[]
- ^ Başdaş, Cahit (1 Ocak 2006). "Türkiye Türkçesinde Asli Uzunluk Belirtileri". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten. 52 (2004/2): 19-30. ISSN 0564-5050.[]
- ^ Yilmaz, Metin (2011). "Orhun yazıtlarının söz varlığı ile Çuvaşçanın söz varlığının fonetik açısından karşılaştırılması". Türk Dünyası Araştırmaları. 96 (191): 65-83. ISSN 0255-0644.
- ^ a b Olmez, Mehmet (1 Ocak 1999). "Foreign Elements in Old Turkic Inscriptions (3) // Eski Türk Yazıtlarında Yabancı Öğeler (3)". Türk Dilleri Araştırmaları, 9: 59-65. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2023.
- ^ Ayazlı, Özlem (1 Ocak 2020). "Soğdca Bazı Sözcüklerin Eski Uygurcadaki İmlası / Orthography of Some Sogdian Words in Old Uyghur Turkic". International Journal of Old Uyghur Studies. doi:10.46614/ijous.743040
![image]()
. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. - ^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 16.
- ^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, Boğaziçi Yayınları, s. 17.
- ^ Yavuz TANYERİ, Göktürk Yazısı ve Orhun Türkçesi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011, s. 134.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
GokTurkce Gokturk Turkcesi Kokturk Turkcesi veya KokTurkce Turkcenin bilinen ve yazili metinleri ele gecirilebilen en eski donemine verilen isimdir Eski Turkce adli donemin ilk kismini olusturur Devaminda Eski Uygur donemi yasanmistir GokturkceAna dili olanlarGokturk KaganligiDonem5 8 yuzyilDil ailesiTurk dilleri Saz TurkcesiSibirya Turk dilleriGuney Sibirya TurkcesiGokturkceYazi sistemiEski Turk alfabesiDil kodlariISO 639 3 AdlandirmaGokTurkce genel olarak Orhun ve Yenisey Yazitlari nin yazildigi dil icin kullanilmaktadir TarihGokTurkce 552 744 yillari arasinda Mogolistan da yasayan Gokturkler in Tukyular yazdigi alfabedir GokTurkce yazili belgeler 2 Gokturk Devleti doneminden kaldigindan GokTurkce kaganligin resmi alfabesi halinde olmustur Kisacasi bu donem Gokturk Kaganligi nin hukum surdugu donemin sonuna kadar suren evreyi kapsar Gokturkcenin en dikkat ceken ozellikleri kelime baslarindaki t ve k seslerinin henuz otumlulesmemis kelime icindeki d sesinin ise sizicilasmamis olmasidir Bu donemde Turkcedeki asli uzunluklarin belirtileri hala gozlemlenebilir durumdadir Soz varligiEski Turkcenin bu alt doneminin soz varligi bilim dunyasinca bulunan eserlerden tespit edilmistir Tespit edilen metinlerin soz varliginin buyuk cogunlugu Turkce kokenli sozleri icermekle birlikte Turk dilleri arastirmacisi Mehmet Olmez e gore yaklasik 20 si Gokturklere komsu kulturlerden alintilanmistir Olmez alinti kelimelerin basta Cince olmak uzere Sogdca Mogolca ve Tibetce gibi dillerden geldigi sonucuna ulasmistir Gokturkce ardili Eski Uygurcaya kiyasla cok daha az sayida Sogdca sozcuk icermekte ancak daha fazla Cince kokenli kelime ihtiva etmektedir Bu Eski Uygurlarin Maniheizmi benimsemesine baglanmistir YaziGokturkce denilen donem Orhun alfabesi ile kayda alinmistir Bu alfabede 38 harf vardir Bunlardan dordu unlu otuz dordu de unsuzdur Bes tane de harf bilesigi vardir lt ny nc nt ng Gokturkcede harfler birbirlerine bitisik yazilmamislardir kelimeler aralarina ust uste iki nokta konularak ayrilmistir Sozcuk basinda ve icinde de unluler yazilmamistir Buna karsilik sozcuk sonundaki unluler daima belirtilmistir Orhun alfabesinin kokeni konusunda degisik gorusler ileri sunulmustur Kimi Turkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Asur Likya Hitit alfabelerinden turetildigi gorusunu savunmuslardir Bazi diger bilim adamlari da Turk damgalarindan dogdugu gorusunu benimsemislerdir Gokturk Yazitlari ndaki harfleri cozmeyi basaran bilim insani Danimarkali dilbilimci Vilhelm Thomsen dir Gokturk Orhun Alfabesi Kullanim Tamgalar Latin harf cevirisi transliterasyon ve IPA cevriyazisi transkripsiyon Unluler A E a e I I ɯ i j O U u o w O U o y w Unsuzler Unlu Uyumu Kalin Ince unluler ile B ab b B eb b D ad d D ed d G ag g G eg g L al l L el l N an n N en n R ar r R er r S as s S es s T at t T et t Y ay j Y ey j Sadece q Sadece k K ak q K ek k Tum unluler ile C ʧ M m P p S ʃ Z z NG en ŋ Birlesik Sesler Unlu IC CI C iʧ ʧi ʧ IK KI K ɯq qɯ q OK KO UK KU K oq qo uq qu q OK KO UK KU K ok ko yk ky k Unsuz NC nʧ NY ɲ LT lt ld NT nt nd Sozcuk ayirma imi yok Sadece sozcuk sonundaDiger Turk dilleri ile karsilastirilmasiGokTurkce Turkiye Turkcesi Tuva Turkcesi Kazak Turkcesi Kaskay Turkcesi Kirimcak Turkcesi Ozbekce Azerbaycan TurkcesiBir Bir Bir Bir Bir Bir Bir BirEki Iki Iyi Yeki Iki Eki Ikki IkiUc Uc Us Us Uc Uc Uch UcTort Dort Dort Tort Dort Dort To rt DortBes Bes Bes Bes Bes Bes Besh BesAlti Alti Aldi Alti Alti Alti Olti AltiYeti Yedi Cedi Jeti Yedi Yedi Yetti YeddiSekiz Sekiz Ses Segiz Sekiz Sekiz Sakkiz SekkizTokuz Dokuz Tos Togiz Dokuz Tokuz To qqiz DoqquzOn On On On On On O n OnEserlerWikimedia IncubatorWikimedia Incubator de Gokturkce Vikipedi deneme projesi bulunmaktadir Yenisey Yazitlari Eleges Yazitlari Coyr Yaziti Ongin Yaziti Tonyukuk Yaziti Kul Tigin Yaziti Bilge Kagan Yaziti Bombogor Yaziti Taryat YazitlariMetin ornekleriGokturk TurkcesiUze teŋri basmasar asra yer telinmeser Turk bodun iliŋin toruŋin kim artati udaci erdi Turkiye TurkcesiUstten gok basmasa altta yer delinmese Turk milleti ilini toreni kim bozabilecek idi Tuva TurkcesiUstten deer basbas bolza aldindan cer dejilbes bolza Turk connari curttun hooyluzun kim ureer Ayrica bakinizGokturk Kaganligi Orhun alfabesi Bilge Kagan Yaziti Kul Tigin Yaziti Tonyukuk YazitiDis baglantilarGokturkce Alfabe Deneme Sayfasi 25 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gokturkce ve Gokturk Yazisi 23 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gokturkce Ogreniyorum Goruntulu Dersler 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gokturkce Ses ve Sekil Bilgisi 20 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Orhun Yazitlari 31 Agustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca a b Gokturkce Ses ve Sekil Bilgisi Orhun Turkcesi Gokturk Donemi Turk Dili Simit Cay Edebiyat Etkinlikleri 3 Ocak 2021 20 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ocak 2021 Hunutlu Umit 30 Eylul 2018 Turkcede K gt G ve T gt D Degisimleri ve Aykiriliklari Uzerine Dusunceler Ataturk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Dergisi 63 161 186 doi 10 14222 Turkiyat3934 ISSN 1300 9052 olu kirik baglanti Basdas Cahit 1 Ocak 2006 Turkiye Turkcesinde Asli Uzunluk Belirtileri Turk Dili Arastirmalari Yilligi Belleten 52 2004 2 19 30 ISSN 0564 5050 olu kirik baglanti Yilmaz Metin 2011 Orhun yazitlarinin soz varligi ile Cuvascanin soz varliginin fonetik acisindan karsilastirilmasi Turk Dunyasi Arastirmalari 96 191 65 83 ISSN 0255 0644 a b Olmez Mehmet 1 Ocak 1999 Foreign Elements in Old Turkic Inscriptions 3 Eski Turk Yazitlarinda Yabanci Ogeler 3 Turk Dilleri Arastirmalari 9 59 65 5 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2023 Ayazli Ozlem 1 Ocak 2020 Sogdca Bazi Sozcuklerin Eski Uygurcadaki Imlasi Orthography of Some Sogdian Words in Old Uyghur Turkic International Journal of Old Uyghur Studies doi 10 46614 ijous 743040 5 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2023 Prof Dr Muharrem Ergin Orhun Abideleri Kul Tigin Abidesi Dogu Yuzu Bogazici Yayinlari s 16 Prof Dr Muharrem Ergin Orhun Abideleri Kul Tigin Abidesi Dogu Yuzu Bogazici Yayinlari s 17 Yavuz TANYERI Gokturk Yazisi ve Orhun Turkcesi Bogazici Yayinlari Istanbul 2011 s 134