Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2022) () |
Fransız Devrimi veya Fransız İhtilâli (1789-1799), Fransa'daki mutlak monarşinin devrilip yerine cumhuriyetin kurulması ve Katolik Kilisesi'nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasıdır. Milliyetçilik akımını ve Yakınçağ'ı başlatmasıyla Avrupa ve Dünya tarihinde büyük bir dönüm noktası olmuştur.
| Fransız Devrimi | |
|---|---|
 Bastille Baskını, 14 Temmuz 1789 | |
| Tarih | 5 Mayıs 1789 - 9 Kasım 1799 (10 yıl, 6 ay, 4 gün) |
| Konum | Fransa |
| Neden |
|
| Sonuç |
|
Fransız halkı önceki döneme göre büyük bir evrim geçirmektedir. Halk bilinçlenmektedir ve sarayın, kralın, seçkinlerin denetiminden çıkmaya başlamıştır. Şehirlerde yaşayan pek çok burjuva, büyük bir atılım içindedir. Kitaplar yaygınlaşmakta, aileler çocuklarını üniversitelere göndererek sağlam bir gelecek kurma yolunu tutarak kültürel seviyeyi yükseltmektedir. Bağımsız yayıncıların çıkardıkları gazete, bildiri ve broşürler, kitlesel bilinçlenmeye yol açmaktadır. Bu koşullar da toplumsal değişim taleplerinin olgunlaşmasına yol açmıştır.
Toprak sahipleri ve soylular ayrıcalıklarını korumaya çalışmakta; bu sebeple burjuvaların soylu tabakasına geçmesini engelleyecek barikatlar yükseltilmektedir. Soylular statülerini koruma hevesindeyken, burjuvalar da ekonomik olarak güçlenmelerine rağmen toplumsal haklarda söz sahibi olamamaktan şikâyetçidirler. Kırsal nüfus ise üzerindeki vergi yükünün hafiflemesini istemektedir.
Devrimci düşünce, ülkede köklü yapısal değişikliklere gitmesi gerektiğine inanan katmanlar arasında yayılmaya başlamıştır. Merkezi otorite ülkenin içinde bulunduğu evrimsel süreci kavrayamamış ve eski yöntemlerle sorunları halletme yolunu seçmiştir. Oysa özellikle burjuva sınıfı, İngiliz devriminin etkisiyle geçici çözümle yetinmek değil, kitlesel olarak İngiliz modelindeki gibi ‘parlamenter monarşi rejimi’ altında yönetime katılmayı arzulamaktadır.
Sebepleri
Devrimin düşünsel sebepleri
Toplum büyük bir hızla değişmekte, bunun altında da ‘aydınlanma filozoflarının' büyük etkisi bulunmaktaydı. Aydınlanma felsefesi, mantığın, köklü gelenekleri ve siyasal rejimin mutlakiyetçi eğilimlerini ortadan kaldırmayı emrettiğine kanaat getirmiştir. Aydınlanmacılar özgürlüğün tüm alanlarda olması gerektiği fikrini savunmaktaydı.Descartes, daha XVII. yüzyılda, aklın ve eleştirel zihniyetin üstünlüğüne vurgu yapmış, Montesquieu ise yasama erkinin halkı temsil eden vekiller aracılığı ile kullanılmasını ve güçler ayrılığı ilkesinin hayata geçirilmesini önermiştir. Voltaire'e göre kral, filozoflardan kurulu danışmanların örgütüne uyarak toplumu aydınlatmayı hedeflemeli, İngiliz modelini benimseyerek, parlamenter bir sistemin kapılarını açmalıydı. Rousseau, insanların doğuştan eşit olduğuna inanmakta, çoğunluğun iradesinin (halk egemenliği) siyasal rejime hâkim olması gerektiğini vurgulamaktaydı. Diderot ile d’Alambert ise yasa önünde eşitlik, düşünce ve ifade özgürlüğü gibi talepleri dillendirmekteydi.
Aydınlanma filozoflarının etkileri yanında İngiliz Halklar bildirgesi gibi metinler ve bunların temelini oluşturan John Locke’nin fikirleri ve Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nde dile getirilen demokratik ilkeler ve liberal ekonomi fikirleri burjuvaları hareketlendirmiştir. Fransızlar dışarıdan gelen fikir ve hareketleri içselleştirerek ihtilale zemin hazırlamışlardır.
Devrimin ekonomik sebepleri
Devrimden önceki yıllar Fransız ekonomisi için pek de parlak sayılmamaktadır. Gelişen ticaret, savaşlar sebebiyle yavaşlama yönüne kaymış; köylü, mahsulünden beklenen verimi alamayarak büyük sıkıntılarla karşılaşmıştır. Ayrıca, tek kıtlıkla, açlığa kadar dayanan sorunlarla karşılaşmışlar tek çözüm yolu olarak kıta şehirlere göç etme yolunu tutmuşlardır, fakat şehirlerde de onları parlak bir yaşam beklememektedir; artan nüfusun ihtiyacını şehirler karşılayamaz duruma gelmiştir. Nüfus artması doyurulması gereken insanların çoğalmasına sebep olmuştur. Gelenlerin işsizlik sorunuyla da karşılaşması, istihdam olanağı bulamamaları toplumsal sorunların artmasına neden olmuştur. Aslında Fransa’nın ekonomisi pek çok çağdaş devlete göre ileri sayılmaktaydı; fakat önceki dönemlerle karşılaştırıldığında görülen fark edilir gerileme, halkı paniğe sokmuştur. Halkın içinde bulunduğu ekonomik sorunlar vergilerin düzenli olarak ödenmemesine yol açmış devletin en önemli gelir kaynağı olan vergilerin sekteye uğraması hazineyi büyük bir bunalıma sürüklemiş, uzayan savaş maliyetlerinin fazla olması ve teknolojinin gelişmesiyle savaş masraflarının artması, bir de saray masraflarının aşırılığı sebebi ile devlet iflasın eşiğine gelmiştir. Bu nedenle kral, vergilerin artırılması ve yeni vergiler konması yolunu tutmuş; bu plan dahilinde tüm toplumda vergilerin yaygınlaşması düşüncesi ortaya çıkmıştır. Paris Parlamentosu da bu yeni vergi aleyhine onay vermeyerek genel meclisin, Etats Generaux'un toplanmasını istemiştir.
Fransa, Kuzey Amerika’daki tüm kolonilerini 1763 tarihinde, Yedi Yıl Savaşları sonunda imzalanan Paris Antlaşması ile İngiltere'ye kaptırmıştı. İngiltere, Yedi Yıl Savaşları'nın mali yükünü, yeni vergilerle kolonilerden çıkarmaya kalkışınca; bu durum Kuzey Amerika kolonilerinde huzursuzluk yaratmıştı. 1774 yılında Onüç Koloni'nin başlattığı Amerikan Bağımsızlık Savaşı 1776 yılında bağımsızlık ilanıyla sürmüştü. Fransa ise bu çatışmalara büyük boyutlarda mali destek vererek dolaylı olarak katılmıştır.
Bu harp harcamaları ve giderek artan saray masrafları dolayısıyla Fransız monarşisi de mali yönden tükenmişti.
États Généraux'nun yeniden toplanması
1789 yılında XVI. Louis, soyluları toplayıp toprak mülkiyeti üzerinden vergi alınmasını istediğinde soylular meclisin toplanmasını istediler. 1614 yılından beri toplanmamış olan Genel Meclis, soylular, din adamları ve halktan seçilen üç kamaradan oluşuyordu.
Meclisin toplanması, toplumsal yapıdaki çelişkilerin de ortaya çıkmasına neden oldu. Bir yanda soyluların ve din adamlarının ayrıcalıklı durumu diğer yanda da burjuvazi ve halktan temsilciler arasında mecliste ciddi sorunlar ortaya çıktı.
18. yüzyılın başlarından beri Fransa dış ticaretinin kat kat artması, burjuva sınıfını oluşturmuştu. Bu sınıf, artık sahip oldukları ekonomik güce karşılık gelecek bir politik güç istiyorlardı. Feodal yapının ve monarşinin kaçınılmaz sonucu olan sosyo-ekonomik sınırlamaların kaldırılmasından yanaydılar.
17 Haziran 1789'da ise üçüncü sınıfın temsilcileri Emmanuel-Joseph Sieyès öncülüğünde toplanıp bir kurucu meclis kurdular. Diğer sınıflara da kendilerine katılmaları için mesaj gönderdiler ve ülkenin yönetimine onlarla ya da onlar olmadan katılacaklarını bildirdiler. Bu olanları engellemek için XVI. Louis meclisin toplandığı Salle des États’ın kapatılmasını emretti.Bunun üzerine meclis Versailles sarayının hemen yanındaki tenis kortlarında toplanmaya başladılar ve burada 20 Haziran’da Fransa’ya yeni bir düzen getirilene kadar ayrılmayacaklarını söyleyen Tenis Kortu Yemini’ni ettiler. Kısa sürede ruhban sınıfının çoğunluğu da onlara katıldı.
Tenis Kortu Yemini ve Bastille Baskını
Meclisin toplanmasıyla orta sınıftan halk, özellikle varlıklı sınıflar, monarşiye karşı savaş açtılar. Bir anayasayla monarşinin yetkilerinin sınırlandırılmasını, iç gümrük duvarlarının kaldırılarak iç ticaretin serbestleştirilmesi, vergilerin yeniden düzenlenmesi ve yönetimde daha fazla hak elde etme talebinde bulundular.
Bu talepleri XVI. Louis kabul etmedi. Orta sınıf, peşine halktan diğer unsurları da katarak 14 Temmuz 1789 günü Bastille Hapishanesi’ne saldırdı. Hapishane ele geçirilip mahkûmlar salındı.
Fransız Devrimi 1789-1815 yılları arasında beş farklı dönem yaşayarak devam etti.
Hizipler
Fransız Devrimi'nde çok farklı kesimler rol almıştır. Paris yoksullarının temsilcileri kendilerine Enragee (öfkeliler) adını vermişlerdi. Heberistler de yoksullara yakın ve radikal bir kesimi oluşturuyordu. Devrimi bir halk hareketinden çok salt bir ilerleme olarak anlayan üst kesim temsilcileri iki kanada bölünmüştü. Jakobenler radikal ilerlemeci, Jirondenler ise liberal ve ılımlı ilerlemeciydi. Jakobenler de daha sonra bölündü ve Danton ayrı baş çekti. Jakobenlerin içindeki en sertlik yanlıları Robespierre ve San Just'tu. San Just, "Hürriyetin istibdadını istiyoruz." paradoksal sözleriyle ün salmıştır.[]
Meşrutiyet Devri (1789-1792)
Bastille Baskını
14 Temmuz 1789'da Parisliler Bastille Hapishanesi'ne hücum ettiler. Bu genel ayaklanmanın ardından toplanan kurucu meclis İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi yayınladı (26 Ağustos 1789). 1789 Fransız Devrimi'nin ardından, insan haklarını korumak amacıyla Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi yayımlandı. 26 Ağustos 1789'da Fransa Ulusal Meclisi'nde kabul edilen 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, 1791′de kabul edilen 'na önsöz olarak eklenmiştir. Ardından da ulusal egemenliğe dayanan bir anayasa hazırlayarak monarşinin yetkilerini sınırlandırdı. Bu anayasa, halk tarafından seçilecek bir parlamentonun yasama ve yürütme yetkilerini kralla paylaşmasını öngörmekteydi.
Kanunları hazırlamak, bütçeyi tasdik etmek ve hükûmetin icraatını kontrol etmek görevleri meclise verildi. Ayrıca İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi'nin esasları uygulamaya konuldu.
İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi'nin uygulamaya konulması ve bir halk meclisinin yürütme erkini ele alması, Fransa’da feodalite kurumlarını yıktı. Zaten halk yığınlarındaki soylulara karşı gelişen öfke, pek çok soylunun topraklarını bırakarak diğer Avrupa ülkelerine kaçmalarına yol açtı.
Fransa’daki tüm bu gelişmeler, tüm Avrupa açısından çok önemli sonuçlar doğuracak, sadece gelecek yılların değil, yüzyılların da içsel dinamiklerini kökten değiştirecekti.
Avrupa’da herkes, feodal sınırlamalardan kurtulan bir Fransa ekonomisinin büyük bir gelişme göstereceğini, bunun ise Fransa’yı uluslararası ticaret alanında rekabet edilmesi çok zor bir güç haline getireceğini öngörebiliyordu. Üstelik böylesi bir ekonomik büyümenin, eskisinden çok daha güçlü bir Fransız askerî gücünü besleyebilecek durumda olması, kuvvetle muhtemeldi.
Öte yandan Fransa’da ortaya çıkan, insan haklarından, eşitlikten ve özgürlükten yana bu düşünce hareketinin tüm Avrupa’ya yayılması ve mevcut monarşilerin geleceğini tehdit etmesi kaçınılmazdı.
Kadınların Versay Sarayı'na yürüyüşü
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Varennes Olayı
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Tuileries Sarayı Baskını
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Başlarda burjuvazi, kralı ve liberal görüşlü soyluları safına çekerek Fransa’nın toplumsal ve ekonomik yapısında, her üç tarafın da çıkarlarına olan düzenlemeleri yapmak hesabındaydı. Ama karşılarında, bu görüşte bir müttefik yoktu. XVI. Louis, yetkilerinin sınırlanmasına razı olmamakta direndi. Ayrıca o tarihlerde Fransa’da liberal aristokratlar yoktu, hepsi tutucuydu ve eski düzenin geri gelmesini istiyorlardı.
Bu durumda hem kral hem de soylular, Habsburg hanedanından imparator II. Leopold’e güveniyorlardı. II. Leopold, 1791 yılında, diğer Avrupa devletlerince de desteklenecek olursa, Fransız Devrimi'ne karşı askerî güç kullanılabileceğini duyurdu. II. Leopold, aynı zamanda Fransa kraliçesi Mari Antoniette’nin kardeşiydi.
Kralın mutlakiyet idaresini yeniden kurmak için içeride isyan çıkartması, dışarıda ise Fransa'nın düşmanlarıyla işbirliğine gitmesi sonucu, 1792'de cumhuriyet ilan edildi.
Fransız Devrimi cumhuriyeti ilan etmek isteyen birçok ülkeye örnek olmuştur.
Eylül Katliamı
Fransa Kralı XVI. Louis görevlerinden mahrum bırakıldıktan ve ailesi tutuklandıktan sonra Fransız halkının büyük bir kısmı, kraliyet yandaşlarının ayaklanacaklarına inanmıştı. Radikaller bunun gibi komplocuların öldürülmesini istemişlerdi. 2 Eylül 1792'de Parislilerden oluşan silahlı bir grup hapishaneden diğer bir hapishaneye nakil taşıyan konvoya saldırmış ve mahkûmları öldürmüştü. Bunun üzerine Paris, Lyon, Versay, Orléans gibi yerlerde kalabalık kitleler hapishaneleri bastılar ve mahkûmları imha ettiler.
Cumhuriyet Devri (1792-1795)
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Vendee isyanı
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Sadece 1793 ile 1794 yılları arasında (Jakoben devrimci diktatörlüğü) 18.000 ile 40.000 arasında kişi Giyotin ile idam edildi. Cumhuriyet yönetimi millî birliği sağladı ve dış tehdidi etkisiz hale getirdi. 21 Ocak 1793'te dış güçlerle ittifak yaptığı için kral XVI. Louis idam edildi. 16 Ekim 1793'te kraliçe Marie Antoinette vatan hainliği suçundan idam edildi.
Terör dönemi
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
1793-1794 yılları arasında kalan bu döneme Terör Dönemi de denmektedir.
9 Thermidor
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Cumhuriyet esaslarına göre yeni bir anayasa hazırlandı. Fakat yasanın gerekleri yeterince ve ağırlaşan şartlar sebebiyle tatbik edilemedi. Zamanla ekonomik durumları normale dönen ve mali açıdan güçlenen halk temsilcileri, parlamentoda çoğunluk sağladılar ve ağır tedbirlerin kaldırılmasını istediler. Böylece 1795'te Direktuvar idaresi yapıldı.
Bu dönemde icra kuvveti Beşyüzler ve İhtiyarlar Meclisi tarafından seçilecek beş direktuvara bırakıldı. Yasama yetkisi Beşyüzler Meclisi'ne verildi. Milli hâkimiyet esaslarının kullanılması cumhuriyet dönemine göre daha azaltıldı. Millet Meclisi seçimlerine katılmak zengin olmayı gerektirdi. Sonuçta: Devlet yönetimi güçleşti, meclisler arasındaki düşmanlık duyguları arttı, ordu, meclis kavgalarına ve siyasete girdi. Neticede konsüllük idaresine geçilmesine karar verildi.
13 Vendémiaire
General Napolyon Bonapart ve Paul Barras önderliğindeki Cumhuriyetçi birlik, kral taraftarlarına karşı Paris sokaklarında mücadele etmiş ve cumhuriyetçilerin zaferi ile sonuçlanmış ayaklanmadır.
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Direktuvar hükûmeti (1795-1799)
Direktuvar, Fransız Devrimi sonucunda oluşan asıl gücün direktörlerde olduğu yönetim şeklidir. Napolyon tarafından yıkılmıştır.
Babeuf Komplosu
18 Fructidor
22 Floréal
30 Prairial
18 Brumaire
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Konsül hükûmeti (1799-1804)
1799'da konsüllük idaresi kuruldu. Bu idarede beş direktuvarın yetkileri üç konsüle devredildi ve tüm yetkiler birinci konsülde toplandı. Birinci konsülde General Napolyon Bonapart oldu. Konsül yönetimine geçişe yol açan darbe, Marksist terminolojide burjuva devrimci döneminin sonu olarak değerlendirilir. Bu idare 1804 yılına kadar devam etti. Bundan sonra imparatorluk idaresi başladı.
Fransız Devrimi'nin sonuçları
- Yıkılmaz diye düşünülen, hatta egemenlik hakkını Tanrı'dan aldığı iddia edilen mutlak krallıkların yıkılabileceği ortaya çıktı.
- İlkel şekli Yunan şehir devletlerinde, gelişmiş şekli İngiltere ve ABD'de görülen demokrasi, Kıta Avrupası'nda da gelişmeye başladı ve Batı medeniyetinin vazgeçilmez unsurlarından biri haline geldi.
- Egemenliğin halka ait olduğu kabul edildi.
- Milliyetçilik ilkesi, siyasi bir karakter kazanarak, çok uluslu devletlerin parçalanmasında etkili oldu.
- Eşitlik, özgürlük ve adalet ilkeleri yaygınlaşmaya başladı.
- Şahsi güçlere, zekâya ve girişim yeteneğine ortam hazırladı.
- Fransız İhtilâli, sonuçları bakımından evrensel olduğundan Yeniçağ'ın sonu, Yakın Çağ'ın başlangıcı kabul edildi.
- Dağınık halde bulunan milletler, siyasi birliklerini kurmaya başladılar.
- İnsan Hakları Bildirisi, Fransızlar tarafından dünya çapında bir bildiriye dönüştürüldü.
- Fransız İhtilâli'nin yaydığı fikirlere karşı Fransız Devrim ve Napolyon Savaşları (1792-1815) başladı. Önce Fransa ile Avusturya ve Prusya arasında başlayan bu savaşlara, daha sonra İngiltere ve Rusya da katıldı. Savaşlar Napolyon'un yenilgisiyle sonuçlandı. Viyana Kongresi ile Avrupa'nın siyasi durumu yeniden düzenlenmiştir (1815).
Fransa İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi
28 Ağustos 1789'da Fransız Devrimi'nden sonra, Fransız Ulusal Meclisi tarafından, Fransa İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi kabul ve beyan olundu.
Bildirge; insanların eşit doğduğunu ve eşit yaşamaları gerektiğini, insanların zulme karşı direnme hakkı olduğunu, her türlü egemenlik esasının millete dayalı olduğunu ve mutlak egemenliğin bir kişi ya da grubun elinde bulunamayacağını, devleti idare edenlerin esas olarak millete karşı sorumlu olduğunu, hiç kimsenin dini ve sosyal inançları yüzünden kınanamayacağını söylüyordu.
Fransız Devrimi'ni konu alan kitaplar
- Charles Dickens - İki Şehrin Hikayesi
- Victor Hugo -
- Victor Hugo - Sefiller
- Victor Hugo - Bir İdam Mahkumunun Son Günü
- Eric Hobsbawm -
- Anatole France - Tanrılar Susamışlardı
- Server Tanilli -
- Server Tanilli -
- Oral Sander, , İmge Kitabevi
- Denis Guedj -
- Thomas Carlyle - Fransız Devrimi
- Stefan Zweig - Marie Antionette
- Stefan Zweig - Joseph Fouché
İlgili filmler
- 'La Marsailles', (1937)
- 'La Seine no Hoshi (Japonca: ラ・セーヌの星, Fransa'da: L'etoile de la Seine, İtalya'da: Il tulipano nero)', (Anime, 1975) Japonca 22 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . İtalyanca 22 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Versay'ın Gülü (Japonca: ベルサイユのばら, Versailles no Bara, Fransızca: La Rose de Versailles, İngilizce: Lady Oscar)', (Anime, 1979-1980) Açılış ve Bitiş 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- "The French Revolution", 'History of the World Part I (Komedi, 1981)' filminden Fragman 14 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'La Nuit de Varennes', (1982)
- 'Révolution française', (1989) Fragman 23 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Danton', (1983)
- L'Anglaise et le duc, (2001)
- 'Marie Antoinette', (2006) Fragman 8 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Chevalier (Japonca: シュヴァリエ ~Le Chevalier D'Eon~)', (Anime, 2006-2007) Fragman 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Açılış 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Goya's Ghosts (2007)
- Les Misérables (2012)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış kaynaklar
- Armaoğlu, Fahir, (Son baskı: 2016) 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789-1914, İstanbul: Timaş Yayınları .
Dış bağlantılar
- Sander, Oral (1.baskı 1989 Son baskı:2016) Siyasi Tarih 1. Cilt (İlk Çağlardan 1918e), İstanbul:İmge kitabevi Yayinlari . Online:%2FOral%20Sander%20-%20Siyasi%20Tarih%201.Cilt%20%C4%B0lk%20%C3%87a%C4%9Flardan%201918e.pdf&page=6&c=583c6ae3c7f3[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Fransiz Devrimi haber gazete kitap akademik JSTOR Ocak 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Fransiz Devrimi veya Fransiz Ihtilali 1789 1799 Fransa daki mutlak monarsinin devrilip yerine cumhuriyetin kurulmasi ve Katolik Kilisesi nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasidir Milliyetcilik akimini ve Yakincag i baslatmasiyla Avrupa ve Dunya tarihinde buyuk bir donum noktasi olmustur Fransiz DevrimiBastille Baskini 14 Temmuz 1789Tarih5 Mayis 1789 9 Kasim 1799 10 yil 6 ay 4 gun KonumFransaNedenAydinlanma Cagi Sosyal Siyasal ve Mali problemlerSonucEski Duzen ortadan kaldirildi ve anayasal monarsi kuruldu Anayasal monarsinin basarisizligi sonucunda monarsi lagvedilip Birinci Fransiz Cumhuriyeti kuruldu Teror Donemi ve XVI Louis in Idami Fransiz Devrim Savaslari Kasim 1799 da Napolyon Bonapart in 18 Brumaire Darbesi ile devrim sona ererek Fransiz konsullugu kuruldu Fransiz halki onceki doneme gore buyuk bir evrim gecirmektedir Halk bilinclenmektedir ve sarayin kralin seckinlerin denetiminden cikmaya baslamistir Sehirlerde yasayan pek cok burjuva buyuk bir atilim icindedir Kitaplar yayginlasmakta aileler cocuklarini universitelere gondererek saglam bir gelecek kurma yolunu tutarak kulturel seviyeyi yukseltmektedir Bagimsiz yayincilarin cikardiklari gazete bildiri ve brosurler kitlesel bilinclenmeye yol acmaktadir Bu kosullar da toplumsal degisim taleplerinin olgunlasmasina yol acmistir Toprak sahipleri ve soylular ayricaliklarini korumaya calismakta bu sebeple burjuvalarin soylu tabakasina gecmesini engelleyecek barikatlar yukseltilmektedir Soylular statulerini koruma hevesindeyken burjuvalar da ekonomik olarak guclenmelerine ragmen toplumsal haklarda soz sahibi olamamaktan sikayetcidirler Kirsal nufus ise uzerindeki vergi yukunun hafiflemesini istemektedir Devrimci dusunce ulkede koklu yapisal degisikliklere gitmesi gerektigine inanan katmanlar arasinda yayilmaya baslamistir Merkezi otorite ulkenin icinde bulundugu evrimsel sureci kavrayamamis ve eski yontemlerle sorunlari halletme yolunu secmistir Oysa ozellikle burjuva sinifi Ingiliz devriminin etkisiyle gecici cozumle yetinmek degil kitlesel olarak Ingiliz modelindeki gibi parlamenter monarsi rejimi altinda yonetime katilmayi arzulamaktadir SebepleriDevrimin dusunsel sebepleri Toplum buyuk bir hizla degismekte bunun altinda da aydinlanma filozoflarinin buyuk etkisi bulunmaktaydi Aydinlanma felsefesi mantigin koklu gelenekleri ve siyasal rejimin mutlakiyetci egilimlerini ortadan kaldirmayi emrettigine kanaat getirmistir Aydinlanmacilar ozgurlugun tum alanlarda olmasi gerektigi fikrini savunmaktaydi Descartes daha XVII yuzyilda aklin ve elestirel zihniyetin ustunlugune vurgu yapmis Montesquieu ise yasama erkinin halki temsil eden vekiller araciligi ile kullanilmasini ve gucler ayriligi ilkesinin hayata gecirilmesini onermistir Voltaire e gore kral filozoflardan kurulu danismanlarin orgutune uyarak toplumu aydinlatmayi hedeflemeli Ingiliz modelini benimseyerek parlamenter bir sistemin kapilarini acmaliydi Rousseau insanlarin dogustan esit olduguna inanmakta cogunlugun iradesinin halk egemenligi siyasal rejime hakim olmasi gerektigini vurgulamaktaydi Diderot ile d Alambert ise yasa onunde esitlik dusunce ve ifade ozgurlugu gibi talepleri dillendirmekteydi Aydinlanma filozoflarinin etkileri yaninda Ingiliz Halklar bildirgesi gibi metinler ve bunlarin temelini olusturan John Locke nin fikirleri ve Amerikan Bagimsizlik Bildirgesi nde dile getirilen demokratik ilkeler ve liberal ekonomi fikirleri burjuvalari hareketlendirmistir Fransizlar disaridan gelen fikir ve hareketleri icsellestirerek ihtilale zemin hazirlamislardir Devrimin ekonomik sebepleri Devrimden onceki yillar Fransiz ekonomisi icin pek de parlak sayilmamaktadir Gelisen ticaret savaslar sebebiyle yavaslama yonune kaymis koylu mahsulunden beklenen verimi alamayarak buyuk sikintilarla karsilasmistir Ayrica tek kitlikla acliga kadar dayanan sorunlarla karsilasmislar tek cozum yolu olarak kita sehirlere goc etme yolunu tutmuslardir fakat sehirlerde de onlari parlak bir yasam beklememektedir artan nufusun ihtiyacini sehirler karsilayamaz duruma gelmistir Nufus artmasi doyurulmasi gereken insanlarin cogalmasina sebep olmustur Gelenlerin issizlik sorunuyla da karsilasmasi istihdam olanagi bulamamalari toplumsal sorunlarin artmasina neden olmustur Aslinda Fransa nin ekonomisi pek cok cagdas devlete gore ileri sayilmaktaydi fakat onceki donemlerle karsilastirildiginda gorulen fark edilir gerileme halki panige sokmustur Halkin icinde bulundugu ekonomik sorunlar vergilerin duzenli olarak odenmemesine yol acmis devletin en onemli gelir kaynagi olan vergilerin sekteye ugramasi hazineyi buyuk bir bunalima suruklemis uzayan savas maliyetlerinin fazla olmasi ve teknolojinin gelismesiyle savas masraflarinin artmasi bir de saray masraflarinin asiriligi sebebi ile devlet iflasin esigine gelmistir Bu nedenle kral vergilerin artirilmasi ve yeni vergiler konmasi yolunu tutmus bu plan dahilinde tum toplumda vergilerin yayginlasmasi dusuncesi ortaya cikmistir Paris Parlamentosu da bu yeni vergi aleyhine onay vermeyerek genel meclisin Etats Generaux un toplanmasini istemistir Le Serment du Jeu de paume Tenis Kortu Yemini birinci ve ikinci sinif temsilcilerin ucuncu sinif temsilcilerinin meclis binasina girmesini onledigi icin ucuncu sinif temsilciler top oyunu salonuna gidip anayasa kabul edilinceye kadar meclisi dagitmayacaklarina and icti ortada elini kaldiran kisi onun sol arkasindaki kisi Maximilien de Robespierre onun onunde koltukta oturan kisi Emmanuel Joseph Sieyes Jacques Louis David Carnavalet Muzesi Etats Generaux nun acilisi Sagcilar Kral in saginda solcular ise solunda oturuyor 5 Mayis 1789 Fransa Kuzey Amerika daki tum kolonilerini 1763 tarihinde Yedi Yil Savaslari sonunda imzalanan Paris Antlasmasi ile Ingiltere ye kaptirmisti Ingiltere Yedi Yil Savaslari nin mali yukunu yeni vergilerle kolonilerden cikarmaya kalkisinca bu durum Kuzey Amerika kolonilerinde huzursuzluk yaratmisti 1774 yilinda Onuc Koloni nin baslattigi Amerikan Bagimsizlik Savasi 1776 yilinda bagimsizlik ilaniyla surmustu Fransa ise bu catismalara buyuk boyutlarda mali destek vererek dolayli olarak katilmistir Bu harp harcamalari ve giderek artan saray masraflari dolayisiyla Fransiz monarsisi de mali yonden tukenmisti Etats Generaux nun yeniden toplanmasi 1789 yilinda XVI Louis soylulari toplayip toprak mulkiyeti uzerinden vergi alinmasini istediginde soylular meclisin toplanmasini istediler 1614 yilindan beri toplanmamis olan Genel Meclis soylular din adamlari ve halktan secilen uc kamaradan olusuyordu Meclisin toplanmasi toplumsal yapidaki celiskilerin de ortaya cikmasina neden oldu Bir yanda soylularin ve din adamlarinin ayricalikli durumu diger yanda da burjuvazi ve halktan temsilciler arasinda mecliste ciddi sorunlar ortaya cikti 18 yuzyilin baslarindan beri Fransa dis ticaretinin kat kat artmasi burjuva sinifini olusturmustu Bu sinif artik sahip olduklari ekonomik guce karsilik gelecek bir politik guc istiyorlardi Feodal yapinin ve monarsinin kacinilmaz sonucu olan sosyo ekonomik sinirlamalarin kaldirilmasindan yanaydilar 17 Haziran 1789 da ise ucuncu sinifin temsilcileri Emmanuel Joseph Sieyes onculugunde toplanip bir kurucu meclis kurdular Diger siniflara da kendilerine katilmalari icin mesaj gonderdiler ve ulkenin yonetimine onlarla ya da onlar olmadan katilacaklarini bildirdiler Bu olanlari engellemek icin XVI Louis meclisin toplandigi Salle des Etats in kapatilmasini emretti Bunun uzerine meclis Versailles sarayinin hemen yanindaki tenis kortlarinda toplanmaya basladilar ve burada 20 Haziran da Fransa ya yeni bir duzen getirilene kadar ayrilmayacaklarini soyleyen Tenis Kortu Yemini ni ettiler Kisa surede ruhban sinifinin cogunlugu da onlara katildi Tenis Kortu Yemini ve Bastille Baskini Meclisin toplanmasiyla orta siniftan halk ozellikle varlikli siniflar monarsiye karsi savas actilar Bir anayasayla monarsinin yetkilerinin sinirlandirilmasini ic gumruk duvarlarinin kaldirilarak ic ticaretin serbestlestirilmesi vergilerin yeniden duzenlenmesi ve yonetimde daha fazla hak elde etme talebinde bulundular Bu talepleri XVI Louis kabul etmedi Orta sinif pesine halktan diger unsurlari da katarak 14 Temmuz 1789 gunu Bastille Hapishanesi ne saldirdi Hapishane ele gecirilip mahkumlar salindi Fransiz Devrimi 1789 1815 yillari arasinda bes farkli donem yasayarak devam etti HiziplerFransiz Devrimi nde cok farkli kesimler rol almistir Paris yoksullarinin temsilcileri kendilerine Enragee ofkeliler adini vermislerdi Heberistler de yoksullara yakin ve radikal bir kesimi olusturuyordu Devrimi bir halk hareketinden cok salt bir ilerleme olarak anlayan ust kesim temsilcileri iki kanada bolunmustu Jakobenler radikal ilerlemeci Jirondenler ise liberal ve ilimli ilerlemeciydi Jakobenler de daha sonra bolundu ve Danton ayri bas cekti Jakobenlerin icindeki en sertlik yanlilari Robespierre ve San Just tu San Just Hurriyetin istibdadini istiyoruz paradoksal sozleriyle un salmistir kaynak belirtilmeli Mesrutiyet Devri 1789 1792 Insan ve Yurttas Haklari BildirisiBastille Baskini 14 Temmuz 1789 da Parisliler Bastille Hapishanesi ne hucum ettiler Bu genel ayaklanmanin ardindan toplanan kurucu meclis Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi yayinladi 26 Agustos 1789 1789 Fransiz Devrimi nin ardindan insan haklarini korumak amaciyla Fransiz Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi yayimlandi 26 Agustos 1789 da Fransa Ulusal Meclisi nde kabul edilen 1789 Fransiz Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi 1791 de kabul edilen na onsoz olarak eklenmistir Ardindan da ulusal egemenlige dayanan bir anayasa hazirlayarak monarsinin yetkilerini sinirlandirdi Bu anayasa halk tarafindan secilecek bir parlamentonun yasama ve yurutme yetkilerini kralla paylasmasini ongormekteydi Kanunlari hazirlamak butceyi tasdik etmek ve hukumetin icraatini kontrol etmek gorevleri meclise verildi Ayrica Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi nin esaslari uygulamaya konuldu Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi nin uygulamaya konulmasi ve bir halk meclisinin yurutme erkini ele almasi Fransa da feodalite kurumlarini yikti Zaten halk yiginlarindaki soylulara karsi gelisen ofke pek cok soylunun topraklarini birakarak diger Avrupa ulkelerine kacmalarina yol acti Fransa daki tum bu gelismeler tum Avrupa acisindan cok onemli sonuclar doguracak sadece gelecek yillarin degil yuzyillarin da icsel dinamiklerini kokten degistirecekti Avrupa da herkes feodal sinirlamalardan kurtulan bir Fransa ekonomisinin buyuk bir gelisme gosterecegini bunun ise Fransa yi uluslararasi ticaret alaninda rekabet edilmesi cok zor bir guc haline getirecegini ongorebiliyordu Ustelik boylesi bir ekonomik buyumenin eskisinden cok daha guclu bir Fransiz askeri gucunu besleyebilecek durumda olmasi kuvvetle muhtemeldi Ote yandan Fransa da ortaya cikan insan haklarindan esitlikten ve ozgurlukten yana bu dusunce hareketinin tum Avrupa ya yayilmasi ve mevcut monarsilerin gelecegini tehdit etmesi kacinilmazdi Kadinlarin Versay Sarayi na yuruyusu Lafayette ve Marie Antoinette yaklasik 7 000 kadin ekmek isteyerek Versay Sarayi na kadar yurudu Ardindan Lafayette komutasindaki 20 000 kisilik milis birligi de saraya ulasti ve Kral ailesini Tuileries Sarayi na getirdilerBu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Varennes Olayi Avusturya ya kacmaya calisan ancak Varennes da yakalanan kral ailesi Paris e geri getirildi Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Tuileries Sarayi Baskini 10 Agustos 1792 de gonullu askerler ve sehirliler Tuileries Sarayi ni basarak kraliyet ailesini yakaladi ve Temple Kulesi ne kapattiBu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Baslarda burjuvazi krali ve liberal goruslu soylulari safina cekerek Fransa nin toplumsal ve ekonomik yapisinda her uc tarafin da cikarlarina olan duzenlemeleri yapmak hesabindaydi Ama karsilarinda bu goruste bir muttefik yoktu XVI Louis yetkilerinin sinirlanmasina razi olmamakta direndi Ayrica o tarihlerde Fransa da liberal aristokratlar yoktu hepsi tutucuydu ve eski duzenin geri gelmesini istiyorlardi Bu durumda hem kral hem de soylular Habsburg hanedanindan imparator II Leopold e guveniyorlardi II Leopold 1791 yilinda diger Avrupa devletlerince de desteklenecek olursa Fransiz Devrimi ne karsi askeri guc kullanilabilecegini duyurdu II Leopold ayni zamanda Fransa kralicesi Mari Antoniette nin kardesiydi Kralin mutlakiyet idaresini yeniden kurmak icin iceride isyan cikartmasi disarida ise Fransa nin dusmanlariyla isbirligine gitmesi sonucu 1792 de cumhuriyet ilan edildi Fransiz Devrimi cumhuriyeti ilan etmek isteyen bircok ulkeye ornek olmustur Eylul Katliami Eylul Katliami Fransa Krali XVI Louis gorevlerinden mahrum birakildiktan ve ailesi tutuklandiktan sonra Fransiz halkinin buyuk bir kismi kraliyet yandaslarinin ayaklanacaklarina inanmisti Radikaller bunun gibi komplocularin oldurulmesini istemislerdi 2 Eylul 1792 de Parislilerden olusan silahli bir grup hapishaneden diger bir hapishaneye nakil tasiyan konvoya saldirmis ve mahkumlari oldurmustu Bunun uzerine Paris Lyon Versay Orleans gibi yerlerde kalabalik kitleler hapishaneleri bastilar ve mahkumlari imha ettiler Cumhuriyet Devri 1792 1795 Marie Antoinette nin idamiXVI Louis in idamiBu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Vendee isyani Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Sadece 1793 ile 1794 yillari arasinda Jakoben devrimci diktatorlugu 18 000 ile 40 000 arasinda kisi Giyotin ile idam edildi Cumhuriyet yonetimi milli birligi sagladi ve dis tehdidi etkisiz hale getirdi 21 Ocak 1793 te dis guclerle ittifak yaptigi icin kral XVI Louis idam edildi 16 Ekim 1793 te kralice Marie Antoinette vatan hainligi sucundan idam edildi Teror donemi Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor 1793 1794 yillari arasinda kalan bu doneme Teror Donemi de denmektedir 9 Thermidor Thermidor ayinin 9 gunu nin iddiasi dogrultusunda cizilen tablo iddiasina gore Merda Maximilien de Robespierre i cenesinden vurmustur Ancak Robespierre intihar girisiminde bulundugu ve basarisiz oldugu bilindigi icin Merda nin iddiasi arastirmacilar tarafindan guvenilmemektedirBu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Cumhuriyet esaslarina gore yeni bir anayasa hazirlandi Fakat yasanin gerekleri yeterince ve agirlasan sartlar sebebiyle tatbik edilemedi Zamanla ekonomik durumlari normale donen ve mali acidan guclenen halk temsilcileri parlamentoda cogunluk sagladilar ve agir tedbirlerin kaldirilmasini istediler Boylece 1795 te Direktuvar idaresi yapildi Bu donemde icra kuvveti Besyuzler ve Ihtiyarlar Meclisi tarafindan secilecek bes direktuvara birakildi Yasama yetkisi Besyuzler Meclisi ne verildi Milli hakimiyet esaslarinin kullanilmasi cumhuriyet donemine gore daha azaltildi Millet Meclisi secimlerine katilmak zengin olmayi gerektirdi Sonucta Devlet yonetimi guclesti meclisler arasindaki dusmanlik duygulari artti ordu meclis kavgalarina ve siyasete girdi Neticede konsulluk idaresine gecilmesine karar verildi 13 Vendemiaire Vendemiaire ayinin 13 gunu isyani Milli Konvensiyon Meclisi onunde Napolyon sehir bolgesinde toplari kullanarak kralcilarin isyanini dagitti General Napolyon Bonapart ve Paul Barras onderligindeki Cumhuriyetci birlik kral taraftarlarina karsi Paris sokaklarinda mucadele etmis ve cumhuriyetcilerin zaferi ile sonuclanmis ayaklanmadir Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Direktuvar hukumeti 1795 1799 Direktuvar Fransiz Devrimi sonucunda olusan asil gucun direktorlerde oldugu yonetim seklidir Napolyon tarafindan yikilmistir Babeuf Komplosu 18 Fructidor 22 Floreal 30 Prairial 18 Brumaire Brumaire ayinin 18 gunu Napolyon askeri darbeyle Direktuvar hukumetini bitirip Konsul hukumetini kurdu 1840 Versay Sarayi Muzesi Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Konsul hukumeti 1799 1804 Uc konsul soldan saga Napolyon veBirinci Konsul Napolyon Bonapart 1799 da konsulluk idaresi kuruldu Bu idarede bes direktuvarin yetkileri uc konsule devredildi ve tum yetkiler birinci konsulde toplandi Birinci konsulde General Napolyon Bonapart oldu Konsul yonetimine gecise yol acan darbe Marksist terminolojide burjuva devrimci doneminin sonu olarak degerlendirilir Bu idare 1804 yilina kadar devam etti Bundan sonra imparatorluk idaresi basladi Fransiz Devrimi nin sonuclariYikilmaz diye dusunulen hatta egemenlik hakkini Tanri dan aldigi iddia edilen mutlak kralliklarin yikilabilecegi ortaya cikti Ilkel sekli Yunan sehir devletlerinde gelismis sekli Ingiltere ve ABD de gorulen demokrasi Kita Avrupasi nda da gelismeye basladi ve Bati medeniyetinin vazgecilmez unsurlarindan biri haline geldi Egemenligin halka ait oldugu kabul edildi Milliyetcilik ilkesi siyasi bir karakter kazanarak cok uluslu devletlerin parcalanmasinda etkili oldu Esitlik ozgurluk ve adalet ilkeleri yayginlasmaya basladi Sahsi guclere zekaya ve girisim yetenegine ortam hazirladi Fransiz Ihtilali sonuclari bakimindan evrensel oldugundan Yenicag in sonu Yakin Cag in baslangici kabul edildi Daginik halde bulunan milletler siyasi birliklerini kurmaya basladilar Insan Haklari Bildirisi Fransizlar tarafindan dunya capinda bir bildiriye donusturuldu Fransiz Ihtilali nin yaydigi fikirlere karsi Fransiz Devrim ve Napolyon Savaslari 1792 1815 basladi Once Fransa ile Avusturya ve Prusya arasinda baslayan bu savaslara daha sonra Ingiltere ve Rusya da katildi Savaslar Napolyon un yenilgisiyle sonuclandi Viyana Kongresi ile Avrupa nin siyasi durumu yeniden duzenlenmistir 1815 Fransa Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi28 Agustos 1789 da Fransiz Devrimi nden sonra Fransiz Ulusal Meclisi tarafindan Fransa Insan ve Yurttas Haklari Bildirisi kabul ve beyan olundu Bildirge insanlarin esit dogdugunu ve esit yasamalari gerektigini insanlarin zulme karsi direnme hakki oldugunu her turlu egemenlik esasinin millete dayali oldugunu ve mutlak egemenligin bir kisi ya da grubun elinde bulunamayacagini devleti idare edenlerin esas olarak millete karsi sorumlu oldugunu hic kimsenin dini ve sosyal inanclari yuzunden kinanamayacagini soyluyordu Fransiz Devrimi ni konu alan kitaplarCharles Dickens Iki Sehrin Hikayesi Victor Hugo Victor Hugo Sefiller Victor Hugo Bir Idam Mahkumunun Son Gunu Eric Hobsbawm Anatole France Tanrilar Susamislardi Server Tanilli Server Tanilli Oral Sander Imge Kitabevi Denis Guedj Thomas Carlyle Fransiz Devrimi Stefan Zweig Marie Antionette Stefan Zweig Joseph FoucheIlgili filmler La Marsailles 1937 La Seine no Hoshi Japonca ラ セーヌの星 Fransa da L etoile de la Seine Italya da Il tulipano nero Anime 1975 Japonca 22 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Italyanca 22 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Versay in Gulu Japonca ベルサイユのばら Versailles no Bara Fransizca La Rose de Versailles Ingilizce Lady Oscar Anime 1979 1980 Acilis ve Bitis 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde The French Revolution History of the World Part I Komedi 1981 filminden Fragman 14 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde La Nuit de Varennes 1982 Revolution francaise 1989 Fragman 23 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Danton 1983 L Anglaise et le duc 2001 Marie Antoinette 2006 Fragman 8 Mayis 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Chevalier Japonca シュヴァリエ Le Chevalier D Eon Anime 2006 2007 Fragman 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Acilis 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Goya s Ghosts 2007 Les Miserables 2012 Ayrica bakinizTopyekun savas 10 Agustos 1792 Ayaklanmasi XVI Louis in Idami Ulusal Kongre Fransa Kaynakca a b c d Civgin Izzet ve Yardimci Remzi 2009 Cagdas Dunya Tarihi Ankara Egiten Kitap ISBN 9750136306 Arsivlenmis kopya 20 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2020 Dis kaynaklarArmaoglu Fahir Son baski 2016 19 Yuzyil Siyasi Tarihi 1789 1914 Istanbul Timas Yayinlari ISBN 9786050811902 Dis baglantilarSander Oral 1 baski 1989 Son baski 2016 Siyasi Tarih 1 Cilt Ilk Caglardan 1918e Istanbul Imge kitabevi Yayinlari ISBN 9789755330433 Online 2FOral 20Sander 20 20Siyasi 20Tarih 201 Cilt 20 C4 B0lk 20 C3 87a C4 9Flardan 201918e pdf amp page 6 amp c 583c6ae3c7f3 olu kirik baglanti