Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Garegin Ter-Harutyunyan, savaşlardaki bilinen adıyla Garegin Njdeh veya Garegin Nzhdeh (Njdeh Ermenicede "sürgün" veya "göçebe” anlamındadır. (Ermenice:Գարեգին Նժդեհ), (1 Ocak 1886, Nahçıvan, Güznüt (Kznut) - 21 Aralık 1955, Sovyetler Birliği, Vladimir), gerçek adı Garegin Yeğişe Ter-Harutünyan olan Ermeni devlet adamı, asker, stratejist, gerilla lideri. Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnagsütun) üyesi olarak Ermeni Ulusal bağımsızlık hareketlerine katılmıştir. Balkan Savaşları ve 1.Dünya Savaşında Bulgaristan ve Rusya lehine Ermeni Taburlarını yöneterek Osmanlı'ya karşı çarpışmıştır. Başarıları yanında yönettiği birlikler müslüman halka, Türklere, Pomaklara, Kürtlere yaptığı katliamlarla bilinmektedir. Savaş sonrası ilk Ermeni Cumhuriyeti olan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti 'nin önde gelen politik ve askeri figürlerindendir.Bu sebeple pek çok Ermeninin gözünde karizmatik ulusal kahramandır. Anti-bolşevik faaliyetleri ile Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti'nin esas kurucularından olmakla birlikte Sünik bölgesinin Sovyet Azerbaycan'a değil Sovyet Ermenistan'a bağlanmasındaki temel faktörde kendisi olmuştur.İkinci Dünya Savaşı sırasında ise Sovyetler Birliği'ne karşı Nazi Almanyasını desteklemiş ve Wehrmacht için Ermeni Taburları kurarak Sovyetler Birliği'nin Nazilerce işgali onlarla birlikte Ermenistan'ı Sovyetlerden kurtarıp Türkiye'yi işgalini ve buralardan da bir kısım toprakların Ermenilere verilmesini sağlayıp tamamen bağımsız Büyük Ermenistan kurma hayali ile çarpışmıştır. 1944 sonrası ise bu defa SSCB'yi Türkiye'ye savaş açıp işgali için kışkırtmış ancak kendisine itibar eden olmamıştır. Adı çeşitli savaş suçlarına karıştığından Nazi işbirlikçisi olduğundan aynı zamanda 1920-1921 yılları arasında Sovyetlere karşı devrimci faaliyette bulunduğundan bahisle Sovyetlerce yakalanıp tutuklanmış sonrasında hapishanede 1955'te ölmüştür.
| Garegin Ter-Harutyunyan | |
|---|---|
 | |
| Lakabı | Garegin Njdeh |
| Doğum | 1 Ocak 1886 Güznüt, Erivan Guberniyası, Rus İmparatorluğu (şimdiki Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan) |
| Ölüm | 21 Aralık 1955 (69 yaşında) Vladimir, Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği |
| Defin yeri | Spitakavor Manastırı |
| Bağlılığı |  Taşnagsütün (1907-1937) Bulgaristan (1912-1913) Rus İmparatorluğu (1914-1917) Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920) Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti (1921) Nazi Almanyası (1942-1944) |
| Hizmet yılları | 1907-1921 1942-1944 |
| Rütbesi | (Ermeni Başkomutanlarından) |
| Çatışma/savaşları | Birinci Balkan Savaşı İkinci Balkan Savaşı Ermeni Ulusal Hareketi Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi Azerbaycan-Ermenistan Savaşı (1918-1920) İkinci Dünya Savaşı |
| İmza | |
 | |
Biyografi
Eğitimi
1 Ocak 1886'da Nahçıvan, Güznüt'te dünyaya geldi. Bir köy papazının dört çocuğundan en küçüğüydü. Babasını çocukken kaybetti. İlk öğrenimini Nahçıvan'da bir Rus okulundan aldı. Tiflis Rusya Gymnasium Okulu'na devam etti.17 yaşına bastığında Ermeni Liberal Hareketi'ne katıldı ama kısa bir süre sonra, üniversite eğitimini devam ettirmek için St. Petersburg'a taşındı. İki yıl Hukuk Fakültesi'nde öğrenim gördükten sonra St. Petersburg'dan ayrılarak, Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya'ya karşı olan Ermeni Ulusal Hareketi'ne katılmak için Kafkaslar'a geri döndü. 1906 yılında Bulgaristan'a taşınmış, 1907'de bu şehirde askeri eğitimini tamamlamıştır.
Balkan Savaşları
Birkaç yıl içerisinde Ermenistan'a geri döndü. 1908 yılında Ermeni Devrimci Federasyonu'na (Taşnagsütun) katıldı ve ve Sebastatsi Murad ile beraber İran Meşrutiyet Devrimi'nde yer aldı. 1909 yılında Kafkaslar'a geri dönen Njdeh, Rus yetkililer tarafından tutuklandı ve 3 yıl ceza evinde yattı.
1912 yılında General Andranik Ozanian ile beraber Trakya ve Makedonya'nın kurtuluşu için Balkan Savaşları'nda Osmanlı İmparatorluğu ile savaşmak üzere Bulgar Ordusu'nun Bulgar Kırcaali Müfrezesine bağlı Makedon-Edirne Gönüllüleri nin altında Ermeni taburları kurdu. Andranik Ozanyan ile birlikte bu taburları yönetti.
Birinci Balkan Savaşı'nda kurdukları Ermeni taburları Osmanlı'ya karşı Balkan Töresi Muharebesi, Merhamlı Muharebesi, Şarköy Çıkarması'nda aktif rol aldı.Bölükleri Makedon-Edirne Gönüllüleri ile birlikte üstün başarıları yanında yaptığı katliamlarla anıldı. Lev Troçki Balkan Savaşları adlı kitabında Makedon-Edirne Gönüllüleri ile bu birliğe bağlı Ermeni bölüklerine atfen “Batı ve Doğu Trakya'da geçtikleri yerde başıyla gövdesi bir tek Müslüman bırakmadılar!” diyerek Türk,Müslüman ve Pomak halka yaptığı katliamları özetlemekte ve yaptığı röportajlarını gördüklerini anlatmaktadır.
2. Balkan Savaşı sırasında yaralandı. Ermeni Ordusu'nun cesareti ve üstün performansı için Bulgaristan askeri yetkilileri Njdeh'i "Cesaret Haçı" ile onurlandırdılar.
Birinci Dünya Savaşı
Birinci Dünya Savaşı'ndan önce 1914 yılında Rus yetkililer tarafından çıkartılan aftan sonra, Njdeh Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaşmak üzere, Rus ordusu içerisinde Gönüllü Ermeni Birlikleri (Ermeni Gönüllü Tugayları) oluşumunu hazırlamak için Kafkaslar'a geri döndü. Savaşın ilk safhalarında, Kasım 1914'te organize ettiği Ermeni birliklerle Rus ordusu yanında savaşma yanında işgal ettikleri veya öncü birlik olarak hareket ettiği yerlerde Türk ve Kürtlere karşı yaptığı etnik temizlik ve katliamlarla sindirme amaçlı faaliyetleri ile bilinir oldu. 1915'te, 2. Ermeni Birliği'nin komutanı Drastamat Kanayan'nın yardımcısı olarak göreve atandı. Daha sonra 1916 yılında Özel Ermeni-Yezidi Askeri Birliği'ni komuta etti. 1917'de Ermeni köylülerini yakın Türk saldırılarından korumak için küçük birliğiyle Koghp'e giriş yaptı. Rus Devrimi'nden ve Rus Ordusu'nun geri çekilmesinden sonra, Njdeh, Alaçay çatışmalarında savaşarak Gümrü'ye doğru geri çekilen Ermeni gönüllü güçleri için güvenli bir geçiş sağladı(Bahar 1918, Ani yakınları).
Karakilise Muharebesi ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyetindeki Çalışmaları
Türk güçleriyle Gümrü'de çatıştıktan sonra, Nzdej liderliğindeki Ermeni askerleri mevzilenmek ve tahkimat kurmak için Karakilise'ye geçtiler. Nzhdeh, 1918'deki Karakilise Muharebesi nde Ermeni savunması için örgütlenen birlik açısından önemli bir rol oynadı.
Mayıs 1918'de. Dilican Kilisesinin avlusunda ilham verici konuşma yaptı.Bu konuşma da ümitsiz ve umutsuz Ermenileri kutsal savaş diye adlandırdığı savaşa davet etti. Karakilise'de yaklaşan muharebe için halkı burada seferber etmeyi başardı: "Doğrudan ön cepheye, kurtuluşumuz orada." Njdeh, devam eden çatışmada yaralandı ve dört gün süren şiddetli muharebenin ardından her iki taraf da ciddi kayıplar verdi. Ermenilerin mühimmatı tükendi ve geri çekilmek zorunda kaldı. Osmanlı ordusu Karakilise'yi işgal etmeyi başarsa da, Ermeni topraklarının derinliklerine inmek için artık yeterli kaynakları kalmamıştı.
Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilanı sonrası Njdeh Nahçivan Uyezd yöneticisi olarak atandı.Sonrası Azerbaycan-Ermenistan Savaşı'nda Ağustos 1919'da Ermenistan ordusunun güney birliklerinin komutanı olarak atandı.Şuşa katliamı (Aksi görüşteki Azeri Kaynaklara göre katliam değil oradaki çıkan Ermeni isyanının bastırılması) sonrası, Nisan 1920'de Kapan'dan Dağlık Karabağ güneyindeki bölgesine askerlerini yönlendirdi. Bu arada Dro lakaplı Drastamat Kanayan'da Erivan'dan Karabağ'a yürümüştü.Ister bazı kaynaklarca katliam isterse bazı kaynaklarca isyan bastırma densin İtilaf Devletleri ve Ermeni Birliklerinin Azeri otoritelere yaptığı baskılar neticesi Azeri hükûmeti Şuşa'dakine benzer tarzda Karabağ'daki Ermenilere uyguladığı baskı,sert isyan bastırma ve öldürmelere son vermiştir.
Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti'ndeki Faaliyetleri
Sovyet 1920'de Azerbaycan,Gürcistan ve Ermenistan'ı tekrar Rusya'ya bağlamak (Sovyet uydusu yapmak) için yola çıktı. Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'ni de 29 Kasım 1920'de işgale başladı. Ermenistan'nın Sovyetleştirilmesini mütakiben Sovyetler Ermenileri koruyacak ve her ne kadar bütün Taşnakların ülkeden sürülmesiyle bu taahhüt bozulsada anti komunistleri sorgudan uzak bir ordu yapılandırması taahüd etti
Sovyet hükûmeti Dağlık Karabağ ve Sünik bölgelerinin de kendilerince yeni kurulan Sovyet Azerbaycan'ın bir parçası olması yolunda öneride bulundu. Bu teklif Njdeh tarafından şiddetle reddedildi. Yeminli bir anti Bolşevik olarak kuvvetlerini Sünik bölgesinde toplayıp Bolşevik karşıtı harekete başladı ve Aralık 1920'de Sünik Bölkesinin kendi kendini yöneteceğini (otonomisini) ilan etti. Ocak 1921'de Drastamat Kanayan Njdeh'e bir telgraf göndererek Ermeni toplumun olduğu topraklardaki problemin çözümünde Bolşevik desteğinin kazanılması için Sünik bölgesinin Sovyetleştirilmesine izin verilmesini ona tavsiye etti.Njdeh Sünık bölgesinden ayrılmayıp Sovyet Azerbaycan ve Kızıl Ordu ile bu bölgenin bağımsızlığını sağlamak için sürdürmeye devam etti.
18 Şubat 1921'de, Taşnaklar Erivan ve çevresinde Sovyet karşıti isyan başlattılar ancak Nisan 1921 sonlarında 42 gün sonra sayıca fazla Sovyet ordusuna yenildiler. İsyan liderleri Sünik bölgesine kaçtılar.
26 Nisan 1921'de 2. Bütün Zenzegur Kongresi köyünce yapılarak otonom Zengezur,Vayots Dzor (Dere Eleğez) ve Dağlık Karabağ bölgesinin Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti (Lernahaystani Hanrapetutyun) olarak bağımsızlığını ilan ettiler.
Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti'nin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne karşı bağımsızlık ilanı akabinde Njdeh Başbakan ve Savunma Bakanı olarak ilan edildi.
Kızıl Ordu Nisan ve Temmuz 1921 arasında bölgede büyük bir askeri operasyona ve Sünik Bölgesine kuzey ve doğudan saldırılara başladı.Şiddetli çatışmalar neticesi Sovyetlerin dağlık bölgenin Sovyet Ermenistan'da kalması yönündeki sözlerinin de akabinde Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti Temmuz 1921'de teslim oldu. Çatışmalar sonrası Njdeh, askerleri, ilk Ermeni Demokratik Cumhuriyeti liderlerinin de dahil olduğu pek çok ünlü Ermeni ileri geleni sınırı geçip komşu İran'daki Tebriz şehrine kaçtılar.
Organizasyon Faaliyetleri ve Nazi Sempatizanlığı
Sünik Bölgesinden ayrıldıktan sonra Njdeh 4 ayını Tebriz şehrinde geçirir. Ardından Sofya'ya hareket eder buraya yerleşip Yevphime adında bu yöredeki bir Ermeni kadınla evlenir Vrezh adlı bir çocukları olur.
Njdeh Bulgaristan Krallığında ve Romanya Krallığı'nda hatta ABD'de, en fazla Boston, Filibe ve Bükreş'e gelse de Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF) adına çeşitli organizasyonlara katılır.
1933'te EDF'nin kararıyla Njdeh ABD'ye yakın yoldaşı Kopernik Tanterjian (Tanterciyan) ile ABD'ye hareket eder. Burada ve Kanada'da bir kısım eyalet ve bölgeleri pek çok Ermeni komitesini etkilemek için ziyaret eder ve "ırkın dini" anlamına gelen 'Tseghakron (Ermenice:Ցեղակրոն) (bkz. ) adında Boston, Massachusetts'te bir Ermeni gençlik hareketini kurar bu hareket sonrasında adını 1943'te olarak değiştirip EDF'nin gençlik kanadı olacaktır.
Bu arada kendisi çeşitli demeçler de verir.
“Bugün Almanya ve İtalya, ırk temelinde varlığını sürdüren uluslar oldukları için güçlüdürler”(Hairenik Weekly, 10 Nisan 1936).
27 Eylül 1933 tarihli Hairenik gazetesinde (Boston) Nejdeh aşağıdaki açıklamada bulunmuştur:
“Irksal-Dinsel olan kişi ırkının kanının bir tanrısal varlık olduğuna inanmaktadır. Irk her şeyin üstüdür ve her şeyden önceliklidir. Irk önce gelir. Her şey ırk içindir…. Irksal Dinsel Tarikatların kendi genel mehzepleri, önderlikleri ve siyasi simgelerinin olduğunu duymaktayız. Ayrıca, kendi üniformaları, kendi ilahileri, kendi ayinleri, kendi bayramları olacaktır.”
21 Ocak 1935 tarihli Hairenik Weekly (bugün Armenian Weekly) gazetesi Tzgeghagron’u aşağıdaki şekilde alıntılamıştır:
“Size Tzgeghagron Öğretisini vaaz ediyorum, ırkın ibadetini [...] Benim için bireyselliğin ve özgürlüğün en önemli görevi ırkımın sesini takip etmektir. Ben Tzgeghagron’um. Bu demektir ki: Irkımın farkındayım. Irkıma inanmaktayım. Irkıma ibadet etmekteyim. Irkımın ulu olduğunu biliyorum; ırkımın insanlığa aldığından daha çoğunu verdiğini biliyorum. Irkımın bir müminiyim ve, dikkat ediniz, başka bir ilaha tapmaktayım, ırkımın kanını, bu kanın lekesiz namusu halkımızın geleceği belirleyecektir. [...] Irkın iradesinin tanrılaştırılması – Tzgeghagron bunun için savaşmaktadır.”
Njdeh'in bu görüşleri Ermenistan'da "Nejdeizm" denen ırkçı ideolojinin de kaynağı olmuştur. 1937'de, Filibe, Bulgaristan'a dönen Njdeh burada Razmik adlı Ermenice bir gazete çıkarıar. 1930'ların sonunda ise Hitler ve Moussolini'nin görülerinin etkisinde Taron Yurtsever Hareketini kurar ve yayın organı olarak Taroni Artsiv ("Taron'un Kartalı") gazetesini çıkarır. Aşırı ırkçı görüşleri sebebiyle Ermeni Devrimci Federasyonu'nca sözde dışlansa da, EDF gazeteleri hala makalelerini yazmaya devam etmektedir.
Bulgaristan'da yaşamı boyunca Njdeh 'nın devrimci organizasyonları ve Bulgar Sembolizm akımının temsilcisi ile yakın ilişki de kurmuştur.
İkinci Dünya Savaşı, Tutuklanması ve Mahkemesi
II.Dünya Savaşı boyunca, Njhdeh Mihver Devletleri'nin Türkiye'ye saldırmak kararı verirse desteklenmesi gerektiğini beyan etmiştir. []Gertrude Operasyonu, eğer Türkiye müttefikler saffında yer alırsa Bulgar-Alman kuvvetleri ile işgaline dair Berlinde büyük ölçüde tartışılan bir plandı. 1942'de, Njdeh tarafından Ermeni Ulusal Konseyi'ne (Armenischen Nationalen Gremiums) hizmet için Berlin'e davet edildi.Bu işbirlikçi örgüt Ermenilerin toplama kampına konmaması bir araya getirilmesi için Nazi Almanya'sınca yaratılmıştı. O yıl çoğunlukla ele geçirilen Sovyet Ermenisi mahkûmlardan ve Fransa dahil Nazi işgalindeki çeşitli ülkelerden gönüllü olarak toplanan veya çeşitli ülkelerden katılan Ermenilerden savaş tecrübesi olan Drastamat Kanayan (Dro) gibi EDF liderlerinin başkanlığında Naziler Ermeni Lejyonları kurmuşlardı. Njdeh'te bu birliklere adam toplayanlar arasında yer aldı Nazi Propaganda afişlerine konu oldu.
Kurulan Ermeni taburları 1943'te Doğu Cephesi'nde Kırım Yarımadası'na gönderildi.Savaş boyunca Njdeh'te Dro ile birlikte Nazi işgali altındaki Kırım'a ve sonrasında Kuzey Kafkasya'ya gitti (kısacası kurulan taburlarla birlikte Nazi Almanyası adına Sovyetlere karşı çarpıştı) 1944'te ise Bulgaristan'a geri döndü. 9 Eylül 1944'te yani Alman ordusunun Romanya ve Bulgaristan'da hakimiyeti kaybetmesi (komünist darbenin Bulgaristan'da yapıldığı gün) ile birlikte Njdeh bu defa Sovyet lideri Stalin'e bir mektup yazıp Türkiye'ye saldırması halinde Sovyet liderliğine desteğini sunacağını belirtti. 1945-1947 arasında Ankara'nın Nazilerle işbirliği içinde olduğundan bahisle Türkiye'nin Doğu bölgelerine ceza olarak saldırılması ciddi olarak Sovyet liderliğince tartışılmıştı. Sovyet askeri komutanları bu fikire ilgi göstermiş gibi yapıp Njdeh'in planını ilginç bulduklarıni fakat bu planı tam olarak tartışmak için Moskova'ya gelmesi gerektiğini söylediler. Njdeh Bükreş üstü Moskova'ya gitti ve tutuklanıp Lubyanka hapishanesine gönderildi. Bir başka görüşe gore Komunistlerin yönetime el koyduğu 1944 Bulgaristan askerî darbesi,sonrası Njdeh saklanmaya gitti sonrasında yakalandı ve Moskova'ya sonraki aylarda gönderildi.
Njdeh tutuklandıktan sonra, karısı ve oğlu Sofya'dan Pavlikeni'ye sürgüne gönderildi.
Kasım 1946'da Njdeh yargılanmak üzere Erivan'a yollandı.Yargılamanın sonunda 24 Nisan 1948'de 1920-1921 periyodundaki "karşı devrimci faaliyetleri", 2.Dünya Savaşındaki Nazi yanlısı faaliyetlerinden tutuklandığı 1944'ten başlayarak 25 yıl hapse mahkûm edildi.
Hapisteki Hayatı ve Ölümü
— Garegin Njdeh'in KGB Albayı Martiros Aghekian'a dedikleri
1947'de Njdeh Sovyet hükûmetine bir teklif daha sundu bir Pan Ermeni ordusu kurulması ve Ermeni diasporasına bu yönde çağrı yapabileceğini eğer Sovyetler olarak destek verirlerse Türkiye'nin elinde tuttuğu eski Ermeni toplumunum yaşadığı Osmanlı topraklarını işgal edip Sovyet Ermenistan'ı ile bunları birleştirebileceklerini söyledi. Kısacası Sovyetleri Türkiye'nin Doğu Anadolu topraklarını işgal etmesi yönünde kışkırtmaya çalıştı. Bu teklif Sovyet liderliğinin ilgisini çeksede reddedildi.
1948 -1952 arası Njdeh Rusya'da Vladimir Oblastı'ndaki Vladimir Hapishanesi'nde tutuldu. Sonrası 1953 yazına kadar Erivan'da gizli bir hapishanede tutuldu.Hapis arkadaşlarından Hovhannes Deveciyan'a göre Nzhdeh'in Erivan'daki hapishaneye nakli Taşnaklar ile Sovyet liderleri arasında işbirliği ortamının yaratılması hususunda uzlaşmanın sağlanması yönünde bir çabadır. KGB'nin Ermenistan kolu (Sovyet Ermenistan Gizli servisi) ile uzun pazarlıklar neticesi Njdeh ve Deveciyan 1953'te EDF lideri 'a hitaben Sovyetlerin Türkiye topraklarına saldırısına destek ve işbirliği vermesi yönünde bir mektup hazırlarlar. Ancak bu belge bir gizli dokümandan öteye geçmez zira Moskova'daki Sovyet otoriteleri bu belgeyi göndermeyi de reddeder. Njdeh tekrar Erivan'dan Vladimir hapishanesine nakledilir.
1955'te Sovyet Otoritelerinden Njdeh'in kardeşi Levon'a kardeşinin öldüğüne dair bir telgraf gelir.Kardeşi Erivan'dan Vladimir'e cesedini alıp defin için gider. Ona Njdeh'in saatini ve giysilerini verirler Erivan'da birkaç yıl sonra basılacak kendi kişisel yazılarını vermezler.Cesedin Ermenistan'a nakline de izin vermezler. Bunun üzerine kardeşi Levon Ter-Harutiunian Njdeh'in cenaze töreni ve definini Vladimir'de yapıp mezar taşına Rusça "Ter-Harutiunian Garegin Eghishevich (1886-1955)" yazısını yazdırır.
Definler ve Anıtlar
31 Ağustos 1983'te, Njdeh'in kemikleri gizlice Vladimir'den Sovyet Ermenistanı'na gönderilir. Gerekli prosedürler Njdeh'in torununun damadı Pavel Ananyan ve ona yardım eden linguistik professörü Varag Arakelyan, Gurgen Armaghanyan, Garegin Mkhitaryan, Artsakh Buniatyan ve Zhora Barseghyan vs tarafındam yapılır. 7 Ekim 1983'te, Njdeh'in sağ eli Kozni çeşmesi yakınlarında eteklerine gömülür. Njdeh hayatında bu arzusunu "eğer beni öldürülmüş bulursanız vücudumu Hustup zirvesine Kapan, Gndevaz, Goghtan ve Geghvadzor'u açıkça görecek şekilde gömün..."diye açıklamıştır.
Definine katılanlara göre Njdeh'in vücudunun kalan kısmı Kotayk köyünde 9 mayıs 1987'ye kadar Varag Arakelyan'ın evinin killerinde saklanmıştir. Sonrasında ise gizlice Vayots Dzor bölgesine transfer edilir burada bir 14.yy kilisesi olan Yeghegnadzor 'daki Spitakavor Surb Astvatsatsin Kilisesine gömülür. Nzhdeh'in mezar taşı Paruyr Hayrikyan ve tarafından on 17 June 1989 yıllık haç dönüşü manastırın mezar yerine dikilir. Ancak vücudunun bir kısmi daha 26 Nisan 2005'te Daglık Ermenistan Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 84.yılinda Spikatvor'dan Hustup dagina tasinir 3.kere defini gerçekleşir.Kapan Hustup dağina anıti dikilir
Mart 2010'da "Biz Ermeniyiz" adlı Ermeni tarihini anlatan Hay TV" ve Ermeni Devlet Televizyonu (H1) işbirliği ile hazırlanan bir Tv programinda yapılan oylamada Njdeh "Ulusal gurur and en muhteşem figür" olarak Ermenistan'da ilan edilir.
Erivan'da a ve Metro istasyonu adı anısına verilmiştir
adı Ermenistan'da Sünik bölgesinde bir köye verilmiştir.
Kaynakça
- ^ Harutyunyan, Arus (2009). Contesting National Identities in an Ethnically Homogeneous State: The Case of Armenian Democratization. Western Michigan University. s. 61. ISBN .
- ^ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars. New York: Columbia University Press. s. 301. ISBN .
- ^ Chorbajian, Levon (1994). The Caucasian Knot: The History & Geopolitics of Nagorno-Karabagh. Londra: Zed Books. s. 134. ISBN .
But it is undeniable that if Zangezur has since been an integral part of Soviet Armenia, it was Nzhdeh who made it possible.
- ^ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. Londra: Columbia University Press. s. 259. ISBN .
- ^ Thomas de Waal. Great Catastrophe: Armenians and Turks in the Shadow of Genocide. Oxford University Press, 2015, p. 112
- ^ Smele, Jonathan D. (2015). Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926. Rowman & Littlefield. s. 795. ISBN . 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Eylül 2021.
- ^ İbrahim KAMİL, I.Balkan Savaşı ve Bulgar Ordusunda Ermeni Bölüğü,Karadeniz Araştırmaları,Güz 2016, Sayı 51, (s.1-18),s.5
- ^ Suzan Ertürk,I. Balkan Savaşı’nda Bulgar Ordusundaki Anadolu Ermenileri,Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2 (Kış 2012), s.121-140
- ^ Lev Troçki, Balkan Savaşları(Çeviren:Tansel Güney), İşbankası Kültür Yayınları,2009
- ^ Македоно-одринското опълчение 1912-1913. Личен състав по документи на Дирекция "Централен военен архив", София 2006, с. 521 (MAkedonya-Adrianopolitan Gönüllü Birlikleri. Staff according to documents from Directorate Central Military Archives, Sofia 2006, p. 521)
- ^ Michael A.Reynolds,Shattering Empires: The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires 1908-1918,(2011),Cambridge University Press, s.156-158
- ^ Hovanissian, Richard G. (1997) The Armenian People from Ancient to Modern Times. New York. St. Martin's Press, 299
- ^ (Ermenice). Syunik.wordpress.com. 26 Eylül 2013. 14 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2013.
- ^ Mutafian, Claude (1994). "Karabagh in the Twentieth Century". ; Donabedian, Patrick; Mutafian, Claude (Ed.). The Caucasian Knot: the History and Geopolitics of Nagorno-Karabakh. Londra: Zed Books. s. 127. ISBN . 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Eylül 2021.
Dro advanced from Yerevan to the Varanda District (which included Shushi) while Nzhdeh, then the military commander in Zangezur, led his troops from Ghapan (Kapan) toward the southern district of Dizak. Their military intervention along with pressure by the Entente powers from Tiflis brought the massacres to an end.
- ^ Hovannisian, Richard G. The Republic of Armenia, vol. 4: Between Crescent and Sickle - Partition and Sovietization. Berkeley: University of California Press, 1996, ch. 2.
- ^ a b Demirchyan, Noubar (25 Ocak 2021). [Nzhdeh's Return to Bulgaria and Arrest]. . 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2021.
- ^ Maxime Gauin, HRANT DİNK VAKFI NASIL BİR “UZLAŞMA”YI DESTEKLİYOR? ,30.03.2015, Avrasya İncelemeleri Merkezi https://avim.org.tr/tr/Analiz/HRANT-DINK-VAKFI-NASIL-BIR-UZLASMA-YI-DESTEKLIYOR-MAXIME-GAUIN 16 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c Maxime Gauin,Ermeni ırkçılığının yaşayan ideolojisi ‘Nejdeizm’ Yurt Gazetesi, 03.01.2019, https://www.yurtgazetesi.com.tr/serbest-kursu/ermeni-irkciliginin-yasayan-ideolojisi-nejdeizm-h142562.html 16 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Erişim Tarihi:01.09.2021)
- ^ a b (1990). Armenia: The Survival of a Nation (2. bas.). Londra: Routledge. s. 437. ISBN .
- ^ Михайлов, Иван. Карекин Нъждех, в. Македонска трибуна, г. 31, бр. 1601, 21 ноември 1957 (Mihaylov, Ivan. Garegin Nzhdeh, Macedonian Tribune, N 1601, 21 November 1957)
- ^ Kurt Mehner, Germany. Oberkommando der Wehrmacht, Bundesarchiv (Germany). Militärarchiv, Arbeitskreis für Wehrforschung. Die Geheimen Tagesberichte der Deutschen Wehrmachtführung im Zweiten Weltkrieg, 1939-1945: 1. Dezember 1943-29. Februar 1944. p. 51 (in German).
- ^ a b Sahakyan, Vahe (2015). Between Host-Countries and Homeland: Institutions, Politics and Identities in the Post-Genocide Armenian Diaspora (1920s to 1980s) (Ph.D. dissertation). University of Michigan. hdl:2027.42/113641. Erişim tarihi: 26 Ocak 2021.
- ^ YouTube'da Documentary about Garegin Nzhdeh, 1h.06.min
- ^ Krikorian, Robert O. (2011), "Kars-Ardahan and Soviet Armenian Irredentism, 1945-1946," in Armenian Kars and Ani, ed. . Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, pp. 393-409.
- ^ YouTube'da A Documentary about Garegin Nzhdeh, 1h07min
- ^ . Azatutyun. 28 Mayıs 2016. 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2016.
- ^ (Rusça). Bvahan.com. 12 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2014.
- ^ "Karekin Njhdeh Monument in Kapan". . 25 Ağustos 2000. 18 Haziran 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2013.
- ^ "Nzhdeh after his death". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
- ^ A1plus.am NZHDEH WAS RE-BURIED 12 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Retrieved 27 April 2005
- ^ Menqhayenq.com – We Are Armenians:About Project 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Menqhayenq.com – We Are Armenians:Rating 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Garegin Ter Harutyunyan savaslardaki bilinen adiyla Garegin Njdeh veya Garegin Nzhdeh Njdeh Ermenicede surgun veya gocebe anlamindadir Ermenice Գարեգին Նժդեհ 1 Ocak 1886 Nahcivan Guznut Kznut 21 Aralik 1955 Sovyetler Birligi Vladimir gercek adi Garegin Yegise Ter Harutunyan olan Ermeni devlet adami asker stratejist gerilla lideri Ermeni Devrimci Federasyonu Tasnagsutun uyesi olarak Ermeni Ulusal bagimsizlik hareketlerine katilmistir Balkan Savaslari ve 1 Dunya Savasinda Bulgaristan ve Rusya lehine Ermeni Taburlarini yoneterek Osmanli ya karsi carpismistir Basarilari yaninda yonettigi birlikler musluman halka Turklere Pomaklara Kurtlere yaptigi katliamlarla bilinmektedir Savas sonrasi ilk Ermeni Cumhuriyeti olan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti nin onde gelen politik ve askeri figurlerindendir Bu sebeple pek cok Ermeninin gozunde karizmatik ulusal kahramandir Anti bolsevik faaliyetleri ile Daglik Ermenistan Cumhuriyeti nin esas kurucularindan olmakla birlikte Sunik bolgesinin Sovyet Azerbaycan a degil Sovyet Ermenistan a baglanmasindaki temel faktorde kendisi olmustur Ikinci Dunya Savasi sirasinda ise Sovyetler Birligi ne karsi Nazi Almanyasini desteklemis ve Wehrmacht icin Ermeni Taburlari kurarak Sovyetler Birligi nin Nazilerce isgali onlarla birlikte Ermenistan i Sovyetlerden kurtarip Turkiye yi isgalini ve buralardan da bir kisim topraklarin Ermenilere verilmesini saglayip tamamen bagimsiz Buyuk Ermenistan kurma hayali ile carpismistir 1944 sonrasi ise bu defa SSCB yi Turkiye ye savas acip isgali icin kiskirtmis ancak kendisine itibar eden olmamistir Adi cesitli savas suclarina karistigindan Nazi isbirlikcisi oldugundan ayni zamanda 1920 1921 yillari arasinda Sovyetlere karsi devrimci faaliyette bulundugundan bahisle Sovyetlerce yakalanip tutuklanmis sonrasinda hapishanede 1955 te olmustur Garegin Ter HarutyunyanLakabiGaregin NjdehDogum1 Ocak 1886 1886 01 01 Guznut Erivan Guberniyasi Rus Imparatorlugu simdiki Nahcivan Ozerk Cumhuriyeti Azerbaycan Olum21 Aralik 1955 69 yasinda Vladimir Rusya Federasyonu Sovyetler BirligiDefin yeriSpitakavor ManastiriBagliligiTasnagsutun 1907 1937 Bulgaristan 1912 1913 Rus Imparatorlugu 1914 1917 Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti 1918 1920 Daglik Ermenistan Cumhuriyeti 1921 Nazi Almanyasi 1942 1944 Hizmet yillari1907 1921 1942 1944Rutbesi Ermeni Baskomutanlarindan Catisma savaslariBirinci Balkan Savasi Ikinci Balkan Savasi Ermeni Ulusal Hareketi Birinci Dunya Savasi Kafkas Cephesi Azerbaycan Ermenistan Savasi 1918 1920 Ikinci Dunya SavasiImzaBiyografiEgitimi 1 Ocak 1886 da Nahcivan Guznut te dunyaya geldi Bir koy papazinin dort cocugundan en kucuguydu Babasini cocukken kaybetti Ilk ogrenimini Nahcivan da bir Rus okulundan aldi Tiflis Rusya Gymnasium Okulu na devam etti 17 yasina bastiginda Ermeni Liberal Hareketi ne katildi ama kisa bir sure sonra universite egitimini devam ettirmek icin St Petersburg a tasindi Iki yil Hukuk Fakultesi nde ogrenim gordukten sonra St Petersburg dan ayrilarak Osmanli Imparatorlugu ve Rusya ya karsi olan Ermeni Ulusal Hareketi ne katilmak icin Kafkaslar a geri dondu 1906 yilinda Bulgaristan a tasinmis 1907 de bu sehirde askeri egitimini tamamlamistir Balkan Savaslari Garegin Nzdeh in hapisteyken Tiflis te tutulan polis kayitlari Birkac yil icerisinde Ermenistan a geri dondu 1908 yilinda Ermeni Devrimci Federasyonu na Tasnagsutun katildi ve ve Sebastatsi Murad ile beraber Iran Mesrutiyet Devrimi nde yer aldi 1909 yilinda Kafkaslar a geri donen Njdeh Rus yetkililer tarafindan tutuklandi ve 3 yil ceza evinde yatti 1912 yilinda General Andranik Ozanian ile beraber Trakya ve Makedonya nin kurtulusu icin Balkan Savaslari nda Osmanli Imparatorlugu ile savasmak uzere Bulgar Ordusu nun Bulgar Kircaali Mufrezesine bagli Makedon Edirne Gonulluleri nin altinda Ermeni taburlari kurdu Andranik Ozanyan ile birlikte bu taburlari yonetti Garegin Nzdeh in 1913 Balkan Savaslari Sirasinda Cektirdigi Resmi Birinci Balkan Savasi nda kurduklari Ermeni taburlari Osmanli ya karsi Balkan Toresi Muharebesi Merhamli Muharebesi Sarkoy Cikarmasi nda aktif rol aldi Bolukleri Makedon Edirne Gonulluleri ile birlikte ustun basarilari yaninda yaptigi katliamlarla anildi Lev Trocki Balkan Savaslari adli kitabinda Makedon Edirne Gonulluleri ile bu birlige bagli Ermeni boluklerine atfen Bati ve Dogu Trakya da gectikleri yerde basiyla govdesi bir tek Musluman birakmadilar diyerek Turk Musluman ve Pomak halka yaptigi katliamlari ozetlemekte ve yaptigi roportajlarini gorduklerini anlatmaktadir Garegin Nzhdeh sol kose ve Andranik Ozanyan sag kose Ermeni Taburlarindaki Bir Kisim Askerlerle 1 Balkan Savasinda Cektirdikleri resim 2 Balkan Savasi sirasinda yaralandi Ermeni Ordusu nun cesareti ve ustun performansi icin Bulgaristan askeri yetkilileri Njdeh i Cesaret Haci ile onurlandirdilar Rusya nin Kafkas ordusunda I Dunya Savasi sirasinda yararlanilan Ermeni Gonullu Tugaylari Birinci Dunya Savasi Birinci Dunya Savasi ndan once 1914 yilinda Rus yetkililer tarafindan cikartilan aftan sonra Njdeh Osmanli Imparatorlugu na karsi savasmak uzere Rus ordusu icerisinde Gonullu Ermeni Birlikleri Ermeni Gonullu Tugaylari olusumunu hazirlamak icin Kafkaslar a geri dondu Savasin ilk safhalarinda Kasim 1914 te organize ettigi Ermeni birliklerle Rus ordusu yaninda savasma yaninda isgal ettikleri veya oncu birlik olarak hareket ettigi yerlerde Turk ve Kurtlere karsi yaptigi etnik temizlik ve katliamlarla sindirme amacli faaliyetleri ile bilinir oldu 1915 te 2 Ermeni Birligi nin komutani Drastamat Kanayan nin yardimcisi olarak goreve atandi Daha sonra 1916 yilinda Ozel Ermeni Yezidi Askeri Birligi ni komuta etti 1917 de Ermeni koylulerini yakin Turk saldirilarindan korumak icin kucuk birligiyle Koghp e giris yapti Rus Devrimi nden ve Rus Ordusu nun geri cekilmesinden sonra Njdeh Alacay catismalarinda savasarak Gumru ye dogru geri cekilen Ermeni gonullu gucleri icin guvenli bir gecis sagladi Bahar 1918 Ani yakinlari Karakilise Muharebesi ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyetindeki Calismalari 1920 sonbaharinda General Garegin Njdeh ve Albay Ruben NarinyanNjdeh Ermeni Politikacilarla birlikte Turk gucleriyle Gumru de catistiktan sonra Nzdej liderligindeki Ermeni askerleri mevzilenmek ve tahkimat kurmak icin Karakilise ye gectiler Nzhdeh 1918 deki Karakilise Muharebesi nde Ermeni savunmasi icin orgutlenen birlik acisindan onemli bir rol oynadi Garegin Nzdeh in 1913 veya 1919 da cekilen resmi Mayis 1918 de Dilican Kilisesinin avlusunda ilham verici konusma yapti Bu konusma da umitsiz ve umutsuz Ermenileri kutsal savas diye adlandirdigi savasa davet etti Karakilise de yaklasan muharebe icin halki burada seferber etmeyi basardi Dogrudan on cepheye kurtulusumuz orada Njdeh devam eden catismada yaralandi ve dort gun suren siddetli muharebenin ardindan her iki taraf da ciddi kayiplar verdi Ermenilerin muhimmati tukendi ve geri cekilmek zorunda kaldi Osmanli ordusu Karakilise yi isgal etmeyi basarsa da Ermeni topraklarinin derinliklerine inmek icin artik yeterli kaynaklari kalmamisti Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilani sonrasi Njdeh Nahcivan Uyezd yoneticisi olarak atandi Sonrasi Azerbaycan Ermenistan Savasi nda Agustos 1919 da Ermenistan ordusunun guney birliklerinin komutani olarak atandi Susa katliami Aksi gorusteki Azeri Kaynaklara gore katliam degil oradaki cikan Ermeni isyaninin bastirilmasi sonrasi Nisan 1920 de Kapan dan Daglik Karabag guneyindeki bolgesine askerlerini yonlendirdi Bu arada Dro lakapli Drastamat Kanayan da Erivan dan Karabag a yurumustu Ister bazi kaynaklarca katliam isterse bazi kaynaklarca isyan bastirma densin Itilaf Devletleri ve Ermeni Birliklerinin Azeri otoritelere yaptigi baskilar neticesi Azeri hukumeti Susa dakine benzer tarzda Karabag daki Ermenilere uyguladigi baski sert isyan bastirma ve oldurmelere son vermistir Daglik Ermenistan Cumhuriyeti ndeki Faaliyetleri Daglik Ermenistan Cumhuriyeti AmblemiNjdeh Goris te Daglik Ermenistan Cumhuriyeti 1921 Sovyet 1920 de Azerbaycan Gurcistan ve Ermenistan i tekrar Rusya ya baglamak Sovyet uydusu yapmak icin yola cikti Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ni de 29 Kasim 1920 de isgale basladi Ermenistan nin Sovyetlestirilmesini mutakiben Sovyetler Ermenileri koruyacak ve her ne kadar butun Tasnaklarin ulkeden surulmesiyle bu taahhut bozulsada anti komunistleri sorgudan uzak bir ordu yapilandirmasi taahud etti Sovyet hukumeti Daglik Karabag ve Sunik bolgelerinin de kendilerince yeni kurulan Sovyet Azerbaycan in bir parcasi olmasi yolunda oneride bulundu Bu teklif Njdeh tarafindan siddetle reddedildi Yeminli bir anti Bolsevik olarak kuvvetlerini Sunik bolgesinde toplayip Bolsevik karsiti harekete basladi ve Aralik 1920 de Sunik Bolkesinin kendi kendini yonetecegini otonomisini ilan etti Ocak 1921 de Drastamat Kanayan Njdeh e bir telgraf gondererek Ermeni toplumun oldugu topraklardaki problemin cozumunde Bolsevik desteginin kazanilmasi icin Sunik bolgesinin Sovyetlestirilmesine izin verilmesini ona tavsiye etti Njdeh Sunik bolgesinden ayrilmayip Sovyet Azerbaycan ve Kizil Ordu ile bu bolgenin bagimsizligini saglamak icin surdurmeye devam etti 18 Subat 1921 de Tasnaklar Erivan ve cevresinde Sovyet karsiti isyan baslattilar ancak Nisan 1921 sonlarinda 42 gun sonra sayica fazla Sovyet ordusuna yenildiler Isyan liderleri Sunik bolgesine kactilar 26 Nisan 1921 de 2 Butun Zenzegur Kongresi koyunce yapilarak otonom Zengezur Vayots Dzor Dere Elegez ve Daglik Karabag bolgesinin Daglik Ermenistan Cumhuriyeti Lernahaystani Hanrapetutyun olarak bagimsizligini ilan ettiler Daglik Ermenistan Cumhuriyeti nin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne karsi bagimsizlik ilani akabinde Njdeh Basbakan ve Savunma Bakani olarak ilan edildi Kizil Ordu Nisan ve Temmuz 1921 arasinda bolgede buyuk bir askeri operasyona ve Sunik Bolgesine kuzey ve dogudan saldirilara basladi Siddetli catismalar neticesi Sovyetlerin daglik bolgenin Sovyet Ermenistan da kalmasi yonundeki sozlerinin de akabinde Daglik Ermenistan Cumhuriyeti Temmuz 1921 de teslim oldu Catismalar sonrasi Njdeh askerleri ilk Ermeni Demokratik Cumhuriyeti liderlerinin de dahil oldugu pek cok unlu Ermeni ileri geleni siniri gecip komsu Iran daki Tebriz sehrine kactilar Organizasyon Faaliyetleri ve Nazi Sempatizanligi 1930 larda Njdeh1933 te Njdeh Boston da kurdugu na konusma yaparken Sunik Bolgesinden ayrildiktan sonra Njdeh 4 ayini Tebriz sehrinde gecirir Ardindan Sofya ya hareket eder buraya yerlesip Yevphime adinda bu yoredeki bir Ermeni kadinla evlenir Vrezh adli bir cocuklari olur Njdeh Bulgaristan Kralliginda ve Romanya Kralligi nda hatta ABD de en fazla Boston Filibe ve Bukres e gelse de Ermeni Devrimci Federasyonu EDF adina cesitli organizasyonlara katilir 1933 te EDF nin karariyla Njdeh ABD ye yakin yoldasi Kopernik Tanterjian Tanterciyan ile ABD ye hareket eder Burada ve Kanada da bir kisim eyalet ve bolgeleri pek cok Ermeni komitesini etkilemek icin ziyaret eder ve irkin dini anlamina gelen Tseghakron Ermenice Ցեղակրոն bkz adinda Boston Massachusetts te bir Ermeni genclik hareketini kurar bu hareket sonrasinda adini 1943 te olarak degistirip EDF nin genclik kanadi olacaktir Bu arada kendisi cesitli demecler de verir Bugun Almanya ve Italya irk temelinde varligini surduren uluslar olduklari icin gucludurler Hairenik Weekly 10 Nisan 1936 27 Eylul 1933 tarihli Hairenik gazetesinde Boston Nejdeh asagidaki aciklamada bulunmustur Irksal Dinsel olan kisi irkinin kaninin bir tanrisal varlik olduguna inanmaktadir Irk her seyin ustudur ve her seyden onceliklidir Irk once gelir Her sey irk icindir Irksal Dinsel Tarikatlarin kendi genel mehzepleri onderlikleri ve siyasi simgelerinin oldugunu duymaktayiz Ayrica kendi uniformalari kendi ilahileri kendi ayinleri kendi bayramlari olacaktir 21 Ocak 1935 tarihli Hairenik Weekly bugun Armenian Weekly gazetesi Tzgeghagron u asagidaki sekilde alintilamistir Size Tzgeghagron Ogretisini vaaz ediyorum irkin ibadetini Benim icin bireyselligin ve ozgurlugun en onemli gorevi irkimin sesini takip etmektir Ben Tzgeghagron um Bu demektir ki Irkimin farkindayim Irkima inanmaktayim Irkima ibadet etmekteyim Irkimin ulu oldugunu biliyorum irkimin insanliga aldigindan daha cogunu verdigini biliyorum Irkimin bir muminiyim ve dikkat ediniz baska bir ilaha tapmaktayim irkimin kanini bu kanin lekesiz namusu halkimizin gelecegi belirleyecektir Irkin iradesinin tanrilastirilmasi Tzgeghagron bunun icin savasmaktadir Njdeh in bu gorusleri Ermenistan da Nejdeizm denen irkci ideolojinin de kaynagi olmustur 1937 de Filibe Bulgaristan a donen Njdeh burada Razmik adli Ermenice bir gazete cikariar 1930 larin sonunda ise Hitler ve Moussolini nin gorulerinin etkisinde Taron Yurtsever Hareketini kurar ve yayin organi olarak Taroni Artsiv Taron un Kartali gazetesini cikarir Asiri irkci gorusleri sebebiyle Ermeni Devrimci Federasyonu nca sozde dislansa da EDF gazeteleri hala makalelerini yazmaya devam etmektedir Bulgaristan da yasami boyunca Njdeh nin devrimci organizasyonlari ve Bulgar Sembolizm akiminin temsilcisi ile yakin iliski de kurmustur Ikinci Dunya Savasi Tutuklanmasi ve Mahkemesi Njdeh in Sofya daki eviNazi Almanyasi Ermeni Lejyonu Logosu II Dunya Savasi boyunca Njhdeh Mihver Devletleri nin Turkiye ye saldirmak karari verirse desteklenmesi gerektigini beyan etmistir kaynak belirtilmeli Gertrude Operasyonu eger Turkiye muttefikler saffinda yer alirsa Bulgar Alman kuvvetleri ile isgaline dair Berlinde buyuk olcude tartisilan bir plandi 1942 de Njdeh tarafindan Ermeni Ulusal Konseyi ne Armenischen Nationalen Gremiums hizmet icin Berlin e davet edildi Bu isbirlikci orgut Ermenilerin toplama kampina konmamasi bir araya getirilmesi icin Nazi Almanya sinca yaratilmisti O yil cogunlukla ele gecirilen Sovyet Ermenisi mahkumlardan ve Fransa dahil Nazi isgalindeki cesitli ulkelerden gonullu olarak toplanan veya cesitli ulkelerden katilan Ermenilerden savas tecrubesi olan Drastamat Kanayan Dro gibi EDF liderlerinin baskanliginda Naziler Ermeni Lejyonlari kurmuslardi Njdeh te bu birliklere adam toplayanlar arasinda yer aldi Nazi Propaganda afislerine konu oldu Kurulan Ermeni taburlari 1943 te Dogu Cephesi nde Kirim Yarimadasi na gonderildi Savas boyunca Njdeh te Dro ile birlikte Nazi isgali altindaki Kirim a ve sonrasinda Kuzey Kafkasya ya gitti kisacasi kurulan taburlarla birlikte Nazi Almanyasi adina Sovyetlere karsi carpisti 1944 te ise Bulgaristan a geri dondu 9 Eylul 1944 te yani Alman ordusunun Romanya ve Bulgaristan da hakimiyeti kaybetmesi komunist darbenin Bulgaristan da yapildigi gun ile birlikte Njdeh bu defa Sovyet lideri Stalin e bir mektup yazip Turkiye ye saldirmasi halinde Sovyet liderligine destegini sunacagini belirtti 1945 1947 arasinda Ankara nin Nazilerle isbirligi icinde oldugundan bahisle Turkiye nin Dogu bolgelerine ceza olarak saldirilmasi ciddi olarak Sovyet liderligince tartisilmisti Sovyet askeri komutanlari bu fikire ilgi gostermis gibi yapip Njdeh in planini ilginc bulduklarini fakat bu plani tam olarak tartismak icin Moskova ya gelmesi gerektigini soylediler Njdeh Bukres ustu Moskova ya gitti ve tutuklanip Lubyanka hapishanesine gonderildi Bir baska goruse gore Komunistlerin yonetime el koydugu 1944 Bulgaristan askeri darbesi sonrasi Njdeh saklanmaya gitti sonrasinda yakalandi ve Moskova ya sonraki aylarda gonderildi Njdeh tutuklandiktan sonra karisi ve oglu Sofya dan Pavlikeni ye surgune gonderildi Kasim 1946 da Njdeh yargilanmak uzere Erivan a yollandi Yargilamanin sonunda 24 Nisan 1948 de 1920 1921 periyodundaki karsi devrimci faaliyetleri 2 Dunya Savasindaki Nazi yanlisi faaliyetlerinden tutuklandigi 1944 ten baslayarak 25 yil hapse mahkum edildi Hapisteki Hayati ve Olumu Njdeh in 1994 te tutuklandigi Sofya daki evdeki hatira plaketiNzhdeh in Vladimir Hapishanesindeki Resmi Sizin infaziniza tukureyim Sen benim kim oldugumu anlamak zorundasin Ben Garegin Njdeh Bolsevizmin sadik dusmani Ben hayatimi halkimin bagimsizlik ve ozgurluk mucadelesine adadim Ben Zenzegur u Turklere ve Turk Bolseviklere karsi savundum Benim infazimdan korkmam mumkun mu Cogu kisi beni tehdit etti fakat hicbir sey yapamadilar Garegin Njdeh in KGB Albayi Martiros Aghekian a dedikleri 1947 de Njdeh Sovyet hukumetine bir teklif daha sundu bir Pan Ermeni ordusu kurulmasi ve Ermeni diasporasina bu yonde cagri yapabilecegini eger Sovyetler olarak destek verirlerse Turkiye nin elinde tuttugu eski Ermeni toplumunum yasadigi Osmanli topraklarini isgal edip Sovyet Ermenistan i ile bunlari birlestirebileceklerini soyledi Kisacasi Sovyetleri Turkiye nin Dogu Anadolu topraklarini isgal etmesi yonunde kiskirtmaya calisti Bu teklif Sovyet liderliginin ilgisini ceksede reddedildi 1948 1952 arasi Njdeh Rusya da Vladimir Oblasti ndaki Vladimir Hapishanesi nde tutuldu Sonrasi 1953 yazina kadar Erivan da gizli bir hapishanede tutuldu Hapis arkadaslarindan Hovhannes Deveciyan a gore Nzhdeh in Erivan daki hapishaneye nakli Tasnaklar ile Sovyet liderleri arasinda isbirligi ortaminin yaratilmasi hususunda uzlasmanin saglanmasi yonunde bir cabadir KGB nin Ermenistan kolu Sovyet Ermenistan Gizli servisi ile uzun pazarliklar neticesi Njdeh ve Deveciyan 1953 te EDF lideri a hitaben Sovyetlerin Turkiye topraklarina saldirisina destek ve isbirligi vermesi yonunde bir mektup hazirlarlar Ancak bu belge bir gizli dokumandan oteye gecmez zira Moskova daki Sovyet otoriteleri bu belgeyi gondermeyi de reddeder Njdeh tekrar Erivan dan Vladimir hapishanesine nakledilir 1955 te Sovyet Otoritelerinden Njdeh in kardesi Levon a kardesinin oldugune dair bir telgraf gelir Kardesi Erivan dan Vladimir e cesedini alip defin icin gider Ona Njdeh in saatini ve giysilerini verirler Erivan da birkac yil sonra basilacak kendi kisisel yazilarini vermezler Cesedin Ermenistan a nakline de izin vermezler Bunun uzerine kardesi Levon Ter Harutiunian Njdeh in cenaze toreni ve definini Vladimir de yapip mezar tasina Rusca Ter Harutiunian Garegin Eghishevich 1886 1955 yazisini yazdirir Definler ve Anitlar Nzhdeh in Manastiri ndaki mezar tasiGaregin Nzhdeh in Kapan da 2003 yilimda acilan anitiMayis 2016 da dikilen Njdeh in Erivan daki aniti 31 Agustos 1983 te Njdeh in kemikleri gizlice Vladimir den Sovyet Ermenistani na gonderilir Gerekli prosedurler Njdeh in torununun damadi Pavel Ananyan ve ona yardim eden linguistik professoru Varag Arakelyan Gurgen Armaghanyan Garegin Mkhitaryan Artsakh Buniatyan ve Zhora Barseghyan vs tarafindam yapilir 7 Ekim 1983 te Njdeh in sag eli Kozni cesmesi yakinlarinda eteklerine gomulur Njdeh hayatinda bu arzusunu eger beni oldurulmus bulursaniz vucudumu Hustup zirvesine Kapan Gndevaz Goghtan ve Geghvadzor u acikca gorecek sekilde gomun diye aciklamistir Definine katilanlara gore Njdeh in vucudunun kalan kismi Kotayk koyunde 9 mayis 1987 ye kadar Varag Arakelyan in evinin killerinde saklanmistir Sonrasinda ise gizlice Vayots Dzor bolgesine transfer edilir burada bir 14 yy kilisesi olan Yeghegnadzor daki Spitakavor Surb Astvatsatsin Kilisesine gomulur Nzhdeh in mezar tasi Paruyr Hayrikyan ve tarafindan on 17 June 1989 yillik hac donusu manastirin mezar yerine dikilir Ancak vucudunun bir kismi daha 26 Nisan 2005 te Daglik Ermenistan Cumhuriyeti nin kurulusunun 84 yilinda Spikatvor dan Hustup dagina tasinir 3 kere defini gerceklesir Kapan Hustup dagina aniti dikilir Mart 2010 da Biz Ermeniyiz adli Ermeni tarihini anlatan Hay TV ve Ermeni Devlet Televizyonu H1 isbirligi ile hazirlanan bir Tv programinda yapilan oylamada Njdeh Ulusal gurur and en muhtesem figur olarak Ermenistan da ilan edilir Erivan da a ve Metro istasyonu adi anisina verilmistir adi Ermenistan da Sunik bolgesinde bir koye verilmistir Kaynakca Harutyunyan Arus 2009 Contesting National Identities in an Ethnically Homogeneous State The Case of Armenian Democratization Western Michigan University s 61 ISBN 9781109120127 Panossian Razmik 2006 The Armenians from kings and priests to merchants and commissars New York Columbia University Press s 301 ISBN 9780231139267 Chorbajian Levon 1994 The Caucasian Knot The History amp Geopolitics of Nagorno Karabagh Londra Zed Books s 134 ISBN 9781856492881 But it is undeniable that if Zangezur has since been an integral part of Soviet Armenia it was Nzhdeh who made it possible Panossian Razmik 2006 The Armenians From Kings and Priests to Merchants and Commissars Londra Columbia University Press s 259 ISBN 9780231511339 Thomas de Waal Great Catastrophe Armenians and Turks in the Shadow of Genocide Oxford University Press 2015 p 112 Smele Jonathan D 2015 Historical Dictionary of the Russian Civil Wars 1916 1926 Rowman amp Littlefield s 795 ISBN 978 1442252813 18 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Eylul 2021 Ibrahim KAMIL I Balkan Savasi ve Bulgar Ordusunda Ermeni Bolugu Karadeniz Arastirmalari Guz 2016 Sayi 51 s 1 18 s 5 Suzan Erturk I Balkan Savasi nda Bulgar Ordusundaki Anadolu Ermenileri Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi Journal of Turkish World Studies XII 2 Kis 2012 s 121 140 Lev Trocki Balkan Savaslari Ceviren Tansel Guney Isbankasi Kultur Yayinlari 2009 Makedono odrinskoto oplchenie 1912 1913 Lichen sstav po dokumenti na Direkciya Centralen voenen arhiv Sofiya 2006 s 521 MAkedonya Adrianopolitan Gonullu Birlikleri Staff according to documents from Directorate Central Military Archives Sofia 2006 p 521 Michael A Reynolds Shattering Empires The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires 1908 1918 2011 Cambridge University Press s 156 158 Hovanissian Richard G 1997 The Armenian People from Ancient to Modern Times New York St Martin s Press 299 Ermenice Syunik wordpress com 26 Eylul 2013 14 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2013 Mutafian Claude 1994 Karabagh in the Twentieth Century Donabedian Patrick Mutafian Claude Ed The Caucasian Knot the History and Geopolitics of Nagorno Karabakh Londra Zed Books s 127 ISBN 1856492885 7 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Eylul 2021 Dro advanced from Yerevan to the Varanda District which included Shushi while Nzhdeh then the military commander in Zangezur led his troops from Ghapan Kapan toward the southern district of Dizak Their military intervention along with pressure by the Entente powers from Tiflis brought the massacres to an end Hovannisian Richard G The Republic of Armenia vol 4 Between Crescent and Sickle Partition and Sovietization Berkeley University of California Press 1996 ch 2 a b Demirchyan Noubar 25 Ocak 2021 Nzhdeh s Return to Bulgaria and Arrest 30 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ocak 2021 Maxime Gauin HRANT DINK VAKFI NASIL BIR UZLASMA YI DESTEKLIYOR 30 03 2015 Avrasya Incelemeleri Merkezi https avim org tr tr Analiz HRANT DINK VAKFI NASIL BIR UZLASMA YI DESTEKLIYOR MAXIME GAUIN 16 Eylul 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Maxime Gauin Ermeni irkciliginin yasayan ideolojisi Nejdeizm Yurt Gazetesi 03 01 2019 https www yurtgazetesi com tr serbest kursu ermeni irkciliginin yasayan ideolojisi nejdeizm h142562 html 16 Eylul 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim Tarihi 01 09 2021 a b 1990 Armenia The Survival of a Nation 2 bas Londra Routledge s 437 ISBN 0 415 04684 X Mihajlov Ivan Karekin Nzhdeh v Makedonska tribuna g 31 br 1601 21 noemvri 1957 Mihaylov Ivan Garegin Nzhdeh Macedonian Tribune N 1601 21 November 1957 Kurt Mehner Germany Oberkommando der Wehrmacht Bundesarchiv Germany Militararchiv Arbeitskreis fur Wehrforschung Die Geheimen Tagesberichte der Deutschen Wehrmachtfuhrung im Zweiten Weltkrieg 1939 1945 1 Dezember 1943 29 Februar 1944 p 51 in German a b Sahakyan Vahe 2015 Between Host Countries and Homeland Institutions Politics and Identities in the Post Genocide Armenian Diaspora 1920s to 1980s Ph D dissertation University of Michigan hdl 2027 42 113641 Erisim tarihi 26 Ocak 2021 YouTube da Documentary about Garegin Nzhdeh 1h 06 min Krikorian Robert O 2011 Kars Ardahan and Soviet Armenian Irredentism 1945 1946 in Armenian Kars and Ani ed Costa Mesa CA Mazda Publishers pp 393 409 YouTube da A Documentary about Garegin Nzhdeh 1h07min Azatutyun 28 Mayis 2016 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Mayis 2016 Rusca Bvahan com 12 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ekim 2014 Karekin Njhdeh Monument in Kapan 25 Agustos 2000 18 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2013 Nzhdeh after his death 13 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2021 A1plus am NZHDEH WAS RE BURIED 12 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 27 April 2005 Menqhayenq com We Are Armenians About Project 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Menqhayenq com We Are Armenians Rating 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde