Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hayasa-Azzi veya Azzi-Hayasa (Hititçe: Ḫaiaša, Ermenice: Հայասա) Geç Tunç Çağınde Ermeni Yaylası'nda hüküm sürmüş iki krallıktan oluşan konfederasyondur. Konfederasyon, Güney Trabzon'da hüküm sürmüş Hayasa, ve Fırat ile Hayasa'nın arasında var olmuş Azzi krallıklarından meydana gelmektedir. Hayasa-Azzi konfederasyonu, MÖ 14. yüzyılda Hititler ile çatışmıştır. Bu çatışma, MÖ 1190 civarında Hatti'nin çöküşüne yol açmıştır.
III. Tudhaliya dönemi öncesi (MÖ 1500-1340'lar)
1920'lerde İsviçreli bilgin Emil Forrer tarafından deşifre edilen Hitit yazıtları, Van Gölü çevresindeki bir dağ ülkesinden bahsetmektedir. Bu ülkenin adı Hayasa ve/veya Azzi'dir. Bazı önde gelen otoriteler, Azzi'yi Işuwa'nın kuzeyinde konumlandırırken diğerleri Hayasa ve Azzi'nin aynı devlet olduğunu kabul ederler.
Hitit Kralı Telepinu ve III. Tudhaliya arasındaki dönem kabataslak kaydedilmiştir. Bu dönemde yazılmış kayıtlardan, Hititlerin başkentleri Hattuşaş'ı Tudhaliya'nın saltanatından önce terk ettiği ve başkentlerini Sapinuwa olarak belirledikleri anlaşılmaktadır. MÖ 14. yüzyılın başlarında Sapinuwa da yakılmıştır. III. Hattuşili'nin kayıtlarına göre, Azziler Samuha'yı hudut bölgesi haline getirmiştir. Kendilerini "büyük medeniyet" olarak kabul eden Hititlerin "Barbar" kabul edilen hangi devletlerle mücadele ettikleri kesin olarak bilinmemektedir.
III. Tudhaliya ve I. Suppiluliuma dönemi (MÖ 1360'lar-1320'ler)
Hattuşaş'ın Kaşka, Hayasa-Azzi ve diğer devletler tarafından saldırıya uğraması sonucunda III. Tudhaliya, Kızılırmak'ın yukarı mecrasında konumlanmış kült merkezi Samuha kentini Hitit hükümdar ve maiyetinin geçici başkenti yapmaya karar vermiştir. Bununla birlikte, Samuha kenti Azzi ülkesinden gelen birliklerce geçici olarak ele geçirilmiştir. Bu sırada Hatti krallığı o kadar kuşatılmıştı ki, komşu devletler Hattilerin yakın gelecekte çökmesini bekliyordu. Mısır firavunu III. Amenhotep, Arzawa kralı Tarhundaradu'ya şöyle yazmıştır: "Her şeyin bittiğini ve Hattuşaş ülkesinin felç olduğunu duydum." (EA 31, 26-27) Buna karşın, Tudhaliya birliklerini kısa sürede toparlamayı başarmıştır. Bu durum Hatti Krallığını işgal eden Kaşka ve Hayasa-Azzi devletlerini şaşırtmış olabilir. Tudhaliya, daha sonra general Şuppiluliuma'yı (daha sonra Hitit Kralı oldu) Hatti'nin kuzeydoğu sınırlarına Hayasa-Azzi birliklerini yenmesi için göndermiştir. Hayasalılar ilk başta Hitit komutanı ile savaşmak çekinmiştir. Hittitolog Trevor R. Bryce, Tudhaliya ve Suppiluliuma'nın Hayasa-Azzi'yi işgal ettiğini yazmaktadır. İşgalci birlikler daha sonra Hayasa-Azzi Kralı Karanni (veya Lanni) ile Kumaha şehrinin yakınlarında hesaplaşmıştır. Savaştan bahseden Deeds of Suppiluliuma isimli kitapta savaşın sonucunun ne olduğu yazmamaktadır. Bununla beraber Hititlerin Hayasa-Azzi'yi işgalinin başarıyla sonuçlandığı neredeyse kesindir. Suppiluliuma bölgeyi Hititlerin vasal devleti ilan ettiği anlaşmayı Hayasa-Azzi'lerin lideri Hakkana ile imzalamıştır.
Anlaşmaya göre, Hayasalıların elinde bulundurduğu tüm esirleri Hititlere geri gönderecek ve Suppiluliuma'nın "Hattilerin Ülkesi" olarak tanımladığı toprakları terk edeceklerdi. Kısıtlamalara rağmen, Hayasaların lideri Hakkani siyasi ve askeri konularda silik ve itaatkâr değildi. Esir tutulan binlerce Hitit mahkûmun serbest bırakılmasına karşılık, Hattilerin esir tuttuğu Hayasan mahkûmlarının iade edilmesini talep etmiştir.
Saltanatları sırasında, Boğazkale'deki çivi yazılarında Hayasa ve/veya Azzi devletlerini art arda yöneten üç kralın ismi geçmektedir. Bu krallar, Karanni, Mariya ve Hakkani (veya Hukkana) idi. Hakkani, bir Hitit prensesi ile evlenmiştir. Suppiluliuma kral olduğunda, Hakkani Suppiluliuma'nın kız kardeşiyle evlenmek istemiştir.
Hakkani ile imzalanan bir antlaşmada I. Suppiluliuma evlilikle alakalı hükümlülüklerden bahsetmektedir:
- Size evlenmeniz için verdiğim kız kardeşimin kız kardeşleri var; kız kardeşimle evlendiğinizde onlar sizin de kardeşiniz olacak. Hatti topraklarında bir yasa vardır. Kız kardeşlerinize, görümcelerinize ya da kuzenlerinize yanaşmayın; buna izin verilmiyor. Hatti Diyarı'nda böyle bir davranışta bulunan kişi yaşamaz; ölür. Ülkenizde kendi kız kardeşinizle, görümcenizle veya kuzeninizle evlenebilirsiniz; çünkü uygar değilsiniz. Hatti'de böyle bir eyleme izin verilemez.
II. Mursili (MÖ 1320'ler-1290'lar)
Hayasa-Azzi krallığı bir süre Hititlerin vasal devleti olarak kalmıştır. Suppiluliuma ve oğlu II. Arnuwanda'nın veba sonucu öldüğü düşünülmektedir. Murşili'nin saltanatının yedinci yılında, "Azzilerin efendisi" Anniya, Kaşkalar'ın Pihhuniya ile birleşmesinden yararlanmış ve sınır bölgesi Dankuwa'ya baskın düzenlemiştir. Baskında orada tutulan Hayasalıları ülkesine geri almıştır.
Cavaignac, Anniya'nın saltanatı boyunca birkaç bölgeyi yağmaladığını ve esirleri serbest bırakmayı reddettiğini yazmaktadır. Anniya'nın isyanına Hititler kısa sürede tepki göstermiştir. Hitit Kralı II. MurşiliPihhuniya'yı mağlup etmiş ve Hayasa-Azzi sınırlarına saldırarak esirlerin salınmasını talep etmiştir. Anniya, Murşili'nin talebini reddedince, Murşili Hayasa sınırlarındaki Ura Kalesi'ne saldırmıştır. Sonraki baharda, Murşili birlikleriyle Fırat'ı geçmiş ve ordusunu İngalova'da yeniden düzenlemiştir. Bu bölge, yaklaşık 1000 yıl sonra Ermeni Arsak Krallığı'nın mezar yeri olacaktı. Ele geçirilen kalelerden biri Van Gölü'nün batı tarafında yer almaktadır.
Murşili'nin saltanatının 7 ve muhtemelen 8. yılında, Hayasa-Azzi'ye düzenlediği saldırılara rağmen, Anniya halen esirleri salıp salmamak konusunda kararsızdı. Anniya 2 yıl sonra bile esirleri iade etmeyi reddetmiştir. Murşili saltanatının 9. yılında, Anniya bir kez daha Hattiler'in Kuzeydoğu sınırındaki kuzey bölgesini işgal etmiştir. Istitina topraklarını yok eden Anniya, Kannuwara şehrini kuşatma altına alarak büyük bir karşı saldırı başlatmıştır. Buna ek olarak II. Murşili, Hititlerin Suriye'deki topraklarını kontrol eden kardeşi Sarri-Kusuh'un aynı yıl içinde ölmesiyle zor bir döneme girmiştir. Bu durumu fırsat bilen Nuhašše halkı, Hitit yönetimine karşı bir isyan başlatmıştır. II. Murşili, general Kurunta'yı Suriye isyanını bastırması için Suriye'ye, general Nuwanza'yı (veya Nuvanza') ise Hayasa-Azzi birliklerini Hattilerin kuzey bölgesinden sınır dışı etmesi için göndermiştir. Bazı kahinlere danışan II. Murşili, Nuwanza'ya Yukarı Hatti bölgesini Hayasa birliklerinden alması için seçmiştir. Nuwanza, Hayasa-Azzi'li işgalcileri mağlup etmiştir. O tarihten sonra, Yukarı Hatti bölgesi kral tarafından atanan yerel valilerce yönetilmiştir. II. Murşili Hayasa-Azzi'yi saltanatının onuncu yılında fethetti. Bununla beraber Hayasa-Azzi'liler bir yıl sonrasına kadar resmi olarak fethedildiklerini kabul etmediler.
Hayasa'nın düşüşü
Murşili, Hayasa-Azzi'yi bir kez daha Hititlerin vasal devleti haline getirmiştir. Anniya'nın yenilmesinden sonra yazılmış Hitit (veya Asur) kayıtlarında Hayasa-Azziler birleşik bir ulus olarak geçmemektedir. Hayasa'ların askerî gücü, II. Murşili'nin Hayasa-Azzi seferiyle neredeyse sıfırlanmıştır.
Hayasa ve Ermeniler
Hayasa isminin Ermenilerin kendi dillerindeki adı Hayk veya Hay ile olan benzerliği ve Ermenistan'ın Ermenice adının Hayastan olması, Hayasa-Azzi konfederasyonunun günümüz Ermenilerinin genetiğini şekillendirmiş olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca konfederasyonda Ermenice konuşulmuş olabileceği de isim benzerliğinden dolayı ihtimaller arasındadır. Bir teori, Hay'ın Proto Hint-Avrupa dilinde "metal" anlamına gelen * h₂éyos (veya muhtemelen * áyos), kelimesinden türediğini öne sürmektedir. Bu teoriye göre, bölgede geliştirilen madencilik tekniklerine atıfta bulunan Hayasa adı, "metal toprağı" anlamına gelmektedir.Hayastan terimi, eski Mezopotamya tanrısı Haya (ha-ià) ve Enki ile ilişkilendirilen başka bir tanrı olan Ebla ile de bağlantılı olabilir. 1962'de yazılmış Büyük Sovyet Ansiklopedisi, Ermenilerin MÖ 12. yüzyılda Hayasa'nın Şupria'ya göç edişinden bahsetmektedir. Bu durum, iki isim arasında benzerliğin rastlantısal olma olasılığı nedeniyle itirazlara açıktır.
Hayasa-Azzi'nin kapsadığı alan, sonraki dönemde Küçük Ermenistan olarak bilinecek bölgenin yanı sıra Antik Ermenistan'ın batı ve güneybatı bölgelerinden oluşmakta idi. Aramadz, Anahit, Mher, Nane ve Barsamin gibi Hristiyanlık öncesi Ermeni tanrıların ana tapınakları Hayasa'da bulunmaktaydı. MÖ 1. biyıla tarihlenen Arsak hanedanının kraliyet mezarları bu bölgede yer almaktadır.
Bununla birlikte, bazı akademisyenler Ermenilerin Hayasa bölgesine özgü olduklarına, diğer akademisyenler ise kuzey veya doğu bölgelerinden (modern Güney Gürcistan veya kuzey Ermenistan) Hayasa bölgesine taşındıklarına inanmaktadır. Tarihçiler arasında küçük bir grup, Friglerin Hititleri istilasıyla beraber, varsayımsal olarak Ermeni-Frigler olarak adlandırılan topluluğun Hayasa-Azzi'ye yerleştiğini ve Urartu'nun batı bölgelerine yayılmış yerel halkla kaynaştığını iddia etmektedir. Ermeni-Frig bağlantısına dair neredeyse hiçbir kanıt yoktur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Trevor R. Bryce, The Kingdom of the Hittites, Oxford University Press. 1998, p. 160. It should be stressed that Bryce's Tudhaliya III is equivalent to Wikipedia's . There is some disagreement among Hittitologists over the precise number of kings named Tudhaliya.
- ^ Bryce, p. 160
- ^ , The Amarna Letters, Johns Hopkins University Press, 1992, p. 101
- ^ Bryce, pp. 160-162
- ^ Bryce, p. 163
- ^ a b Bryce, p. 219
- ^ AM 86-7
- ^ AM 110-11
- ^ Bryce, p. 220
- ^ Bryce, p. 221
- ^ AM 130-3
- ^ Bryce, p.223
- ^ Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. Leiden: Brill. 2010. ss. 382-385.
- ^ . 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012.
- ^ Anne Elizabeth Redgate, The Armenians, Wiley-Blackwell, 2000 , p. 24.
- ^ The Problem Of Identification Of The Proto-Armenians: A Critical Review. Society For Armenian Studies. 1 Ocak 2007. s. 46. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2018.
- ^ Vahan Kurkjian A History of Armenia AGBU. (1958) pp. 35
- ^ Hamp (Ağustos 2013). (PDF). Sino-Platonic Papers. 239: 8, 10, 13. 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ Petrosyan (2007). "Towards the Origins of the Armenian People: The Problem of Identification of the Proto-Armenians: A Critical Review (in English)". Journal for the Society of Armenian Studies. 16: 49-54. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Haziran 2019.
- ^ The Kingdom of Armenia, A History by Mack Chahin, 1987 (revised 2001), p.180-182.
- Vyacheslav V. Ivanov ve Thomas Gamkrelidze, "Hint-Avrupa Dillerinin Erken Tarihi", Scientific American; hac. 262, N. 3, 110-116, Mart 1990.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hayasa Azzi veya Azzi Hayasa Hititce Ḫaiasa Ermenice Հայասա Gec Tunc Caginde Ermeni Yaylasi nda hukum surmus iki kralliktan olusan konfederasyondur Konfederasyon Guney Trabzon da hukum surmus Hayasa ve Firat ile Hayasa nin arasinda var olmus Azzi kralliklarindan meydana gelmektedir Hayasa Azzi konfederasyonu MO 14 yuzyilda Hititler ile catismistir Bu catisma MO 1190 civarinda Hatti nin cokusune yol acmistir III Tudhaliya donemi oncesi MO 1500 1340 lar Hayasa Azzi nin konumu 1920 lerde Isvicreli bilgin Emil Forrer tarafindan desifre edilen Hitit yazitlari Van Golu cevresindeki bir dag ulkesinden bahsetmektedir Bu ulkenin adi Hayasa ve veya Azzi dir Bazi onde gelen otoriteler Azzi yi Isuwa nin kuzeyinde konumlandirirken digerleri Hayasa ve Azzi nin ayni devlet oldugunu kabul ederler Hitit Krali Telepinu ve III Tudhaliya arasindaki donem kabataslak kaydedilmistir Bu donemde yazilmis kayitlardan Hititlerin baskentleri Hattusas i Tudhaliya nin saltanatindan once terk ettigi ve baskentlerini Sapinuwa olarak belirledikleri anlasilmaktadir MO 14 yuzyilin baslarinda Sapinuwa da yakilmistir III Hattusili nin kayitlarina gore Azziler Samuha yi hudut bolgesi haline getirmistir Kendilerini buyuk medeniyet olarak kabul eden Hititlerin Barbar kabul edilen hangi devletlerle mucadele ettikleri kesin olarak bilinmemektedir III Tudhaliya ve I Suppiluliuma donemi MO 1360 lar 1320 ler Hattusas in Kaska Hayasa Azzi ve diger devletler tarafindan saldiriya ugramasi sonucunda III Tudhaliya Kizilirmak in yukari mecrasinda konumlanmis kult merkezi Samuha kentini Hitit hukumdar ve maiyetinin gecici baskenti yapmaya karar vermistir Bununla birlikte Samuha kenti Azzi ulkesinden gelen birliklerce gecici olarak ele gecirilmistir Bu sirada Hatti kralligi o kadar kusatilmisti ki komsu devletler Hattilerin yakin gelecekte cokmesini bekliyordu Misir firavunu III Amenhotep Arzawa krali Tarhundaradu ya soyle yazmistir Her seyin bittigini ve Hattusas ulkesinin felc oldugunu duydum EA 31 26 27 Buna karsin Tudhaliya birliklerini kisa surede toparlamayi basarmistir Bu durum Hatti Kralligini isgal eden Kaska ve Hayasa Azzi devletlerini sasirtmis olabilir Tudhaliya daha sonra general Suppiluliuma yi daha sonra Hitit Krali oldu Hatti nin kuzeydogu sinirlarina Hayasa Azzi birliklerini yenmesi icin gondermistir Hayasalilar ilk basta Hitit komutani ile savasmak cekinmistir Hittitolog Trevor R Bryce Tudhaliya ve Suppiluliuma nin Hayasa Azzi yi isgal ettigini yazmaktadir Isgalci birlikler daha sonra Hayasa Azzi Krali Karanni veya Lanni ile Kumaha sehrinin yakinlarinda hesaplasmistir Savastan bahseden Deeds of Suppiluliuma isimli kitapta savasin sonucunun ne oldugu yazmamaktadir Bununla beraber Hititlerin Hayasa Azzi yi isgalinin basariyla sonuclandigi neredeyse kesindir Suppiluliuma bolgeyi Hititlerin vasal devleti ilan ettigi anlasmayi Hayasa Azzi lerin lideri Hakkana ile imzalamistir Anlasmaya gore Hayasalilarin elinde bulundurdugu tum esirleri Hititlere geri gonderecek ve Suppiluliuma nin Hattilerin Ulkesi olarak tanimladigi topraklari terk edeceklerdi Kisitlamalara ragmen Hayasalarin lideri Hakkani siyasi ve askeri konularda silik ve itaatkar degildi Esir tutulan binlerce Hitit mahkumun serbest birakilmasina karsilik Hattilerin esir tuttugu Hayasan mahkumlarinin iade edilmesini talep etmistir Saltanatlari sirasinda Bogazkale deki civi yazilarinda Hayasa ve veya Azzi devletlerini art arda yoneten uc kralin ismi gecmektedir Bu krallar Karanni Mariya ve Hakkani veya Hukkana idi Hakkani bir Hitit prensesi ile evlenmistir Suppiluliuma kral oldugunda Hakkani Suppiluliuma nin kiz kardesiyle evlenmek istemistir Hakkani ile imzalanan bir antlasmada I Suppiluliuma evlilikle alakali hukumluluklerden bahsetmektedir Size evlenmeniz icin verdigim kiz kardesimin kiz kardesleri var kiz kardesimle evlendiginizde onlar sizin de kardesiniz olacak Hatti topraklarinda bir yasa vardir Kiz kardeslerinize gorumcelerinize ya da kuzenlerinize yanasmayin buna izin verilmiyor Hatti Diyari nda boyle bir davranista bulunan kisi yasamaz olur Ulkenizde kendi kiz kardesinizle gorumcenizle veya kuzeninizle evlenebilirsiniz cunku uygar degilsiniz Hatti de boyle bir eyleme izin verilemez II Mursili MO 1320 ler 1290 lar Hayasa Azzi kralligi bir sure Hititlerin vasal devleti olarak kalmistir Suppiluliuma ve oglu II Arnuwanda nin veba sonucu oldugu dusunulmektedir Mursili nin saltanatinin yedinci yilinda Azzilerin efendisi Anniya Kaskalar in Pihhuniya ile birlesmesinden yararlanmis ve sinir bolgesi Dankuwa ya baskin duzenlemistir Baskinda orada tutulan Hayasalilari ulkesine geri almistir Cavaignac Anniya nin saltanati boyunca birkac bolgeyi yagmaladigini ve esirleri serbest birakmayi reddettigini yazmaktadir Anniya nin isyanina Hititler kisa surede tepki gostermistir Hitit Krali II MursiliPihhuniya yi maglup etmis ve Hayasa Azzi sinirlarina saldirarak esirlerin salinmasini talep etmistir Anniya Mursili nin talebini reddedince Mursili Hayasa sinirlarindaki Ura Kalesi ne saldirmistir Sonraki baharda Mursili birlikleriyle Firat i gecmis ve ordusunu Ingalova da yeniden duzenlemistir Bu bolge yaklasik 1000 yil sonra Ermeni Arsak Kralligi nin mezar yeri olacakti Ele gecirilen kalelerden biri Van Golu nun bati tarafinda yer almaktadir Mursili nin saltanatinin 7 ve muhtemelen 8 yilinda Hayasa Azzi ye duzenledigi saldirilara ragmen Anniya halen esirleri salip salmamak konusunda kararsizdi Anniya 2 yil sonra bile esirleri iade etmeyi reddetmistir Mursili saltanatinin 9 yilinda Anniya bir kez daha Hattiler in Kuzeydogu sinirindaki kuzey bolgesini isgal etmistir Istitina topraklarini yok eden Anniya Kannuwara sehrini kusatma altina alarak buyuk bir karsi saldiri baslatmistir Buna ek olarak II Mursili Hititlerin Suriye deki topraklarini kontrol eden kardesi Sarri Kusuh un ayni yil icinde olmesiyle zor bir doneme girmistir Bu durumu firsat bilen Nuhasse halki Hitit yonetimine karsi bir isyan baslatmistir II Mursili general Kurunta yi Suriye isyanini bastirmasi icin Suriye ye general Nuwanza yi veya Nuvanza ise Hayasa Azzi birliklerini Hattilerin kuzey bolgesinden sinir disi etmesi icin gondermistir Bazi kahinlere danisan II Mursili Nuwanza ya Yukari Hatti bolgesini Hayasa birliklerinden almasi icin secmistir Nuwanza Hayasa Azzi li isgalcileri maglup etmistir O tarihten sonra Yukari Hatti bolgesi kral tarafindan atanan yerel valilerce yonetilmistir II Mursili Hayasa Azzi yi saltanatinin onuncu yilinda fethetti Bununla beraber Hayasa Azzi liler bir yil sonrasina kadar resmi olarak fethedildiklerini kabul etmediler Hayasa nin dususuMursili Hayasa Azzi yi bir kez daha Hititlerin vasal devleti haline getirmistir Anniya nin yenilmesinden sonra yazilmis Hitit veya Asur kayitlarinda Hayasa Azziler birlesik bir ulus olarak gecmemektedir Hayasa larin askeri gucu II Mursili nin Hayasa Azzi seferiyle neredeyse sifirlanmistir Hayasa ve ErmenilerHayasa isminin Ermenilerin kendi dillerindeki adi Hayk veya Hay ile olan benzerligi ve Ermenistan in Ermenice adinin Hayastan olmasi Hayasa Azzi konfederasyonunun gunumuz Ermenilerinin genetigini sekillendirmis olabilecegini dusundurmektedir Ayrica konfederasyonda Ermenice konusulmus olabilecegi de isim benzerliginden dolayi ihtimaller arasindadir Bir teori Hay in Proto Hint Avrupa dilinde metal anlamina gelen h eyos veya muhtemelen ayos kelimesinden turedigini one surmektedir Bu teoriye gore bolgede gelistirilen madencilik tekniklerine atifta bulunan Hayasa adi metal topragi anlamina gelmektedir Hayastan terimi eski Mezopotamya tanrisi Haya ha ia ve Enki ile iliskilendirilen baska bir tanri olan Ebla ile de baglantili olabilir 1962 de yazilmis Buyuk Sovyet Ansiklopedisi Ermenilerin MO 12 yuzyilda Hayasa nin Supria ya goc edisinden bahsetmektedir Bu durum iki isim arasinda benzerligin rastlantisal olma olasiligi nedeniyle itirazlara aciktir Hayasa Azzi nin kapsadigi alan sonraki donemde Kucuk Ermenistan olarak bilinecek bolgenin yani sira Antik Ermenistan in bati ve guneybati bolgelerinden olusmakta idi Aramadz Anahit Mher Nane ve Barsamin gibi Hristiyanlik oncesi Ermeni tanrilarin ana tapinaklari Hayasa da bulunmaktaydi MO 1 biyila tarihlenen Arsak hanedaninin kraliyet mezarlari bu bolgede yer almaktadir Bununla birlikte bazi akademisyenler Ermenilerin Hayasa bolgesine ozgu olduklarina diger akademisyenler ise kuzey veya dogu bolgelerinden modern Guney Gurcistan veya kuzey Ermenistan Hayasa bolgesine tasindiklarina inanmaktadir Tarihciler arasinda kucuk bir grup Friglerin Hititleri istilasiyla beraber varsayimsal olarak Ermeni Frigler olarak adlandirilan toplulugun Hayasa Azzi ye yerlestigini ve Urartu nun bati bolgelerine yayilmis yerel halkla kaynastigini iddia etmektedir Ermeni Frig baglantisina dair neredeyse hicbir kanit yoktur Ayrica bakinizHurriler Frigyalilar Hititler Hint Avrupa dilleriKaynakca Trevor R Bryce The Kingdom of the Hittites Oxford University Press 1998 p 160 It should be stressed that Bryce s Tudhaliya III is equivalent to Wikipedia s There is some disagreement among Hittitologists over the precise number of kings named Tudhaliya Bryce p 160 The Amarna Letters Johns Hopkins University Press 1992 p 101 Bryce pp 160 162 Bryce p 163 a b Bryce p 219 AM 86 7 AM 110 11 Bryce p 220 Bryce p 221 AM 130 3 Bryce p 223 Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon Leiden Brill 2010 ss 382 385 28 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2012 Anne Elizabeth Redgate The Armenians Wiley Blackwell 2000 978 0 631 22037 4 p 24 The Problem Of Identification Of The Proto Armenians A Critical Review Society For Armenian Studies 1 Ocak 2007 s 46 4 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Kasim 2018 Vahan Kurkjian A History of Armenia AGBU 1958 pp 35 Hamp Agustos 2013 PDF Sino Platonic Papers 239 8 10 13 2 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2014 Petrosyan 2007 Towards the Origins of the Armenian People The Problem of Identification of the Proto Armenians A Critical Review in English Journal for the Society of Armenian Studies 16 49 54 6 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Haziran 2019 The Kingdom of Armenia A History by Mack Chahin 1987 revised 2001 p 180 182 0 7007 1452 9 Vyacheslav V Ivanov ve Thomas Gamkrelidze Hint Avrupa Dillerinin Erken Tarihi Scientific American hac 262 N 3 110 116 Mart 1990