Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Telipinu, Eski Krallık döneminin sonunda hüküm sürmüş (MÖ 1525-1520) bir Hitit kralıdır. Kendi adıyla anılan Hitit Veraset Yasası'nı oluşturan Telepinu Fermanı'yla tanınmıştır.
| Telipinu | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 1525-1500 |
| Önce gelen | I. Huzziya |
| Sonra gelen | Alluvamna (veya Tahurvaili) |
| Eş(ler)i | İstapariya |
| Çocuk(lar)ı | Ammuna, Harapseki |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Hükümdarlığı
Telipinu hakkındaki bilgiler Hattuşa arşivlerinde bulunan belgelere dayanmaktadır. Bunların arasında en önemlileri Telipinu Fermanı ve Kizzuvatna kralı ile yapılan antlaşmadır.
Telipinu öncesindeki dönemde Hitit tahtı üst üste kanlı olaylara sahne olmuş ve krallık cinayetlerle el degiştirmiştir. Telipinu'nun da tahta çıkışı benzer bir şekilde olmuştur. I. Huzziya'nın kızkardeşi ile evli olan Telipinu, I. Huzziya'nın kendisini öldürtmeye çalıştığını duyunca onu tahttan indirmiş ve kendisi kral olmuştur. Telipinu'nun ağzından anlatılan belgeye göre Huzziya beş kardeşi ile birlikte sürgüne gönderilmiştir. Ancak bir zaman sonra Huzziya ve beş kardeşi, kendi ifadesiyle Telipinu'nun bilgisi olmadan, Tahurvaili ve Taruhsu'nun da dahil olduğu bir grup tarafından öldürülmüştür.
Telipinu tahta çıktıktan sonra hem süregelen taht kavgalarına bir son verebilmek hem de kendini güvene alabilmek amacıyla Telipinu Fermanı olarak bilinen veraset yasasını ilan etmiştir:
| “ | “Sadece birinci dereceden prens kral olsun. Eğer birinci dereceden bir prens yoksa ikinci dereceden bir oğul kral olsun. Eğer hiç varis prens yoksa, birinci dereceden bir prensesle evlenen kişi kral olsun.” (Telipinu Fermanı §28) | „ |
Fermanın devamında Telipinu Panku'ya da çağrı yaparak bu tür suçların işleyenleri cezalandırmalarını, kraliyet ailesinde kan dökülmesini engellemelerini ister.
Telipinu devlet otoritesini de tekrar oturtarak daha önceden kaybedilen toprakların bir kısmını Hitit hakimiyetine almıştır. Doğuda Hassuva, Zizzilippa ve Lavazantiya bölgelerine seferler yapmıştır. Gene Telipinu Fermanı'ndan bu dönemde Samuha, Marista, Hurma, Sugziya, Puruşanda şehirleri ve Hulaya nehri bölgesinin Hitit hakimiyetinde olduğu anlaşılmaktadır.
Adana bölgesindeki Kizzuvatna ülkesi ise artık Hititler'den bağımsız durumdadır. Hitit tarihinde bilinen en eski antlaşma Telipinu'nun Kizzuvatna kralı İşputahsu ile yaptığı antlaşmadır. Oldukça hasarlı bir belge olmasına rağmen Kizzuvatna kralının "Büyük Kral" unvanını kullanıyor olması Hitit devleti ile eşit statüde olduğunun bir göstergesidir.
Anadolu'nun bilinen en eski hukuk kanunları olan belgelerinin de Telipinu döneminde yazıldığı düşünülmektedir.
Telipinu'nun eşi kraliçe İstapariya ve daha sonra da taht vârisi olan oğlu Ammuna muhtemelen gene bir suikast sonucu ölmüşlerdir. Telipinu öldüğünde kızı 'nin kocası Alluvamna tahta çıkmıştır. Telipinu'nun ardından Hitit tarihi karanlık bir döneme girmiştir. Kimi tarihçilerin Orta Krallık diye ayırdıkları, I. Tuthaliya'nın tahta çıkışına kadar devam eden bu dönem hakkındaki bilgiler çok kısıtlıdır.
Notlar
- ^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, s. xv.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ Telipinu dönemine ilişkin belgelerin bir listesi için: Klengel, s. 77-8.
- ^ Bu dokümanın ingilizce tercümesi için: Telipinu Fermanı 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Kimi tarihçilere göre, Telipinu, I. Huzziya'dan önce kral olan Ammuna'nın oğludur ve Huzziya kendi hükümdarlığını güven altına almak için Telipinu'yu öldürmeye çalışmıştır; Bryce, s. 103.
- ^ Burada birinci dereceden prens derken kraliçeden doğan bir çocuk, ikinci derecede ise diğer eş veya cariyelerden doğanlar kastedilmektedir.
- ^ Telipinu Fermanı §30. Ancak burada bahsedilen Panku'nun ne derecede etkin bir kurum olduğu tartışmalıdır; Bryce, s. 109-11, ve Beckman, G. (1982) "The Hittite Assembly", JAOS 102, s. 435-42.
- ^ Hoffner, Jr. H. (1995) The Laws of the Hittite Leiden.
- ^ Telipinu Fermani §27
- ^ Bu konudaki bilgiler kesin değildir. Bazı tarihçilere göre Alluvamna tahta çıkamadan Tahurvaili tarafından sürülmüş, ancak Tahurvaili'nin hükümdarlığı sonunda tahta çıkabilmiştir; Bryce, s.112.
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- (İngilizce) Telipinu'nun hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Telipinu Eski Krallik doneminin sonunda hukum surmus MO 1525 1520 bir Hitit kralidir Kendi adiyla anilan Hitit Veraset Yasasi ni olusturan Telepinu Fermani yla taninmistir TelipinuHitit KraliHukum suresiMO 1525 1500Once gelenI HuzziyaSonra gelenAlluvamna veya Tahurvaili Es ler iIstapariyaCocuk lar iAmmuna HarapsekiHitit krallari listesiHititler Donemler MO 23 yuzyil MO 12 yuzyil Orta kronoloji Hatti Krallari Beylikler Donemi PambaPithanaPiyustiAnittaEski Krallik MO 17 yuzyil MO 16 yuzyilLabarnaI HattusiliI MursiliI Hantili I Zidanta Ammuna I Huzziya TelepinuOrta Krallik MO 15 yuzyilAlluvamnaTahurvailiII HantiliII ZidantaII HuzziyaI MuvatalliYeni Buyuk Krallik Donemi MO 14 yuzyil MO 12 yuzyilI TuthaliyaI ArnuvandaII Hattusili II TuthaliyaGenc Tuthaliya I SuppiluliumaII ArnuvandaII MursiliII MuvatalliIII MursiliIII HattusiliIV TuthaliyaKurunta III ArnuvandaII SuppiluliumaHukumdarligiTelipinu hakkindaki bilgiler Hattusa arsivlerinde bulunan belgelere dayanmaktadir Bunlarin arasinda en onemlileri Telipinu Fermani ve Kizzuvatna krali ile yapilan antlasmadir Telipinu oncesindeki donemde Hitit tahti ust uste kanli olaylara sahne olmus ve krallik cinayetlerle el degistirmistir Telipinu nun da tahta cikisi benzer bir sekilde olmustur I Huzziya nin kizkardesi ile evli olan Telipinu I Huzziya nin kendisini oldurtmeye calistigini duyunca onu tahttan indirmis ve kendisi kral olmustur Telipinu nun agzindan anlatilan belgeye gore Huzziya bes kardesi ile birlikte surgune gonderilmistir Ancak bir zaman sonra Huzziya ve bes kardesi kendi ifadesiyle Telipinu nun bilgisi olmadan Tahurvaili ve Taruhsu nun da dahil oldugu bir grup tarafindan oldurulmustur Telipinu tahta ciktiktan sonra hem suregelen taht kavgalarina bir son verebilmek hem de kendini guvene alabilmek amaciyla Telipinu Fermani olarak bilinen veraset yasasini ilan etmistir Sadece birinci dereceden prens kral olsun Eger birinci dereceden bir prens yoksa ikinci dereceden bir ogul kral olsun Eger hic varis prens yoksa birinci dereceden bir prensesle evlenen kisi kral olsun Telipinu Fermani 28 Fermanin devaminda Telipinu Panku ya da cagri yaparak bu tur suclarin isleyenleri cezalandirmalarini kraliyet ailesinde kan dokulmesini engellemelerini ister Telipinu devlet otoritesini de tekrar oturtarak daha onceden kaybedilen topraklarin bir kismini Hitit hakimiyetine almistir Doguda Hassuva Zizzilippa ve Lavazantiya bolgelerine seferler yapmistir Gene Telipinu Fermani ndan bu donemde Samuha Marista Hurma Sugziya Purusanda sehirleri ve Hulaya nehri bolgesinin Hitit hakimiyetinde oldugu anlasilmaktadir Adana bolgesindeki Kizzuvatna ulkesi ise artik Hititler den bagimsiz durumdadir Hitit tarihinde bilinen en eski antlasma Telipinu nun Kizzuvatna krali Isputahsu ile yaptigi antlasmadir Oldukca hasarli bir belge olmasina ragmen Kizzuvatna kralinin Buyuk Kral unvanini kullaniyor olmasi Hitit devleti ile esit statude oldugunun bir gostergesidir Anadolu nun bilinen en eski hukuk kanunlari olan belgelerinin de Telipinu doneminde yazildigi dusunulmektedir Telipinu nun esi kralice Istapariya ve daha sonra da taht varisi olan oglu Ammuna muhtemelen gene bir suikast sonucu olmuslerdir Telipinu oldugunde kizi nin kocasi Alluvamna tahta cikmistir Telipinu nun ardindan Hitit tarihi karanlik bir doneme girmistir Kimi tarihcilerin Orta Krallik diye ayirdiklari I Tuthaliya nin tahta cikisina kadar devam eden bu donem hakkindaki bilgiler cok kisitlidir Notlar Bu tarihler takribidir ve orta kronolojiye dayanmaktadir Ingilizce Bryce s xv Hitit krallarinin uzun orta ve kisa kronolojiye gore karsilastirmali bir listesi icin Alpaslan M 2009 Hititolojiye Giris s 155 Telipinu donemine iliskin belgelerin bir listesi icin Klengel s 77 8 Bu dokumanin ingilizce tercumesi icin Telipinu Fermani 16 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kimi tarihcilere gore Telipinu I Huzziya dan once kral olan Ammuna nin ogludur ve Huzziya kendi hukumdarligini guven altina almak icin Telipinu yu oldurmeye calismistir Bryce s 103 Burada birinci dereceden prens derken kraliceden dogan bir cocuk ikinci derecede ise diger es veya cariyelerden doganlar kastedilmektedir Telipinu Fermani 30 Ancak burada bahsedilen Panku nun ne derecede etkin bir kurum oldugu tartismalidir Bryce s 109 11 ve Beckman G 1982 The Hittite Assembly JAOS 102 s 435 42 Hoffner Jr H 1995 The Laws of the Hittite Leiden Telipinu Fermani 27 Bu konudaki bilgiler kesin degildir Bazi tarihcilere gore Alluvamna tahta cikamadan Tahurvaili tarafindan surulmus ancak Tahurvaili nin hukumdarligi sonunda tahta cikabilmistir Bryce s 112 KaynakcaBrandau B amp Schickert H 2003 Hititler Ankara Arkadas Yayinlari Ingilizce Bryce T 2005 Kingdom of the Hittites 2nd Edition Oxford Oxford University Press Almanca Klengel H 1999 Geschichte des hethitischen Reichs Leiden Brill Ayrica bakinizHitit krallari listesi Hitit ImparatorluguDis baglantilar Ingilizce Telipinu nun hukumdarligi10 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde