Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müslümanların Maveraünnehir'i fethi ya da Arapların Maveraünnehir'i fethi, günümüzde Özbekistan'ı, Tacikistan'ı, Kazakistan'ı ve Kırgızistan'ı kapsayan Orta Asya'nın tümünün ya da bazı bölgelerinin 7. ve 8. yüzyıllarda On İki İmamların dördüncüsü olan İmam Zeynel Abidin ve taraftarları olan Müslümanlar tarafından fethedilmesidir.
| Müslümanların Maveraünnehir'i fethi | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 8. yüzyılda Maveraünnehir ve Horasan | ||||||||
| ||||||||
| Taraflar | ||||||||
 Emevî Halifeliği Abbasi Halifeliği (Emevî Halifeliği'nden sonraki dönemde) |
Soğdlu asîler Maveraünnehir'deki müttefikler | Tang Hanedanlığı (Yalnızca Tibet İmparatorluğu ile olan savaşta) | ||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||
| Kuteybe bin Müslim (ölü) |  Tonyukuk İnel Kağan Kül Tigin Bilge Şad Suluk Çor Köl Çor  Divaştiç (ölü) (ölü) | |||||||
Müslümanlar İle Türkler Arasındaki Savaşlar
İran'ın Müslümanlar tarafından fethedilmesinin ardından Müslümanlar Maveraünnehir'deki şehir devletleri ile komşu olmaya başladılar. Maveraünnehir, Türkistan olarak adlandırılan bölgenin içinde yer almasına karşın buradaki şehir devletlerinde yalnızca yönetici kesim Türk idi. Yerli halk ise Soğdlular, Toharlılar gibi çeşitli İranî halklardan oluşmaktaydı. Sasani İmparatorluğu'nun Müslümanlar tarafından yıkılmasından sonra, Suluk Çor komutasındaki Türgiş ve komutasındaki Hazar orduları İpek Yolu ticaretini denetim altında tutan ve ekonomik açıdan büyük önemi olan Maveraünnehir'in şehir devletlerini ele geçirmek için Müslüman komşularıyla savaşmaya başladılar.
Emevî-Türgiş Savaşları
Maveraünnehir'in bazı bölgeleri Arap komutan Kuteybe bin Müslim tarafından 706 ile 715 yılları arasında fethedilmişti ancak yine de Müslümanlar, bu bölgeleri tam anlamıyla ele geçirememişlerdi. Türgiş kağanı Suluk Çor'un amacı bütün Maveraünnehir'i Müslüman işgalcilerden temizlemekti. Suluk Çor, Türgişler'in batısında yer alan Hazarlar'ın Müslümanlar'a karşı yaptığı saldırılarla eşzamanlı olarak Müslümanlar'a saldırdı. Köl Çor tarafından komuta edilen Türgiş ordusu, 721 yılında Halifelik ordusu komutanı 'i Semerkant yakınlarında yenilgiye uğrattı. Bu yenilgi üzerine görevinden alınan Sa'id ibn Abdülaziz'in yerine gelen , Hucend'de Türkler'i ve Soğdlu sığınmacıları katletti. Bu durum Türgiş Kağanlığı'na doğru yoğun bir sığınmacı akınına neden oldu. 724 yılında Emevî Halifesi Hişam bin Abdülmelik, 'i, Türkler'i kesin olarak yenilgiye uğratması emriyle birlikte Horasan'a vali olarak atadı ancak İslam ordusu Suluk Çor'un komutasındaki Türgiş ordusunun sert direnişiyle karşılaştı. Araplar'ın Yawm al-'atash (Türkçesi Susuzluk Günü) olarak andıkları bu günde yalnızca bir avuç Müslüman, Semerkant'a ulaşmayı başardı.
Daha sonra Emevî halifesi Hişam bin Abdülmelik'in Semerkant'a atadığı diğer valiler de Suluk Çor komutasındaki Türgiş ordusu karşısısında bir dizi yenilgiler aldılar. 728 yılında Buhara'yı, 729'da Kemerce'yi ele geçiren Suluk Çor daha sonra Dar Geçit Muharebesi'nde İslam ordusu karşısında bir zafer daha kazandı.Türgiş Kağanlığı, Soğdiana ile Fergana Vadisi'ni denetim altına alarak en parlak dönemini yaşadı. 732 yılında Müslümanlar, Semerkant üzerindeki Emevî hakimiyetini pekiştirmek adına iki büyük askerî harekât gerçekleştirdiler. Bunun üzerine Suluk Çor, Semerkant üzerindeki emelllerinden vazgeçti ve kuzeye doğru çekilerek Buhara'dan ayrıldı. 734 yılında , Emevî hakimiyetine karşı ayaklandı ve Belh ve Merv'i ele geçirdi ancak daha sonra yenildi ve üç yıl sonra da Türgişler'e sığındı. 737 kışında Suluk Çor, müttefikleri , (Türk-Soğdlu önder) ve 'dan, Taşkent'ten ve 'dan topladığı adamlarla Emevî Halifeliği'ne karşı son genel saldırıyı başlattı ve Cüzcan'a girdi ancak bir yıl sonra Emevî valisi tarafından 'nda yenilgiye uğratıldı. Sonraki yıl Suluk Çor, Çin entrikaları yüzünden komutanlarından biri tarafından öldürüldü. 739 yılında da bu komutan Çinliler tarafından öldürüldü ve Maveraünnehir'e Çin etkisi geri geldi.
Emevî-Göktürk Savaşları
Emevi Halifeliği, Maveraünnehir'e ilk geldiğinden beri Soğdlar ile küçük çatışmalara giriyordu. 700'lü yıllarda bu çatışmalar büyümeye başlamış ve artık bir fetih hareketine dönüşmüştü. Ancak Türkler tarafından idare edilen Soğd krallıkları, buralara ulaşan Arap saldırılarına karşı koymayı başarmıştı.Tonyukuk, İnel ve Bilge tarafından yönetilen Göktürk orduları, 701 yılında Seyhun kıyılarına vardı. Nehri geçen Göktürk ordusu, Kızılkum çölüne girdi. İnel burada kalırken, Tonyukuk daha güneye ilerleyerek Soğd halkını itaat altına aldı. Ek-Tag'ı geçen Göktürk ordusu, 701 yılında Semerkant'a ulaştı. Bununla beraber 701 yılında Göktürk ordusu, daha da güneye ilerleyerek Emevîlerin Horasan valisi 'yı Rutbil yakınlarında yenilgiye uğrattılar. Bundan sonra Göktürk ordusu muzaffer bir şekilde Türk yurduna geri döndü.
705 yılında Kuteybe bin Müslim, Horasan valisi tayin edildi. Bundan hemen sonra, 705 yılında Belh şehrini zaptetmeyi başardıysa da, 706 yılında Baykent'te Türkler ve Soğdlar tarafından püskürtüldü. 707 yılında Türgişler, Kuteybe'yi Buhara'dan kovdular ve Merv yakınlarında bir yenilgiye daha uğratmayı başardılar. Bu yenilgilere rağmen Kuteybe Talkan'a kadar ilerlemeyi başardı. Buhara'yı tekrar ele geçirse de, 708 yılında Türgişler Arap ordusunu bir kez daha Buhara'dan atmayı başardılar. Ancak Kuteybe, 711 yılında Semerkant'ı kuşatarak bölgenin en önemli şehrini tehdit etmeye başladı. Yine aynı yıl, 711'de Türgişler isyan ettilerse de, Göktürk ordusu onları mağlup etmeyi başardı ve akabinde Tonyukuk ve İnel komutasındaki Türk ordusu, Semerkant'a değin Türgişler'i kovalayarak, onları geri dönmeye mecbur etti. İnel Maveraünnehir'de bırakılırken, Tonyukuk geri döndü. Bundan sonra , Göktürk ordusundan yardım istedi. Ancak Emevi ordusu, İnel Kağan'a attıkları bir gece baskınıyla Göktürkler'i mağlup etmeyi başardılar. Göktürk ordusunun mağlup olmasının ana sebebi, Türk komutanlığının İnel komutasına verdiği ordunun, ehemmiyetsiz birliklerden oluşmasıydı. İnel Kagan'ın mağlubiyetinden kısa bir süre sonra ana Türk ordusu Kül Tigin ve Bilge komutasında Maveraünnehir'e girerek hem İnel'in ordusunu yok olmaktan kurtarmış hem de işgal edilen tüm toprakları Semerkant'a kadar geri almışlardır. Bundan sonra Kül-Tegin daha güneye inmeye hazırlanırken, Karlukların isyan etmesi sonucunda geri dönmeye mecbur kalmıştır.Kuteybe bin Müslim'in bu harekâtlar yapılırken hiçbir şekilde cevap vermemesi dikkat çekicidir. Bu, bize Kuteybe'nin Kül-Tegin'den ve Göktürkler'in ana ordusundan çekindiğini kanıtlar. Çünkü Kuteybe, Tonyukuk Maveraünnehir'e girdiğinde Göktürkler'e saldırmamış; İnel tek kaldığında gecikmeden saldırmış ve Kül-Tegin ile Bilge'nin kıtaları Maveraünnehir'e girdiğinde askerlerini derhal geri çekmiştir.
Son Savaşlar
Müslümanlar'ın Orta Asya'daki son zaferi 751 yılında gerçekleşen Talas Muharebesi'dir. Abbâsî Halifeliği ile Tang Hanedanlığı'nın karşılaştığı bu savaşta Tibet İmparatorluğu, Müslümanlar ile müttefik idi. Bu savaşta Müslümanlar Xinjiang'a tam olarak ilerleyemedi, savaşın stratejik açıdan ise bir önemi yoktur çünkü Orta Asya'da Çin hakimiyetini sona erdiren olay An Luşan İsyanı'ydı. Savaştan sonra Karluk Türkleri'nin bir bölümü din olarak İslamiyet'i seçse de Karluk Türkleri'nin çoğunluk olarak İslamiyeti benimsemesi Karahanlı Devleti zamanında, 10. yüzyılın ortalarında gerçekleşmiştir.
Türkler, Maveraünnehir'i geri almak için birkaç yüzyıl daha beklemişlerdir. 999 yılında da Karahanlılar, Samanoğulları'nı yıkarak Buhara'yı geri almışlardır. , Orta Asya'daki Çin üstünlüğünü sona erdiren en önemli etkenin Talas Muharebesi değil, Batı Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışı olduğunu iddia etmektedir. Batı Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışıyla birlikte Müslümanlar bu bölgedeki en büyük düşmanlarından kurtuldular.
Araplar'ın Gözünden Türkler
Orta Çağ Arap yazarları Türkler'i, kendi açılarından fiziksel olarak oldukça değişik ve ilginç görmüşlerdir. Ve Türkler'i yüzleri demirde dövülmüş kalkanlar gibi ve küçük gözlü olarak tanımlamışlardır. Yine Orta Çağ Arap yazarları Türkler'i ve Tibetliler'i birbirine benzetmiştir hatta birbirlerinden ayırt etmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir. Bu kayıtlar Türkler'in dış görünüşünü tipte tanımlamıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Kerbela Vakası ve Kerbela'nın İntikamı - İmam Zeynel Abidin ve Türk Taraftarları, Maarif Kütüphanesi, 2. Baskı
- ^ Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia (İngilizce). Londra: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512.
- ^ Ahmet Taşağıl, Göktrürkler-3. s. 29.
- ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler-3. s. 29.
- ^ F.. Chavannes. Document! sur its Tuokioue Occidentaux, s. 67.
- ^ R . Giraud. l'Empire de Turc Célestes,.
- ^ Marquart, J., Die Chronologie der altturkischen Inschriften, Leipzig, 1898.
- ^ Lev Gumilev, Eski Türkler. Selenge Yayıınları. s. 359.
- ^ a b c Lev Gumilev, Eski Türkler. Selenge Yayınları. s. 364.
- ^ Liu Mau-Tsai, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. s. 169.
- ^ Bilge Kağan Yazıtı, Doğu Yüzü, 39. Satır
- ^ S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair. s. 773.
- ^ S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair. s. 774.
- ^ Lev Gumilev, Eski Türkler. Selenge Yayınları. s. 371.
- ^ Ahmet Taşağıl, Kök Tengri'nin Çocukları. s. 165.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Muslumanlarin Maveraunnehir i fethi ya da Araplarin Maveraunnehir i fethi gunumuzde Ozbekistan i Tacikistan i Kazakistan i ve Kirgizistan i kapsayan Orta Asya nin tumunun ya da bazi bolgelerinin 7 ve 8 yuzyillarda On Iki Imamlarin dorduncusu olan Imam Zeynel Abidin ve taraftarlari olan Muslumanlar tarafindan fethedilmesidir Muslumanlarin Maveraunnehir i fethi8 yuzyilda Maveraunnehir ve HorasanTarih7 ve 8 yuzyillar arasiBolgeMaveraunnehir Turkistan Orta AsyaSonucMuslumanlarin zaferi Maveraunnehir in Islamlasmasi Islamlasma ve Araplarin Turk halklari uzerindeki etkisinin baslamasi Maveraunnehir de Cin hakimiyetinin ve etkisinin sonuTaraflarEmevi Halifeligi Abbasi Halifeligi Emevi Halifeligi nden sonraki donemde Gokturk Kaganligi Turgis Kaganligi Tibet Imparatorlugu Sogdlu asiler Maveraunnehir deki muttefiklerTang Hanedanligi Yalnizca Tibet Imparatorlugu ile olan savasta Komutanlar ve liderlerKuteybe bin Muslim olu Tonyukuk Inel Kagan Kul Tigin Bilge Sad Suluk Cor Kol Cor Divastic olu olu Muslumanlar Ile Turkler Arasindaki SavaslarIran in Muslumanlar tarafindan fethedilmesinin ardindan Muslumanlar Maveraunnehir deki sehir devletleri ile komsu olmaya basladilar Maveraunnehir Turkistan olarak adlandirilan bolgenin icinde yer almasina karsin buradaki sehir devletlerinde yalnizca yonetici kesim Turk idi Yerli halk ise Sogdlular Toharlilar gibi cesitli Irani halklardan olusmaktaydi Sasani Imparatorlugu nun Muslumanlar tarafindan yikilmasindan sonra Suluk Cor komutasindaki Turgis ve komutasindaki Hazar ordulari Ipek Yolu ticaretini denetim altinda tutan ve ekonomik acidan buyuk onemi olan Maveraunnehir in sehir devletlerini ele gecirmek icin Musluman komsulariyla savasmaya basladilar Emevi Turgis Savaslari Maveraunnehir in bazi bolgeleri Arap komutan Kuteybe bin Muslim tarafindan 706 ile 715 yillari arasinda fethedilmisti ancak yine de Muslumanlar bu bolgeleri tam anlamiyla ele gecirememislerdi Turgis kagani Suluk Cor un amaci butun Maveraunnehir i Musluman isgalcilerden temizlemekti Suluk Cor Turgisler in batisinda yer alan Hazarlar in Muslumanlar a karsi yaptigi saldirilarla eszamanli olarak Muslumanlar a saldirdi Kol Cor tarafindan komuta edilen Turgis ordusu 721 yilinda Halifelik ordusu komutani i Semerkant yakinlarinda yenilgiye ugratti Bu yenilgi uzerine gorevinden alinan Sa id ibn Abdulaziz in yerine gelen Hucend de Turkler i ve Sogdlu siginmacilari katletti Bu durum Turgis Kaganligi na dogru yogun bir siginmaci akinina neden oldu 724 yilinda Emevi Halifesi Hisam bin Abdulmelik i Turkler i kesin olarak yenilgiye ugratmasi emriyle birlikte Horasan a vali olarak atadi ancak Islam ordusu Suluk Cor un komutasindaki Turgis ordusunun sert direnisiyle karsilasti Araplar in Yawm al atash Turkcesi Susuzluk Gunu olarak andiklari bu gunde yalnizca bir avuc Musluman Semerkant a ulasmayi basardi Daha sonra Emevi halifesi Hisam bin Abdulmelik in Semerkant a atadigi diger valiler de Suluk Cor komutasindaki Turgis ordusu karsisisinda bir dizi yenilgiler aldilar 728 yilinda Buhara yi 729 da Kemerce yi ele geciren Suluk Cor daha sonra Dar Gecit Muharebesi nde Islam ordusu karsisinda bir zafer daha kazandi Turgis Kaganligi Sogdiana ile Fergana Vadisi ni denetim altina alarak en parlak donemini yasadi 732 yilinda Muslumanlar Semerkant uzerindeki Emevi hakimiyetini pekistirmek adina iki buyuk askeri harekat gerceklestirdiler Bunun uzerine Suluk Cor Semerkant uzerindeki emelllerinden vazgecti ve kuzeye dogru cekilerek Buhara dan ayrildi 734 yilinda Emevi hakimiyetine karsi ayaklandi ve Belh ve Merv i ele gecirdi ancak daha sonra yenildi ve uc yil sonra da Turgisler e sigindi 737 kisinda Suluk Cor muttefikleri Turk Sogdlu onder ve dan Taskent ten ve dan topladigi adamlarla Emevi Halifeligi ne karsi son genel saldiriyi baslatti ve Cuzcan a girdi ancak bir yil sonra Emevi valisi tarafindan nda yenilgiye ugratildi Sonraki yil Suluk Cor Cin entrikalari yuzunden komutanlarindan biri tarafindan olduruldu 739 yilinda da bu komutan Cinliler tarafindan olduruldu ve Maveraunnehir e Cin etkisi geri geldi Emevi Gokturk Savaslari Emevi Halifeligi Maveraunnehir e ilk geldiginden beri Sogdlar ile kucuk catismalara giriyordu 700 lu yillarda bu catismalar buyumeye baslamis ve artik bir fetih hareketine donusmustu Ancak Turkler tarafindan idare edilen Sogd kralliklari buralara ulasan Arap saldirilarina karsi koymayi basarmisti Tonyukuk Inel ve Bilge tarafindan yonetilen Gokturk ordulari 701 yilinda Seyhun kiyilarina vardi Nehri gecen Gokturk ordusu Kizilkum colune girdi Inel burada kalirken Tonyukuk daha guneye ilerleyerek Sogd halkini itaat altina aldi Ek Tag i gecen Gokturk ordusu 701 yilinda Semerkant a ulasti Bununla beraber 701 yilinda Gokturk ordusu daha da guneye ilerleyerek Emevilerin Horasan valisi yi Rutbil yakinlarinda yenilgiye ugrattilar Bundan sonra Gokturk ordusu muzaffer bir sekilde Turk yurduna geri dondu 705 yilinda Kuteybe bin Muslim Horasan valisi tayin edildi Bundan hemen sonra 705 yilinda Belh sehrini zaptetmeyi basardiysa da 706 yilinda Baykent te Turkler ve Sogdlar tarafindan puskurtuldu 707 yilinda Turgisler Kuteybe yi Buhara dan kovdular ve Merv yakinlarinda bir yenilgiye daha ugratmayi basardilar Bu yenilgilere ragmen Kuteybe Talkan a kadar ilerlemeyi basardi Buhara yi tekrar ele gecirse de 708 yilinda Turgisler Arap ordusunu bir kez daha Buhara dan atmayi basardilar Ancak Kuteybe 711 yilinda Semerkant i kusatarak bolgenin en onemli sehrini tehdit etmeye basladi Yine ayni yil 711 de Turgisler isyan ettilerse de Gokturk ordusu onlari maglup etmeyi basardi ve akabinde Tonyukuk ve Inel komutasindaki Turk ordusu Semerkant a degin Turgisler i kovalayarak onlari geri donmeye mecbur etti Inel Maveraunnehir de birakilirken Tonyukuk geri dondu Bundan sonra Gokturk ordusundan yardim istedi Ancak Emevi ordusu Inel Kagan a attiklari bir gece baskiniyla Gokturkler i maglup etmeyi basardilar Gokturk ordusunun maglup olmasinin ana sebebi Turk komutanliginin Inel komutasina verdigi ordunun ehemmiyetsiz birliklerden olusmasiydi Inel Kagan in maglubiyetinden kisa bir sure sonra ana Turk ordusu Kul Tigin ve Bilge komutasinda Maveraunnehir e girerek hem Inel in ordusunu yok olmaktan kurtarmis hem de isgal edilen tum topraklari Semerkant a kadar geri almislardir Bundan sonra Kul Tegin daha guneye inmeye hazirlanirken Karluklarin isyan etmesi sonucunda geri donmeye mecbur kalmistir Kuteybe bin Muslim in bu harekatlar yapilirken hicbir sekilde cevap vermemesi dikkat cekicidir Bu bize Kuteybe nin Kul Tegin den ve Gokturkler in ana ordusundan cekindigini kanitlar Cunku Kuteybe Tonyukuk Maveraunnehir e girdiginde Gokturkler e saldirmamis Inel tek kaldiginda gecikmeden saldirmis ve Kul Tegin ile Bilge nin kitalari Maveraunnehir e girdiginde askerlerini derhal geri cekmistir Son Savaslar Muslumanlar in Orta Asya daki son zaferi 751 yilinda gerceklesen Talas Muharebesi dir Abbasi Halifeligi ile Tang Hanedanligi nin karsilastigi bu savasta Tibet Imparatorlugu Muslumanlar ile muttefik idi Bu savasta Muslumanlar Xinjiang a tam olarak ilerleyemedi savasin stratejik acidan ise bir onemi yoktur cunku Orta Asya da Cin hakimiyetini sona erdiren olay An Lusan Isyani ydi Savastan sonra Karluk Turkleri nin bir bolumu din olarak Islamiyet i secse de Karluk Turkleri nin cogunluk olarak Islamiyeti benimsemesi Karahanli Devleti zamaninda 10 yuzyilin ortalarinda gerceklesmistir Turkler Maveraunnehir i geri almak icin birkac yuzyil daha beklemislerdir 999 yilinda da Karahanlilar Samanogullari ni yikarak Buhara yi geri almislardir Orta Asya daki Cin ustunlugunu sona erdiren en onemli etkenin Talas Muharebesi degil Bati Gokturk Kaganligi nin yikilisi oldugunu iddia etmektedir Bati Gokturk Kaganligi nin yikilisiyla birlikte Muslumanlar bu bolgedeki en buyuk dusmanlarindan kurtuldular Araplar in Gozunden TurklerOrta Cag Arap yazarlari Turkler i kendi acilarindan fiziksel olarak oldukca degisik ve ilginc gormuslerdir Ve Turkler i yuzleri demirde dovulmus kalkanlar gibi ve kucuk gozlu olarak tanimlamislardir Yine Orta Cag Arap yazarlari Turkler i ve Tibetliler i birbirine benzetmistir hatta birbirlerinden ayirt etmekte zorlandiklarini belirtmislerdir Bu kayitlar Turkler in dis gorunusunu tipte tanimlamistir Ayrica bakinizTurgisler Emevi Halifeligi Islam in YayilisiKaynakca Kerbela Vakasi ve Kerbela nin Intikami Imam Zeynel Abidin ve Turk Taraftarlari Maarif Kutuphanesi 2 Baski Gibb H A R 1923 The Arab Conquests in Central Asia Ingilizce Londra The Royal Asiatic Society OCLC 499987512 Ahmet Tasagil Goktrurkler 3 s 29 Ahmet Tasagil Gokturkler 3 s 29 F Chavannes Document sur its Tuokioue Occidentaux s 67 R Giraud l Empire de Turc Celestes Marquart J Die Chronologie der altturkischen Inschriften Leipzig 1898 Lev Gumilev Eski Turkler Selenge Yayiinlari s 359 a b c Lev Gumilev Eski Turkler Selenge Yayinlari s 364 Liu Mau Tsai Cin Kaynaklarina Gore Dogu Turkleri s 169 Bilge Kagan Yaziti Dogu Yuzu 39 Satir S G Klyashtorny Orta Asya Milletlerinin Araplar a Karsi Mucadelelerine Dair s 773 S G Klyashtorny Orta Asya Milletlerinin Araplar a Karsi Mucadelelerine Dair s 774 Lev Gumilev Eski Turkler Selenge Yayinlari s 371 Ahmet Tasagil Kok Tengri nin Cocuklari s 165