Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ondörtler, 27 Mayıs Darbesi'nin ardından kurulan Millî Birlik Komitesinden daha sonra ihraç edilen on dört subaya verilen ad. İktidarı bırakma yanlısı olmayan ve temel birtakım siyasi reformlara karşı çıkan grubun liderliğini ise Kurmay Albay Alparslan Türkeş yapmıştır.
Ondörtlerin Millî Birlik Komitesinden tasfiyesi 27 Mayıs rejiminin en önemli dönüm noktasını oluşturdu. Bu tasfiyeyle iktidarın seçimler yoluyla yeniden sivil yönetime devredilmesine karşı olan grup gücünü büyük oranda yitirirken askerî yönetimin geçici olmasını savunan grup yönetimi kesin biçimde ele geçirmiş oldu.
Arka plan
27 Mayıs Darbesi'nden sonra iktidarı ele geçiren ve Millî Birlik Komitesini oluşturan subay kadrosu arasında siyasi bir amaç birliği yoktu. Komite içinde zamanla başlıca iki siyasi görüş biçimlendi. Birinci görüşe göre 27 Mayıs müdahalesinin amacı; demokratik sistemi yeniden kurmak, bunun için gereken hukuksal yapıyı oluşturmak, en kısa zamanda seçimleri yaparak iktidarı seçimle gelecek olan sivil yönetime devretmekle sınırlıydı. İkinci görüşe göreyse Türkiye'nin siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda yapısal sorunları vardı ve bunlar çözülmeden ülkede sağlıklı bir demokrasi kurulamazdı. Bu grup, iktidarın kısa sürede yapılacak seçimlerle yeniden sivillere bırakılmasını kabul etmiyor ve askerî yönetimin uzun süre daha devam etmesi gerektiğini öne sürüyordu.
Darbenin 14'ler ismiyle anılan bu grubun genel fikri eğilimleri ise mevcut siyasi organizasyonlara, kendi ifadeleri ile "statükocu-muhafazakâr" olmaları nedeniyle ülkenin büyük sorunlarına köklü çözümler getiremeyeceği yönündedir. 14'lere göre Türkiye'nin zaman kaybetmeye tahammülü yoktu ve bundan dolayı tarafsız ve güçlü bir Millî Birlik Komitesi iktidarı, sağlık hizmetlerinin sosyalizasyonundan başlayıp toprak reformuna kadar uzanan bir dizi reform politikasını hayata geçirene kadar yönetimde kalmalıydı. Bu reformu yürürlüğe geçirebilmek için ise "en az" dört yıllık iktidar dönemi öngörülüyordu.
Tasfiye
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı İsmet İnönü, askerî yönetimin bir an önce sona erdirilmesi ve en kısa zamanda seçimlerin yapılarak iktidarın sivil yönetime devredilmesi yönünde ağırlığını koydu. İnönü'nün bu tutumu, Millî Birlik Komitesi içinde birinci görüş yanlılarının güçlenmesini sağladı. Komite içindeki anlaşmazlıkların siyasi bir bunalıma dönüşmesi üzerine 13 Kasım 1960'ta Millî Birlik Komitesi Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel, bir bildiri yayımlayarak Millî Birlik Komitesinin çalışmalarının ülkenin yüksek çıkarlarını tehlikeye düşürecek bir duruma geldiğini, bu nedenle Türk Silahlı Kuvvetleri ile Millî Birlik Komitesi üyelerinin talepleri üzerine komiteyi feshettiğini açıkladı. Yeni oluşturulan Millî Birlik Komitesinde ise Fazıl Akkoyunlu, Rıfat Baykal, Ahmet Er, Orhan Erkanlı, Numan Esin, Orhan Kabibay, Mustafa Kaplan, Muzaffer Karan, Münir Köseoğlu, Muzaffer Özdağ, İrfan Solmazer, Şefik Soyuyüce, Dündar Taşer ve Alparslan Türkeş'e yer verilmedi. Millî Birlik Komitesi Üyesi Korgeneral Cemal Madanoğlu'nun liderliğinde yapılan bu tasfiyeler ile bu kişiler Türk Silahlı Kuvvetlerinden de emekli edilerek çeşitli görevlerle yurt dışına sürgüne gönderildiler.
Enver Altaylı'nın iddiasına göre Cemal Madanoğlu ekibi tarafından gerçekleştirilen bu tutuklamalar sonucu subaylar idam edilecekti. Ancak Türkiye'de bulunan CIA mensubu Ruzi Nazar'ın müdahalesiyle ABD, dönemin Cumhurbaşkanı ve 27 Mayıs darbesinin lideri Cemal Gürsel'e 14 subayın idam edilmemesi için telkinde bulunmasını sağladı.
Sonrası
14'ler, yurt dışında sürgünde bulundukları süre içerisinde mevcut fikirlerini geliştirmeye ve pratiğe geçirme yolları aramaya devam edecekti. Ancak bu arada ikiye ayrılacak ve Türkeş'in liderliğini kabul etmeyen Orhan Kabibay, Orhan Erkanlı ve İrfan Solmazer; Türkiye'ye döndükten sonra 1965'te Cumhuriyet Halk Partisinden seçimlere katıldı. Muzaffer Karan her iki grubun da dışında kalarak Türkiye İşçi Partisinden Meclis'e girdi. Alparslan Türkeş, Rıfat Baykal, Numan Esin ve Muzaffer Özdağ grubunun başını çektiği diğerleri ise Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisine katıldı.
Ondörtler sürgün yıllarında ülke hakkındaki düşüncelerini pratiğe geçirmek için Türkiye'ye döndükten sonra siyasal partiler yoluyla iktidar mücadelesinin daha verimli olabileceği konusunda hemfikir olmuşlardır.
Eleştiriler
Abdi İpekçi'ye göre 10 Eylül 1960'taki ikinci kabineye Ondörtler tarafından önerilen direktifler düşünüldüğünde içlerinde faşist eğilimlere sahip direktifler olsa da sosyalist direktifler de bulunmaktaydı. Sosyalist direktifler ilköğretim seferberliği, toprak reformu, konut sorunu, sağlık işlerinin sosyalleştirilmesi, iş ve işçiler için adalet, sosyal adalet, köylerin kalkındırılması, devletin liberalizm yerine devletçi bir ekonomi modeli tercih etmesi gibi konular etrafında toplanmıştı. Faşist eğilimi ise hareketin mensuplarının ırkçı ve aşırı milliyetçi konuşmaları, Müslüman olmayanlara karşı kötü niyetli bir bakış açısı, faşist kurumların özelliklerine sahip Ülkü ve Kültür Birliği gibi organizasyonlar, üniversiteden uzaklaştırılan akademisyenler gibi vakalar ile örneklendirdi. Abdi İpekçi, bu nedenlerle Ondörtler'i ideolojik bir kimlikten yoksun oldukları için eleştirdi.
Ondörtler
Kaynakça
- ^ a b Sina Akşin (Ocak 2020). Kısa Türkiye Tarihi. Milli Birlik Komitesi ve Bazı Değerlendirmeler. Türkiye İş Bankası. ss. 259-260. ISBN .
- ^ Altaylı, Enver (2013). Kızıl Ordu'dan Alman Ordusuna ..., Afgan direnişinden Tahran operasyonuna: Ruzi Nazar: CIA'nın Türk casusu. 1. baskı. Şişli, İstanbul: Doğan Kitap. s. 354. ISBN .
- ^ "Ondörtler Faşist miydi Sosyalist mi?" (PDF). Sayı 1. Yön Dergisi. 20 Aralık 1961. 3 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 3 Eylül 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ondortler 27 Mayis Darbesi nin ardindan kurulan Milli Birlik Komitesinden daha sonra ihrac edilen on dort subaya verilen ad Iktidari birakma yanlisi olmayan ve temel birtakim siyasi reformlara karsi cikan grubun liderligini ise Kurmay Albay Alparslan Turkes yapmistir Ondortlerin Milli Birlik Komitesinden tasfiyesi 27 Mayis rejiminin en onemli donum noktasini olusturdu Bu tasfiyeyle iktidarin secimler yoluyla yeniden sivil yonetime devredilmesine karsi olan grup gucunu buyuk oranda yitirirken askeri yonetimin gecici olmasini savunan grup yonetimi kesin bicimde ele gecirmis oldu Arka plan27 Mayis Darbesi nden sonra iktidari ele geciren ve Milli Birlik Komitesini olusturan subay kadrosu arasinda siyasi bir amac birligi yoktu Komite icinde zamanla baslica iki siyasi gorus bicimlendi Birinci goruse gore 27 Mayis mudahalesinin amaci demokratik sistemi yeniden kurmak bunun icin gereken hukuksal yapiyi olusturmak en kisa zamanda secimleri yaparak iktidari secimle gelecek olan sivil yonetime devretmekle sinirliydi Ikinci goruse goreyse Turkiye nin siyasi sosyal ve ekonomik alanlarda yapisal sorunlari vardi ve bunlar cozulmeden ulkede saglikli bir demokrasi kurulamazdi Bu grup iktidarin kisa surede yapilacak secimlerle yeniden sivillere birakilmasini kabul etmiyor ve askeri yonetimin uzun sure daha devam etmesi gerektigini one suruyordu Darbenin 14 ler ismiyle anilan bu grubun genel fikri egilimleri ise mevcut siyasi organizasyonlara kendi ifadeleri ile statukocu muhafazakar olmalari nedeniyle ulkenin buyuk sorunlarina koklu cozumler getiremeyecegi yonundedir 14 lere gore Turkiye nin zaman kaybetmeye tahammulu yoktu ve bundan dolayi tarafsiz ve guclu bir Milli Birlik Komitesi iktidari saglik hizmetlerinin sosyalizasyonundan baslayip toprak reformuna kadar uzanan bir dizi reform politikasini hayata gecirene kadar yonetimde kalmaliydi Bu reformu yururluge gecirebilmek icin ise en az dort yillik iktidar donemi ongoruluyordu TasfiyeCumhuriyet Halk Partisi Genel Baskani Ismet Inonu askeri yonetimin bir an once sona erdirilmesi ve en kisa zamanda secimlerin yapilarak iktidarin sivil yonetime devredilmesi yonunde agirligini koydu Inonu nun bu tutumu Milli Birlik Komitesi icinde birinci gorus yanlilarinin guclenmesini sagladi Komite icindeki anlasmazliklarin siyasi bir bunalima donusmesi uzerine 13 Kasim 1960 ta Milli Birlik Komitesi Baskani Orgeneral Cemal Gursel bir bildiri yayimlayarak Milli Birlik Komitesinin calismalarinin ulkenin yuksek cikarlarini tehlikeye dusurecek bir duruma geldigini bu nedenle Turk Silahli Kuvvetleri ile Milli Birlik Komitesi uyelerinin talepleri uzerine komiteyi feshettigini acikladi Yeni olusturulan Milli Birlik Komitesinde ise Fazil Akkoyunlu Rifat Baykal Ahmet Er Orhan Erkanli Numan Esin Orhan Kabibay Mustafa Kaplan Muzaffer Karan Munir Koseoglu Muzaffer Ozdag Irfan Solmazer Sefik Soyuyuce Dundar Taser ve Alparslan Turkes e yer verilmedi Milli Birlik Komitesi Uyesi Korgeneral Cemal Madanoglu nun liderliginde yapilan bu tasfiyeler ile bu kisiler Turk Silahli Kuvvetlerinden de emekli edilerek cesitli gorevlerle yurt disina surgune gonderildiler Enver Altayli nin iddiasina gore Cemal Madanoglu ekibi tarafindan gerceklestirilen bu tutuklamalar sonucu subaylar idam edilecekti Ancak Turkiye de bulunan CIA mensubu Ruzi Nazar in mudahalesiyle ABD donemin Cumhurbaskani ve 27 Mayis darbesinin lideri Cemal Gursel e 14 subayin idam edilmemesi icin telkinde bulunmasini sagladi Sonrasi14 ler yurt disinda surgunde bulunduklari sure icerisinde mevcut fikirlerini gelistirmeye ve pratige gecirme yollari aramaya devam edecekti Ancak bu arada ikiye ayrilacak ve Turkes in liderligini kabul etmeyen Orhan Kabibay Orhan Erkanli ve Irfan Solmazer Turkiye ye dondukten sonra 1965 te Cumhuriyet Halk Partisinden secimlere katildi Muzaffer Karan her iki grubun da disinda kalarak Turkiye Isci Partisinden Meclis e girdi Alparslan Turkes Rifat Baykal Numan Esin ve Muzaffer Ozdag grubunun basini cektigi digerleri ise Cumhuriyetci Koylu Millet Partisine katildi Ondortler surgun yillarinda ulke hakkindaki dusuncelerini pratige gecirmek icin Turkiye ye dondukten sonra siyasal partiler yoluyla iktidar mucadelesinin daha verimli olabilecegi konusunda hemfikir olmuslardir ElestirilerAbdi Ipekci ye gore 10 Eylul 1960 taki ikinci kabineye Ondortler tarafindan onerilen direktifler dusunuldugunde iclerinde fasist egilimlere sahip direktifler olsa da sosyalist direktifler de bulunmaktaydi Sosyalist direktifler ilkogretim seferberligi toprak reformu konut sorunu saglik islerinin sosyallestirilmesi is ve isciler icin adalet sosyal adalet koylerin kalkindirilmasi devletin liberalizm yerine devletci bir ekonomi modeli tercih etmesi gibi konular etrafinda toplanmisti Fasist egilimi ise hareketin mensuplarinin irkci ve asiri milliyetci konusmalari Musluman olmayanlara karsi kotu niyetli bir bakis acisi fasist kurumlarin ozelliklerine sahip Ulku ve Kultur Birligi gibi organizasyonlar universiteden uzaklastirilan akademisyenler gibi vakalar ile orneklendirdi Abdi Ipekci bu nedenlerle Ondortler i ideolojik bir kimlikten yoksun olduklari icin elestirdi OndortlerSurgun Edildikleri Ulkeler Sefik Soyuyuce once Danimarka sonra Italya ya suruldu Isim 13 Kasim 1960 ta Surgun Yerleri Surgun Sonrasi Siyasete Atildiklari Parti Olum Tarihi1 Kurmay Albay Alparslan Turkes Yeni Delhi Hindistan Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 4 Nisan 19972 Kurmay Albay Mustafa Kaplan Lizbon Portekiz Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 26 Haziran 20173 Kurmay Binbasi Dundar Taser Rabat Fas Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 14 Haziran 19724 Kurmay Binbasi Sefik Soyuyuce Kopenhag Danimarka once Roma Italya sonra Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP Hayatta5 Piyade Binbasi Fazil Akkoyunlu Kabil Afganistan Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 12 Subat 19766 Deniz Kidemli Yuzbasi Rifat Baykal Tel Aviv Israil Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 9 Haziran 20007 Kurmay Yuzbasi Numan Esin Madrid Ispanya Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 6 Ocak 20208 Kurmay Yuzbasi Muzaffer Ozdag Tokyo Japonya Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 6 Subat 20029 Jandarma Yuzbasi Ahmet Er Trablusgarp Libya Cumhuriyetci Koylu Millet Partisi CKMP 29 Mayis 201710 Kurmay Yarbay Orhan Kabibay Bruksel Belcika Cumhuriyet Halk Partisi CHP 24 Temmuz 200211 Kurmay Binbasi Orhan Erkanli Meksiko Meksika Cumhuriyet Halk Partisi CHP 28 Mart 199512 Kurmay Yuzbasi Irfan Solmazer Lahey Hollanda Cumhuriyet Halk Partisi CHP 25 Ekim 200813 Tank Binbasi Muzaffer Karan Oslo Norvec Turkiye Isci Partisi TIP 10 Ocak 200614 Deniz Kurmay Binbasi Munir Koseoglu Stokholm Isvec Siyasete Atilmadi 19 Mart 2002Kaynakca a b Sina Aksin Ocak 2020 Kisa Turkiye Tarihi Milli Birlik Komitesi ve Bazi Degerlendirmeler Turkiye Is Bankasi ss 259 260 ISBN 9789944881722 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Altayli Enver 2013 Kizil Ordu dan Alman Ordusuna Afgan direnisinden Tahran operasyonuna Ruzi Nazar CIA nin Turk casusu 1 baski Sisli Istanbul Dogan Kitap s 354 ISBN 978 605 09 1118 3 Ondortler Fasist miydi Sosyalist mi PDF Sayi 1 Yon Dergisi 20 Aralik 1961 3 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 3 Eylul 2022