Sürmene (Osmanlıca: ﺳﻮرﻣﻨﻪ Sürmene, Romeika: Σούρμενα, Súrmena), Trabzon'un bir ilçesidir.
Sürmene | |
---|---|
Trabzon'un Türkiye'deki konumu | |
İlçe sınırları haritası | |
Ülke | Türkiye |
İl | Trabzon |
Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
İdare | |
• Kaymakam | Mehmet Ali Öztürk |
• Belediye başkanı | Hüseyin Azizoğlu (AK Parti) |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 225 km² |
Rakım | 20 m |
Nüfus (2018) | |
• Toplam | 27,428 |
• Kır | - |
• Şehir | 26.391 |
Zaman dilimi | (TSİ) |
Posta kodu | 61600 |
İl alan kodu | 0462 |
İl plaka kodu | 61 |
Resmî site http://www.surmene.bel.tr |
Tarihçe
MÖ 8. yüzyılda Milet kolonicileri önce Sinop, sonrasında da Trabzon'a yerleşmeye (MÖ 756) başlayarak Kolhis halkları olarak tanımlanan yerli halkla ticaret yapmaya başlamışlardı. Trabzon’da yerleşimin daha eski dönemlere kadar uzandığı düşünülse de en azından Miletli kolonicilerin yerleşmesiyle bölgeden yazılı kaynaklarla haberdar olunmaya başlanmıştır. Sürmene adıyla bilinen yerinde bu tarihlerden sonra koloniciler ile yerli halkın ticaret içinde bulundukları bir pazar yeri olarak kurulmuş olması muhtemeldir. Doğu Karadeniz MÖ 6. yüzyıl başlarında Pers topraklarına katılsa da koloniciler imtiyazlı haklara sahip olarak ticaretlerini sürdürebildiler. Herodot, Pers İmparatoru I. Serhas'ın günümüz Yunanistan topraklarına yaptığı sefer esnasında ordusunda yer alanlar arasında Trabzon bölgesinden Tiberenler, Makronlar ve Mosinikler gibi yerel halklardan olduğu bilgisini vermektedir. Ksenofon'un MÖ 4. yüzyılda kaleme aldığı Anabasis adlı eserinde de Trabzon'un doğusunda yaşayan yerel halklardan birisi olarak Makronlar'dan bahsetmiştir ki bunların Zanlar'ı oluşturan Lazlar ve Megrellerin ataları oldukları genel kabul görmektedir. Bir süre Mitridatis adlı bir Pers soylusu tarafından kurulan Pontus Krallığı (MÖ 281-66) topraklarında kalan Sürmene, sonrasında Roma topraklarına katıldı. Kısa süreli el değiştirmelerden sonra MÖ 63 yılında Trabzon bölgesi kesin olarak Roma idaresine girmiş oldu.
Tarih boyunca Sürmene adı, birbirine yakın birkaç yerleşim yeri için kullanılmıştır. Roma ve Bizans döneminde MS 3. yüzyıldan itibaren Sourmania/Susurmena/Sousourmena olarak bilinen yerleşimin adı zamanla Sürmene’ye evrilmiştir. Bu nedenle de günümüz Araklı ve Köprübaşı ilçelerinin tarihi 20. yüzyıl ortalarına kadar Sürmene tarihiyle iç içedir. Roma valisi Arrianus'un MS 131/132 yılında yazdığı Periplus Ponti Euxini adlı eserinde İssiporto (Hyssiporto) Limanı olarak bahsettiği yer, günümüz Araklı Limanını tarif etmektedir. MÖ 6. yüzyılda yaşamış antik dönem coğrafyacısı Pseudo-Skylaks'ın Rize ve Trabzon arasında bulunduğundan bahsettiği Psaron Limanının da bu liman olması kuvvetle muhtemeldir. Limana ismini veren İsso/Hyssos Nehri de günümüzde Karadere olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırında olması nedeniyle Karadere'nin Karadeniz'e mansapladığı yerdeki limanı kontrol eden kalede bir Roma garnizonu (Hyssus Lejyonu) bulunmaktaydı. Limanı kontrol eden bu garnizonun, Canayer platosunda bulunan kale (Günümüz Araklı ilçesi Buzluca mahallesi sınırlarında) ya da Araklı Burnunda bulunan kale olduğu düşünülmektedir. Bazı görüşlere göre ise limanda bulunan kale, Caneyer kalesinin sahildeki uzantısı şeklinde bir parçasını oluşturmaktaydı. O dönemde günümüz Gümüşhane ilinin Sadak köyünde bulunan Satala Lejyonu ile bu limanın Karadere güzergâhı boyunca kara bağlantısı bulunuyordu ki bu sayede Trabzon'un iç bölgelere bağlantısı da sağlanabiliyordu. İç bölgelerin Karadeniz'e bağlantısında askerî açıdan önemli bir rol oynayan liman, buradaki kervan yolu sayesinde ticari açıdan da büyük öneme sahipti.
2. yüzyıldan itibaren Trabzon bölgesinde yaşayan yerli halk Hristiyanlaşmaya başlamış, I. Konstantin tarafından Hristiyanlık imparatorluğun resmi dini ilan edilmesiyle de Trabzon'da piskoposluk kurulmuştu. Bu sayede Trabzon bölgesinde bulunan Sürmene'de de yerli halk hızlı bir şekilde Hristiyanlaşarak ileriki yıllarda Rum olarak adlandırılacak Hristiyan topluluğunu oluşturmuştur. İlk olarak Araklı limanındaki yeri için bahsedilen Sürmene isminin ilerleyen yıllarda biraz daha yukarılardaki Canayer platosunda askeri üs amacıyla kurulan kale ve yerleşimi için kullanıldığı görülmektedir. Bununda Bizans ile Sasaniler arasında 541-562 yılları arasında gerçekleşen Lazika Savaşı esnasında limanı, kervan yolunu ve diğer kaleleri gören stratejik konumu nedeniyle olduğu düşünülmektedir. Bizans ve sonrasında Trabzon İmparatorluğu döneminde yerleşim “Sourmania” adıyla askeri ve idari bölge olan Sürmene Bandonu'nun merkezi konumundaydı. Limanı ve kervan yolu üzerinde olması dolayısıyla önemli bir konumda olan Sürmene, 1458 yılında Halanik'de (günümüzde Sürmene Zeytinli Mahallesi) önemli bir pazar yeri olarak yeniden kurulmuştur.
Akkoyunlu Devleti hükümdarı Uzun Hasan'ın 1458 yılında Trabzon İmparatorluğu IV. İoannis'in kızı Despina Hatun ile 1457/58 yılında evlendiğinde kendisine çeyiz (Drahoma) olarak verilen araziler arasında Sürmene Bandonunda yer alan ve manastır mülkü olan Zeytinli köyü de bulunmaktaydı. İlerleyen yıllarda Gemora (Yomra) Bandonu'nun lağvedilip Sürmene Bandonuna bağlandığı göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu pazar yeri önemli bir pozisyonda olduğu anlaşılmaktadır.
1461 yılında Hersekzade Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Karadere Vadisinin yukarısından sahile inerek kaleyi ele geçirmiş ve böylece Sürmene yerleşimi Osmanlı hakimiyetine girmişti. Trabzon'un da aynı yıl içerisinde Osmanlı topraklarına katılmasıyla yerleşimde yeni kurulan Trabzon sancağının bir nahiyesi (Osmanlıca: ﺳﻮرﻣﻨﻪ Sürmene) oldu. 1486 yılı tahririnde Sürmene'de devlet görevlisi-asker hariç Müslüman nüfus bulunmamaktaydı. Bununla birlikte sürgün ya da kendi isteğiyle olmak üzere 1486 yılında 26, 1515 yılında da 9 hanenin Sürmene nahiyesine yerleştirildiği görülmektedir. Ayrıca Sürmene’den de Hristiyan 10 hanenin Giresun'a, 4 hanenin de Tirebolu'ya göç ettirildikleri de kayıtlarda belirtilmektedir. Yerleşimdeki Müslüman ve Hristiyan göçleri ilerleyen yıllarda da süre gelmiştir. Örneğin 1554 yılı tahririnde yazılan bilgiye göre Sürmene nahiyesi Müslümanlarından 2 bekar ile 7 hane, Hristiyanlardan da 1 bekar ile 1 hane Canca'ya (Gümüşhane) göç etmiştir.
387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri'ndeki kayıtlara göre 1520 yılında Sürmene nahiyesinin; Aho, Araklı, Halanik, Hamandos, Hara, İpoforya, İvyan, Kahora, Koloynasa-civara, Mahnovi, Mahora, Makavla, Manahos, Manhano, Misohor, Samayeri, Yarakar, Zaniki, Zaroha, Zavendika, Zavlı, Zavzaka ve Zeraniki olmak üzere 23 köyü ile 2 mezrası bulunmaktaydı. Bu tarihte Sürmene nahiyesinde 124'ü Müslüman, 2.390'ı Hristiyan olmak üzere toplam 2.514 hane bulunmakta ve 2.737 nefer (yetişkin erkek) yaşamaktaydı.
Bu tarihteki hane sayısı ve erkek nüfustan hareketle yapılan tahminle Sürmene nahiyesinde 13.478 kişi (290'ı Müslüman) yaşamakta olup Müslümanların oranı da %2,15 civarındaydı. 1554 yılı kayıtlarında Sürmene nahiyesinde 23 köy sayısı aynı kalırken, mezra sayısı 18 olmuştu. 1583 yılı tahririne göre ise Sürmene nahiyesi 54 köy ile 22 mezradan oluşmaktaydı. Bu dönemde Sürmene nahiyesi genelinde tahminen 16.817 kişi (2.702'si Müslüman) yaşamakta olup Müslümanların toplam nüfus içerisindeki oranı %16 civarındadır. 1583 tahririnde köy ve mezra sayısının artmasıyla tarıma açılan toprakların artmasının yanı sıra arazinin parçalanması da söz konusudur. Bu nedenle 1583 tahririnde Müslüman ahalide çok az toprağı olan anlamında gelen Bennak hane sayısı da 423 gibi oldukça yüksek rakama ulaşmıştır.
Görüldüğü üzere Osmanlı’nın ilk döneminde yerleşimde ağırlıklı olarak Rum nüfus bulunmaktaydı. Trabzonlu P. Minas Bıjışkyan'ın 1819 yılında yayınladığı “Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası” eserinde yazdıklarına göre, Hemşin tarafından göç ettiği düşünülen Ermenilerde çoğunlukla Karadere Vadisi (Araklı) dolaylarına yerleşmiştir. L. Haçikyan'da, P. Tumayant'ın 1870 yılında hazırladığı eserinde Karadere (Araklı) Ermenilerinin, 170-180 yıl önce Hemşin ağırlıklı olmak üzere Bayburt ve İspir'den din değiştirmekten kaçanlar olduğunu belirtmektedir ki belirttiği tarih 1690-1700 arasındaki yıllara tekabül etmektedir. P. Tumayant bununla birlikte 1780 yılından itibaren de bu Ermeniler'in bir kısmının Müslümanlaştığını, önemli bölümünün ise Trabzon merkezden Adapazarı’na kadar olan Karadeniz kıyısı boyunca önemli yerleşimlere göç ettiklerini belirtmiştir. 16. yüzyıl kayıtlarında Hristiyanlar içerisinde Ermenilerden ayrıca bahsedilmemesi ve 19. yüzyıl Osmanlı kayıtlarında nahiyede oldukça az sayıda Ermeni bulunması yukarıda anlatılan tarihi süreci doğrular niteliktedir.
Bununla birlikte Hemşin Ermenileri olmasa da Bayburt, İspir vb. yerlerden biraz daha erken dönemde Ermeni göçlerinin olması muhtemeldir. Örneğin 1652 yılına ait bir kayıtta, Muncana köyünden olup vergi toplamakla yükümlü Sürmene kadısına vergi vermeyerek saldıran şahıslar arasında Tatur adında bir Ermeni'den de bahsedilmektedir ki bu bilgi Ermeniler'in o dönemki Sürmene nahiyesine gelişinin 17. yüzyılın ilk yarısına kadar uzandığını göstermektedir.
Sürmene nahiyesindeki Müslüman sayısındaki artış ise, yerli halkın din değiştirmesi ya da dışarıdan gelen Müslüman göçleri sayesindedir. 1501 yılında Akkoyunlular'ın Safeviler tarafından ortadan kaldırılması sonucunda birçok Akkoyunlu beyi halkıyla birlikte Şehzade Selim döneminde Trabzon-Rize arasındaki topraklara yerleştirilmiş olup ilerleyen yıllarda da buna benzer yerleştirmelerin olması olağan görülmektedir. Örneğin 1583 yılı tahrir kayıtlarında Sürmene nahiyesinin Purnak/Burnak (Taştepe) köyü yer almaktadır ki bu isimle Akkoyunlu Türkmenlerinin bir aşiretinin olduğu dikkate alındığında Sürmene dolaylarına da Türkmen göçünün yaşandığı görülebilmektedir.
16. yüzyılın ilk yarısına kadar İslamlaşma yavaş olmakla birlikte aynı yüzyılın ikinci yarısından itibaren Müslüman nüfusta önemli artış yaşandığı görülmektedir. 18. yüzyıl başlarından itibaren Müslüman göçleri ile yerleşik Hristiyanlar'dan bir kısmının İslam'a geçmesi ya da dışarıya göç etmesiyle yerleşimde Müslüman nüfus baskın konuma geçmeye başlamıştır. Sürmene nahiyesinin merkezini oluşturan, o dönemde çarşının/pazarın kurulduğu Halanik'te (Zeytinli) ise 1486, 1515 ve 1520 yılı kayıtlarına göre hiç Müslüman bulunmazken, 1583 tahririne göre tahmini 118 olan Müslüman nüfusu Halanik'teki toplam nüfusun %10'u kadardı.
17. yüzyıl ortalarından itibaren bölgede çeşitli eşkıyalık faaliyetleri düzensizlik oluşturmakla birlikte, 18. yüzyıl ortalarından itibaren Osmanlı merkezi idaresinin zayıflamasıyla Sürmene'nin de içerisinde olduğu bölgede derebeyleri ile ağalar güçlenmeye başlamıştır. 19. yüzyıl başlarından itibaren ayanlardan Tuzcuoğlu Memiş Ağa'nın başlattığı isyana Sürmene ağası Deli Ahmet Ağa'da katılmış olup bu isyan güçlükle de olsa 1819 yılında bastırılabilmiştir.
1830 yılı yazında Sürmenelilerin, Trabzon Valisi Osman Paşa'nın talep ettiği vergiyi ödemeyi reddetmesinden sonra karışıklıkların yoğunlaşması ve çatışmaların çıkması üzerine Osman Paşa, 1832 Ağustos'unda 7.000 kişilik bir kuvveti Sürmene’ye göndermiştir. Halkın çoğunun tüm eşya ve hayvanlarını da yanlarına alarak dağlık alanlarına çekilmesiyle herhangi bir çatışma yaşanmamıştır. Ancak bu karışıklık esnasında isyancıları cezalandırmak maksadıyla Halanik yakılmış olduğundan ilerleyen yıllarda nahiye merkezi Manahoz Deresi'nin Karadeniz'e döküldüğü yerdeki Humurgan'da (Günümüz Sürmene Çarşı mahallesi dolayları) yeniden kurulmuştur.
Tuzcuoğlu Tahir Ağa önderliğindeki isyancıların 1833 Ocak ayında Trabzon'a saldırısında Sürmene ağaları da bu isyana destek vermiştir. 1834 baharına gelindiğinde Osman Paşa topladığı birliklerle Sürmene'deki isyanı tamamen bastırabilmiştir. Bu tarihten sonra Rize dolaylarında isyan hareketleri görülse de Sürmene'de herhangi bir isyan hareketi görülmemiştir. 1834/35 yılına ait Sürmene Nüfus Defteri'ne göre nahiye genelinde toplam 58 köy bulunmaktaydı. Günümüzde bu köylerden 25'i Sürmene, 28'i Araklı, 3'ü Köprübaşı, 1'i Arsin, 1'i de Of ilçelerinde bulunmaktadır. 1867'de çıkarılan Vilayet-i Umumiye Nizamnamesi uyarınca kurulan Trabzon Vilayeti teşkilatında yapılan düzenleme sonucunda Sürmene nahiye olarak Of kazasında bağlanmıştır. Ancak kısa süre sonra 1875 yılında yeniden kaza statüsüne alınmıştır.
1869 Trabzon Vilayet Salnamesinde göre Sürmene nahiyesinde 15.353 Müslüman, 1.823 Rum ve 89 Ermeni olmak üzere toplam 17.265 erkek nüfus bulunmaktaydı. Bu dönemde nahiye merkezi 'ne taşınmıştır. Yeniden kaza olduktan sonra Belediye teşkilatı da 1876 yılında kurulmuştur. Belediye binası, Humurgan'a (Günümüz Çarşı mahallesi dolayları) Gölansa ve Zaruha (Zarha) köylerinin bağlanmasıyla oluşturulan mahallede kuruldu.
Kaymakamlık, nüfus ve tapu gibi dairelerin 'nde, belediye binası, askerlik şubesi ve telgrafhane gibi dairelerin Humurgan'da olmasının yaşattığı karışık durumun ortadan kaldırılması maksadıyla kazanın idare merkezi de 1915 yılında Humurgan'a taşınmıştır.
1877/78 yılı Trabzon Vilayeti Salnamesine göre Sürmene kazasında 74 köy (Bazen köyler bölünerek birden fazla yazılabiliyordu) bulunmaktadır. Kazada 7.301 hane bulunurken, 117'si Ermeni, 1.768'i Rum, 16.513'si Müslüman olmak üzere toplam 18.398 erkek nüfus yaşamaktaydı. Aynı kaynakta bakırcılık sanatının Sürmene'de yaygın olduğu, şimşir ağacından kaşık, diğer bazı ağaç türlerinden de çanak yapılarak Trabzon, Erzincan ve Erzurum'da satıldığı, tüfekçi ustalarının ürettikleri silahları çoğunlukla kaza içerisinde, bazen de Trabzon, Rumeli ve İstanbul'da satıldığı, yılda 500 top şal ve aba türü kumaş ile kendir üretildiği, ayrıca balıkçılık için ağ yapılarak İstanbul ve Rumeli'ye kadar başka yerlerde satıldığı belirtilmiştir. Yine aynı kaynağa göre, Hükûmet Konağına yarım saat mesafede iki, Çınar (Zeytinli mahallesi?) ve Gölansa (Zarha Kalesi) mahallelerinde birer adet olmak üzere harap halde toplam 4 adet kalenin bulunduğu da not edilmiştir.
1894 yılında Sürmene kazası 69 köyden oluşmaktaydı. 1900 yılı Trabzon Vilayet Salnamesinde Sürmene'de yaşayan nüfus, kadın ve erkek ayrı ayrı sayılarak kaydedilmiştir. Buna göre o dönemki Sürmene kazasında 42.202 Müslüman, 6.526 Rum, 208 Ermeni olmak üzere toplam 49.006 kişi yaşamaktaydı. 1902 yılı kayıtlarına göre Humurgan'da Cumartesi günleri, Araklı'da da Perşembe günleri olacak şekilde pazar kurulmaktaydı. 20. yüzyıl başlarında kayık ve gemi yapımı Sürmene ekonomisinde önemli rol oynamaktaydı. 1906 yılında Trabzon Vilayet Salnamesinde Sürmene'de çeşitli büyüklükte 262 adet geminin/teknenin kaydedilmesi bunu doğrular niteliktedir. 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında Sürmene'de yeterli toprak olmaması Osmanlı toprakları içerisine ve Rus idaresindeki Kafkasya topraklarına işçi göçünün yaşandığı dönemlerdir. Örneğin 20. yüzyılın başında Sohum'da tütün tarımının başlaması üzerine Sürmene ve Of’tan 8 ile 15 yaş arasındaki çocuklar çalışmaya gitmekteydi. Toprak azlığı ve ekonomik yetersizlikler nedeniyle Sürmene halkından çalışma amaçlı göçler yoğun olarak görülmekte olup özellikle Hristiyan nüfus göç ettikleri yerlerde yerleşik düzene de geçmekteydi. 19. yüzyıl başlarındaki kayıtlarda belirtilmekle birlikte muhtemelen bir süre öncesinden de Sürmene yunuslardan elde edilen yağıyla meşhurdur ki bu faaliyet 20. yüzyılın üçüncü çeyreğine kadar ilçede devam etmiştir. Bijişkyan'a göre Sürmene'deki ticarette önemli yeri olan yunus balığı yağı, Rize'ye kadarki bölgede kandil olarak kullanılmış, hediye olarak İstanbul'a gönderilmiştir.
20. yüzyıl başlarında az sayıdaki Ermeni nüfusun bir kısmı Rusya topraklarına göç ederken kalanları da 1915 tehcirinde zorunlu göçe tabi tutuldu. Osmanlı belgelerine göre 1915 başından itibaren Sürmene'den az sayıda Ermeni nakilleri görülmekle birlikte, 1 Temmuz 1915 tarihli belgeye göre yerleşimdeki 290 Ermeni'nin daha Trabzon limanından başka yerlere nakledildiği belirtilmektedir ki bu sayı geçmiş yıllarda yapılan tahminler dikkate alındığında Sürmene kazasında yaşayan Ermeniler'in tamamıdır. I. Dünya Savaşı sırasında Sürmene’deki liman 30 Aralık 1915'te Rus donanması tarafından bombalandı. Yerleşim merkezi 30 Mart 1916'da da Ruslar tarafından ele geçirildi. Ruslar gelmeden önce, çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan Müslüman nüfusun önemli kısmı batıya doğru göç etmek zorunda kaldı. 1917'de Rusya'da yaşanan Bolşevik İhtilali nedeniyle Rus ordusunda karışıklıklar baş göstermeye başlaması üzerine 18 Aralık 1918'de Osmanlı ile Erzincan Mütarekesi imzalanmış ve Rus güçleri geri çekilmeye başlamıştır. Sürmene 25/26 Şubat'ta Osmanlı ordularınca geri alındı.
Ancak Rusların çekilmesiyle Sürmene'nin de yer aldığı bölgede otorite boşluğu ortaya çıkmış, geri dönüşlerle birlikte artan Müslüman nüfus ile Rumlar arasında yaşanan olaylar nedeniyle Rumlar'ın bir kısmı da Batum başta olmak üzere Rusya'ya göç etmiştir. 1920 yılında başlayan Pontus Ayaklanması sonrasında kalan az sayıdaki Rum'da 1923 yılında uygulamaya geçen Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi uyarınca Yunanistan'da Atina'nın 10 km güzeyindeki o dönem ıssız bir yer olan günümüz Elliniko şehrine yerleştirildi.
Cumhuriyet döneminde gerçekleşen 1927 yılı nüfus sayımına göre merkezde 3 203, kırsalda ise 54 379 olmak üzere toplam ilçe genelinde 57 582 kişi yaşamaktaydı. O dönemde ilçe 1.115 km² yüz ölçüme sahipti. 1940 yılında merkez nüfusu 2 968 olup, köylerde ise 67 896 kişi yaşamaktaydı. Buna göre ilçenin toplam nüfusu 70 864 kişiden oluşuyordu.
Sürmene, 5 Temmuz 1929 yılında başlayan aşırı yağışlar sonucu Manahoz Deresi vadisi boyunca oluşan sel ve heyelanlar nedeniyle oldukça büyük hasara uğramıştır. Yaşanan afette Sürmene çarşısı ile Aksu, Ormanseven ve Çifteköprü köyleri başta olmak üzere çok sayıda köy de hasarlanmıştır. Afet sonucu evsiz kalmalar ve yiyecek sıkıntısı gibi nedenlerle Sürmene'den ilk planda 193 haneden 989 nüfusun Maçka ve köylerine yerleştirildiği sonrasında da Bayburt ve yine Maçka taraflarına iskanların yaşandığı görülmüştür.
1932 yılına gelindiğinde tarım arazilerinin yetersizliğinden kaynaklanan geçim sıkıntısı nedeniyle Sürmene'den 140 ev halkı Van ve dolaylarında iskan edilirken, 1946 yılında bu defa Sürmene'den Gökçeada'ya bazı ailelerin iskan edildiği görülmektedir. 1953 yılına gelindiğinde Araklı ilçesinin kurulmasıyla çok sayıda köyde Sürmene'den ayrılarak yeni kurulan bu ilçeye bağlandı. 1990 yılında da Köprübaşı ilçesinin kurulmasıyla bazı köyleri de bu yeni kurulan ilçeye bağlandı.
Sürmene'de tarihi yapı olarak, ilki 1698 yılında inşa edilen ve kitabesinde "Sahibul hayrat ve hasenat, sahib ve mâlik İbrahim Paşa sene 1110 (h.)" yazılı Çavuşlu Cami, kaynaklar derlendiğinde Sürmene'nin ilk camisi olma özelliği taşır.Dirlik köyünde Timiou Stavrou kilisesi adıyla 1891 yılında inşa edilen ve daha sonra camiye çevrilen yapı bulunmaktadır. Yeniay mahallesinin Baştımar (Kastel) köyünde, 1856'da Hacı Yakupoğlu Memiş Ağa tarafından yaptırılmış konak ile 18. yüzyılda inşa edildiği düşünülen Yakup Ağa Konağı 2000'li yıllarda restore edilerek turizm için kullanılmaktadır. Yine 1895 yılında Efendizade Mehmet Ağanın oğlu Hüseyin Ağa tarafından dedesi Haşim ağa adına Gültepe mahallesinde yaptırılan Haşimağa Konağı da turizm amacıyla kullanılmaktadır. Gültepe mahallesinde üç adet tarihi cami bulunmaktadır. Birisi Yukarı Kefeli muhitinde 1867 yılından hemen önce yapılan cami olup, uzun yıllardır kullanılmamaktadır. İkincisi mahallenin içinde, mezarlığındaki mezar taşlarından 18. yüzyıl veya öncesi öncesinde inşa edildiği düşünülen Merkez Cami ile Aşağı Kefeli muhitinde 1890-99 yılı arasında inşa edildiği düşünülen camidir.
Ticaret
Anadolu'nun ilk ticaret odası; denizcilik, ve ve kaynaklanan zengin bir ticari alt yapıdan dolayı Sürmene ilçesinde 1903'te kurulmuştur.
1950'li yıllarla başlayan araba yollarının yapımı sürecinde Sürmene iç bölgelerin denize ve anayollara ulaşım üssü olamamıştır. Bu uzun solukta Sürmene'de ticaret hayatının gerilemesini beraberinde getirmiş ve eskiden Sürmene bölgenin bir ticaret merkezi iken bu özelliğini başta Araklı ilçesi olmak üzere bölgedeki başka yerleşim birimlerine kaptırmıştır.
Bugün itibarıyla Sürmene'de ticaretin esas unsurunu hala bağlı köylerden gelen köylülerin yarattıkları iktisadi hareketlilik oluşturmaktadır. Ancak Sürmene ilçesine bağlı köylerde de tüm Türkiye'de yaşanan köyden kente göç olgusu sonucu nüfus azalması sonucu bugün Sürmene de ticaret hacmi önceki yılların son derece altına düşmüştür. İlçe; İstanbul, Zonguldak, Samsun, Ankara, Aydın, İzmir, Antalya, Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Düzce, Adapazarı gibi yerlere oldukça fazla göç vermiştir.
İlçede asırlardır alışılagelmiş şekilde bıçak üretimi yapılmakta ve bu bıçaklar yurt içinde ve yurt dışında satılmaktadır.
Eğitim
Sürmene ilçesi Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren birçok eğitim kurumuna sahip olmuştur. Bugün itibarıyla Sürmene'de bir fakülte (Karadeniz Teknik Üniversitesi Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi), bir tane Meslek Yüksek Okulu (Abdullah Kanca Meslek Yüksek Okulu) beş tane meslek lisesi, iki tane anadolu lisesi bulunmaktadır. Ayrıca ilçede birçok ilköğretim okulu da mevcuttur. Üniversite öğrencilerinin barınması için bir öğrenci yurdu da ilçede bulunmaktadır. Ayrıca ilçede bir kapalı spor salonu, biri sunî olmak üzere 2 adet çim futbol sahası bulunmaktadır. İlçenin spor kulübü olan Sürmenespor özellikle futbol branşında faaliyet göstermekte ayrıca ortaoğretim kurumlarının bünyesinde de çeşitli spor dallarında gençlerin kendini geliştirebilme olanağı mevcuttur.
Sosyal yaşam
Sürmene sosyal yaşam yönünden uzun yıllar Doğu Karadeniz'in öncüsü olmayı başarabilmiş bir ilçedir. İlçe merkezinin nüfusunun onbine yeni ulaştığı dönemlerde bile Sürmene'de iki adet sinema salonu uzun yıllar hizmet verebilmiştir. Ayrıca Sürmene'de Karadeniz Sahil Yolu inşaatı yapılmadan önce özellikle yaz aylarında oldukça hareketli bir sosyal yaşam gözlemleniştir. Bu dönemde Sürmene ilçesinde sokaklardaki hareketlilik gece saat ikilere kadar uzayabilmekte ve ilçe oldukça hareketli bir turizm merkezi görünümü arz etmekteydi. 1995 yıllarında Sürmene merkezde başlayan ve bugün hala devam eden aşırı yapılaşma sonucu ilçe merkezi adeta büyük kentlerdeki plansızlıkla karşı karşıya kalmıştır. Ayrıca uzun süren inşaat dönemleri yazlıkçı olarak gurbetten gelen Sürmenelilerin yaz aylarında inşaatların gürültüsüne maruz kalmaları sonucu Sürmene'ye gelmekten vazgeçmeleri sonucu Sürmene'de turizm gelirleri oldukça düşmüştür. Bu bağlamda bugün itibarıyla 13.000 olan ilçe merkezinin nüfusu yaz aylarında da önemli bir artış gösterememektedir. Sürmene'de çeşitli branşlarda faaliyette bulunan spor kulübü yanı sıra etkin bir folklor derneği ve Atatürkçü Düşünce Derneği gibi sivil toplum kuruluşları etkinliklerde bulunmaktadır. Ayrıca Sürmene Yardımlaşma Vakfı ve Sürmene Kültür ve Turizm Derneği adlı İstanbul merkezli yerel amaçlı sivil toplum kuruluşlarının da Sürmene'de etkinlikleri vardır. Sürmene her ne kadar birçok ilk ve orta öğretim kurumuna sahipse de bu kurumların mezun ve mensupları arasında dayanışmayı ön plana çıkaran mezun dernekleri Sürmene'de yoktur.
Sürmene'ye özgü üretimler
- Sürmene Bıçağı
- Sürmene Pidesi
- Sürmene Keseri
- Sürmene Takası
- Sürmene Tahta Kaşığı
- Sürmene Gemi Tersaneleri
Sürmeneliler
Sürmene bütün Karadeniz kentleri gibi yoğun bir şekilde göç hareketlerine sahne olmuştur. Bugün için Sürmene de yaşayan Sürmenelilerden daha fazlası başta İstanbul, Zonguldak ve Samsun olmak üzere Türkiye'nin ve dünyanın dört bir yanına yayılmıştır. Bu göç hareketleri sonrası bazı kişiler yaptıkları işlerde isim yapmıştır. Ancak bu kişilerin Sürmenelilikle değil yaptıkları işlerle iyi veya kötü isim yaptıklarını unutmamak gerek. Ünlü tarihçi Xenophon, "On Binler" adlı eserinde Sürmene ve Sürmenelilerden bahsetmiştir.
Ulaşım
Karayolu
Sürmene yaklaşık olarak Trabzon ve Rize illerinin tam ortasında, iki ile de yaklaşık olarak 35 km mesafededir. Karadeniz sahil yolu kenarında yer almaktadır. Türkiye'nin çoğu yerinden Sürmene'ye otobüs firmalarıyla seyahat edilebilmektedir. Trabzon Şehirlerarası Terminalinde inilmesi halinde, terminale 5 dakika mesafedeki şehirlerarası yola çıkarak Sürmene dolmuşlarına veya Trabzon Büyükşehir Belediyesi Özel Otobüslerine binerek yaklaşık 30 dakikada Sürmene'ye ulaşabilmektedir.
Demiryolu
Trabzon ve bölge illerinde demiryolu taşımacılığı olanakları bulunmamaktadır.
Havayolu
Türkiye'nin büyük kent merkezlerinden, Trabzon'a her gün uçak seferleri yapılmaktadır. Havayolu ile Trabzon Havalimanı'na indikten sonra havalimanında bulunan taksi-özel otobüs veya 5 dakika mesafedeki şehirlerarası yola çıkarak Sürmene dolmuşlarına veya Trabzon Belediyesi Özel Otobüslerine binerek Sürmene'ye ulaşılabilmektedir.
Denizyolu
Sürmene'de liman bulunmaktadır. Fakat Sürmene ilçesine deniz ile toplu ulaşım mümkün değildir. Özel ve yük gemileri bu limanlara demirleyebilmektedirler.
Coğrafya
Sürmene'nin en önemli akarsuları Küçükdere ve Manahos Çayıdır. Bunların dışında Sürmene'de dağların denize paralel olması ve yağışlı iklimden dolayı küçük çapta birçok dere ilçeyi bölerek denize kavuşur.
Sürmene tipik Doğu Karadeniz kasabası özelliklerini coğrafyasında gösterir. Denizle, denizin hemen yanı başından bazen içinden yükselen dağlarla deniz arasında kurulu Sürmene'de Manahos Çayı'nın yanında bulunan ve bugün fabrikalar bölgesi olan Kavaklık ovasının dışında ova yoktur. Dağların kuş uçuşu çok kısa mesafede 2000'li metrelere ulaştığı Sürmene'de turistik tesisleri de barındıran (asıl adı Koyunyatağı Dağı) ve ilçenin en yüksek tepesi olan Madur Dağı (2742 m) bulunmaktadır.
Flora ve fauna yapısı
Türkiye'nin 2100 metrede dünya da nadir bulunan turbalığına sahiptir. yaylasında yer alır. Endemik Türler: .[1]
- Zehirli biberiye (),
- Böcek yiyen bitkilerden Drosera,
- Pamukotu (Eriophorum angustifolia ve E. ),
- Kurtayağı (),
- Kara ot ()
Ligarba (Yaban Mersini) meyvesinin ormanda çalılıklarda yetişen ve yaylada otçul olan türleri de Sürmene'de yetişmektedir.
Ayrıca sonbahar ve ilkbahar kuş göç yolu için iki geçiş vadisi var. Karadere - Küçükdere Vadisinden geçerler.
İklim Özellikleri
Doğu Karadeniz kıyı kuşağında yer alan Sürmene'de tipik bir Karadeniz iklim özellikleri yaşanır. Trabzon merkeze göre daha yağışlı olan Sürmene'de her mevsim bol yağışlı geçer. Kışları ılık yazları serin geçen ilçede en çok yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür. Yağış miktarı 1500 mm'yi bulur. Nem oranı oldukça fazladır. Buna bağlı olarak bitki örtüsü oldukça yoğundur. Kar yağışları azdır. Topoğrafik özellikler kısa mesafede sıcaklık ve yağış koşullarında değişmelere neden olur.
Spor
İlçenin futbol kulübü Sürmenespor'dur. Maçlarını İsmet Gürbüz Civelek Stadyumunda oynamaktadır. 1970 yılından itibaren futbol ve voleybol dallarında başarı grafiğini yükselten Sürmenespor Kulübü 1977 yılında futbol dalında 2. Amatör kümede şampiyon olarak 1. amatör kümeye çıkma başarısını göstermiştir.1984-1985 sezonunda futbolda Sürmenespor "genç takımı" Trabzon Mavi Grup birincisi olmuş ve Türkiye şampiyonasına katılmıştır. 1985-1986 sezonunda Trabzon il birincisi olan voleybol takımı aynı zamanda bölge birinciliğini de elde etmiştir. 1986-87 sezonunda da yine il birincisi olmuş, bölge grup maçlarında ikinciliği elde etmiştir. 1998-1999 sezonunda tarihinde ilk kez 3. lige yükselen Sürmenespor 1999-2000 sezonunda 3. ligde mücadele etmiş ve ertesi sezon amatör lige düşmüştür. 2005-2006 sezonunda ise 3. lige tekrar yükselmiş fakat 2009-2010 sezonunda tekrar amatör lige düşmüştür. 2010-2011 sezonunda Bölgesel Amatör ligde mücadele etmiştir.
Nüfus
Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
---|---|---|---|
1927 | 57.644 | 3.203 | 54.441 |
1935 | 69.498 | 3.324 | 66.174 |
1940 | 70.864 | 2.968 | 67.896 |
1945 | 69.456 | 2.979 | 66.477 |
1950 | 71.676 | 3.046 | 68.630 |
1955 | 42.010 | 3.119 | 38.891 |
1960 | 43.648 | 3.517 | 40.131 |
1965 | 47.228 | 5.286 | 41.942 |
1970 | 46.820 | 5.938 | 40.882 |
1975 | 50.928 | 8.096 | 42.832 |
1980 | 49.131 | 10.075 | 39.056 |
1985 | 51.551 | 11.408 | 40.143 |
1990 | 35.306 | 12.008 | 23.298 |
2000 | 42.256 | 17.063 | 25.193 |
2007 | 28.115 | 13.689 | 14.426 |
2008 | 29.191 | 13.670 | 15.521 |
2009 | 31.206 | 14.418 | 16.788 |
2010 | 28.108 | 14.707 | 13.401 |
2011 | 27.520 | 15.177 | 12.343 |
2012 | 26.945 | 15.445 | 11.500 |
2013 | 26.493 | 26.493 | veri yok |
2014 | 26.421 | 26.421 | veri yok |
2015 | 25.764 | 25.764 | veri yok |
2016 | 25.833 | 25.833 | veri yok |
2017 | 25.669 | 25.669 | veri yok |
2018 | 27.428 | 27.428 | veri yok |
2019 | 26.824 | 26.824 | veri yok |
2020 | 26.391 | 26.391 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Mahalleleri
# | İsim | Eski İsmi |
---|---|---|
1 | Aksu | Aso |
2 | Armutlu | Ğorğor |
3 | Aşağıovalı | Aşağı Vizara |
4 | Balıklı | Kastel |
5 | Birlik | Ğorğor |
6 | Çamburnu | Sargona |
7 | Çamlıca Mahallesi | Humurgan |
8 | Çarşı Mahallesi | Humurgan |
9 | Çavuşlu | Aşağı Kumanit |
10 | Çiftesu | Fildoz |
11 | Çimenli | Lazanat |
12 | Dirlik | Cida |
13 | Fındıcak | Ğorğor |
14 | Gültepe | Gucera |
15 | Güneyköy | Ab |
16 | Kahramanköy | Gilima |
17 | Karacakaya | Macuga |
18 | Konak | Zol |
19 | Koyuncular | Vadon |
20 | Küçükdere | Ğorğor |
21 | Muratlı | Zavli |
22 | Ormanseven | Seveho |
23 | Ortaköy | Cigaron |
24 | Orta Mahalle | Zarha |
25 | Oylum | Ğunit |
26 | Petekli | Magavla |
27 | Soğuksu | Gölansa |
28 | Üstündal | Karakanzı |
29 | Üzümlü | Huvra |
30 | Yazıoba | Oviya |
31 | Yemişli | Anaraş |
32 | Yeniay | Mahno |
33 | Yeşilköy | Letran |
34 | Yokuşbaşı | Cigoli |
35 | Yukarıçavuşlu | Yukarı Kumanit |
36 | Yukarıovalı | Yukarı Vizara |
37 | Zeytinli | Halanik |
Sürmene fotoğrafları
- Sürmene'de günbatımı, Ağustos 2007
Notlar
Kaynakça
- ^ (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012.
- ^ . 21 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012.
- ^ İnan, F., "Arrianus’un “Arrıanı Perıplus Pontı Euxını / Arrıanus'un Karadeniz Seyahati Adlı Eserine Göre Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki Küçük Limanlar", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt.12, Sayı.24, Yıl.2018. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/470609 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-23
- ^ Arslan, M., "Arrianus'un Karadeniz Seyahati (Arrıanı Perıplus Pontı Euxını) Hellence Aslından Çeviri ve Yorumlama", Odin Yayıncılık, İstanbul 2005. URL: http://www.mediterra.org/wp-content/uploads/arrianus.pdf 17 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-16
- ^ Bryer, A., "Rumlar ve Türkmenler: Karadeniz İstisnası” (Çeviri:M.Sibel İncel ve Murat Keçiş), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı:16, Sf:227 (dipnot 146), Yıl:2014. URL: https://dergipark.org.tr/download/article-file/106446. Erişim: 2019-09-02
- ^ Dursun, Y., "XV. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Üç Merkezli Bir Nahiye: Yomra Nahiyesi Örneği", Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (KAREN), Cilt.2, Sayı.2, Sf.33, Yıl.2016. URL: http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/karendergi_a5047.pdf 19 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Bostan, M.H., "XV. Ve XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat", T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Dalı Doktora Tezi, Sf.76,79,92,96,97, Yıl.1993. URL: https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/T0041652.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman Ve Rûm Defteri ( 937/1530 ) II, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu.36,URL: https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/387_nolu_m%C3%BChimme_vilayeti_karaman.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-04
- ^ Gökbilgin, M.T., "XVI. Yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi", Belleten (Türk Tarih Kurumu), Cilt.XXVI, Sayı.102, Sf.319, Yıl.1962. URL: http://tayyibgokbilgin.info/wp-content/uploads/2012/05/154.16.-yuzyil-baslarinda-Trabzon-livasipdf.pdf 22 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Bostan, M.H., "XV. Ve XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat", T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Dalı Doktora Tezi, Sf.163,164,165,166, Yıl.1993. URL: https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/T0041652.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ İnan, K., "Trabzon'da Yönetici Yönetilen İlişkileri (1643-1656)", Osmanlı Araştırmaları XXIII, Sf.38, Yıl.2003. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/112412 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Bostan, M.H., "XV. Ve XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat", T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Dalı Doktora Tezi, Sf.45, Yıl.1993. URL: https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/T0041652.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Demir, N., "Trabzon Yöresinde Destan Kültürü Ve Tarihî Alt Yapısı, Sayı.1, Sf.39, Yıl.2006. URL: http://turkishstudies.net/files/turkishstudies/1354370411_3necatidemir.pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Alikılıç, Dündar (2013). Kaza-i Sürmene Tabi'i Liva-i Trabzon Sürmene Nüfus Defteri 1834. İstanbul: Alioğlu Yayınevi. s. 8. ISBN .
- ^ Okur, M., Usta, V., " Karadeniz Bölgesi'nin Demografik Yapısına Dair Bir İnceleme”, History Studies (International Journal Of History), Cilt.1, Sayı.1, Sf.47, Yıl.2009. URL: http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423902700.pdf 23 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ (2017). Demokrat Parti Döneminde Trabzon (1950-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. s. 32. ISBN .
- ^ Bilgin, Mehmet (1990). Sürmene Şehrinin Kurulduğu Yerler”, İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi (1-3 Haziran 1988). Samsun: Sönmez Matbaa ve Yayınevi. s. 299,300. ISBN .
- ^ Şahiner, M.," Trabzon Salnamesi (1295) Yüksek Lisans Tezi”, Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Sf.68,88,93, Yıl.1999. URL: http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Makbule%20%C5%9Eahiner,%20Trabzon%20salnamesi%20(1295)%20087496.pdf 25 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Eser, E.," Salnamelere Göre 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Trabzon Vilayeti Yüksek Lisans Tezi”, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Ana Bilim Dalı, Sf.109, Yıl.2003. URL: http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Salnamelere%20g%C3%B6re%2019.%20y%C3%BCzy%C4%B1l%C4%B1n%20son%20%C3%A7eyre%C4%9Finde%20Trab.pdf 25 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Siler, A.," XIX. Yüzyılda Trabzon'un Kaza ve Nahiyelerinin Ekonomik Durumu (1869-1905)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt.9, Sayı.1, Sf.264, Yıl.1994. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/58327 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ İpek, N.," II. Abdülhamid Döneminde Trabzon'da Amele Göçü”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Güz 2018;(25):119,123. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/572959 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Bilgin, Mehmet (1990). Sürmene. Sürmene Belediyesi Kültür Yayınları. s. 516. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.
- ^ Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu.14, ss.54,URL: https://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/MicroSiteler/Ermeni_Kitaplar/osmanl%C4%B1belgelerindeermeniler_1915_1920.pdf 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-16
- ^ Bal, M. A.," Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon Araklı’da Yaşanan İşgal Olayları Ve İşgal Acıları (1914-1918)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Cilt.15, Sayı.30, Sf.45, Yıl.2016. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/58327 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ocak 2020.
- ^ Çakıcı, N., "Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Trabzon'un Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme", Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (KAREN), Cilt.4, Sayı.6, Sf.325,337,339, Yıl.2018. URL: http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/karendergi_97904.pdf 19 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-09-03
- ^ Başkaya, M., "1929 Of-Sürmene Felaketi Ve Bölgeye Etkileri", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt.9, Sayı.18, Yıl.2015. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/106469 16 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-16
- ^ Çağlayan, E., "Cumhuriyet Döneminde Muş, Bitlis Ve Van'a Yapılan İskân Çalışmaları (1923-1938)", Tarih Okulu Dergisi (TOD), Sayı.22, Yıl.Haziran 2015. URL: http://www.johschool.com/Makaleler/328937079_14.%20ERCAN%20%C3%87A%C4%9ELAYAN.pdf 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-16
- ^ Yaşar, O., "Turizm Coğrafyası Açısından Bir Araştırma: Gökçeada(İmroz) ", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt.16, Sayı.1, Yıl.Elazığ 2006. URL: http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt16/sayi1/1-32.pdf 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-16
- ^ Bilgin, Mehmet (1990). Sürmene. Sürmene Belediyesi Kültür Yayınları. s. 44-45. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.
- ^ Yavuz, M., "Sürmene-Gültepe Köyü Yukarı Kefeli Mahallesi Camı Ve Şadırvanı", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:7, Sayı:31. URL: http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt7/sayi31_pdf/4sanattarihi_arkeoloji/yavuz_mehmet.pdf 6 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-29
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Sürmene Nüfusu - Trabzon". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Trabzon Sürmene Nüfusu". nufusune.com.
- ^ https://kutuphane.ttk.gov.tr/details?id=462622&materialType=KT&query=Yer+adlar%C4%B1+_+T%C3%BCrkiye 13 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
Dış bağlantılar
- Sürmene Belediyesi 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Sürmene Kaymakamlığı 21 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Koordinatlar 40 54 35 40 06 21 Surmene Osmanlica ﺳﻮرﻣﻨﻪ Surmene Romeika Soyrmena Surmena Trabzon un bir ilcesidir SurmeneIlceTrabzon un Turkiye deki konumuIlce sinirlari haritasiUlkeTurkiyeIlTrabzonCografi bolgeKaradeniz BolgesiIdare KaymakamMehmet Ali Ozturk Belediye baskaniHuseyin Azizoglu AK Parti Yuzolcumu Toplam225 km Rakim20 mNufus 2018 Toplam27 428 Kir Sehir26 391Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Posta kodu61600Il alan kodu0462Il plaka kodu61Resmi site http www surmene bel trTarihceMO 8 yuzyilda Milet kolonicileri once Sinop sonrasinda da Trabzon a yerlesmeye MO 756 baslayarak Kolhis halklari olarak tanimlanan yerli halkla ticaret yapmaya baslamislardi Trabzon da yerlesimin daha eski donemlere kadar uzandigi dusunulse de en azindan Miletli kolonicilerin yerlesmesiyle bolgeden yazili kaynaklarla haberdar olunmaya baslanmistir Surmene adiyla bilinen yerinde bu tarihlerden sonra koloniciler ile yerli halkin ticaret icinde bulunduklari bir pazar yeri olarak kurulmus olmasi muhtemeldir Dogu Karadeniz MO 6 yuzyil baslarinda Pers topraklarina katilsa da koloniciler imtiyazli haklara sahip olarak ticaretlerini surdurebildiler Herodot Pers Imparatoru I Serhas in gunumuz Yunanistan topraklarina yaptigi sefer esnasinda ordusunda yer alanlar arasinda Trabzon bolgesinden Tiberenler Makronlar ve Mosinikler gibi yerel halklardan oldugu bilgisini vermektedir Ksenofon un MO 4 yuzyilda kaleme aldigi Anabasis adli eserinde de Trabzon un dogusunda yasayan yerel halklardan birisi olarak Makronlar dan bahsetmistir ki bunlarin Zanlar i olusturan Lazlar ve Megrellerin atalari olduklari genel kabul gormektedir Bir sure Mitridatis adli bir Pers soylusu tarafindan kurulan Pontus Kralligi MO 281 66 topraklarinda kalan Surmene sonrasinda Roma topraklarina katildi Kisa sureli el degistirmelerden sonra MO 63 yilinda Trabzon bolgesi kesin olarak Roma idaresine girmis oldu Tarih boyunca Surmene adi birbirine yakin birkac yerlesim yeri icin kullanilmistir Roma ve Bizans doneminde MS 3 yuzyildan itibaren Sourmania Susurmena Sousourmena olarak bilinen yerlesimin adi zamanla Surmene ye evrilmistir Bu nedenle de gunumuz Arakli ve Koprubasi ilcelerinin tarihi 20 yuzyil ortalarina kadar Surmene tarihiyle ic icedir Roma valisi Arrianus un MS 131 132 yilinda yazdigi Periplus Ponti Euxini adli eserinde Issiporto Hyssiporto Limani olarak bahsettigi yer gunumuz Arakli Limanini tarif etmektedir MO 6 yuzyilda yasamis antik donem cografyacisi Pseudo Skylaks in Rize ve Trabzon arasinda bulundugundan bahsettigi Psaron Limaninin da bu liman olmasi kuvvetle muhtemeldir Limana ismini veren Isso Hyssos Nehri de gunumuzde Karadere olarak adlandirilmaktadir Bu donemde Roma Imparatorlugu nun dogu sinirinda olmasi nedeniyle Karadere nin Karadeniz e mansapladigi yerdeki limani kontrol eden kalede bir Roma garnizonu Hyssus Lejyonu bulunmaktaydi Limani kontrol eden bu garnizonun Canayer platosunda bulunan kale Gunumuz Arakli ilcesi Buzluca mahallesi sinirlarinda ya da Arakli Burnunda bulunan kale oldugu dusunulmektedir Bazi goruslere gore ise limanda bulunan kale Caneyer kalesinin sahildeki uzantisi seklinde bir parcasini olusturmaktaydi O donemde gunumuz Gumushane ilinin Sadak koyunde bulunan Satala Lejyonu ile bu limanin Karadere guzergahi boyunca kara baglantisi bulunuyordu ki bu sayede Trabzon un ic bolgelere baglantisi da saglanabiliyordu Ic bolgelerin Karadeniz e baglantisinda askeri acidan onemli bir rol oynayan liman buradaki kervan yolu sayesinde ticari acidan da buyuk oneme sahipti Tarihi Memis Aga Konagi 2 yuzyildan itibaren Trabzon bolgesinde yasayan yerli halk Hristiyanlasmaya baslamis I Konstantin tarafindan Hristiyanlik imparatorlugun resmi dini ilan edilmesiyle de Trabzon da piskoposluk kurulmustu Bu sayede Trabzon bolgesinde bulunan Surmene de de yerli halk hizli bir sekilde Hristiyanlasarak ileriki yillarda Rum olarak adlandirilacak Hristiyan toplulugunu olusturmustur Ilk olarak Arakli limanindaki yeri icin bahsedilen Surmene isminin ilerleyen yillarda biraz daha yukarilardaki Canayer platosunda askeri us amaciyla kurulan kale ve yerlesimi icin kullanildigi gorulmektedir Bununda Bizans ile Sasaniler arasinda 541 562 yillari arasinda gerceklesen Lazika Savasi esnasinda limani kervan yolunu ve diger kaleleri goren stratejik konumu nedeniyle oldugu dusunulmektedir Bizans ve sonrasinda Trabzon Imparatorlugu doneminde yerlesim Sourmania adiyla askeri ve idari bolge olan Surmene Bandonu nun merkezi konumundaydi Limani ve kervan yolu uzerinde olmasi dolayisiyla onemli bir konumda olan Surmene 1458 yilinda Halanik de gunumuzde Surmene Zeytinli Mahallesi onemli bir pazar yeri olarak yeniden kurulmustur Akkoyunlu Devleti hukumdari Uzun Hasan in 1458 yilinda Trabzon Imparatorlugu IV Ioannis in kizi Despina Hatun ile 1457 58 yilinda evlendiginde kendisine ceyiz Drahoma olarak verilen araziler arasinda Surmene Bandonunda yer alan ve manastir mulku olan Zeytinli koyu de bulunmaktaydi Ilerleyen yillarda Gemora Yomra Bandonu nun lagvedilip Surmene Bandonuna baglandigi goz onunde bulunduruldugunda soz konusu pazar yeri onemli bir pozisyonda oldugu anlasilmaktadir 1461 yilinda Hersekzade Ahmet Pasa komutasindaki Osmanli ordusu Karadere Vadisinin yukarisindan sahile inerek kaleyi ele gecirmis ve boylece Surmene yerlesimi Osmanli hakimiyetine girmisti Trabzon un da ayni yil icerisinde Osmanli topraklarina katilmasiyla yerlesimde yeni kurulan Trabzon sancaginin bir nahiyesi Osmanlica ﺳﻮرﻣﻨﻪ Surmene oldu 1486 yili tahririnde Surmene de devlet gorevlisi asker haric Musluman nufus bulunmamaktaydi Bununla birlikte surgun ya da kendi istegiyle olmak uzere 1486 yilinda 26 1515 yilinda da 9 hanenin Surmene nahiyesine yerlestirildigi gorulmektedir Ayrica Surmene den de Hristiyan 10 hanenin Giresun a 4 hanenin de Tirebolu ya goc ettirildikleri de kayitlarda belirtilmektedir Yerlesimdeki Musluman ve Hristiyan gocleri ilerleyen yillarda da sure gelmistir Ornegin 1554 yili tahririnde yazilan bilgiye gore Surmene nahiyesi Muslumanlarindan 2 bekar ile 7 hane Hristiyanlardan da 1 bekar ile 1 hane Canca ya Gumushane goc etmistir 387 Numarali Muhasebe i Vilayet i Karaman ve Rum Defteri ndeki kayitlara gore 1520 yilinda Surmene nahiyesinin Aho Arakli Halanik Hamandos Hara Ipoforya Ivyan Kahora Koloynasa civara Mahnovi Mahora Makavla Manahos Manhano Misohor Samayeri Yarakar Zaniki Zaroha Zavendika Zavli Zavzaka ve Zeraniki olmak uzere 23 koyu ile 2 mezrasi bulunmaktaydi Bu tarihte Surmene nahiyesinde 124 u Musluman 2 390 i Hristiyan olmak uzere toplam 2 514 hane bulunmakta ve 2 737 nefer yetiskin erkek yasamaktaydi Bu tarihteki hane sayisi ve erkek nufustan hareketle yapilan tahminle Surmene nahiyesinde 13 478 kisi 290 i Musluman yasamakta olup Muslumanlarin orani da 2 15 civarindaydi 1554 yili kayitlarinda Surmene nahiyesinde 23 koy sayisi ayni kalirken mezra sayisi 18 olmustu 1583 yili tahririne gore ise Surmene nahiyesi 54 koy ile 22 mezradan olusmaktaydi Bu donemde Surmene nahiyesi genelinde tahminen 16 817 kisi 2 702 si Musluman yasamakta olup Muslumanlarin toplam nufus icerisindeki orani 16 civarindadir 1583 tahririnde koy ve mezra sayisinin artmasiyla tarima acilan topraklarin artmasinin yani sira arazinin parcalanmasi da soz konusudur Bu nedenle 1583 tahririnde Musluman ahalide cok az topragi olan anlaminda gelen Bennak hane sayisi da 423 gibi oldukca yuksek rakama ulasmistir Goruldugu uzere Osmanli nin ilk doneminde yerlesimde agirlikli olarak Rum nufus bulunmaktaydi Trabzonlu P Minas Bijiskyan in 1819 yilinda yayinladigi Karadeniz Kiyilari Tarih ve Cografyasi eserinde yazdiklarina gore Hemsin tarafindan goc ettigi dusunulen Ermenilerde cogunlukla Karadere Vadisi Arakli dolaylarina yerlesmistir L Hacikyan da P Tumayant in 1870 yilinda hazirladigi eserinde Karadere Arakli Ermenilerinin 170 180 yil once Hemsin agirlikli olmak uzere Bayburt ve Ispir den din degistirmekten kacanlar oldugunu belirtmektedir ki belirttigi tarih 1690 1700 arasindaki yillara tekabul etmektedir P Tumayant bununla birlikte 1780 yilindan itibaren de bu Ermeniler in bir kisminin Muslumanlastigini onemli bolumunun ise Trabzon merkezden Adapazari na kadar olan Karadeniz kiyisi boyunca onemli yerlesimlere goc ettiklerini belirtmistir 16 yuzyil kayitlarinda Hristiyanlar icerisinde Ermenilerden ayrica bahsedilmemesi ve 19 yuzyil Osmanli kayitlarinda nahiyede oldukca az sayida Ermeni bulunmasi yukarida anlatilan tarihi sureci dogrular niteliktedir Bununla birlikte Hemsin Ermenileri olmasa da Bayburt Ispir vb yerlerden biraz daha erken donemde Ermeni goclerinin olmasi muhtemeldir Ornegin 1652 yilina ait bir kayitta Muncana koyunden olup vergi toplamakla yukumlu Surmene kadisina vergi vermeyerek saldiran sahislar arasinda Tatur adinda bir Ermeni den de bahsedilmektedir ki bu bilgi Ermeniler in o donemki Surmene nahiyesine gelisinin 17 yuzyilin ilk yarisina kadar uzandigini gostermektedir Surmene nahiyesindeki Musluman sayisindaki artis ise yerli halkin din degistirmesi ya da disaridan gelen Musluman gocleri sayesindedir 1501 yilinda Akkoyunlular in Safeviler tarafindan ortadan kaldirilmasi sonucunda bircok Akkoyunlu beyi halkiyla birlikte Sehzade Selim doneminde Trabzon Rize arasindaki topraklara yerlestirilmis olup ilerleyen yillarda da buna benzer yerlestirmelerin olmasi olagan gorulmektedir Ornegin 1583 yili tahrir kayitlarinda Surmene nahiyesinin Purnak Burnak Tastepe koyu yer almaktadir ki bu isimle Akkoyunlu Turkmenlerinin bir asiretinin oldugu dikkate alindiginda Surmene dolaylarina da Turkmen gocunun yasandigi gorulebilmektedir 16 yuzyilin ilk yarisina kadar Islamlasma yavas olmakla birlikte ayni yuzyilin ikinci yarisindan itibaren Musluman nufusta onemli artis yasandigi gorulmektedir 18 yuzyil baslarindan itibaren Musluman gocleri ile yerlesik Hristiyanlar dan bir kisminin Islam a gecmesi ya da disariya goc etmesiyle yerlesimde Musluman nufus baskin konuma gecmeye baslamistir Surmene nahiyesinin merkezini olusturan o donemde carsinin pazarin kuruldugu Halanik te Zeytinli ise 1486 1515 ve 1520 yili kayitlarina gore hic Musluman bulunmazken 1583 tahririne gore tahmini 118 olan Musluman nufusu Halanik teki toplam nufusun 10 u kadardi 17 yuzyil ortalarindan itibaren bolgede cesitli eskiyalik faaliyetleri duzensizlik olusturmakla birlikte 18 yuzyil ortalarindan itibaren Osmanli merkezi idaresinin zayiflamasiyla Surmene nin de icerisinde oldugu bolgede derebeyleri ile agalar guclenmeye baslamistir 19 yuzyil baslarindan itibaren ayanlardan Tuzcuoglu Memis Aga nin baslattigi isyana Surmene agasi Deli Ahmet Aga da katilmis olup bu isyan guclukle de olsa 1819 yilinda bastirilabilmistir 1830 yili yazinda Surmenelilerin Trabzon Valisi Osman Pasa nin talep ettigi vergiyi odemeyi reddetmesinden sonra karisikliklarin yogunlasmasi ve catismalarin cikmasi uzerine Osman Pasa 1832 Agustos unda 7 000 kisilik bir kuvveti Surmene ye gondermistir Halkin cogunun tum esya ve hayvanlarini da yanlarina alarak daglik alanlarina cekilmesiyle herhangi bir catisma yasanmamistir Ancak bu karisiklik esnasinda isyancilari cezalandirmak maksadiyla Halanik yakilmis oldugundan ilerleyen yillarda nahiye merkezi Manahoz Deresi nin Karadeniz e dokuldugu yerdeki Humurgan da Gunumuz Surmene Carsi mahallesi dolaylari yeniden kurulmustur Tuzcuoglu Tahir Aga onderligindeki isyancilarin 1833 Ocak ayinda Trabzon a saldirisinda Surmene agalari da bu isyana destek vermistir 1834 baharina gelindiginde Osman Pasa topladigi birliklerle Surmene deki isyani tamamen bastirabilmistir Bu tarihten sonra Rize dolaylarinda isyan hareketleri gorulse de Surmene de herhangi bir isyan hareketi gorulmemistir 1834 35 yilina ait Surmene Nufus Defteri ne gore nahiye genelinde toplam 58 koy bulunmaktaydi Gunumuzde bu koylerden 25 i Surmene 28 i Arakli 3 u Koprubasi 1 i Arsin 1 i de Of ilcelerinde bulunmaktadir 1867 de cikarilan Vilayet i Umumiye Nizamnamesi uyarinca kurulan Trabzon Vilayeti teskilatinda yapilan duzenleme sonucunda Surmene nahiye olarak Of kazasinda baglanmistir Ancak kisa sure sonra 1875 yilinda yeniden kaza statusune alinmistir 1869 Trabzon Vilayet Salnamesinde gore Surmene nahiyesinde 15 353 Musluman 1 823 Rum ve 89 Ermeni olmak uzere toplam 17 265 erkek nufus bulunmaktaydi Bu donemde nahiye merkezi ne tasinmistir Yeniden kaza olduktan sonra Belediye teskilati da 1876 yilinda kurulmustur Belediye binasi Humurgan a Gunumuz Carsi mahallesi dolaylari Golansa ve Zaruha Zarha koylerinin baglanmasiyla olusturulan mahallede kuruldu Kaymakamlik nufus ve tapu gibi dairelerin nde belediye binasi askerlik subesi ve telgrafhane gibi dairelerin Humurgan da olmasinin yasattigi karisik durumun ortadan kaldirilmasi maksadiyla kazanin idare merkezi de 1915 yilinda Humurgan a tasinmistir 1877 78 yili Trabzon Vilayeti Salnamesine gore Surmene kazasinda 74 koy Bazen koyler bolunerek birden fazla yazilabiliyordu bulunmaktadir Kazada 7 301 hane bulunurken 117 si Ermeni 1 768 i Rum 16 513 si Musluman olmak uzere toplam 18 398 erkek nufus yasamaktaydi Ayni kaynakta bakircilik sanatinin Surmene de yaygin oldugu simsir agacindan kasik diger bazi agac turlerinden de canak yapilarak Trabzon Erzincan ve Erzurum da satildigi tufekci ustalarinin urettikleri silahlari cogunlukla kaza icerisinde bazen de Trabzon Rumeli ve Istanbul da satildigi yilda 500 top sal ve aba turu kumas ile kendir uretildigi ayrica balikcilik icin ag yapilarak Istanbul ve Rumeli ye kadar baska yerlerde satildigi belirtilmistir Yine ayni kaynaga gore Hukumet Konagina yarim saat mesafede iki Cinar Zeytinli mahallesi ve Golansa Zarha Kalesi mahallelerinde birer adet olmak uzere harap halde toplam 4 adet kalenin bulundugu da not edilmistir 1894 yilinda Surmene kazasi 69 koyden olusmaktaydi 1900 yili Trabzon Vilayet Salnamesinde Surmene de yasayan nufus kadin ve erkek ayri ayri sayilarak kaydedilmistir Buna gore o donemki Surmene kazasinda 42 202 Musluman 6 526 Rum 208 Ermeni olmak uzere toplam 49 006 kisi yasamaktaydi 1902 yili kayitlarina gore Humurgan da Cumartesi gunleri Arakli da da Persembe gunleri olacak sekilde pazar kurulmaktaydi 20 yuzyil baslarinda kayik ve gemi yapimi Surmene ekonomisinde onemli rol oynamaktaydi 1906 yilinda Trabzon Vilayet Salnamesinde Surmene de cesitli buyuklukte 262 adet geminin teknenin kaydedilmesi bunu dogrular niteliktedir 19 yuzyil sonlari ve 20 yuzyil baslarinda Surmene de yeterli toprak olmamasi Osmanli topraklari icerisine ve Rus idaresindeki Kafkasya topraklarina isci gocunun yasandigi donemlerdir Ornegin 20 yuzyilin basinda Sohum da tutun tariminin baslamasi uzerine Surmene ve Of tan 8 ile 15 yas arasindaki cocuklar calismaya gitmekteydi Toprak azligi ve ekonomik yetersizlikler nedeniyle Surmene halkindan calisma amacli gocler yogun olarak gorulmekte olup ozellikle Hristiyan nufus goc ettikleri yerlerde yerlesik duzene de gecmekteydi 19 yuzyil baslarindaki kayitlarda belirtilmekle birlikte muhtemelen bir sure oncesinden de Surmene yunuslardan elde edilen yagiyla meshurdur ki bu faaliyet 20 yuzyilin ucuncu ceyregine kadar ilcede devam etmistir Bijiskyan a gore Surmene deki ticarette onemli yeri olan yunus baligi yagi Rize ye kadarki bolgede kandil olarak kullanilmis hediye olarak Istanbul a gonderilmistir 20 yuzyil baslarinda az sayidaki Ermeni nufusun bir kismi Rusya topraklarina goc ederken kalanlari da 1915 tehcirinde zorunlu goce tabi tutuldu Osmanli belgelerine gore 1915 basindan itibaren Surmene den az sayida Ermeni nakilleri gorulmekle birlikte 1 Temmuz 1915 tarihli belgeye gore yerlesimdeki 290 Ermeni nin daha Trabzon limanindan baska yerlere nakledildigi belirtilmektedir ki bu sayi gecmis yillarda yapilan tahminler dikkate alindiginda Surmene kazasinda yasayan Ermeniler in tamamidir I Dunya Savasi sirasinda Surmene deki liman 30 Aralik 1915 te Rus donanmasi tarafindan bombalandi Yerlesim merkezi 30 Mart 1916 da da Ruslar tarafindan ele gecirildi Ruslar gelmeden once cogunlugu kadin ve cocuklardan olusan Musluman nufusun onemli kismi batiya dogru goc etmek zorunda kaldi 1917 de Rusya da yasanan Bolsevik Ihtilali nedeniyle Rus ordusunda karisikliklar bas gostermeye baslamasi uzerine 18 Aralik 1918 de Osmanli ile Erzincan Mutarekesi imzalanmis ve Rus gucleri geri cekilmeye baslamistir Surmene 25 26 Subat ta Osmanli ordularinca geri alindi Ancak Ruslarin cekilmesiyle Surmene nin de yer aldigi bolgede otorite boslugu ortaya cikmis geri donuslerle birlikte artan Musluman nufus ile Rumlar arasinda yasanan olaylar nedeniyle Rumlar in bir kismi da Batum basta olmak uzere Rusya ya goc etmistir 1920 yilinda baslayan Pontus Ayaklanmasi sonrasinda kalan az sayidaki Rum da 1923 yilinda uygulamaya gecen Turkiye Yunanistan nufus mubadelesi uyarinca Yunanistan da Atina nin 10 km guzeyindeki o donem issiz bir yer olan gunumuz Elliniko sehrine yerlestirildi Cumhuriyet doneminde gerceklesen 1927 yili nufus sayimina gore merkezde 3 203 kirsalda ise 54 379 olmak uzere toplam ilce genelinde 57 582 kisi yasamaktaydi O donemde ilce 1 115 km yuz olcume sahipti 1940 yilinda merkez nufusu 2 968 olup koylerde ise 67 896 kisi yasamaktaydi Buna gore ilcenin toplam nufusu 70 864 kisiden olusuyordu Surmene 5 Temmuz 1929 yilinda baslayan asiri yagislar sonucu Manahoz Deresi vadisi boyunca olusan sel ve heyelanlar nedeniyle oldukca buyuk hasara ugramistir Yasanan afette Surmene carsisi ile Aksu Ormanseven ve Ciftekopru koyleri basta olmak uzere cok sayida koy de hasarlanmistir Afet sonucu evsiz kalmalar ve yiyecek sikintisi gibi nedenlerle Surmene den ilk planda 193 haneden 989 nufusun Macka ve koylerine yerlestirildigi sonrasinda da Bayburt ve yine Macka taraflarina iskanlarin yasandigi gorulmustur 1932 yilina gelindiginde tarim arazilerinin yetersizliginden kaynaklanan gecim sikintisi nedeniyle Surmene den 140 ev halki Van ve dolaylarinda iskan edilirken 1946 yilinda bu defa Surmene den Gokceada ya bazi ailelerin iskan edildigi gorulmektedir 1953 yilina gelindiginde Arakli ilcesinin kurulmasiyla cok sayida koyde Surmene den ayrilarak yeni kurulan bu ilceye baglandi 1990 yilinda da Koprubasi ilcesinin kurulmasiyla bazi koyleri de bu yeni kurulan ilceye baglandi Surmene de tarihi yapi olarak ilki 1698 yilinda insa edilen ve kitabesinde Sahibul hayrat ve hasenat sahib ve malik Ibrahim Pasa sene 1110 h yazili Cavuslu Cami kaynaklar derlendiginde Surmene nin ilk camisi olma ozelligi tasir Dirlik koyunde Timiou Stavrou kilisesi adiyla 1891 yilinda insa edilen ve daha sonra camiye cevrilen yapi bulunmaktadir Yeniay mahallesinin Bastimar Kastel koyunde 1856 da Haci Yakupoglu Memis Aga tarafindan yaptirilmis konak ile 18 yuzyilda insa edildigi dusunulen Yakup Aga Konagi 2000 li yillarda restore edilerek turizm icin kullanilmaktadir Yine 1895 yilinda Efendizade Mehmet Aganin oglu Huseyin Aga tarafindan dedesi Hasim aga adina Gultepe mahallesinde yaptirilan Hasimaga Konagi da turizm amaciyla kullanilmaktadir Gultepe mahallesinde uc adet tarihi cami bulunmaktadir Birisi Yukari Kefeli muhitinde 1867 yilindan hemen once yapilan cami olup uzun yillardir kullanilmamaktadir Ikincisi mahallenin icinde mezarligindaki mezar taslarindan 18 yuzyil veya oncesi oncesinde insa edildigi dusunulen Merkez Cami ile Asagi Kefeli muhitinde 1890 99 yili arasinda insa edildigi dusunulen camidir TicaretAnadolu nun ilk ticaret odasi denizcilik ve ve kaynaklanan zengin bir ticari alt yapidan dolayi Surmene ilcesinde 1903 te kurulmustur 1950 li yillarla baslayan araba yollarinin yapimi surecinde Surmene ic bolgelerin denize ve anayollara ulasim ussu olamamistir Bu uzun solukta Surmene de ticaret hayatinin gerilemesini beraberinde getirmis ve eskiden Surmene bolgenin bir ticaret merkezi iken bu ozelligini basta Arakli ilcesi olmak uzere bolgedeki baska yerlesim birimlerine kaptirmistir Bugun itibariyla Surmene de ticaretin esas unsurunu hala bagli koylerden gelen koylulerin yarattiklari iktisadi hareketlilik olusturmaktadir Ancak Surmene ilcesine bagli koylerde de tum Turkiye de yasanan koyden kente goc olgusu sonucu nufus azalmasi sonucu bugun Surmene de ticaret hacmi onceki yillarin son derece altina dusmustur Ilce Istanbul Zonguldak Samsun Ankara Aydin Izmir Antalya Bursa Eskisehir Kocaeli Duzce Adapazari gibi yerlere oldukca fazla goc vermistir Ilcede asirlardir alisilagelmis sekilde bicak uretimi yapilmakta ve bu bicaklar yurt icinde ve yurt disinda satilmaktadir EgitimSurmene ilcesi Cumhuriyet in ilk yillarindan itibaren bircok egitim kurumuna sahip olmustur Bugun itibariyla Surmene de bir fakulte Karadeniz Teknik Universitesi Surmene Deniz Bilimleri Fakultesi bir tane Meslek Yuksek Okulu Abdullah Kanca Meslek Yuksek Okulu bes tane meslek lisesi iki tane anadolu lisesi bulunmaktadir Ayrica ilcede bircok ilkogretim okulu da mevcuttur Universite ogrencilerinin barinmasi icin bir ogrenci yurdu da ilcede bulunmaktadir Ayrica ilcede bir kapali spor salonu biri suni olmak uzere 2 adet cim futbol sahasi bulunmaktadir Ilcenin spor kulubu olan Surmenespor ozellikle futbol bransinda faaliyet gostermekte ayrica ortaogretim kurumlarinin bunyesinde de cesitli spor dallarinda genclerin kendini gelistirebilme olanagi mevcuttur Sosyal yasamSurmene sosyal yasam yonunden uzun yillar Dogu Karadeniz in oncusu olmayi basarabilmis bir ilcedir Ilce merkezinin nufusunun onbine yeni ulastigi donemlerde bile Surmene de iki adet sinema salonu uzun yillar hizmet verebilmistir Ayrica Surmene de Karadeniz Sahil Yolu insaati yapilmadan once ozellikle yaz aylarinda oldukca hareketli bir sosyal yasam gozlemlenistir Bu donemde Surmene ilcesinde sokaklardaki hareketlilik gece saat ikilere kadar uzayabilmekte ve ilce oldukca hareketli bir turizm merkezi gorunumu arz etmekteydi 1995 yillarinda Surmene merkezde baslayan ve bugun hala devam eden asiri yapilasma sonucu ilce merkezi adeta buyuk kentlerdeki plansizlikla karsi karsiya kalmistir Ayrica uzun suren insaat donemleri yazlikci olarak gurbetten gelen Surmenelilerin yaz aylarinda insaatlarin gurultusune maruz kalmalari sonucu Surmene ye gelmekten vazgecmeleri sonucu Surmene de turizm gelirleri oldukca dusmustur Bu baglamda bugun itibariyla 13 000 olan ilce merkezinin nufusu yaz aylarinda da onemli bir artis gosterememektedir Surmene de cesitli branslarda faaliyette bulunan spor kulubu yani sira etkin bir folklor dernegi ve Ataturkcu Dusunce Dernegi gibi sivil toplum kuruluslari etkinliklerde bulunmaktadir Ayrica Surmene Yardimlasma Vakfi ve Surmene Kultur ve Turizm Dernegi adli Istanbul merkezli yerel amacli sivil toplum kuruluslarinin da Surmene de etkinlikleri vardir Surmene her ne kadar bircok ilk ve orta ogretim kurumuna sahipse de bu kurumlarin mezun ve mensuplari arasinda dayanismayi on plana cikaran mezun dernekleri Surmene de yoktur Surmene ye ozgu uretimlerSurmene Bicagi Surmene Pidesi Surmene Keseri Surmene Takasi Surmene Tahta Kasigi Surmene Gemi TersaneleriSurmenelilerSurmene butun Karadeniz kentleri gibi yogun bir sekilde goc hareketlerine sahne olmustur Bugun icin Surmene de yasayan Surmenelilerden daha fazlasi basta Istanbul Zonguldak ve Samsun olmak uzere Turkiye nin ve dunyanin dort bir yanina yayilmistir Bu goc hareketleri sonrasi bazi kisiler yaptiklari islerde isim yapmistir Ancak bu kisilerin Surmenelilikle degil yaptiklari islerle iyi veya kotu isim yaptiklarini unutmamak gerek Unlu tarihci Xenophon On Binler adli eserinde Surmene ve Surmenelilerden bahsetmistir UlasimKarayolu Surmene yaklasik olarak Trabzon ve Rize illerinin tam ortasinda iki ile de yaklasik olarak 35 km mesafededir Karadeniz sahil yolu kenarinda yer almaktadir Turkiye nin cogu yerinden Surmene ye otobus firmalariyla seyahat edilebilmektedir Trabzon Sehirlerarasi Terminalinde inilmesi halinde terminale 5 dakika mesafedeki sehirlerarasi yola cikarak Surmene dolmuslarina veya Trabzon Buyuksehir Belediyesi Ozel Otobuslerine binerek yaklasik 30 dakikada Surmene ye ulasabilmektedir Demiryolu Trabzon ve bolge illerinde demiryolu tasimaciligi olanaklari bulunmamaktadir Havayolu Turkiye nin buyuk kent merkezlerinden Trabzon a her gun ucak seferleri yapilmaktadir Havayolu ile Trabzon Havalimani na indikten sonra havalimaninda bulunan taksi ozel otobus veya 5 dakika mesafedeki sehirlerarasi yola cikarak Surmene dolmuslarina veya Trabzon Belediyesi Ozel Otobuslerine binerek Surmene ye ulasilabilmektedir Denizyolu Surmene de liman bulunmaktadir Fakat Surmene ilcesine deniz ile toplu ulasim mumkun degildir Ozel ve yuk gemileri bu limanlara demirleyebilmektedirler CografyaSurmene nin en onemli akarsulari Kucukdere ve Manahos Cayidir Bunlarin disinda Surmene de daglarin denize paralel olmasi ve yagisli iklimden dolayi kucuk capta bircok dere ilceyi bolerek denize kavusur Surmene tipik Dogu Karadeniz kasabasi ozelliklerini cografyasinda gosterir Denizle denizin hemen yani basindan bazen icinden yukselen daglarla deniz arasinda kurulu Surmene de Manahos Cayi nin yaninda bulunan ve bugun fabrikalar bolgesi olan Kavaklik ovasinin disinda ova yoktur Daglarin kus ucusu cok kisa mesafede 2000 li metrelere ulastigi Surmene de turistik tesisleri de barindiran asil adi Koyunyatagi Dagi ve ilcenin en yuksek tepesi olan Madur Dagi 2742 m bulunmaktadir Flora ve fauna yapisi Turkiye nin 2100 metrede dunya da nadir bulunan turbaligina sahiptir yaylasinda yer alir Endemik Turler 1 Zehirli biberiye Bocek yiyen bitkilerden Drosera Pamukotu Eriophorum angustifolia ve E Kurtayagi Kara ot Ligarba Yaban Mersini meyvesinin ormanda caliliklarda yetisen ve yaylada otcul olan turleri de Surmene de yetismektedir Ayrica sonbahar ve ilkbahar kus goc yolu icin iki gecis vadisi var Karadere Kucukdere Vadisinden gecerler Iklim Ozellikleri Dogu Karadeniz kiyi kusaginda yer alan Surmene de tipik bir Karadeniz iklim ozellikleri yasanir Trabzon merkeze gore daha yagisli olan Surmene de her mevsim bol yagisli gecer Kislari ilik yazlari serin gecen ilcede en cok yagis sonbaharda en az yagis ilkbaharda gorulur Yagis miktari 1500 mm yi bulur Nem orani oldukca fazladir Buna bagli olarak bitki ortusu oldukca yogundur Kar yagislari azdir Topografik ozellikler kisa mesafede sicaklik ve yagis kosullarinda degismelere neden olur SporIlcenin futbol kulubu Surmenespor dur Maclarini Ismet Gurbuz Civelek Stadyumunda oynamaktadir 1970 yilindan itibaren futbol ve voleybol dallarinda basari grafigini yukselten Surmenespor Kulubu 1977 yilinda futbol dalinda 2 Amator kumede sampiyon olarak 1 amator kumeye cikma basarisini gostermistir 1984 1985 sezonunda futbolda Surmenespor genc takimi Trabzon Mavi Grup birincisi olmus ve Turkiye sampiyonasina katilmistir 1985 1986 sezonunda Trabzon il birincisi olan voleybol takimi ayni zamanda bolge birinciligini de elde etmistir 1986 87 sezonunda da yine il birincisi olmus bolge grup maclarinda ikinciligi elde etmistir 1998 1999 sezonunda tarihinde ilk kez 3 lige yukselen Surmenespor 1999 2000 sezonunda 3 ligde mucadele etmis ve ertesi sezon amator lige dusmustur 2005 2006 sezonunda ise 3 lige tekrar yukselmis fakat 2009 2010 sezonunda tekrar amator lige dusmustur 2010 2011 sezonunda Bolgesel Amator ligde mucadele etmistir NufusYil Toplam Sehir Kir1927 57 644 3 203 54 4411935 69 498 3 324 66 1741940 70 864 2 968 67 8961945 69 456 2 979 66 4771950 71 676 3 046 68 6301955 42 010 3 119 38 8911960 43 648 3 517 40 1311965 47 228 5 286 41 9421970 46 820 5 938 40 8821975 50 928 8 096 42 8321980 49 131 10 075 39 0561985 51 551 11 408 40 1431990 35 306 12 008 23 2982000 42 256 17 063 25 1932007 28 115 13 689 14 4262008 29 191 13 670 15 5212009 31 206 14 418 16 7882010 28 108 14 707 13 4012011 27 520 15 177 12 3432012 26 945 15 445 11 5002013 26 493 26 493 veri yok2014 26 421 26 421 veri yok2015 25 764 25 764 veri yok2016 25 833 25 833 veri yok2017 25 669 25 669 veri yok2018 27 428 27 428 veri yok2019 26 824 26 824 veri yok2020 26 391 26 391 veri yok Not Buyuksehir yasasi nedeniyle koyler mahalle statusune gectiginden 2013 ten itibaren kir nufusu tabloda yer almamistir Mahalleleri Isim Eski Ismi1 Aksu Aso2 Armutlu Gorgor3 Asagiovali Asagi Vizara4 Balikli Kastel5 Birlik Gorgor6 Camburnu Sargona7 Camlica Mahallesi Humurgan8 Carsi Mahallesi Humurgan9 Cavuslu Asagi Kumanit10 Ciftesu Fildoz11 Cimenli Lazanat12 Dirlik Cida13 Findicak Gorgor14 Gultepe Gucera15 Guneykoy Ab16 Kahramankoy Gilima17 Karacakaya Macuga18 Konak Zol19 Koyuncular Vadon20 Kucukdere Gorgor21 Muratli Zavli22 Ormanseven Seveho23 Ortakoy Cigaron24 Orta Mahalle Zarha25 Oylum Gunit26 Petekli Magavla27 Soguksu Golansa28 Ustundal Karakanzi29 Uzumlu Huvra30 Yazioba Oviya31 Yemisli Anaras32 Yeniay Mahno33 Yesilkoy Letran34 Yokusbasi Cigoli35 Yukaricavuslu Yukari Kumanit36 Yukariovali Yukari Vizara37 Zeytinli HalanikSurmene fotograflariSurmene de gunbatimi Agustos 2007Notlar Arakli ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Koprubasi ilcesinin kurulmasi ile nufus azalmistir Kaynakca PDF 5 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2012 21 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2012 Inan F Arrianus un Arriani Periplus Ponti Euxini Arrianus un Karadeniz Seyahati Adli Eserine Gore Dogu Karadeniz Bolgesi ndeki Kucuk Limanlar Karadeniz Incelemeleri Dergisi Cilt 12 Sayi 24 Yil 2018 URL https dergipark org tr tr download article file 470609 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 23 Arslan M Arrianus un Karadeniz Seyahati Arriani Periplus Ponti Euxini Hellence Aslindan Ceviri ve Yorumlama Odin Yayincilik Istanbul 2005 URL http www mediterra org wp content uploads arrianus pdf 17 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 16 Bryer A Rumlar ve Turkmenler Karadeniz Istisnasi Ceviri M Sibel Incel ve Murat Kecis Karadeniz Incelemeleri Dergisi Sayi 16 Sf 227 dipnot 146 Yil 2014 URL https dergipark org tr download article file 106446 Erisim 2019 09 02 Dursun Y XV Yuzyildan XX Yuzyila Uc Merkezli Bir Nahiye Yomra Nahiyesi Ornegi Karadeniz Arastirmalari Enstitusu Dergisi KAREN Cilt 2 Sayi 2 Sf 33 Yil 2016 URL http www ktu edu tr dosyalar karendergi a5047 pdf 19 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Bostan M H XV Ve XVI Asirlarda Trabzon Sancaginda Sosyal ve Iktisadi Hayat T C Marmara Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Tarih Anabilim Dali Yenicag Tarihi Dali Doktora Tezi Sf 76 79 92 96 97 Yil 1993 URL https katalog marmara edu tr eyayin tez T0041652 pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 387 Numarali Muhasebe i Vilayet i Karaman Ve Rum Defteri 937 1530 II T C Basbakanlik Devlet Arsivleri Genel Mudurlugu Osmanli Arsivi Daire Baskanligi Yayin Nu 36 URL https www devletarsivleri gov tr varliklar dosyalar eskisiteden yayinlar osmanli arsivi yayinlar 387 nolu m C3 BChimme vilayeti karaman pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 04 Gokbilgin M T XVI Yuzyil Baslarinda Trabzon Livasi ve Dogu Karadeniz Bolgesi Belleten Turk Tarih Kurumu Cilt XXVI Sayi 102 Sf 319 Yil 1962 URL http tayyibgokbilgin info wp content uploads 2012 05 154 16 yuzyil baslarinda Trabzon livasipdf pdf 22 Subat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Bostan M H XV Ve XVI Asirlarda Trabzon Sancaginda Sosyal ve Iktisadi Hayat T C Marmara Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Tarih Anabilim Dali Yenicag Tarihi Dali Doktora Tezi Sf 163 164 165 166 Yil 1993 URL https katalog marmara edu tr eyayin tez T0041652 pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Inan K Trabzon da Yonetici Yonetilen Iliskileri 1643 1656 Osmanli Arastirmalari XXIII Sf 38 Yil 2003 URL https dergipark org tr tr download article file 112412 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Bostan M H XV Ve XVI Asirlarda Trabzon Sancaginda Sosyal ve Iktisadi Hayat T C Marmara Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Tarih Anabilim Dali Yenicag Tarihi Dali Doktora Tezi Sf 45 Yil 1993 URL https katalog marmara edu tr eyayin tez T0041652 pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Demir N Trabzon Yoresinde Destan Kulturu Ve Tarihi Alt Yapisi Sayi 1 Sf 39 Yil 2006 URL http turkishstudies net files turkishstudies 1354370411 3necatidemir pdf 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Alikilic Dundar 2013 Kaza i Surmene Tabi i Liva i Trabzon Surmene Nufus Defteri 1834 Istanbul Alioglu Yayinevi s 8 ISBN 978 605 4088 16 4 Okur M Usta V Karadeniz Bolgesi nin Demografik Yapisina Dair Bir Inceleme History Studies International Journal Of History Cilt 1 Sayi 1 Sf 47 Yil 2009 URL http www acarindex com dosyalar makale acarindex 1423902700 pdf 23 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 2017 Demokrat Parti Doneminde Trabzon 1950 1960 Ankara Ataturk Arastirma Merkezi s 32 ISBN 978 975 16 3431 3 Bilgin Mehmet 1990 Surmene Sehrinin Kuruldugu Yerler Ikinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi 1 3 Haziran 1988 Samsun Sonmez Matbaa ve Yayinevi s 299 300 ISBN 978 605 4088 16 4 Sahiner M Trabzon Salnamesi 1295 Yuksek Lisans Tezi Gaziosman Pasa Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Ana Bilim Dali Sf 68 88 93 Yil 1999 URL http docs neu edu tr library nadir eserler el yazmalari TEZLER YOK GOV TR Makbule 20 C5 9Eahiner 20Trabzon 20salnamesi 20 1295 20087496 pdf 25 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Eser E Salnamelere Gore 19 Yuzyilin Son Ceyreginde Trabzon Vilayeti Yuksek Lisans Tezi T C Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yakincag Tarihi Ana Bilim Dali Sf 109 Yil 2003 URL http docs neu edu tr library nadir eserler el yazmalari TEZLER YOK GOV TR Salnamelere 20g C3 B6re 2019 20y C3 BCzy C4 B1l C4 B1n 20son 20 C3 A7eyre C4 9Finde 20Trab pdf 25 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Siler A XIX Yuzyilda Trabzon un Kaza ve Nahiyelerinin Ekonomik Durumu 1869 1905 Tarih Incelemeleri Dergisi Cilt 9 Sayi 1 Sf 264 Yil 1994 URL https dergipark org tr tr download article file 58327 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Ipek N II Abdulhamid Doneminde Trabzon da Amele Gocu Karadeniz Incelemeleri Dergisi Guz 2018 25 119 123 URL https dergipark org tr tr download article file 572959 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Bilgin Mehmet 1990 Surmene Surmene Belediyesi Kultur Yayinlari s 516 Erisim tarihi 31 Temmuz 2020 Osmanli Belgelerinde Ermeniler 1915 1920 T C Basbakanlik Devlet Arsivleri Genel Mudurlugu Osmanli Arsivi Daire Baskanligi Yayin Nu 14 ss 54 URL https www devletarsivleri gov tr assets content MicroSiteler Ermeni Kitaplar osmanl C4 B1belgelerindeermeniler 1915 1920 pdf 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 16 Bal M A Birinci Dunya Savasi nda Trabzon Arakli da Yasanan Isgal Olaylari Ve Isgal Acilari 1914 1918 Yakin Donem Turkiye Arastirmalari Cilt 15 Sayi 30 Sf 45 Yil 2016 URL https dergipark org tr tr download article file 58327 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Arsivlenmis kopya 16 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ocak 2020 Cakici N Cumhuriyet in Ilk Yillarinda Trabzon un Nufusuna Dair Bir Degerlendirme Karadeniz Arastirmalari Enstitusu Dergisi KAREN Cilt 4 Sayi 6 Sf 325 337 339 Yil 2018 URL http www ktu edu tr dosyalar karendergi 97904 pdf 19 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 09 03 Baskaya M 1929 Of Surmene Felaketi Ve Bolgeye Etkileri Karadeniz Incelemeleri Dergisi Cilt 9 Sayi 18 Yil 2015 URL http dergipark gov tr download article file 106469 16 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 16 Caglayan E Cumhuriyet Doneminde Mus Bitlis Ve Van a Yapilan Iskan Calismalari 1923 1938 Tarih Okulu Dergisi TOD Sayi 22 Yil Haziran 2015 URL http www johschool com Makaleler 328937079 14 20ERCAN 20 C3 87A C4 9ELAYAN pdf 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 16 Yasar O Turizm Cografyasi Acisindan Bir Arastirma Gokceada Imroz Firat Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 16 Sayi 1 Yil Elazig 2006 URL http web firat edu tr sosyalbil dergi arsiv cilt16 sayi1 1 32 pdf 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 16 Bilgin Mehmet 1990 Surmene Surmene Belediyesi Kultur Yayinlari s 44 45 Erisim tarihi 31 Temmuz 2020 Yavuz M Surmene Gultepe Koyu Yukari Kefeli Mahallesi Cami Ve Sadirvani Uluslararasi Sosyal Arastirmalar Dergisi Cilt 7 Sayi 31 URL http www sosyalarastirmalar com cilt7 sayi31 pdf 4sanattarihi arkeoloji yavuz mehmet pdf 6 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 29 Fasikul I Mufassal Neticeler Icmal Tablolari PDF 28 Tesrinevvel 1927 Umumi Nufus Tahriri DIE Erisim tarihi 28 Mayis 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link PDF 20 Ilktesrin 1935 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 20 Ilktesrin 1940 Genel Nufus Sayimi DIE 20 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2016 PDF 21 Ekim 1945 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 22 Ekim 1950 Umumi Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f Merkezi Dagitim Sistemi html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Surmene Nufusu Trabzon nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Trabzon Surmene Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link https kutuphane ttk gov tr details id 462622 amp materialType KT amp query Yer adlar C4 B1 T C3 BCrkiye 13 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarSurmene Belediyesi 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Surmene Kaymakamligi 21 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde