Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akkoyunlular veya Bayındırlılar (Farsça: آغ قویونلو veya آق قوینلو, Osmanlıca: آق قوينلى, Azerice: Ağqoyunlu), 14. yüzyılda Oğuz Türkleri'nin kurmuş olduğu bir devletti. Horasan'dan Fırat'a ve Kafkas Dağları'ndan Umman Denizi'ne kadar uzanan topraklarda egemen olmuşlardır. Akkoyunlular, Azerbaycan halkının oluşumunda önemli bir rol oynamasının yanı sıra Azerbaycan devletçilik tarihinde de önemli yere sahiptir.
| 1378-1508 | |||||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||||
 Uzun hasan yönetiminde en geniş sınırları (1478) | |||||||||||
| Başkent | Diyarbakır, Tebriz | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Acem Türkçesi Farsça | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Han | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Azerbaycan İran Türkiye | ||||||||||
Tarihi
Oğuzların Bayındır boyu'ndan olan Akkoyunlu Türkmenleri, 13. yüzyıl sonlarında Horasan'dan Azerbaycan'a gelmiş bir aşiret olup, 14. yüzyılda Azerbaycan, Harput, Palu, Diyarbakır yöresini yurt edindiler ve devlet kurmadan önce de bölgede etkili oldular. 1340'tan sonra Tur Ali Bey'in önderliğinde Anadolu, Suriye ve Irak içlerine akınlar düzenlediler. Trabzon İmparatorluğu topraklarını yağmaladılar. Trabzon İmparatoru bu saldırılardan korunmak için kızını Tur Ali Bey'in oğlu Kutlu Bey’le evlendirdi. Kutlu Bey'in mezarı Bayburt ilinin Sünür köyündedir.
Kuruluşu
Akkoyunlu Devleti’nin kurucusu, mezarı Bayburt'un Sünür köyünde olan Kutlu Bey'in küçük oğlu Kara Yülük Osman Bey'dir. 1398'de Kadı Burhaneddin'i yenerek öldüren Kara Yülük Osman Bey, daha sonra Memlûk sultanının hizmetine girdi. 1400'de Timur'un Anadolu’ya girişine destek verdi ve bu hizmetine karşılık Malatya'yı, 1402'de Ankara Savaşı'ndaki desteğine karşılık da Diyarbakır bölgesini aldı. 1403'te de Diyarbakır'da hükümdarlığını ilan etti. Osman Bey 1435'te Karakoyunlular'a karşı savaşırken öldü.
Kara Yülük Osman Bey'in ölümünden sonra, oğulları arasında iktidar kavgası başladı ve Akkoyunlu Devleti eski gücünü yitirdi. Kara Yülük Osman Bey’in torunu Uzun Hasan, 1453'te Diyarbakır'ı ele geçirerek iktidar kavgalarına son verdi. Akkoyunlu Devleti'ni, sınırları doğuda Horasan'dan batıda Fırat Irmağı'na, kuzeyde Kafkasya'dan güneyde Umman Denizi'ne kadar uzanan bir imparatorluğa dönüştürdü. Karakoyunluları yenerek bu devleti ortadan kaldırdı ve başkenti Diyarbakır'dan Tebriz'e taşıdı.
Akkoyunlu hükümdarları Uzun Hasan, Sultan Halil ve Sultan Yakub'un saltanatları döneminde Akkoyunlu imparatorluğunda bilim ve sanat doruk noktasındaydı. Hükümdarın kişisel kütüphanesinde yaklaşık 60 bilim insanı çalıştı. Uzun Hasan Sarayı'nda dönemin önde gelen bilim adamlarının ilmi toplantısı yapıldı. Büyük hükümdar, Kur'an-ı Kerim'i Azerbaycan Türkçesine çevirmiş ve dönemin önde gelen bilim adamlarından Ebu Bekir el-Tehrani'ye Kitab-ı Diyarbekriyye adlı bir Oğuzname yazmıştır.
Akkoyunlu ülkesi hükümdar ailesinin ortak mülkü sayılırdı. Hükümdarlar uluğ bey ya da han unvanıyla anılırdı. Akkoyunlu bey ve şehzadeleri, hükümdara bağlı kalmak koşuluyla, kendilerine bırakılan illeri yarı bağımsız olarak yönetirlerdi.
Merkezi devlet işleri başkentteki Büyük Divan'da görüşülür ve karara bağlanırdı. Sahib denen vezirler, hanedandan büyük boyların beyleri ve kazasker Büyük Divan'ın doğal üyesiydiler. Bu divana bağlı Esraf Divanları ise çeşitli devlet işlerinin yürütülmesinden sorumluydu. Ayrıca illerde birer küçük divan bulunurdu. İllerde hukuk işlerine kadılar, din işlerine de müftüler bakardı. Uzun Hasan devlet yönetiminde ve askeri örgütlenmede Osmanlı sistemini örnek almıştı. Kasaba ve köylerden devşirilen piyade azapları, illerdeki beylerin emrinde toprağa bağlı tımarlı sipahiler ve göçer Türkmen boylarından toplanan atlı askerler, savaş zamanında orduyu oluştururdu. Hasan Padişah olarak da anılan Uzun Hasan, Hasan Padişah Kanunları adıyla bilinen, devlet yönetimiyle ilgili yasalar koymuştu.
Akkoyunlu hükümdarları bilginleri ve sanatçıları korumuştur. Ali Kuşçu, Celaleddin Devvani ve İsa Savcı gibi bilginler, bu dönemde önemli yapıtlar vermişlerdir. Başta Diyarbakır ve Mardin olmak zorunda üzere Ahlat, Hasankeyf, Erzincan, Bayburt köyleri ve Hasankale'de Akkoyunlulardan birçok cami, türbe, medrese, kale, kale surları ve yazıt kalmıştır. Bunlardan Diyarbakır'daki Şeyh Matar ve Şeyh Safa camileri, Bayburt' un Sinor köyünde Kutlu Bey' in defnedildiği türbe, Mardin'deki Sultan Kasım Medresesi ve Ahlat'taki Emir Bayındır Camisi ile kümbeti önemlidir. Müslüman olmadan önce koyun totemine bağlı olan Akkoyunlular, İslam dinini benimsedikten sonra da bu toteme bağlılıklarını sürdürerek bayraklarını ve mezar taşlarını koyun resimleriyle süslemişlerdir.
Ordu
Akkoyunluların askeri teşkilatı, Orta Çağ'da doğunun hem göçebe hem de yerleşik uygarlıklarının ordusunu örgütlemenin unsurlarını ve ilkelerini özümsedi. Aslında Orta Doğu ve Batı Asya bölgesinde Moğol modelinin son ordusuydu. Örgütsel olarak iki kısma ayrıldı: hükümdarın muhafızları(korçu ve en kalabalık kısım), feodal süvari milisleri(çerik).
Korçu muhafızları, başta Bayandur kabilesi olmak üzere en sadık kabilelerden alındı. Toplam muhafız sayısı yaklaşık 2,5 bin askerdi. Korchu Muhafızları arasında, hükümdarın kişisel muhafızları ve korumaları göze çarpıyordu (boy nöker). Başlarında korçubaşı vardı.
Ordunun ikinci ve en kalabalık ve ana kısmı olan çerik, bağlı kabilelerden oluşan bir milisti. Çerik de iki kısma ayrıldı. Birinci ve ana kısım süvari milisleri, ikinci kısım piyade ve yardımcı birliklerdi. Süvari milisleri; vilayet birlikleri ve göçebe aşiretlerin aşiret milislerinden oluşuyordu. Vilayetlerden gelen çerikler, askeri cephane satın almak zorunda kaldıkları için toprak sahibi olan mülazım savaşçılarına bağlıydı . Vilayet birliklerinin sayısı; gelişmişlik düzeyine, elde edilen gelire ve askere alınan sınıf ve hizmete uygun kişi sayısına bağlı olarak farklıydı. Feodal bey, kapasitesinin ve kaynaklarının izin verdiğinden daha az asker getirirse mal varlığını kaybedebilirdi.
Piyade, tahkimat ve kuşatma işlerinin yanı sıra güvenlik birlikleri ve garnizon hizmeti için yardımcı bir birlik türüydü, önemli bir rolü yoktu. Piyade, esas olarak yerel yerleşik nüfustan toplandı ve bildaran (lağımcılar), teberdaran (baltacılar) ve nabegci (istihkâmcı) olarak ayrıldı. 1580'lerden itibaren piyadeler ayrıca yağ atıcı ve topçu olarak kullanıldı.
Kaynaklardaki Akkoyunlu birliklerinin sayısıyla ilgili tahminler sadece küçük farklılıklar göstermekte ve temelde verilere göre uyuşmaktadır. Ambrogio Contarini, Uzun Hasan'ın 50.000 süvari birliğine sahip olduğunu bildirdi. Gürcistan'a karşı sefer sırasında Uzun Hasan'ın 10.000 süvarisi ve 10.000 "müdavimi" (yardımcı birlik) vardı. Katerino Zeno, 1473'te Uzun-Hasan ordusunun 40.000 asker ve 60.000 yardımcı birlikten (kullukçu) oluştuğunu bildirdi. 1472'de Josophat Barbaro, sefere çıkan orduda 25.000 atlı, 3.000 kılıçlı ve yaylı piyade, okçu 2.000 gulam ve kılıçlı 1.000 gulam saydı. Afanasy Nikitin, Akkoyunlu'da 40.000 asker olduğunu bildirdi. 16. yüzyıl yazarı Hasan beg Rumlu, Uzun Hasan'ın 5.000'i ağır olmak üzere 25.000 süvari birliğine sahip olduğunu bildirdi. Ortalama olarak tahminler, Akkoyunlu ordusunun yaklaşık 40.000-46.000 süvari milisi, 6.000 piyade, 2.500 korçu muhafızı ve 5.000-7.000 garnizon ve şehir muhafız askeri olduğunu gösteriyor.
Ordunun başkomutanı, devletin ikinci yetkilisi olan yürüyen ordunun komutanı leşker-i biruni(dış ordu) - emir el-ümera (tüm emirlerin emiri) olan padişahın kendisiydi.
Ordu ondalık Moğol tipine göre düzenlenmişti ve on binler (tümen; bunlar çoğunlukla vilayet birlikleriydi), binler, yüzler ve onlara bölünmüştü. Bununla birlikte, birliklerin sayısı genellikle adından da anlaşılacağından daha az veya daha fazlaydı. Yani süvari milislerindeki onbaşının birliğinde on asker değil, çok daha fazlası vardı. Bu özelden geldi, buna göre de harcama yapan kişinin cehpe hattının savaşçıları tarafından alındı, ağır süvarilerin ve süvari vassallarının (mülazımlar) hesabına alınmadı. Her ağır süvari (puşandar) iki ila on mülazımın yaveri ve hizmetçisi olabilirdi.
Ordunun yerleşik bir istihbarat ve posta servisi vardı. İletişim, çaparlar (haberciler), azablar (ulaklar) ve yamçılar (posta servisi) tarafından gerçekleştirildi.
Savaşçıların eğitimi klasik göçebe idi. Üç yıllık performansla, çocuk ciddiyetle bir ata konulurdu, yedi yaşına kadar ahşap silahlarla oynar ve eğitilirfu. Yedi yaşından itibaren, bir çocuğa zaten metal bir silah ve sahip olduğu çocuk zırhı verildi. On yaşından itibaren çocuğa doğrudan askeri işler öğretildi. Eğitim pratik bir parçaya ve teorik olarak ayrıldı. Bunun için askeri işlerde çok sayıda inceleme kullandılar: furusiyye (“süvari üzerine incelemeler”), silah (silahlar üzerine incelemeler), harbiye (askeri işler ve tarihi üzerine incelemeler), rimayye (okçuluk üzerindeki incelemeler), hival (savaş hilelero üzerinde incelemeler). 14 yaşından itibaren hazırlanan genç adam, puşandar'ın (ağır süvari) maiyetine kaydolurdu ve başlangıçta bir yaver olarak seferlere katılırdı. 17-18 yaşına geldiğinde, genç erkekler zaten profesyonel savaşçılardı. 20 yaşına gelindiğinde, liyakat sahibi ve seferlerde kendini kanıtlamış biri olurdu. Savaşçı, kendi arazi payı için bir yarışmacı olarak divan listesine kaydedilirdi. Savaşçıların hazırlanmasında önemli bir rol avcılık ve askeri spor oyunlarının katılımı ve çevgan, jarge gibi yarışmaların katılımı oynandı.
Piyadelerin eğitim seviyesi, süvarilerin yüksek eğitim seviyesiyle keskin bir tezat oluşturuyordu ve son derece düşüktü, yüzeyseldi. Bunun tek istisnası, yine çocukluktan itibaren eğitim almış olan okçuların eğitimiydi.
Akkoyunlular zamanında Anadolu’da sürdürülen Alevîlik hareketleri
Sekizinci hicrî asırda Anadolu hemen hemen tamamıyla Şiî bir hüviyete bürünmüştü. Harezm’den geri dönen aşîretler, asırlar boyunca çeşitli mezhep mücadelelerinden bitâp düşmüş bir çevrenin sâhip olduğu i’tikadları da beraberlerinde getirmişlerdi. İlhanlılar’ın yıkılması ve Moğol saraylarında yaşayan Şiî ulûlarının buralardan tardedilmelerinden sonra Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin oluşumuna kadar geçen süre zarfında bu aşîretler bağımsız olarak yaşamlarını sürdürmüşlerdi.
Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin Akkoyunlu Aşîreti tarafından kurulması üzerine İlhanlı ve Moğol saraylarını terk eden Şiî âlimleri bu topraklara sığındılar. Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakup’un, muhtemelen Şah İsmail'in babası Şeyh Haydar’ın öldürülmesinden sonra Osmanlı padişahı Sultan Beyazıt’a gönderdiği tarihsiz Farsça mektubunda Kızılbaşların mürşidi Şeyh Haydar'ı ser-i halka-i erbâbı dalâl/sapkınlar topluluğunun başı olarak vasıflandırarak bu din ve devlet düşmanı sapkınların yok edilmesinden dolayı Müslümanların çok sevineceğini ifade etmektedir.II. Beyazid ise cevabi mektubunda, Sultan Yakup’un gürûh-i dâlle-i Haydariyye/sapkın Haydariyye topluluğuna karşı galibiyetini tebrik etmiştir. Akkoyunlu hükümdarı Sultan Elvend, II. Bayezid’e gönderdigi mektupta Kızılbaşları def etmek için hazır olduğunu söyleyerek şöyle tarif etmiştir: “cemâat-i dâll ve mudill evbâş-ı Kızılbaş-hazelehumullahu ve kahherahum/sapık ve saptırıcı alçak Kızılbaş topluluğunun -ki Allah onları kahretsin”.
H. 892 / M. 1487 yılında Karakoyunlular, Akkoyunlular tarafından ağır bir yenilgiye uğratılınca ülkeleri de ellerinden çıkmış oldu. Bilâhare, Akkoyunlular da H. 907 / M. 1502 tarihinde Nahçivan civarında Şah İsmâil ile giriştikleri meydan muharebesini kaybederek tarih sahnesinden silindiler.
Akkoyunlular döneminde ticaret
Akkoyunlular hakimiyetleri altındaki topraklarda ticarete büyük önem vermiş ve ticarete teşvikte önemli çalışmalar yapmışlardır. Akkoyunlular ticarette Anadolu Selçuklukları gibi ticarete önem veren devletlerden etkilenmişlerdir. Akkoyunlular'ın önemli hükümdarlarından Uzun Hasan ticareti geliştirmek maksadıyla ticaret vergisi olan tamgayı 20 dirhemden 1 dirheme düşürmüştür. İpek ve kumaş Akkoyunlular'ın en önemli ticaret ürünü olurken ayrıca devletinin önemli ticaret merkezlerinden olan Erzincan'daki köle pazarında satılan her köle için 150 karaca akçe-bac da alınmaktaydı.
Akkoyunlular hükümdarları
- Pehlevan Bey(? - 1340)
- Alaaddin Turalı Bey (? - 1362)
- Fahreddin Kutlu bey (? - 1389)
- Kara Yülük Osman Bey (1394 - 1434)
- Celaleddin Ali Bey (1434-1444)
- Hamza bey (1435 - 1444)
- Cihangir Mirza (1444 - 1453) Batı kesmini hükmetmişti.
- Uzun Hasan (1453 - 1478) 1467'de birleştirmişti.
- Halil (1478)
- Yakub (1478 - 1490)
- Baysungur (1490 - 1493)
- Rüstem (1493 - 1497)
- Göde Ahmed (1497)
- Murad (1497) Fars, Kirman ve Irakeyn civarı
- Elvend Mirza (1498 - 1502) Azerbaycan ve Diyarbakır civarı
- Murad (1502 - 1508) Tekrar birleştirmişti
- Ali ile Hamza arasındaki mücadele dönemi (1435 - 1438)
- Murad, Elvend Mirza ve Muhammed arasındaki mücadele dönemi (1497 - 1502)
Soyağacı
| Kara Yülük Osman Bey 1.(1378 -1435) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ali 2.(1435 - 1438) | Hamza 3.(1435 - 1444) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cihangir 4.(1444 - 1469) | Uzun Hasan 5.(1452 - 1478) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Halil 6.(1478) | Yakup 7.(1478 - 1490) | - | - | - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Baysungur 8.(1490 - 1493) | Murad 11.(1497) 14.(1502 - 1508) | Göde Ahmet 10.(1497) | Rüstem 9.(1493 - 1497) | Elvend 12.(1498 - 1502) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Muhammed 13.(1498 - 1500) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- ^ Ajam-Turkic. Heidi Stein (İngilizce). Encyclopaedia of Islam, THREE. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2022.
- ^ Michael M. Gunter, Historical dictionary of the Kurds (2010), p. 29
- ^ Järvisalo, J.; Saris, N. E. (15 Eylül 1975). "Action of propranolol on mitochondrial functions--effects on energized ion fluxes in the presence of valinomycin". Biochemical Pharmacology. 24 (18): 1701-1705. doi:10.1016/0006-2952(75)90009-x. ISSN 0006-2952. (PMID) 13. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2021.
- ^ KORKMAZ, Ahmet; PAYDAŞ, Kazım (5 Haziran 2021). "YAHYA B. ABDULLATİF KAZVÎNÎ'NİN LÜBBÜ'T-TEVÂRÎH ADLI ESERİNE GÖRE KARA-KOYUNLU DEVLETİ TARİHİ". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. doi:10.35239/tariharastirmalari.915587. ISSN 1015-1826.
- ^ Encyclopaedia of Islam article 16 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde . on Uzun Hasan (İngilizce)
- ^ a b c d e f g h i j Агаев Ю. Ш., Ахмедов С. А. Ак-коюнлу — османская война. — Б.: Изд-во «Элм», 2006.
- ^ Mehmet Çelenk, Safevîlerin Din Politikası ve İran’ın Şiîleşme Seyri makalesi, Sayfa:14
- ^ Browne, A Literary History, s. 67.
- ^ Doğan Kaplan, Buyruklara Göre Kızılbaşlık, 2008 Konya, Sayfa:11
- ^ Balcıoğlu, Tahir Harimi, Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları – Tasavvufun Şiîlikle münasebeti, Sayfa 268, Ahmet Said Baskısı, 1940.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2016.
Konuyla ilgili yayınlar
- Cöhçe, Salim, “Otlukbeli Savaşına Kadar Akkoyunlular”, Anadolu Birliğinin Sağlanmasında Otlukbeli Savaşının Yeri ve Önemi”, Ankara 1997, s. 121–134.
- Erzi, Adnan Sadık, “Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakkında Araştırmalar”, Belleten, XVIII/69–72, Ankara 1954, s. 179–221.
- Ebu Bekr Tihranî, Kitâb-ı Diyârbekriyye, Yay. Hzl. Necati Lugal, Faruk Sümer, Ankara 1993.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Akkoyunlular veya Bayindirlilar Farsca آغ قویونلو veya آق قوینلو Osmanlica آق قوينلى Azerice Agqoyunlu 14 yuzyilda Oguz Turkleri nin kurmus oldugu bir devletti Horasan dan Firat a ve Kafkas Daglari ndan Umman Denizi ne kadar uzanan topraklarda egemen olmuslardir Akkoyunlular Azerbaycan halkinin olusumunda onemli bir rol oynamasinin yani sira Azerbaycan devletcilik tarihinde de onemli yere sahiptir آق قویونلو Farsca Akkoyunlular1378 1508Bayrak ArmaUzun hasan yonetiminde en genis sinirlari 1478 BaskentDiyarbakir TebrizYaygin dil ler Acem Turkcesi FarscaHukumetMonarsiHan 1378 1435Kara Yuluk Osman Bey 1502 1508Akkoyunlu Sultan MuratTarihce Kurulusu1378 Dagilisi1508Onculler ArdillarKarakoyunlu DevletiBuyuk Timur Imparatorlugu Safevi DevletiGunumuzdeki durumu Azerbaycan Iran TurkiyeTarihiOguzlarin Bayindir boyu ndan olan Akkoyunlu Turkmenleri 13 yuzyil sonlarinda Horasan dan Azerbaycan a gelmis bir asiret olup 14 yuzyilda Azerbaycan Harput Palu Diyarbakir yoresini yurt edindiler ve devlet kurmadan once de bolgede etkili oldular 1340 tan sonra Tur Ali Bey in onderliginde Anadolu Suriye ve Irak iclerine akinlar duzenlediler Trabzon Imparatorlugu topraklarini yagmaladilar Trabzon Imparatoru bu saldirilardan korunmak icin kizini Tur Ali Bey in oglu Kutlu Bey le evlendirdi Kutlu Bey in mezari Bayburt ilinin Sunur koyundedir Kurulusu Akkoyunlu Devleti nin kurucusu mezari Bayburt un Sunur koyunde olan Kutlu Bey in kucuk oglu Kara Yuluk Osman Bey dir 1398 de Kadi Burhaneddin i yenerek olduren Kara Yuluk Osman Bey daha sonra Memluk sultaninin hizmetine girdi 1400 de Timur un Anadolu ya girisine destek verdi ve bu hizmetine karsilik Malatya yi 1402 de Ankara Savasi ndaki destegine karsilik da Diyarbakir bolgesini aldi 1403 te de Diyarbakir da hukumdarligini ilan etti Osman Bey 1435 te Karakoyunlular a karsi savasirken oldu Kara Yuluk Osman Bey in olumunden sonra ogullari arasinda iktidar kavgasi basladi ve Akkoyunlu Devleti eski gucunu yitirdi Kara Yuluk Osman Bey in torunu Uzun Hasan 1453 te Diyarbakir i ele gecirerek iktidar kavgalarina son verdi Akkoyunlu Devleti ni sinirlari doguda Horasan dan batida Firat Irmagi na kuzeyde Kafkasya dan guneyde Umman Denizi ne kadar uzanan bir imparatorluga donusturdu Karakoyunlulari yenerek bu devleti ortadan kaldirdi ve baskenti Diyarbakir dan Tebriz e tasidi Akkoyunlu hukumdarlari Uzun Hasan Sultan Halil ve Sultan Yakub un saltanatlari doneminde Akkoyunlu imparatorlugunda bilim ve sanat doruk noktasindaydi Hukumdarin kisisel kutuphanesinde yaklasik 60 bilim insani calisti Uzun Hasan Sarayi nda donemin onde gelen bilim adamlarinin ilmi toplantisi yapildi Buyuk hukumdar Kur an i Kerim i Azerbaycan Turkcesine cevirmis ve donemin onde gelen bilim adamlarindan Ebu Bekir el Tehrani ye Kitab i Diyarbekriyye adli bir Oguzname yazmistir Hasankeyf de Uzun Hasan oglu Zeynel Bey turbesi Akkoyunlu ulkesi hukumdar ailesinin ortak mulku sayilirdi Hukumdarlar ulug bey ya da han unvaniyla anilirdi Akkoyunlu bey ve sehzadeleri hukumdara bagli kalmak kosuluyla kendilerine birakilan illeri yari bagimsiz olarak yonetirlerdi Merkezi devlet isleri baskentteki Buyuk Divan da gorusulur ve karara baglanirdi Sahib denen vezirler hanedandan buyuk boylarin beyleri ve kazasker Buyuk Divan in dogal uyesiydiler Bu divana bagli Esraf Divanlari ise cesitli devlet islerinin yurutulmesinden sorumluydu Ayrica illerde birer kucuk divan bulunurdu Illerde hukuk islerine kadilar din islerine de muftuler bakardi Uzun Hasan devlet yonetiminde ve askeri orgutlenmede Osmanli sistemini ornek almisti Kasaba ve koylerden devsirilen piyade azaplari illerdeki beylerin emrinde topraga bagli timarli sipahiler ve gocer Turkmen boylarindan toplanan atli askerler savas zamaninda orduyu olustururdu Hasan Padisah olarak da anilan Uzun Hasan Hasan Padisah Kanunlari adiyla bilinen devlet yonetimiyle ilgili yasalar koymustu Akkoyunlu hukumdarlari bilginleri ve sanatcilari korumustur Ali Kuscu Celaleddin Devvani ve Isa Savci gibi bilginler bu donemde onemli yapitlar vermislerdir Basta Diyarbakir ve Mardin olmak zorunda uzere Ahlat Hasankeyf Erzincan Bayburt koyleri ve Hasankale de Akkoyunlulardan bircok cami turbe medrese kale kale surlari ve yazit kalmistir Bunlardan Diyarbakir daki Seyh Matar ve Seyh Safa camileri Bayburt un Sinor koyunde Kutlu Bey in defnedildigi turbe Mardin deki Sultan Kasim Medresesi ve Ahlat taki Emir Bayindir Camisi ile kumbeti onemlidir Musluman olmadan once koyun totemine bagli olan Akkoyunlular Islam dinini benimsedikten sonra da bu toteme bagliliklarini surdurerek bayraklarini ve mezar taslarini koyun resimleriyle suslemislerdir OrduAkkoyunlularin askeri teskilati Orta Cag da dogunun hem gocebe hem de yerlesik uygarliklarinin ordusunu orgutlemenin unsurlarini ve ilkelerini ozumsedi Aslinda Orta Dogu ve Bati Asya bolgesinde Mogol modelinin son ordusuydu Orgutsel olarak iki kisma ayrildi hukumdarin muhafizlari korcu ve en kalabalik kisim feodal suvari milisleri cerik Akkoyunlu donemi zirhli askerler Korcu muhafizlari basta Bayandur kabilesi olmak uzere en sadik kabilelerden alindi Toplam muhafiz sayisi yaklasik 2 5 bin askerdi Korchu Muhafizlari arasinda hukumdarin kisisel muhafizlari ve korumalari goze carpiyordu boy noker Baslarinda korcubasi vardi Ordunun ikinci ve en kalabalik ve ana kismi olan cerik bagli kabilelerden olusan bir milisti Cerik de iki kisma ayrildi Birinci ve ana kisim suvari milisleri ikinci kisim piyade ve yardimci birliklerdi Suvari milisleri vilayet birlikleri ve gocebe asiretlerin asiret milislerinden olusuyordu Vilayetlerden gelen cerikler askeri cephane satin almak zorunda kaldiklari icin toprak sahibi olan mulazim savascilarina bagliydi Vilayet birliklerinin sayisi gelismislik duzeyine elde edilen gelire ve askere alinan sinif ve hizmete uygun kisi sayisina bagli olarak farkliydi Feodal bey kapasitesinin ve kaynaklarinin izin verdiginden daha az asker getirirse mal varligini kaybedebilirdi Piyade tahkimat ve kusatma islerinin yani sira guvenlik birlikleri ve garnizon hizmeti icin yardimci bir birlik turuydu onemli bir rolu yoktu Piyade esas olarak yerel yerlesik nufustan toplandi ve bildaran lagimcilar teberdaran baltacilar ve nabegci istihkamci olarak ayrildi 1580 lerden itibaren piyadeler ayrica yag atici ve topcu olarak kullanildi Akkoyunlular donemi teberdarlar baltacilar Kaynaklardaki Akkoyunlu birliklerinin sayisiyla ilgili tahminler sadece kucuk farkliliklar gostermekte ve temelde verilere gore uyusmaktadir Ambrogio Contarini Uzun Hasan in 50 000 suvari birligine sahip oldugunu bildirdi Gurcistan a karsi sefer sirasinda Uzun Hasan in 10 000 suvarisi ve 10 000 mudavimi yardimci birlik vardi Katerino Zeno 1473 te Uzun Hasan ordusunun 40 000 asker ve 60 000 yardimci birlikten kullukcu olustugunu bildirdi 1472 de Josophat Barbaro sefere cikan orduda 25 000 atli 3 000 kilicli ve yayli piyade okcu 2 000 gulam ve kilicli 1 000 gulam saydi Afanasy Nikitin Akkoyunlu da 40 000 asker oldugunu bildirdi 16 yuzyil yazari Hasan beg Rumlu Uzun Hasan in 5 000 i agir olmak uzere 25 000 suvari birligine sahip oldugunu bildirdi Ortalama olarak tahminler Akkoyunlu ordusunun yaklasik 40 000 46 000 suvari milisi 6 000 piyade 2 500 korcu muhafizi ve 5 000 7 000 garnizon ve sehir muhafiz askeri oldugunu gosteriyor Ordunun baskomutani devletin ikinci yetkilisi olan yuruyen ordunun komutani lesker i biruni dis ordu emir el umera tum emirlerin emiri olan padisahin kendisiydi Ordu ondalik Mogol tipine gore duzenlenmisti ve on binler tumen bunlar cogunlukla vilayet birlikleriydi binler yuzler ve onlara bolunmustu Bununla birlikte birliklerin sayisi genellikle adindan da anlasilacagindan daha az veya daha fazlaydi Yani suvari milislerindeki onbasinin birliginde on asker degil cok daha fazlasi vardi Bu ozelden geldi buna gore de harcama yapan kisinin cehpe hattinin savascilari tarafindan alindi agir suvarilerin ve suvari vassallarinin mulazimlar hesabina alinmadi Her agir suvari pusandar iki ila on mulazimin yaveri ve hizmetcisi olabilirdi Ordunun yerlesik bir istihbarat ve posta servisi vardi Iletisim caparlar haberciler azablar ulaklar ve yamcilar posta servisi tarafindan gerceklestirildi Savascilarin egitimi klasik gocebe idi Uc yillik performansla cocuk ciddiyetle bir ata konulurdu yedi yasina kadar ahsap silahlarla oynar ve egitilirfu Yedi yasindan itibaren bir cocuga zaten metal bir silah ve sahip oldugu cocuk zirhi verildi On yasindan itibaren cocuga dogrudan askeri isler ogretildi Egitim pratik bir parcaya ve teorik olarak ayrildi Bunun icin askeri islerde cok sayida inceleme kullandilar furusiyye suvari uzerine incelemeler silah silahlar uzerine incelemeler harbiye askeri isler ve tarihi uzerine incelemeler rimayye okculuk uzerindeki incelemeler hival savas hilelero uzerinde incelemeler 14 yasindan itibaren hazirlanan genc adam pusandar in agir suvari maiyetine kaydolurdu ve baslangicta bir yaver olarak seferlere katilirdi 17 18 yasina geldiginde genc erkekler zaten profesyonel savascilardi 20 yasina gelindiginde liyakat sahibi ve seferlerde kendini kanitlamis biri olurdu Savasci kendi arazi payi icin bir yarismaci olarak divan listesine kaydedilirdi Savascilarin hazirlanmasinda onemli bir rol avcilik ve askeri spor oyunlarinin katilimi ve cevgan jarge gibi yarismalarin katilimi oynandi Piyadelerin egitim seviyesi suvarilerin yuksek egitim seviyesiyle keskin bir tezat olusturuyordu ve son derece dusuktu yuzeyseldi Bunun tek istisnasi yine cocukluktan itibaren egitim almis olan okcularin egitimiydi Akkoyunlular zamaninda Anadolu da surdurulen Alevilik hareketleri Sekizinci hicri asirda Anadolu hemen hemen tamamiyla Sii bir huviyete burunmustu Harezm den geri donen asiretler asirlar boyunca cesitli mezhep mucadelelerinden bitap dusmus bir cevrenin sahip oldugu i tikadlari da beraberlerinde getirmislerdi Ilhanlilar in yikilmasi ve Mogol saraylarinda yasayan Sii ulularinin buralardan tardedilmelerinden sonra Diyar i Bekir Turkmen Beyligi nin olusumuna kadar gecen sure zarfinda bu asiretler bagimsiz olarak yasamlarini surdurmuslerdi Diyar i Bekir Turkmen Beyligi nin Akkoyunlu Asireti tarafindan kurulmasi uzerine Ilhanli ve Mogol saraylarini terk eden Sii alimleri bu topraklara sigindilar Akkoyunlu hukumdari Sultan Yakup un muhtemelen Sah Ismail in babasi Seyh Haydar in oldurulmesinden sonra Osmanli padisahi Sultan Beyazit a gonderdigi tarihsiz Farsca mektubunda Kizilbaslarin mursidi Seyh Haydar i ser i halka i erbabi dalal sapkinlar toplulugunun basi olarak vasiflandirarak bu din ve devlet dusmani sapkinlarin yok edilmesinden dolayi Muslumanlarin cok sevinecegini ifade etmektedir II Beyazid ise cevabi mektubunda Sultan Yakup un guruh i dalle i Haydariyye sapkin Haydariyye topluluguna karsi galibiyetini tebrik etmistir Akkoyunlu hukumdari Sultan Elvend II Bayezid e gonderdigi mektupta Kizilbaslari def etmek icin hazir oldugunu soyleyerek soyle tarif etmistir cemaat i dall ve mudill evbas i Kizilbas hazelehumullahu ve kahherahum sapik ve saptirici alcak Kizilbas toplulugunun ki Allah onlari kahretsin H 892 M 1487 yilinda Karakoyunlular Akkoyunlular tarafindan agir bir yenilgiye ugratilinca ulkeleri de ellerinden cikmis oldu Bilahare Akkoyunlular da H 907 M 1502 tarihinde Nahcivan civarinda Sah Ismail ile giristikleri meydan muharebesini kaybederek tarih sahnesinden silindiler Akkoyunlular doneminde ticaretAkkoyunlular hakimiyetleri altindaki topraklarda ticarete buyuk onem vermis ve ticarete tesvikte onemli calismalar yapmislardir Akkoyunlular ticarette Anadolu Selcukluklari gibi ticarete onem veren devletlerden etkilenmislerdir Akkoyunlular in onemli hukumdarlarindan Uzun Hasan ticareti gelistirmek maksadiyla ticaret vergisi olan tamgayi 20 dirhemden 1 dirheme dusurmustur Ipek ve kumas Akkoyunlular in en onemli ticaret urunu olurken ayrica devletinin onemli ticaret merkezlerinden olan Erzincan daki kole pazarinda satilan her kole icin 150 karaca akce bac da alinmaktaydi Akkoyunlular hukumdarlariHasankeyf Uzun Hasan in oglu Zeynel Bey in turbesi de bu kasabaya yakin bir yerde bulunmaktadir Pehlevan Bey 1340 Alaaddin Turali Bey 1362 Fahreddin Kutlu bey 1389 Kara Yuluk Osman Bey 1394 1434 Celaleddin Ali Bey 1434 1444 Hamza bey 1435 1444 Cihangir Mirza 1444 1453 Bati kesmini hukmetmisti Uzun Hasan 1453 1478 1467 de birlestirmisti Halil 1478 Yakub 1478 1490 Baysungur 1490 1493 Rustem 1493 1497 Gode Ahmed 1497 Murad 1497 Fars Kirman ve Irakeyn civari Elvend Mirza 1498 1502 Azerbaycan ve Diyarbakir civari Murad 1502 1508 Tekrar birlestirmistiAli ile Hamza arasindaki mucadele donemi 1435 1438 Murad Elvend Mirza ve Muhammed arasindaki mucadele donemi 1497 1502 Soyagaci Kara Yuluk Osman Bey 1 1378 1435 Ali 2 1435 1438 Hamza 3 1435 1444 Cihangir 4 1444 1469 Uzun Hasan 5 1452 1478 Halil 6 1478 Yakup 7 1478 1490 Baysungur 8 1490 1493 Murad 11 1497 14 1502 1508 Gode Ahmet 10 1497 Rustem 9 1493 1497 Elvend 12 1498 1502 Muhammed 13 1498 1500 Kaynakca Ajam Turkic Heidi Stein Ingilizce Encyclopaedia of Islam THREE 3 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2022 Michael M Gunter Historical dictionary of the Kurds 2010 p 29 Jarvisalo J Saris N E 15 Eylul 1975 Action of propranolol on mitochondrial functions effects on energized ion fluxes in the presence of valinomycin Biochemical Pharmacology 24 18 1701 1705 doi 10 1016 0006 2952 75 90009 x ISSN 0006 2952 PMID 13 4 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2021 Arsivlenmis kopya 11 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2021 KORKMAZ Ahmet PAYDAS Kazim 5 Haziran 2021 YAHYA B ABDULLATIF KAZVINI NIN LUBBU T TEVARIH ADLI ESERINE GORE KARA KOYUNLU DEVLETI TARIHI Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Tarih Bolumu Tarih Arastirmalari Dergisi doi 10 35239 tariharastirmalari 915587 ISSN 1015 1826 Encyclopaedia of Islam article 16 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde on Uzun Hasan Ingilizce a b c d e f g h i j Agaev Yu Sh Ahmedov S A Ak koyunlu osmanskaya vojna B Izd vo Elm 2006 Mehmet Celenk Safevilerin Din Politikasi ve Iran in Siilesme Seyri makalesi Sayfa 14 Browne A Literary History s 67 Dogan Kaplan Buyruklara Gore Kizilbaslik 2008 Konya Sayfa 11 Balcioglu Tahir Harimi Turk Tarihinde Mezhep Cereyanlari Tasavvufun Siilikle munasebeti Sayfa 268 Ahmet Said Baskisi 1940 Arsivlenmis kopya PDF 2 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Subat 2016 Konuyla ilgili yayinlarCohce Salim Otlukbeli Savasina Kadar Akkoyunlular Anadolu Birliginin Saglanmasinda Otlukbeli Savasinin Yeri ve Onemi Ankara 1997 s 121 134 Erzi Adnan Sadik Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakkinda Arastirmalar Belleten XVIII 69 72 Ankara 1954 s 179 221 Ebu Bekr Tihrani Kitab i Diyarbekriyye Yay Hzl Necati Lugal Faruk Sumer Ankara 1993