Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk yazı sistemleri Türk dilinin bütün tarihî ve çağdaş dönemlerinde kullanılmış olan alfabeleridir. Türklerin en geniş ölçüde kullandığı yazı sistemleri Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabesidir. Türk dilinin tarihi sürecinde ticari, kültürel, dinî vb. sebeplerle bu dilin yazımında Göktürk, Mani, Soğut (Sogd), Uygur, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani, Grek, Arap, Kiril, Latin asıllı alfabeler Türk diline çeşitli düzeyde uyarlanmış varyantlarıyla kullanılmıştır.
Yakın Çağ’a kadarki yazı sistemleri
Göktürk alfabesi
Göktürk alfabesi, Türkçenin metinlerle izleyebildiğimiz tarihi boyunca kullandığı ilk düzenli ve resmî yazı sistemidir. Bu sistem, Eski İskandinav yazıtlarında kullanılmış Runik (Gotça “esrarlı, meçhul”) yazının karakterlerine benzediği için, Avrupa ve Rus Türkoloji literatüründe, Sibirya Run harfleri, Yenisey Run harfleri, Runik alfabe ve Türk Run Yazısı olarak adlandırılmıştır.Göktürklere ait Orhun Yazıtları'nda kullanılmasından ötürü bu adla anılan alfabedir.
Mani alfabesi
Mani alfabesi, VIII. yüzyıl ortalarında Göktürk yazı sistemiyle Türkçe eserler verilirken, 745 yılında, Moğolistan’daki büyük Türk kağanlıklarından ikincisi kurulmuştu: Uygur Kağanlığı. Göktürk Yazıtları’nda Tokuz Oguz adıyla geçen bu Türk boyunu kağanlık hâline getiren Kutlug Bilge Köl Kağan’ın torunu Bögü Kağan’ın Mani inancını benimsemesinin (762) ve kendi halkına da kabul ettirmesinin bir sonucu olarak Türkler arasında kullanıma girmiştir.
Soğut alfabesi
Soğut alfabesi, Arami yazısının mahalli bir türünden (muhtemelen Pehlevi yazısından) geliştirilen ve kâğıdın icadından beri kullanılmış olan bir alfabedir. İşlek türünü 500 yılı civarında almış ve bu tarihten sonra, Türkler tarafından VIII-IX. yüzyıllar arasında çok sınırlı ölçüde kullanılmış ve bu yazının Türk dili mirasında önemli bir rolü olmamıştır. Söz konusu devrenin prestijli dili olan bu ortak iletişim dili, 5. Göktürk kağanı Muhan’ın mezar taşı Bugut Yazıtı’nın üç yüzünün Soğutça yazılmasına sebep olmuştur.
Uygur alfabesi
Eski Uygur alfabesinin kullanılmaya başlandığı tarih kesin olmamakla beraber, Annemarie von Gabain’e göre, bu alfabeyle ilk metin örnekleri, 840’tan önçe Koço’ya gelen Türk toplulukları tarafından 750-827 yılları arasında yazılmıştır. Uygur topluluğunun ticarete, şehir hayatına ve yerleşik düzene olan temayülleri, onları Orta Asya’nın tüccar kavmi Soğutlara yakınlaştırmıştır. Kısa zaman sonra Soğut alfabesini öğrenip bu alfabeden Uygur yazısını geliştirmişlerdir. Böylece Uygur ağzı, Uygur alfabesi vasıtasıyla klasik bir yazı dili hâline gelmiş; Orta Asya’daki diğer Türk topluluklarının ortak dili de bu ağız özelliklerinin yaygınlaştığı dil olmuştur. Uygur kültürünün muazzamlığının tarihe vurduğu damga, bu kültür taşıyıcısı dilin yazıldığı alfabenin adını da “Uygur” yapmıştır. Üstelik, bu alfabe, Soğutlardan alınan şekliyle değil, Türkçenin ses ihtiyaçlarını nispeten karşılayacak hâle getirildikten sonra Türkleştirilerek, sayısız Türkçe eserin kaydında kullanılmıştır. Alfabe, VIII-XVII. yüzyıllar arasında Doğu Türkistan, Harezm ve Altın Ordu bölgelerinden İstanbul’a kadar uzanan geniş bir coğrafyada kullanılmıştır.
Brahmi alfabesi
Hint Budist misyonerlerden Brahmi yazısını öğrenen Toharlar ve Sakaların Brahmi yazısıyla bıraktıkları dil mirasları, daha çok dinî-felsefi nitelikli, Budist içerikli çeviri veya uyarlamalar, kısmen de ticari belgelerdir. Uygur Türkleri de Brahmi yazısıyla, tıpkı Sakalar ve Hint-Avrupalı Toharlar gibi, daha çok Budizmi anlatan eserler yazmışlardır. Brahmi alfabesi, sayıları yüzden fazla olan hece işaretleri ve alfabe karışımı Hint yazı şekillerinin öncüsüdür.
Tibet alfabesi
Tibet alfabesinin Uygurlar tarafından kullanılmasına, Budizm'in yayılmasına kadar, Tibet’in Doğu Türkistan topraklarını işgal etmek niyetinin bir sonucu olarak bakılabilir. Uygur Türklerinin Tibetli Budist misyonerlerden öğrendiği Tibet yazısı, Brahmi yazısının Gupta karakterlerinden geliştirilmiştir. Tibet yazılı Türkçe metinler sınırlı sayıdadır.
Süryani alfabesi
Süryani alfabesi, MÖ 2. yüzyıldan itibaren Süryani dili için kullanılan bir yazı sistemidir. Bu yazı sistemi, Arami alfabesinden türeyen Sami ebcedlerden biri olup Fenike, İbrani ve Arap alfabesi ile bağlantılıdır. Süryani alfabesi, Arap alfabesi gibi sağdan sola yazılan bir yazı sistemidir. Yine Arap alfabesindeki gibi bazı harfler kelime içinde bir sonraki harfe bağlanır, bazıları bağlanmaz. Alfabe 22 harftan ibaret olup bunların tümü ünsüz harflerdir. Ünlü sesleri okuyan kişi tarafından okurken tamamlanır ya da doğru okunuşu gösteren harekelerle belirtilir.
Hristiyan misyonerler, Türkler arasına II. yüzyılda girmeye başlamışsa da bu dinin Türklerce tercih edilen Süryani koluna dayalı Nasturi mezhebi, VII. yüzyılda yayılmaya yüz tutmuştur. Nasturi Uygurlara ait eserler, Estrangelo yazısından çok Mani ve millî Uygur alfabesiyle yazılmıştır.
İbrani alfabesi
Sami dil grubuna bağlı dillerden başlıca olarak İbranicenin yazımında kullanılan İbrani alfabesi, sağdan sola doğru yazılan 22 temel sessiz harften oluşmaktadır. Harfler bitiştirilmez ve ayrı yazılır. Beş harfin sonda yazılışı farklıdır.
Tarihteki Türk devletleri içinde Museviliği devlet nezdinde sadece Hazar Kağanlığı yöneticileri seçmiştir. Ülke içindeki topluluklarsa çeşitli din ve inanç yelpazesine sahip olmuşlardır. Bu kağanlığın dâhilinde, çeşitli yazı sistemlerinin kullanımda olmuş bulunduğu, bunlar arasında Göktürk yazı sisteminin de kullanıldığı bilinmektedir. Mevcut İbrani harfli Türkçe belgelerse Hazarların torunları olduğu düşünülen Karay Türklerine aittir.
Yakın Çağ’daki yazı sistemleri
Grek-Yunan alfabesi
Asıl olarak Yunancanın yazılması için kullanılan Yunan veya Grek alfabesi, bunun yanında Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine bağlı Karamanlı Türkler tarafından XVIII-XX. yüzyıllarda Karaman sahası Türk ağzının yazımında da kullanılmıştır. Grek alfabesinin Türkler arasındaki kullanımı, bu kadar geç bir tarihte başlamış olmasına rağmen, Grek yazısıyla Türkçe kelimelerin, bilhassa kişi, yer ve kavim adlarının kaydedilmesi, çok daha eski tarihlere dayanmaktadır. Karamanlı Türkler, XVIII. yüzyıldan itibaren Grek alfabesiyle zengin bir Türkçe edebiyat geliştirmişlerse de, Karamanlı ağzıyla verilmiş bu eserlerden iki asır öncesine ait standart Osmanlı Türkçesiyle yazılmış Grek harfli eserler bulunmaktadır. Grek/Yunan yazısıyla Türkçe ad, unvan, yer adı gibi Türk tarihi ve dilinin birçok tarihi bilgisi dolaylı olarak taşınmıştır. Alfabe, yedisi ünlü, on beşi ünsüz, ikisi ise birleşik yirmi dört harften oluşur:
Arap alfabesi
Arap alfabesi, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören alfabedir.
Eski dünyanın üç büyük kıtasında, farklı ailelere bağlı birçok dile uygulanmış olan Arap alfabesine, harf eklemeleri yapılmış ve böylece alfabenin ıslahı yoluna girilmiştir. Farslar, bu ıslahı /ç/, /ş/ ve /j/ sesleri için ayırıcı işaretler icat ederek gerçekleştirmiştir. Türkler, bu işaretleri Farslardan aynen devralmışlardır. Türkçedeki /g/ sesi için kullanılan kef, aynı zamanda nazal n sesi için kullanılmış; bu suretle Türkçede Arap alfabesinin ilk reformu yapılmıştır. Arap alfabesi, 11. yüzyılda temel harf sistemiyle Türkler tarafından kullanılmaya başlanmış ve bu aşamada henüz Fars-Arap alfabesindeki harflerin Türk-Arap alfabesinde yer almadığı anlaşılmıştır.
Türklerin kullandığı alfabeler üzerinde detaylı araştırmalar yapmış T. Tekin, Türklerin Arap alfabesini kullanmasını şöyle özetler: "Tarih boyunca Türk dilinin yazımı için kullanılmış türlü alfabeler arasında en uzun sürelisi ve en yaygını, hiç şüphesiz ki, Arap alfabesidir. Gerçekten, bu alfabe, Türklerin İslâm dinini kabul etmeye başladıkları 10. yüzyıl ortalarından 20. yüzyıl ortalarına kadar, yani 1000 yıl gibi çok uzun bir süre tarihî ve modern Türk dil ve lehçelerinin yazımı için kullanılan tek alfabe olmuştur. Arap alfabesi, 20. yüzyılın ilk çeyreği sonlarından itibaren Türk ülkelerinde yerini Latin asıllı yeni alfabelere bırakmışsa da bu yazı Irak ve İran'da yaşayan Azerîler ve Türkmenlerle, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sinkiang Uygur bölgesinde (Doğu Türkistan'da) yaşayan Uygurlar ve Kazaklarca bugün de kullanılmaktadır."
Kiril alfabesi
Kiril alfabesi, yaygın olarak Slav dillerinin yazımında kullanılan alfabedir. Bugünkü Rusya topraklarındaki Türklerin alfabelerinin Kirilleştirilmesi iki ayrı dairede ve dönemde değerlendirilmelidir. Birincisi Müslüman olmayan Türklere yazı dili oluşturma yoluyla Kiril alfabesinin benimsetilmesidir. Bu tarz bir operasyon, Rus Ortodoks Kilisesi misyonerlerinin titiz ve sabırlı adımlarıyla çarlık döneminde gerçekleşmiştir. İkincisi yazı dili olan Müslüman Türklerin yazılarının Kirilleştirilmesidir. Bu hareket ise, devletin çıkardığı yasayla ve zor kullanılarak komünist dönemde gerçekleşmiştir.
Latin alfabesi
Latin alfabesinin, Türkler tarafından yaygın ve resmî olarak ilk kullanımı 1920’li yıllarda gerçekleşmiştir. Türkiye’de 1 Kasım 1928’de gerçekleşen Yazı Devrimi öncesinde, Kafkasya ve Sibirya bölgesine Azerbaycan ve Yakut Türkleri, Latin alfabesini kullanan ilk Türk toplulukları olmuştur. Azerbaycan’ın Latinleştirme yolundaki girişimlerinden önce, Mart 1917’de ünlü dil bilimci S. A. Novgorodov tarafından düzenlenen Latin alfabesi temelli Yakut Türk yazısı 1917’de Yakutsk’ta yayımlanmıştır.
Türkiye'de Türkçenin yazımı için Latin alfabesinin kabulü fikri II. Meşrutiyet döneminde ileri sürülmüştür. Arap harfleri üzerinde yapılacak herhangi bir "ıslah"ın beklenen faydayı sağlamayacağını düşünen Celâl Nuri (İleri), Hüseyin Cahit (Yalçın) ve Kılıçzade Hakkı gibi kişiler Latin harflerinin kabulünü en kestirme yol olarak teklif etmiştir. Türkiye basınında 1910'dan itibaren tartışılan bu fikre Mustafa Kemal (Atatürk) de taraftar olmuş ve 1 Kasım 1928'de yaptığı yazı devrimi ile bu düşüncesini gerçekleştirmiştir. Bu yazı devrimi ile Türkçe, belgelerle izlenebilen 1300 yıllık tarih boyunca, ilk kez her foneminin ayrı bir harf ile gösterilebildiği bir alfabeye kavuşmuştur.
Çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri
Çağdaş dönem Türk yazı dilleri, Avrupa ve Asya kıtalarında geniş sayılabilecek bir coğrafyada konuşulurlar. Bu yazı dilleri için kullanılan alfabeler çeşitlidirler. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 26.
- ^ a b c Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 27, 42, 48-49
- ^ "Annemarie von Gabain, "Eski Türkçenin Yazı Dili", Çeviren: Sabit S. Paylı, TDAY Belleten 1959, Ankara 1988, s. 320" (PDF). 12 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2016.
- ^ Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 52-54, 61.
- ^ a b c d Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 62, 67, 72-73, 80-81.
- ^ a b c d Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 85, 97-99, 142-143, 148, 357.
- ^ bk. István Vásáry, (Çeviren: Ali Cevat Akkoyunlu) Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlar'da Doğulu Askerler (1185-1365), YKY, İstanbul 2008
Talât Tekin, Tuna Bulgarları ve Dilleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1987 - ^ a b c Talat Tekin (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazısı. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi. Ankara: Simurg. s. 72. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turk yazi sistemleri Turk dilinin butun tarihi ve cagdas donemlerinde kullanilmis olan alfabeleridir Turklerin en genis olcude kullandigi yazi sistemleri Gokturk Uygur Arap Kiril ve Latin alfabesidir Turk dilinin tarihi surecinde ticari kulturel dini vb sebeplerle bu dilin yaziminda Gokturk Mani Sogut Sogd Uygur Brahmi Tibet Suryani Ibrani Grek Arap Kiril Latin asilli alfabeler Turk diline cesitli duzeyde uyarlanmis varyantlariyla kullanilmistir Yakin Cag a kadarki yazi sistemleriGokturk alfabesi Gokturk alfabesiyle yazilmis Irk Bitig eseri Gokturk alfabesi Turkcenin metinlerle izleyebildigimiz tarihi boyunca kullandigi ilk duzenli ve resmi yazi sistemidir Bu sistem Eski Iskandinav yazitlarinda kullanilmis Runik Gotca esrarli mechul yazinin karakterlerine benzedigi icin Avrupa ve Rus Turkoloji literaturunde Sibirya Run harfleri Yenisey Run harfleri Runik alfabe ve Turk Run Yazisi olarak adlandirilmistir Gokturklere ait Orhun Yazitlari nda kullanilmasindan oturu bu adla anilan alfabedir Mani alfabesi Mani alfabesi VIII yuzyil ortalarinda Gokturk yazi sistemiyle Turkce eserler verilirken 745 yilinda Mogolistan daki buyuk Turk kaganliklarindan ikincisi kurulmustu Uygur Kaganligi Gokturk Yazitlari nda Tokuz Oguz adiyla gecen bu Turk boyunu kaganlik haline getiren Kutlug Bilge Kol Kagan in torunu Bogu Kagan in Mani inancini benimsemesinin 762 ve kendi halkina da kabul ettirmesinin bir sonucu olarak Turkler arasinda kullanima girmistir Sogut alfabesi Sogut alfabesi Arami yazisinin mahalli bir turunden muhtemelen Pehlevi yazisindan gelistirilen ve kagidin icadindan beri kullanilmis olan bir alfabedir Islek turunu 500 yili civarinda almis ve bu tarihten sonra Turkler tarafindan VIII IX yuzyillar arasinda cok sinirli olcude kullanilmis ve bu yazinin Turk dili mirasinda onemli bir rolu olmamistir Soz konusu devrenin prestijli dili olan bu ortak iletisim dili 5 Gokturk kagani Muhan in mezar tasi Bugut Yaziti nin uc yuzunun Sogutca yazilmasina sebep olmustur Uygur alfabesi Eski Uygur alfabesiyle yazilan Kutadgu Bilig Ortadaki besmele kismi Arap harfli Eski Uygur alfabesinin kullanilmaya baslandigi tarih kesin olmamakla beraber Annemarie von Gabain e gore bu alfabeyle ilk metin ornekleri 840 tan once Koco ya gelen Turk topluluklari tarafindan 750 827 yillari arasinda yazilmistir Uygur toplulugunun ticarete sehir hayatina ve yerlesik duzene olan temayulleri onlari Orta Asya nin tuccar kavmi Sogutlara yakinlastirmistir Kisa zaman sonra Sogut alfabesini ogrenip bu alfabeden Uygur yazisini gelistirmislerdir Boylece Uygur agzi Uygur alfabesi vasitasiyla klasik bir yazi dili haline gelmis Orta Asya daki diger Turk topluluklarinin ortak dili de bu agiz ozelliklerinin yayginlastigi dil olmustur Uygur kulturunun muazzamliginin tarihe vurdugu damga bu kultur tasiyicisi dilin yazildigi alfabenin adini da Uygur yapmistir Ustelik bu alfabe Sogutlardan alinan sekliyle degil Turkcenin ses ihtiyaclarini nispeten karsilayacak hale getirildikten sonra Turklestirilerek sayisiz Turkce eserin kaydinda kullanilmistir Alfabe VIII XVII yuzyillar arasinda Dogu Turkistan Harezm ve Altin Ordu bolgelerinden Istanbul a kadar uzanan genis bir cografyada kullanilmistir Brahmi alfabesi Hint Budist misyonerlerden Brahmi yazisini ogrenen Toharlar ve Sakalarin Brahmi yazisiyla biraktiklari dil miraslari daha cok dini felsefi nitelikli Budist icerikli ceviri veya uyarlamalar kismen de ticari belgelerdir Uygur Turkleri de Brahmi yazisiyla tipki Sakalar ve Hint Avrupali Toharlar gibi daha cok Budizmi anlatan eserler yazmislardir Brahmi alfabesi sayilari yuzden fazla olan hece isaretleri ve alfabe karisimi Hint yazi sekillerinin oncusudur Tibet alfabesi Tibet alfabesinin Uygurlar tarafindan kullanilmasina Budizm in yayilmasina kadar Tibet in Dogu Turkistan topraklarini isgal etmek niyetinin bir sonucu olarak bakilabilir Uygur Turklerinin Tibetli Budist misyonerlerden ogrendigi Tibet yazisi Brahmi yazisinin Gupta karakterlerinden gelistirilmistir Tibet yazili Turkce metinler sinirli sayidadir Suryani alfabesi Suryani alfabesi MO 2 yuzyildan itibaren Suryani dili icin kullanilan bir yazi sistemidir Bu yazi sistemi Arami alfabesinden tureyen Sami ebcedlerden biri olup Fenike Ibrani ve Arap alfabesi ile baglantilidir Suryani alfabesi Arap alfabesi gibi sagdan sola yazilan bir yazi sistemidir Yine Arap alfabesindeki gibi bazi harfler kelime icinde bir sonraki harfe baglanir bazilari baglanmaz Alfabe 22 harftan ibaret olup bunlarin tumu unsuz harflerdir Unlu sesleri okuyan kisi tarafindan okurken tamamlanir ya da dogru okunusu gosteren harekelerle belirtilir Hristiyan misyonerler Turkler arasina II yuzyilda girmeye baslamissa da bu dinin Turklerce tercih edilen Suryani koluna dayali Nasturi mezhebi VII yuzyilda yayilmaya yuz tutmustur Nasturi Uygurlara ait eserler Estrangelo yazisindan cok Mani ve milli Uygur alfabesiyle yazilmistir Ibrani alfabesi Sami dil grubuna bagli dillerden baslica olarak Ibranicenin yaziminda kullanilan Ibrani alfabesi sagdan sola dogru yazilan 22 temel sessiz harften olusmaktadir Harfler bitistirilmez ve ayri yazilir Bes harfin sonda yazilisi farklidir Tarihteki Turk devletleri icinde Museviligi devlet nezdinde sadece Hazar Kaganligi yoneticileri secmistir Ulke icindeki topluluklarsa cesitli din ve inanc yelpazesine sahip olmuslardir Bu kaganligin dahilinde cesitli yazi sistemlerinin kullanimda olmus bulundugu bunlar arasinda Gokturk yazi sisteminin de kullanildigi bilinmektedir Mevcut Ibrani harfli Turkce belgelerse Hazarlarin torunlari oldugu dusunulen Karay Turklerine aittir Yakin Cag daki yazi sistemleriGrek Yunan alfabesi Asil olarak Yunancanin yazilmasi icin kullanilan Yunan veya Grek alfabesi bunun yaninda Hristiyanligin Ortodoks mezhebine bagli Karamanli Turkler tarafindan XVIII XX yuzyillarda Karaman sahasi Turk agzinin yaziminda da kullanilmistir Grek alfabesinin Turkler arasindaki kullanimi bu kadar gec bir tarihte baslamis olmasina ragmen Grek yazisiyla Turkce kelimelerin bilhassa kisi yer ve kavim adlarinin kaydedilmesi cok daha eski tarihlere dayanmaktadir Karamanli Turkler XVIII yuzyildan itibaren Grek alfabesiyle zengin bir Turkce edebiyat gelistirmislerse de Karamanli agziyla verilmis bu eserlerden iki asir oncesine ait standart Osmanli Turkcesiyle yazilmis Grek harfli eserler bulunmaktadir Grek Yunan yazisiyla Turkce ad unvan yer adi gibi Turk tarihi ve dilinin bircok tarihi bilgisi dolayli olarak tasinmistir Alfabe yedisi unlu on besi unsuz ikisi ise birlesik yirmi dort harften olusur Arap alfabesi Arap alfabesi 7 yuzyilin ucuncu ceyreginden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorluklari araciligiyla Orta Dogu merkezli genis bir alana yayilma olanagi bulmus Islam dininin benimsendigi cografyalarda kabul goren alfabedir Eski dunyanin uc buyuk kitasinda farkli ailelere bagli bircok dile uygulanmis olan Arap alfabesine harf eklemeleri yapilmis ve boylece alfabenin islahi yoluna girilmistir Farslar bu islahi c s ve j sesleri icin ayirici isaretler icat ederek gerceklestirmistir Turkler bu isaretleri Farslardan aynen devralmislardir Turkcedeki g sesi icin kullanilan kef ayni zamanda nazal n sesi icin kullanilmis bu suretle Turkcede Arap alfabesinin ilk reformu yapilmistir Arap alfabesi 11 yuzyilda temel harf sistemiyle Turkler tarafindan kullanilmaya baslanmis ve bu asamada henuz Fars Arap alfabesindeki harflerin Turk Arap alfabesinde yer almadigi anlasilmistir Turklerin kullandigi alfabeler uzerinde detayli arastirmalar yapmis T Tekin Turklerin Arap alfabesini kullanmasini soyle ozetler Tarih boyunca Turk dilinin yazimi icin kullanilmis turlu alfabeler arasinda en uzun surelisi ve en yaygini hic suphesiz ki Arap alfabesidir Gercekten bu alfabe Turklerin Islam dinini kabul etmeye basladiklari 10 yuzyil ortalarindan 20 yuzyil ortalarina kadar yani 1000 yil gibi cok uzun bir sure tarihi ve modern Turk dil ve lehcelerinin yazimi icin kullanilan tek alfabe olmustur Arap alfabesi 20 yuzyilin ilk ceyregi sonlarindan itibaren Turk ulkelerinde yerini Latin asilli yeni alfabelere birakmissa da bu yazi Irak ve Iran da yasayan Azeriler ve Turkmenlerle Cin Halk Cumhuriyeti nin Sinkiang Uygur bolgesinde Dogu Turkistan da yasayan Uygurlar ve Kazaklarca bugun de kullanilmaktadir Kiril alfabesi Kiril alfabesi yaygin olarak Slav dillerinin yaziminda kullanilan alfabedir Bugunku Rusya topraklarindaki Turklerin alfabelerinin Kirillestirilmesi iki ayri dairede ve donemde degerlendirilmelidir Birincisi Musluman olmayan Turklere yazi dili olusturma yoluyla Kiril alfabesinin benimsetilmesidir Bu tarz bir operasyon Rus Ortodoks Kilisesi misyonerlerinin titiz ve sabirli adimlariyla carlik doneminde gerceklesmistir Ikincisi yazi dili olan Musluman Turklerin yazilarinin Kirillestirilmesidir Bu hareket ise devletin cikardigi yasayla ve zor kullanilarak komunist donemde gerceklesmistir Mustafa Kemal Ataturk 20 Eylul 1928 de Kayseri deki Cumhuriyet Halk Firkasi onunde halka yeni Turk harflerini ogretirkenLatin alfabesi Latin alfabesinin Turkler tarafindan yaygin ve resmi olarak ilk kullanimi 1920 li yillarda gerceklesmistir Turkiye de 1 Kasim 1928 de gerceklesen Yazi Devrimi oncesinde Kafkasya ve Sibirya bolgesine Azerbaycan ve Yakut Turkleri Latin alfabesini kullanan ilk Turk topluluklari olmustur Azerbaycan in Latinlestirme yolundaki girisimlerinden once Mart 1917 de unlu dil bilimci S A Novgorodov tarafindan duzenlenen Latin alfabesi temelli Yakut Turk yazisi 1917 de Yakutsk ta yayimlanmistir Turkiye de Turkcenin yazimi icin Latin alfabesinin kabulu fikri II Mesrutiyet doneminde ileri surulmustur Arap harfleri uzerinde yapilacak herhangi bir islah in beklenen faydayi saglamayacagini dusunen Celal Nuri Ileri Huseyin Cahit Yalcin ve Kiliczade Hakki gibi kisiler Latin harflerinin kabulunu en kestirme yol olarak teklif etmistir Turkiye basininda 1910 dan itibaren tartisilan bu fikre Mustafa Kemal Ataturk de taraftar olmus ve 1 Kasim 1928 de yaptigi yazi devrimi ile bu dusuncesini gerceklestirmistir Bu yazi devrimi ile Turkce belgelerle izlenebilen 1300 yillik tarih boyunca ilk kez her foneminin ayri bir harf ile gosterilebildigi bir alfabeye kavusmustur Cagdas Turk yazi dilleri alfabeleriCagdas donem Turk yazi dilleri Avrupa ve Asya kitalarinda genis sayilabilecek bir cografyada konusulurlar Bu yazi dilleri icin kullanilan alfabeler cesitlidirler Uzun tarihi donemler icinde kullanilmis olan Turk yazi sistemlerinin sonrasinda bazilarinin terki bazilarinin devami ile gunumuzde kullanimda olmuslardir Ayrica bakinizTurk dili tarihiKaynakca Hatice Sirin User Baslangictan Gunumuze Turk Yazi Sistemleri Akcag Ankara 2006 s 26 a b c Hatice Sirin User Baslangictan Gunumuze Turk Yazi Sistemleri Akcag Ankara 2006 s 27 42 48 49 Annemarie von Gabain Eski Turkcenin Yazi Dili Ceviren Sabit S Payli TDAY Belleten 1959 Ankara 1988 s 320 PDF 12 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Subat 2016 Hatice Sirin User Baslangictan Gunumuze Turk Yazi Sistemleri Akcag Ankara 2006 s 52 54 61 a b c d Hatice Sirin User Baslangictan Gunumuze Turk Yazi Sistemleri Akcag Ankara 2006 s 62 67 72 73 80 81 a b c d Hatice Sirin User Baslangictan Gunumuze Turk Yazi Sistemleri Akcag Ankara 2006 s 85 97 99 142 143 148 357 bk Istvan Vasary Ceviren Ali Cevat Akkoyunlu Kumanlar ve Tatarlar Osmanli Oncesi Balkanlar da Dogulu Askerler 1185 1365 YKY Istanbul 2008 Talat Tekin Tuna Bulgarlari ve Dilleri Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 1987 a b c Talat Tekin 1997 Tarih Boyunca Turkcenin Yazisi Turk Dilleri Arastirmalari Dizisi Ankara Simurg s 72 Erisim tarihi 1 Ocak 2023