Togo, resmî adıyla Togo Cumhuriyeti, Batı Afrika'da yer alan bir ülkedir. Kuzeyde Burkina Faso, doğuda Benin ve batıda Gana ile komşudur. Güneyde Gine Körfezi içerisinde yer alan Benin Körfezi'ne kıyısı bulunur. Başkenti ülkenin güneybatı ucundaki Lomé'dir. Yaklaşık 8 milyonluk nüfusu ve 57.000 km²'lik yüzölçümüyle Afrika'nın en küçük ülkelerinden biridir. Gana ve Benin sınırları arasında ortalama uzaklığı yalnızca 115 km olan Togo ayrıca dünyanın en dar ülkelerindendir.
Togo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Başkent ve en büyük şehir | Lomé 6°7′K 1°13′D / 6.117°K 1.217°D | ||||
Resmî dil(ler) | Fransızca | ||||
Hükûmet | Cumhuriyet | ||||
| |||||
Tarihçe | |||||
| |||||
Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 56.785 km2 (125.) | ||||
• Su (%) | 4,2 | ||||
Nüfus | |||||
• 2020 tahminî | 8.608.444 (100..) | ||||
• 2010 sayımı | 6.191.155 | ||||
• Yoğunluk | 125,9/km2 (93.) | ||||
GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 13,583 milyar $ (147.) | ||||
• Kişi başına | 1.640 $ (177..) | ||||
GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 5,719 milyar $ (152.) | ||||
• Kişi başına | 690 $ (173.) | ||||
Gini (2011) | ▲ 46 yüksek | ||||
İGE (2019) | 0.515 düşük · 167. | ||||
Para birimi | CFA frankı (XOF) | ||||
Zaman dilimi | UTC ±00.00 | ||||
Telefon kodu | |||||
İnternet alan adı | .tg |
Togo tarihi 11-16. yüzyıllar arasında çeşitli kabilelerin bölgeye yerleşmesiyle başlar. 16-18. yüzyıllarda Togo kıyıları Avrupalıların köle satın almak için uğradıkları önemli bir ticaret merkezi haline geldi. Bu nedenle Togo ve çevresine "Köle Sahili" denmiştir. 1884'te Almanya bölgeyi Togoland ismiyle himayesi ilan etti. I. Dünya Savaşı'nın ardından Fransa'ya devredilen Togo 1960'ta bağımsızlığını kazandı. 1967'de Gnassingbé Eyadéma bir askerî darbeyle iktidara geldi ve ülkeyi antikomünist bir tek parti devletine dönüştürdü. 1993'te Togo çok partili sisteme geçti, ancak usulsüzlüklerle lekelenen seçimlerle Eyadéma üç kez daha başkan seçildi. 38 yıl devlet başkanlığı yapan Eyadéma öldüğünde modern Afrika tarihinin en uzun görev yapmış lideriydi. 2005'te başkan seçilen oğlu Faure Gnassingbé hâlen görevini sürdürmektedir.
Togo tropikal kuşakta yer alan bir Sahra altı ülkesidir. Ülke iklimi tarıma elverişli olup ülke ekonomisi büyük oranda tarıma dayanır. Resmi dil Fransızcadır, başta Gbe dilleri olmak üzere birçok Afrika dili de konuşulmaktadır. Ülke nüfusunun çoğu yerli dinlere inanmaktadır, Hristiyan ve Müslüman azınlıklar da mevcuttur. Togo Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı, Güney Atlantik Barış ve İşbirliği Bölgesi, Uluslararası Frankofoni Örgütü ve Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu üyesidir.
Ülke ismi
Ülkenin ismi Ewe dilinden gelmektedir. Ewe dilinde Togo kelimesi to (Türkçe:su) ve go (Türkçe:liman) kelimelerinden oluşmaktadır. Almanya'nın burada kurduğu ilk sömürge düzeninde bölgeyi Togoland ismi verilmiş, buradan da esinlenerek ülkenin tamamına genelinde Togo ismi kullanılmış, bağımsızlık sonrası da bu isim yeni ülkenin ismi olarak da seçilmiştir.
Coğrafya
Bakınız: Togo coğrafyası
Togo sahip olduğu 56.785 km2 yüzölçümü ile Afrika kıtası standartlarına göre küçük bir ülke konumundadır. Kıta üzerinde bu yüzölçümünden daha az bir yüzölçümüne sahip olan çok az sayıda ülke bulunmaktadır. Ülke uzun ve dar bir yapıya sahip olup, kuzey-güney yönünde uzunluğu 550 km olup, batı-doğu yönünde en dar bölgesi 50 km en geniş bölgesi ise 140 km'dir. Atakora Sıradağları ülkeyi çapraz bir şekilde bölerken, sıra dağların ortalama yüksekliği 600 m düzeyindedir. Ülke topraklarının %16'sı ormanlar ile kaplı konumdayken, %25 tarım alanı, %3,5 ise yaylalardır. Togo'nun orta bölgeleri yükseltilerle kaplı iken, kuzeyinde ise hafif engebeli savan bölgesi yer alır. Ülkenin güneyinde ise ormanlık platolar, lagün ve bataklıklar görülür.
Ülkenin toplamda sahip olduğu 1.647 km'lik sınırından 664 km'si Benin, 126 km'si Burkina Faso, 877 km'si Gana ile oluşurken, ülkenin ayrıca Atlas Okyanusu'na da 56 km'lik sahil şeridi bulunmaktadır.
Togo'da bulunan en yüksek dağ 986 m ile Agou Dağı, en uzun nehri ise 50 km'si deniz taşımacılığına da uygun olan ve kuzey-güney yönünde akan 400 km'lik Mono nehridir.
İklim
Togo'da yıl boyu tropikal ve nemli bir iklime sahiptir. Yıl boyunca ortalama sıcaklıklar ülkenin kuzeyinde 30 °C, güneyinde ise 27 °C konumdayken, yıl içerisinde gece sıcaklık oranlarında ise küçük oranlarda değişiklik yaşanmaktadır.
Ülkenin kuzeyinde savan iklimi hakim konumdayken, en sıcak ayları Şubat ve Mart aylarıdır. En kurak dönem Ocak ayı içerisinde yaşanmakta olup, Mayıs ile Ekim arasında yağan yağmurlar özellikle Ağustos ayında şiddetini arttırmaktadır. Ülkenin güney bölümünde ise Nisan-Haziran ve Eylül-Kasım dönemlerinde yağışın en bol olduğu dönemler olmakla birlikte en çok yağmur Haziran ve Ekim aylarında yağmaktadır.
Bitki örtüsü ve yaban hayat
Togo'nun doğal bitki örtüsü kurak mevsimde savan, yağışlı mevsimde ise maki ve çalıdır. Deniz kıyısındaki bölgelerde lagünlerin çevresinde oluşmuş sazlık arazilere rastlanır. Atakora Sıradağları'nda görülebilen tropikal yağmur ormanları belli ırmak vadilerinde de görülebilmektedir. Günümüzde orman alanlarının bilinçsiz kesilmesi ve ormanlık arazilerin tarımsal arazilere çevrilmesi nedeniyle Togo çölleşme tehlikesiyle karşı karşıya olan bir ülke konumundadır.
Togo'da yaban hayat genellikle kuzey bölgelerde yaşam bulmakta olup, güney bölgelerde neredeyse yok olma noktasına gelmiştir. Aslan, fil, su aygırı, maymun, timsah sık görülen vahşi hayvanlardandır.
Nüfus
Togo'da son olarak 2010 yılında gerçekleştirilen resmi sayım sonuçlarına göre 6,191,155 nüfus tespit edilmiştir. Bu güncel olarak son resmi sayım konumunda olup, 2018 tahmini nüfus sonuçları verilerine göre 8,176,449 kişi yaşamaktadır. Togo'nun 2010 resmi nüfus sayım sonuçlarına göre en büyük nüfusu başkent Lomé'dir.
Togo genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre nüfusun %58,76'sı 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %3,57'si 65 yaş ve üzerindedir.
0-14 yaş: %39.73 (erkek 1,716,667/kadın 1,703,230)
15-24 yaş: %19.03 (erkek 817,093/kadın 820,971)
25-54 yaş: %33.26 (erkek 1,423,554/kadın 1,439,380)
55-64 yaş: %4.42 (erkek 179,779/kadın 200,392)
65 yaş ve üzeri: %3.57 (erkek 132,304/kadın 175,074)
Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %43,9 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,48 düzeyindedir.
Etnik gruplar
Ülke nüfusunun %40,1'i Ewe etnik grubuna mensuptur. Eweler ülke içerisinde çoğunluğu oluşturmakta olup, çoğunlukla ülkenin güney bölgelerinde yaşamaktadırlar. Ülke içerisinde ikinci kalabalık etnik grubu ise %23,1 ile Temba etnik grubu oluşturmakta ve ağırlıklı olarak ülkenin orta kesimlerinde ve kuzey kesimlerinde yaşamaktadırlar.
Oran | Etnik grup |
---|---|
%40,1 | Eweler |
%23,1 | |
%13,2 | |
%9,7 | |
%12,8 | Diğer Afrikalı azınlıklar |
%0,99 | Diğer etnik gruplar |
Dil
Ülkenin Fransa sömürgesinden kurtularak bağımsızlığını ilan etmesi sonucu ülkenin resmi dili koloni ülkesi Fransa'nın dili olan Fransızca seçilmiştir. Fransızcanın yanı sıra ülke genelinde ulusal diller olarak kabul edilen Ewece ve Kabiyece dilleri de belli bir nüfus tarafından iletişim dili olarak konuşulmaktadır. Bu dillere ulusal dil özelliği 1975 yılında dönemin devlet başkanı Eyadéma tarafından verilmiştir. Bu dillerin yanı sıra toplum arasında konuşulan birçok yerel dil de mevcuttur.
Dil | Konuşan kişi sayısı |
---|---|
Ewece | 862.000 |
700.000 | |
366.000 | |
204.000 | |
201.000 | |
189.000 |
Din
Togo'da din özgürlüğü mevcuttur ve %51 ile halkın yarıdan fazlası doğacılık inancına sahiptir. Ülkede %29'luk bir kesim Hristiyan inancına göre yaşarken, giderek artan ve güncel olarak %20'lik bir kesimi oluşturan topluluk ise İslamiyet inancına göre yaşamaktadır. Ayrıca sahil bölgesinde az da olsa Yahudi toplulukları yaşamakta, çok az bir kesim ise de Vudu inancına göre yaşamını sürdürmektedir. Yerel dinler arasında en önemlisi, Togo'da ortaya çıkmış ve Benin, Nijerya, Burkina Faso gibi ülkelere de sirayet etmiş bulunan, bölge kültürünün ve sanatının oluşmasında önemli katkılarda bulunan vudu dini, daha sonraki dönemlerde Avrupalılarca toplanan Togolu ve Beninli köleler tarafından Haiti'ye götürülmüş ve burada da yaygın hale getirilmiştir.
Din | Oran |
---|---|
İslam | %20 |
Hristiyan | %29 |
Yerel din | %51 |
Sosyal durum
Sağlık
Togo genelinde gıda ve tıbbi malzeme ihtiyaç sıkıntısı yüksek düzeyde yaşanmaktadır. Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı 2012 tahmini verilere göre %60 düzeyinde olup, geri kalan %40 nüfus temiz kaynaklardan su temin edememektedir. Nüfusun sadece %11,3'ü tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlanabilen ülkede, nüfusun %88,7'si daha ilkel şartlarda sağlık hizmetini alabilmektedir. AIDS, Afrika kıtasının genelinin aksine düşük oranda görülmekte olup, bu oran 2012 verilerine göre %2,9 düzeyindedir. Ülke genelinde sıtma, menenjit, hepatit, tifo, kuduz çok görülen hastalıklar arasında yer almaktadır.
Eğitim
Ülkede uygulanan kesintisiz eğitim süresi mecburi altı yıldır. Eğitim sisteminde öğretmenlerin az olması ve eğitim için gerekli olan malzeme ve maddelerin zor bulunması, özellikle şehir dışında öğrenim gören öğrencileri zor konumda bırakmaktadır. 2003 yılı verilerine göre ülkede okuma yazma bilmeyenlerin oranı %46,8 dolayındadır.
Tarih
Koloni öncesi dönem
16. yüzyıldan itibaren günümüzde Togo'nun da yer aldığı sahil kesimi Avrupalılar için köle ihtiyacını karşıladıkları kaynak olarak görüldüğü Avrupalılar tarafından köle sahili olarak adlandırılmaktaydı. Bu bölgede yer alan küçük ülkeler de o dönem Avrupa ülkelerinin bu ticaretinden kendileri adına yararlanabilmek adına ticarette yer almışlardır. Günümüzdeki Togo sahil kesimlerinin batı ve doğu kesimlerinin aksine Togo sahilinde Avrupalıların oluşturduğu ilk merkez 1884 yılında gerçekleşmiş, bu bağlamda sadece Aného önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir.
Togo çevresinde yer alan diğer bölgelerin aksine, günümüzde Togo'nun var olduğu topraklarda koloni öncesi dönemde birçok küçük ülke kurulmuş, bölgede kurulan ülkelerin çoğu da batıda yer alan Ashanti Krallığı ile doğuda yer alan Dahomey Krallığı'nın etkisi altında kalmıştır.
Koloni dönemi
Almanya himaye bölgesi
5 Temmuz 1884 tarihinde günümüzde Togo içerisinde yer alan belli şehirlerin o dönemin kralı III. Mlapa'nın temsilcisi ile Almanya'nın batı Afrika elçisi ortak açıklamasında Almanya himaye bölgesi olarak ilan edilmiştir. Bu olaydan iki ay sonra 5 Eylül 1884 tarihinde sözlü olarak gerçekleştirilen bu antlaşma yazılı hale getirilerek bölgenin korunması için Almanya ile dönemin Lomé büyükelçisi Kaufmann Randad ile Porto Seguro kralı arasında himaye antlaşması imzalanmıştır. 24 Aralık 1885 yılında imzalanan bir protokol ile Fransa, Aného'daki Almanya egemenliğini kabul ettiğini beyan etmiştir. Koloni bölgesinin diğer komşu koloniler ile sınırlarının belirlenerek çizilmesi adına Almanya ile Fransa arasında 23 Temmuz 1897 tarihinde Alman-Fransız Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma haricinde Togo'nun Fransa kontrolünde olan Dahomey Krallığı (günümüzde Benin) ile Fransız Sudanı ile olan sınırları 28 Eylül 1912 tarihinde yapılan antlaşma ile belirlenmiştir. Fransa ile yapılan bu antlaşmaların paralelinde Birleşik Krallık ile de sınır ile ilgili antlaşmalar 1 Temmuz 1890 ve 14 Kası 1914 tarihinde yapılmış ve Togo'nun tüm sınırları kontrol altına alınmıştır. Bu ülkeler ile gerçekleştirilen antlaşmalar neticesinde Togo 1914 yılında 87.200 km2'lik bir yüzölçümüne sahip bir bölge konumuna gelmiştir.
Almanya imzalanan himaye antlaşması çerçevesinde 1886 yılında itibaren Towe, Kewe, Agotime, Agome-Palime ile 1887 yılında Liati üzerindeki hakimiyeti ele alarak alanını genişletmiştir. 1888 yılında itibaren bölgenin iç kısımlarına da ilerlemeye başlayan Almanya, buradaki yerel idareciler ile de himaye antlaşmaları yaparak iç kesimlerde de üsler oluşturmuştur.
18 Temmuz 1905 tarihinde Togo'nun ilk demiryolu hattı olan 44 km'lik uzunluğa sahip Lomé–Aného demiryolu hattı hizmete açılmıştır. 1914 yılında Togo sekiz idari bölgeden oluşmaktaydı: Lome-Şehir, Lome-Kırsal, Anecho, Misahöhe, Atakpamé, Kete Krachi, Sokodé ve Sansane-Mangu.
Milletler Cemiyeti manda bölgesi ve BM mütevelli bölgesi
I. Dünya Savaşı'nın başlaması ile birlikte bölge Fransa ve Birleşik Krallık tarafından işgal edilmiş, sonucunda da Alman polis birlikleri 27 Ağustos 1914 tarihinde teslim olarak Togo'nun idaresini bırakmışlardır.
I. Dünya savaşının sona ermesi ile birlikte bölge toprakların üçte ikisini kapsayan doğu kısımları sahil kesimi ile birlikte Fransa'ya verilmiş (Fransız Togoland), batı kesiminin idaresi de Milletler Cemiyeti tarafından manda yönetim bölgesi biçiminde gerçekleştirilebilmesi adına Birleşik Krallık'a (Britanya Togoland) devredilmiş, bölge Milletler Cemiyeti bölgesi olmasına rağmen aslen Altın Sahili yönetimi tarafından yönetilmiştir. II. Dünya Savaşı sonrası bölge Birleşmiş Milletler mütevelli bölgesi olarak ilan edilmiştir.
1957 yılında Britanya Togosu halk oylaması sonucu bağımsızlığını ilan eden Gana'ya dahil olmuş, Fransa tarafında kalan bölüme ise 1955 yılında Fransa tarafından özerklik verilmiş, bölge de 1960 Togo adı bağımsızlığına kavuşmuştur.
Bağımsızlık
27 Nisan 1960 tarihinde tam bağımsızlığa kavuşan Togo'da ilk devlet başkanlığı görevine Sylvanus Olympio getirilmiştir.
Ülkede bağımsızlığın kazanılmasından sonra belirli alanda sıkıntılar baş göstermeye başlamıştı. Togo'nun komşusu olan Gana, 1956 yılında yapılan bir halk oylaması neticesinde topraklarına kattığı Togo'nun belli bir bölümünden daha fazlasına talip olma isteği ve bu uğurda Olympio muhalifi parti liderlerinin Gana liderlerine gösterdiği ilgi ve alaka bu sıkıntıların ilki olarak ön plana çıkmaktaydı. Ayrıca Cezayir Savaşı sonrasında Fransa silahlı kuvvetlerinden çıkarılan 676 adet askerin, kendilerine ülkeleri silahlı kuvvetlerinde Olympio'nun dayanak olarak gösterdiği mali sorunlar nedeniyle yer bulamaması ve halkın büyük kısmının devletin ülkenin güneyinde yaşayanlara ayrıcalıklı davrandığını düşünmesi ülkenin diğer büyük sorunları olarak ortaya çıkmaktaydı. Tüm bu sorunlarla boğuşulduğu dönemde üç ayrı suikastı (Mayıs ve Aralık 1961, Ocak 1962) atlatan Olympio, 13 Ocak 1963 tarihinde içerisinde ilerleyen yıllarda Togo'yu uzun yıllar yönetecek olan Gnassingbé Eyadéma'nın da yer aldığı Emmanuel Bodjollé önderliğinde küçük bir askeri grubun gerçekleştirdiği darbe sonucu hayatını kaybetmiş, bu darbe sonucu Nicolas Grunitzky ordu tarafından devlet başkanlığı görevine getirilmiştir. Bu darbeden 4 yıl sonra 13 Ocak 1967 yılında Gnassingbé Eyadéma önderliğindeki ordu güçlerinin devlet başkanına gerçekleştirdiği bir darbe sonucu kısa bir süre Kléber Dadjo'nun üstlendiği görevi 14 Nisan 1957 yılında Eyadéma devralarak kendisini Togo'nun yeni devlet başkanı olarak ilan etmiştir. 1967 yılında iktidarı ele geçirmesinde sonra Afrika kıtası ülkeleri içerisinde en uzun sürede görevde kalan devlet başkanı olarak ülkeyi hayatını kaybettiği 2005 yılına kadar yöneten Eyadéma bu süre içerisinde bağımsız çok partili seçimlerin gölgesinde ülkeyi diktatör rejim ile yönetmiştir. 1974 yılında bir uçak kazasından sağ kurtulan Eyadéma, 1975 yılında Étienne Eyadéma olan ismini Gnassingbé Eyadéma olarak değiştirmiştir. Özellikle 1990 yılından itibaren toplum arasında baş gösteren huzursuzluk, ülke içerisinde şiddet olaylarına neden olmuştur. Avrupa'nın ülke genelinde insan haklarının ihlal edilmesinin yanı sıra başkent yakınlarında bulunan 28 cesedin ortaya çıkması neticesinde Eyadéma'ye ye uyguladığı baskılar neticesinde Gnassingbé Eyadéma ulusal bir komitenin kurulması için çağrıda bulunmuştur. önderliğinde oluşturulan geçici hükûmet Koffigoh'un tavsiye kararlarının dışına çıkmasının yanı sıra Eyadéma ile de yasaklı RPT üyesi eski bakanların yeni hükûmete alınması konusunda yaptığı çalışmalar ile yine Eyadéma'nin orduyu muhalefet partisi üyelerin karşı baskı aracı olarak kullanması nedeniyle başarılı olamamıştır. Tüm demokratikleşme çalışmalarına rağmen istenilen adımları atmada gerekli özeni gösteremeyen Eyadéma, 5 Şubat 2005 tarihinde Fransa'ya yurt dışı gezisi düzenlediği bir dönemde uçak Tunus üzerinde bulunduğu sırada geçirdiği kalp krizi neticesinde ölmüştür.
Gnassingbé Eyadéma'nin ölümü sonrasında anayasaya aykırı bir şekilde oğlu Faure Gnassingbé ordu tarafından yeni devlet başkanı olarak belirlenmiştir. Uluslararası alanda oluşan büyük baskılar neticesinde 25 Şubat 2005 tarihinde görevi bırakan Gnassingbé'nin boşalttığı göreve geçici süre ile meclis başkanı vekalet etmiştir. 24 Nisan 2005 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde tartışmalar ışığında seçimleri kazanan Gnassingbé Togo'nun seçilmiş devlet başkanı olarak göreve başlamıştır. Tartışmalı seçimin sonrası ülke genelinde baş gösteren şiddet olaylarında yüzlerce kişi hayatını kaybederken, binlerce kişi de ülkeyi terk ederek komşu ülkelere sığınmışlardır.
Siyaset
Togo 1967 yılından bu yana başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Söz konusu tarihten itibaren 2005 yılındaki ölümüne kadar ülkeyi diktatör bir rejim ile yöneten Gnassingbé Eyadéma, 1993 yılında uluslararası baskılar neticesinde liberal bir anayasaya geçişi sağlasa da yönetiminde ve iktidara kalma mücadelesinde kendi yöntemlerini uygulamaya zaman zaman devam etmiştir.
Ülkenim meclisi konumunda olan Assemblée Nationale du Togo (Türkçe:Togo Ulusal Meclisi) güncel olarak 91 sandalyeye sahiptir. 2013 seçimlerine kadar 81 sandalyeye sahip olan meclis, bu seçimlerden sonra 10 sandalye arttırılarak 91'e çıkartılmıştır. Ülke genelinde son genel seçimler 25 Temmuz 2013 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, bir sonraki seçimler 2018 yılı için planlanmaktadır.
Mecliste partilerin sandalye dağılımları seçim yıllarına göre şu şekildedir:
Parti | Seçim yılı | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Alliance Arc-en-ciel | - | - | - | - | 6 | |||
Believers' Movement for Equality and Peace (MOCEP) | - | - | 1 | - | - | |||
Collectif Sauvons le Togo (CST) | - | - | - | - | 19 | |||
Comité d’Action pour le Renouveau (CAR) | (36) | - | - | 4 | - | |||
Convention des Forces Nouvelles (CFN) | (1) | - | - | - | - | |||
Mouvement de Jeunesse Togolaise (JUVENTO) | - | - | 2 | - | - | |||
(RPT) | (35) | 79 | 72 | 50 | - | |||
Rassemblement pour le soutien de la démocratie et du développement (RSDD) | - | - | 3 | - | - | |||
(UFC) | - | - | - | 27 | 3 | |||
Union of Justice and Democracy (UJD) | (2) | - | - | - | - | |||
Union pour la démocratie et le progrès social (UDPS) | - | - | 2 | - | - | |||
Union pour la république (UNIR) | - | - | - | - | 62 | |||
Union Togolaise pour la Démocratie (UTD) | (7) | - | - | - | - | |||
Bağımsız | - | 2 | 1 | - | 1 | |||
Toplam | 81 | 81 | 81 | 81 | 91 |
2020 Togo cumhurbaşkanlığı seçimi ise 22 Şubat 2020 tarihinde yapıldı. partisinin başkanı Faure Gnassingbé, ilk turdaki oyların %71'i ile dördüncü dönemine yeniden seçildi.
Kaynak:
Parantez içerisinde belirtilen rakamlar kesin bilgileri göstermemektedir. Başka kaynaklarda farklı seçim sonuçları gösterilmektedir.
İdari yapılanma
Togo idari ve coğrafi şartlar göz önünde bulundurularak beş bölgeye ayrılmıştır. Bu beş bölge ise ayrıca 30 idari bölge ve bir komüne ayrılmıştır. Togo'da en büyük idari birim olan bölgeler, idari bölgeleri de kapsar. Togo, 1950'li yılların başında Fransa'ya bağlı bir bölge iken altı seçim bölgesine ayrılmış konumdaydı. 1955 yılında bugün de var olan dört bölgeye (Centre, Maritime, Plateaux ve Savanes) ayrılan Togo'da 1966 yılında tüm bölge ve idari bölgeler kaldırılmış, 1970 yılında ise yeniden oluşturulmuştur. 1970 yılında yeniden oluşturulan dört bölgeye ilaveten Centrale ve Savanes bölgelerin bir bölümü alınarak 1981 yılında oluşturulan Kara bölgesi de dahil edilmiştir.
Bölge | Nüfus | Alan | Başkent |
---|---|---|---|
1. Maritime | 1.648.158 | 6.395 km2 | Lomé |
2. Plateaux | 1.278.566 | 16.974 km2 | Atakpamé |
3. Centrale | 577.629 | 13.182 km2 | Sokodé |
4. Kara | 721.504 | 11.631 km2 | Kara |
5. Savanes | 776.710 | 8.603 km2 | Dapaong |
Tüm Togo | 5 753 324 | 56.785 km2 | Lomé |
Ulaşım
Demiryolu
Ülke genelinde 2008 verilerine göre 568 km demir yolu mevcut olmasına rağmen demiryolu taşımacılığı çok küçük mesafeler hariç geçtiğimiz yıllarda durdurulmuştur. Demiryolu ulaşımının ilk temeli Almanya'nın sömürge bölgesi olduğu dönemlerde atılmış olan ülkede, 44 km'lik bir uzunluğa sahip olan Lomé-Aného demiryolu hattı döşenerek hizmete açılmıştır.
Denizyolu
Ülkenin ithalat ve ihracatını gerçekleştirdiği tek büyük limanı ise Lomé'de bulunmaktadır. Ülke genelinde yük ve insan taşımacılığının yapılmasının mümkün olduğu 50 km'lik su yolu mevcuttur.
Karayolu
Togo genelinde 2376 km'si asfaltlanmış konumda olan toplam 7520 km karayolu bulunmaktadır. üzerinde bulunan başkent Lomé bu hattın önemli duraklarında birini oluşturmaktadır. Bu otoyol ile doğu da yer alan Benin ve Nijerya, batı bölümünde de yer alan Gana ve Fildişi Sahili ile çoğu asfaltlanmış yol ile bağlantılarını sağlayabilen Togo, proje genişletildiğinde ve çalışmalar sonlandığında Sierra Leone ve Liberya ile de bağlantı sağlamış olacaktır.
Havayolu
Ülkenin ( LFW) ve ( LRL) olmak üzere iki adet de uluslararası standartlara sahip havalimanı vardır. Bu iki havaalanının haricinde asfaltlanmamış pistlere sahip altı adet havaalanı daha mevcuttur.
Spor
Ülkenin geleneksel sporları arasında güreş ve futbol yer almaktadır.
Ülkenin millî futbol takımı Togo millî futbol takımı uluslararası turnuvalarda yer almakta olup, güncel olarak bir başarı elde edememiştir. Bugüne kadarki tek FIFA Dünya Kupası katılımını 2006 yılında başaran Togo, Almanya'da gerçekleştirilen 2006 FIFA Dünya Kupası'nda birinci turda elenmiştir. Togo millî takımı özellikle Angola'da gerçekleştirilen 2010 Afrika Uluslar Kupası öncesinde Cabinda bölgesinde isyancıların takım otobüsüne saldırması sonucu dünya gündemine gelmiş, bu saldırıda üç Togo millî takım görevlisinin hayatını kaybetmesi ve içerisinde futbolcuların da olduğu bir grubun da yaralanması sonucu Togo hükûmetinin bildirisiyle turnuvaya katılmaktan vazgeçmiş, bu tutum nedeniyle Afrika Futbol Konfederasyonu tarafından bu ve bundan sonraki iki turnuvadan men edilmiş, Togo açıklanan ceza ile ilgili hukuki adımlar atacağını açıklamış ancak bu ceza daha sonra CAF'ın FIFA ile yapılan görüşmeleri neticesinde kaldırılmıştır.
Togo millî takımı ayrıca Eylül 2010'da yaşanan bir olay nedeniyle yine manşetler çıkmış, sahte futbolculardan oluşan sözde Togo millî takımı Bahreyn millî futbol takımı ile Bahreyn'de 7 Eylül 2010 tarihinde dostluk maçı yapmış ve maçı 0-3 kaybetmiştir. Bahreynli teknik kadronun rakip oyuncularının tecrübesiz ve zayıf görüntüsü nedeniyle kuşkulanması ve olayı sorgulaması neticesinde ortaya çıkan durum sonrasında Fédération Togolaise de Football (Türkçe:Togo Futbol Federasyonu) yaptığı açıklamada söz konusu tarihte söz konusu maç için millî takımı göndermediğini açıklamıştır.
Togo'nun Afrika Uluslar Kupası'na katılım yılları ve aldığı dereceler şu şekildedir:
Afrika Uluslar Kupası | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Yıl | Derece | Yıl | Derece | Yıl | Derece | ||||
1957 | Katılmadı | 1978 | Elemeleri geçemedi | 1998 | 1. Tur | ||||
1959 | Katılmadı | 1980 | Elemeleri geçemedi | 2000 | 1. Tur | ||||
1962 | Katılmadı | 1982 | Elemeleri geçemedi | 2002 | 1. Tur | ||||
1963 | Katılmadı | 1984 | 1. Tur | 2004 | Elemeleri geçemedi | ||||
1965 | Katılmadı | 1986 | Elemeleri geçemedi | 2006 | 1. Tur | ||||
1968 | Elemeleri geçemedi | 1988 | Elemeleri geçemedi | 2008 | Elemeleri geçemedi | ||||
1970 | Elemeleri geçemedi | 1990 | Çekildi | 2010 | İsyancı saldırısı nedeniyle geri çekildi | ||||
1972 | 1. Tur | 1992 | Elemeleri geçemedi | 2012 | Elemeleri geçemedi | ||||
1974 | Çekildi | 1994 | Elemeler sırasında çekildi | 2013 | Çeyrek final | ||||
1976 | Elemeleri geçemedi | 1996 | Elemeleri geçemedi | 2015 | Elemeleri geçemedi |
Ekonomi
Ülke ekonomisinin en önemli bölümünü tarımsal faaliyetler oluşturmaktadır. Ülke çalışan nüfusunun üçte ikisi tarımsal faaliyetlerde bulunmaktadır. Mısır, , manyok, darı, yer fıstığı, sorgum, kahve ülke genelinde ekilen ve yetiştirilen en önemli tarım ürünlerini oluşturmaktadır.
Yıllık %3 ekonomik büyüme gösteren Togo, bu büyümeden yeterince faydalanamamaktadır. Ülke ekonomisi toplumun kendi geçimini sağlamak için yaptığı tarımsal faaliyete ve kısmi olarak da ticarete bağlıdır. Ülke ihtiyacı olan gıda maddelerini ise yurt dışından ithal etmektedir.
Ülke genelinde gerçekleştirilen özelleştirmelere rağmen günümüzde birçok önemli sektör devletin kontrolü altındadır. Togo, 16 üyeli Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nun üyesi konumuda olup, topluluğun kalkınma fonu merkezi başkent Lomé'dedir. Bunun haricinde CFA Frangı kullanan sekiz devletin üye olduğu Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği'nin (UEMOA) de Burkina Faso, Benin, Fildişi Sahili, Gine Bissau, Mali, Nijer ve Senegal ile birlikte üyesidir. UEMOA'ya bağlı bir kuruluş olan Batı Afrika Kalkınma Bankası'nın (BOAD) merkezi de Lomé'dir.
İhracat
Ülkenin 2012 verilerine göre ihracat yaptığı ilk sekiz ülke şu şekildedir:
Hindistan %14.2
Lübnan %10.6
Burkina Faso %7.6
Benin %7.5
Çin %6.1
Nijer %5.8
Hollanda %5.2
Gana %4.4
İthalat
Ülkenin 2012 verilerine göre ithalat yaptığı ilk dört ülke şu şekildedir:
Çin %40.4
Hollanda %7.9
Fransa %5.4
Birleşik Krallık %5.3
Kültür
Togo kültürü Ewe, Mina, Kabiye gibi başlıca büyük kabilelerin kültürünü yansıtmaktadır. Bunun haricinde vudu dininin yaygın olduğu yerlerde bu dinin kültüre olan etkileri de görülebilmektedir. Heykeller, ahşap maske, boyalı kumaş gibi sanat eserleri ülkede sık görülen el sanatlarının başında gelmektedir.
1975 yılında kurulan Lomé Ulusal Müzesi, etnografik, tarihi ve mimari açıdan öneme sahip eserleri bünyesinde barındırmaktadır. Lomé Ulusal Müzesi dışında Aneho, Kara, Savanes ve Sokode'de de bölgesel müzeler yer almaktadır.
Kaynakça
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ . World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- ^ (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ a b . www.isdb.org (İngilizce). 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2021.
- ^ . www.isdb.org (İngilizce). 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- ^ . BBC News. 24 Şubat 2020. 14 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- ^ a b c d . International cultural youth exchange. 8 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- ^ "Obituary: Gnassingbe Eyadema" 3 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. (5 February 2005). BBC News. Retrieved 22 May 2007.
- ^ a b c d e f g "www.cia.gov". 31 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Haziran 2010.
- ^ "Togo dilleri". 7 Şubat 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2015.
- ^ Togo'da din 6 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ Togo eğitim sistemi bilgileri 2 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ Meyers Großes Länderlexikon. Meyers Lexikonverlag, Mannheim 2004
- ^ "Gustav Nachtigal - Almanya ile Togo arasındaki himaye antlaşması". 26 Şubat 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2015.
- ^ "Aného himaye antlaşması". 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Nisan 2022.
- ^ "Togo'nun ilk demiryolu hattı" (PDF). 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2015.
- ^ Gnassingbé Eyadéma'nin ölümü
- ^ "Togo 2013 seçimleri". 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2015.
- ^ , 6 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 27 Ocak 2015
- ^ TOGO Parliamentary Chamber: Assemblée nationale ELECTIONS HELD IN 1994, 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 27 Ocak 2015
- ^ , 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi
- ^ "Togo bölgeleri". 26 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2015.
- ^ Wolfgang Lauber (Hrsg.): Deutsche Architektur in Togo 1884-1914. Ein Vorbild für ökologisches Bauen in den Tropen. = L'Architecture allemande au Togo 1884-1914. Karl Krämer Yayınevi, Stuttgart 1993 (Almanca)
- ^ Togo'da demiryolu bağlantılar 11 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce/Almanca)
- ^ "Togo millî takım otobüsüne saldırı". 11 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2015.
- ^ "Togo hükûmeti millî takımın geri çekti". 7 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2015.
- ^ "Yendikleri millî takım sahte çıktı". 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2015.
- ^ "www.tasam.org" (PDF). 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2015.
Dış bağlantılar
- Republic of Togo19 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Togo resmi sitesi
- Togo Ulusal Meclis resmi sitesi
- Togo Woezon Tourism 1 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Britannica Ansiklopedisi4 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- www.tasam.org 26 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Vikisözlük'te togo ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
Wikimedia Commons'ta Togo ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Wikimedia Atlas'da Togo
Vikigezgin'de Togo ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Togo resmi adiyla Togo Cumhuriyeti Bati Afrika da yer alan bir ulkedir Kuzeyde Burkina Faso doguda Benin ve batida Gana ile komsudur Guneyde Gine Korfezi icerisinde yer alan Benin Korfezi ne kiyisi bulunur Baskenti ulkenin guneybati ucundaki Lome dir Yaklasik 8 milyonluk nufusu ve 57 000 km lik yuzolcumuyle Afrika nin en kucuk ulkelerinden biridir Gana ve Benin sinirlari arasinda ortalama uzakligi yalnizca 115 km olan Togo ayrica dunyanin en dar ulkelerindendir TogoRepublique togolaise Fransizca Togo CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Travail Liberte Patrie Fransizca Calisma Ozgurluk Anayurt Milli mars Salut a toi pays de nos aieux source source Baskent ve en buyuk sehirLome 6 7 K 1 13 D 6 117 K 1 217 D 6 117 1 217Resmi dil ler FransizcaHukumetCumhuriyet Devlet BaskaniFaure Gnassingbe BasbakanVictoire Tomegah DogbeTarihce Bagimsizlik27 Nisan 1960Yuzolcumu Toplam56 785 km2 125 Su 4 2Nufus 2020 tahmini8 608 444 100 2010 sayimi6 191 155 Yogunluk125 9 km2 93 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam13 583 milyar 147 Kisi basina1 640 177 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam5 719 milyar 152 Kisi basina690 173 Gini 2011 46 yuksekIGE 2019 0 515 dusuk 167 Para birimiCFA franki XOF Zaman dilimiUTC 00 00Telefon koduInternet alan adi tg Togo tarihi 11 16 yuzyillar arasinda cesitli kabilelerin bolgeye yerlesmesiyle baslar 16 18 yuzyillarda Togo kiyilari Avrupalilarin kole satin almak icin ugradiklari onemli bir ticaret merkezi haline geldi Bu nedenle Togo ve cevresine Kole Sahili denmistir 1884 te Almanya bolgeyi Togoland ismiyle himayesi ilan etti I Dunya Savasi nin ardindan Fransa ya devredilen Togo 1960 ta bagimsizligini kazandi 1967 de Gnassingbe Eyadema bir askeri darbeyle iktidara geldi ve ulkeyi antikomunist bir tek parti devletine donusturdu 1993 te Togo cok partili sisteme gecti ancak usulsuzluklerle lekelenen secimlerle Eyadema uc kez daha baskan secildi 38 yil devlet baskanligi yapan Eyadema oldugunde modern Afrika tarihinin en uzun gorev yapmis lideriydi 2005 te baskan secilen oglu Faure Gnassingbe halen gorevini surdurmektedir Togo tropikal kusakta yer alan bir Sahra alti ulkesidir Ulke iklimi tarima elverisli olup ulke ekonomisi buyuk oranda tarima dayanir Resmi dil Fransizcadir basta Gbe dilleri olmak uzere bircok Afrika dili de konusulmaktadir Ulke nufusunun cogu yerli dinlere inanmaktadir Hristiyan ve Musluman azinliklar da mevcuttur Togo Birlesmis Milletler Afrika Birligi Islam Isbirligi Teskilati Guney Atlantik Baris ve Isbirligi Bolgesi Uluslararasi Frankofoni Orgutu ve Bati Afrika Ulkeleri Ekonomik Toplulugu uyesidir Ulke ismiUlkenin ismi Ewe dilinden gelmektedir Ewe dilinde Togo kelimesi to Turkce su ve go Turkce liman kelimelerinden olusmaktadir Almanya nin burada kurdugu ilk somurge duzeninde bolgeyi Togoland ismi verilmis buradan da esinlenerek ulkenin tamamina genelinde Togo ismi kullanilmis bagimsizlik sonrasi da bu isim yeni ulkenin ismi olarak da secilmistir CografyaBakiniz Togo cografyasi Togo sahip oldugu 56 785 km2 yuzolcumu ile Afrika kitasi standartlarina gore kucuk bir ulke konumundadir Kita uzerinde bu yuzolcumunden daha az bir yuzolcumune sahip olan cok az sayida ulke bulunmaktadir Ulke uzun ve dar bir yapiya sahip olup kuzey guney yonunde uzunlugu 550 km olup bati dogu yonunde en dar bolgesi 50 km en genis bolgesi ise 140 km dir Atakora Siradaglari ulkeyi capraz bir sekilde bolerken sira daglarin ortalama yuksekligi 600 m duzeyindedir Ulke topraklarinin 16 si ormanlar ile kapli konumdayken 25 tarim alani 3 5 ise yaylalardir Togo nun orta bolgeleri yukseltilerle kapli iken kuzeyinde ise hafif engebeli savan bolgesi yer alir Ulkenin guneyinde ise ormanlik platolar lagun ve batakliklar gorulur Ulkenin toplamda sahip oldugu 1 647 km lik sinirindan 664 km si Benin 126 km si Burkina Faso 877 km si Gana ile olusurken ulkenin ayrica Atlas Okyanusu na da 56 km lik sahil seridi bulunmaktadir Togo da bulunan en yuksek dag 986 m ile Agou Dagi en uzun nehri ise 50 km si deniz tasimaciligina da uygun olan ve kuzey guney yonunde akan 400 km lik Mono nehridir Iklim Togo da yil boyu tropikal ve nemli bir iklime sahiptir Yil boyunca ortalama sicakliklar ulkenin kuzeyinde 30 C guneyinde ise 27 C konumdayken yil icerisinde gece sicaklik oranlarinda ise kucuk oranlarda degisiklik yasanmaktadir Ulkenin kuzeyinde savan iklimi hakim konumdayken en sicak aylari Subat ve Mart aylaridir En kurak donem Ocak ayi icerisinde yasanmakta olup Mayis ile Ekim arasinda yagan yagmurlar ozellikle Agustos ayinda siddetini arttirmaktadir Ulkenin guney bolumunde ise Nisan Haziran ve Eylul Kasim donemlerinde yagisin en bol oldugu donemler olmakla birlikte en cok yagmur Haziran ve Ekim aylarinda yagmaktadir Bitki ortusu ve yaban hayat Togo nun dogal bitki ortusu kurak mevsimde savan yagisli mevsimde ise maki ve calidir Deniz kiyisindaki bolgelerde lagunlerin cevresinde olusmus sazlik arazilere rastlanir Atakora Siradaglari nda gorulebilen tropikal yagmur ormanlari belli irmak vadilerinde de gorulebilmektedir Gunumuzde orman alanlarinin bilincsiz kesilmesi ve ormanlik arazilerin tarimsal arazilere cevrilmesi nedeniyle Togo collesme tehlikesiyle karsi karsiya olan bir ulke konumundadir Togo da yaban hayat genellikle kuzey bolgelerde yasam bulmakta olup guney bolgelerde neredeyse yok olma noktasina gelmistir Aslan fil su aygiri maymun timsah sik gorulen vahsi hayvanlardandir NufusTogo da son olarak 2010 yilinda gerceklestirilen resmi sayim sonuclarina gore 6 191 155 nufus tespit edilmistir Bu guncel olarak son resmi sayim konumunda olup 2018 tahmini nufus sonuclari verilerine gore 8 176 449 kisi yasamaktadir Togo nun 2010 resmi nufus sayim sonuclarina gore en buyuk nufusu baskent Lome dir Togo genc bir nufusa sahip olup 2020 tahmini verilerine gore nufusun 58 76 si 0 24 yas araligindadir Ulkenin sadece 3 57 si 65 yas ve uzerindedir 0 14 yas 39 73 erkek 1 716 667 kadin 1 703 230 15 24 yas 19 03 erkek 817 093 kadin 820 971 25 54 yas 33 26 erkek 1 423 554 kadin 1 439 380 55 64 yas 4 42 erkek 179 779 kadin 200 392 65 yas ve uzeri 3 57 erkek 132 304 kadin 175 074 Sehirde yasayanlarin orani 2022 verilerine gore 43 9 olan ulkede nufusun yillik artis orani 2022 tahmini verilerine gore 2 48 duzeyindedir Etnik gruplar Ulke nufusunun 40 1 i Ewe etnik grubuna mensuptur Eweler ulke icerisinde cogunlugu olusturmakta olup cogunlukla ulkenin guney bolgelerinde yasamaktadirlar Ulke icerisinde ikinci kalabalik etnik grubu ise 23 1 ile Temba etnik grubu olusturmakta ve agirlikli olarak ulkenin orta kesimlerinde ve kuzey kesimlerinde yasamaktadirlar Oran Etnik grup 40 1 Eweler 23 1 13 2 9 7 12 8 Diger Afrikali azinliklar 0 99 Diger etnik gruplarDil Benin Korfezi kesiminde konusulan Gbe dilleriSokode Eski Buyuk Camii Ulkenin Fransa somurgesinden kurtularak bagimsizligini ilan etmesi sonucu ulkenin resmi dili koloni ulkesi Fransa nin dili olan Fransizca secilmistir Fransizcanin yani sira ulke genelinde ulusal diller olarak kabul edilen Ewece ve Kabiyece dilleri de belli bir nufus tarafindan iletisim dili olarak konusulmaktadir Bu dillere ulusal dil ozelligi 1975 yilinda donemin devlet baskani Eyadema tarafindan verilmistir Bu dillerin yani sira toplum arasinda konusulan bircok yerel dil de mevcuttur Dil Konusan kisi sayisiEwece 862 000700 000366 000204 000201 000189 000Din Togo da din ozgurlugu mevcuttur ve 51 ile halkin yaridan fazlasi dogacilik inancina sahiptir Ulkede 29 luk bir kesim Hristiyan inancina gore yasarken giderek artan ve guncel olarak 20 lik bir kesimi olusturan topluluk ise Islamiyet inancina gore yasamaktadir Ayrica sahil bolgesinde az da olsa Yahudi topluluklari yasamakta cok az bir kesim ise de Vudu inancina gore yasamini surdurmektedir Yerel dinler arasinda en onemlisi Togo da ortaya cikmis ve Benin Nijerya Burkina Faso gibi ulkelere de sirayet etmis bulunan bolge kulturunun ve sanatinin olusmasinda onemli katkilarda bulunan vudu dini daha sonraki donemlerde Avrupalilarca toplanan Togolu ve Beninli koleler tarafindan Haiti ye goturulmus ve burada da yaygin hale getirilmistir Din OranIslam 20Hristiyan 29Yerel din 51Sosyal durumSaglik Togo genelinde gida ve tibbi malzeme ihtiyac sikintisi yuksek duzeyde yasanmaktadir Ulkede temiz su kaynaklarina ulasabilen nufusun orani 2012 tahmini verilere gore 60 duzeyinde olup geri kalan 40 nufus temiz kaynaklardan su temin edememektedir Nufusun sadece 11 3 u tam techizatli saglik hizmetlerinden yararlanabilen ulkede nufusun 88 7 si daha ilkel sartlarda saglik hizmetini alabilmektedir AIDS Afrika kitasinin genelinin aksine dusuk oranda gorulmekte olup bu oran 2012 verilerine gore 2 9 duzeyindedir Ulke genelinde sitma menenjit hepatit tifo kuduz cok gorulen hastaliklar arasinda yer almaktadir Egitim Ulkede uygulanan kesintisiz egitim suresi mecburi alti yildir Egitim sisteminde ogretmenlerin az olmasi ve egitim icin gerekli olan malzeme ve maddelerin zor bulunmasi ozellikle sehir disinda ogrenim goren ogrencileri zor konumda birakmaktadir 2003 yili verilerine gore ulkede okuma yazma bilmeyenlerin orani 46 8 dolayindadir TarihKoloni oncesi donem 16 yuzyildan itibaren gunumuzde Togo nun da yer aldigi sahil kesimi Avrupalilar icin kole ihtiyacini karsiladiklari kaynak olarak goruldugu Avrupalilar tarafindan kole sahili olarak adlandirilmaktaydi Bu bolgede yer alan kucuk ulkeler de o donem Avrupa ulkelerinin bu ticaretinden kendileri adina yararlanabilmek adina ticarette yer almislardir Gunumuzdeki Togo sahil kesimlerinin bati ve dogu kesimlerinin aksine Togo sahilinde Avrupalilarin olusturdugu ilk merkez 1884 yilinda gerceklesmis bu baglamda sadece Aneho onemli bir ticaret merkezi haline gelmistir Togo cevresinde yer alan diger bolgelerin aksine gunumuzde Togo nun var oldugu topraklarda koloni oncesi donemde bircok kucuk ulke kurulmus bolgede kurulan ulkelerin cogu da batida yer alan Ashanti Kralligi ile doguda yer alan Dahomey Kralligi nin etkisi altinda kalmistir Koloni donemi Almanya himaye bolgesi I Dunya Savasi sonrasi bolunen Togo 5 Temmuz 1884 tarihinde gunumuzde Togo icerisinde yer alan belli sehirlerin o donemin krali III Mlapa nin temsilcisi ile Almanya nin bati Afrika elcisi ortak aciklamasinda Almanya himaye bolgesi olarak ilan edilmistir Bu olaydan iki ay sonra 5 Eylul 1884 tarihinde sozlu olarak gerceklestirilen bu antlasma yazili hale getirilerek bolgenin korunmasi icin Almanya ile donemin Lome buyukelcisi Kaufmann Randad ile Porto Seguro krali arasinda himaye antlasmasi imzalanmistir 24 Aralik 1885 yilinda imzalanan bir protokol ile Fransa Aneho daki Almanya egemenligini kabul ettigini beyan etmistir Koloni bolgesinin diger komsu koloniler ile sinirlarinin belirlenerek cizilmesi adina Almanya ile Fransa arasinda 23 Temmuz 1897 tarihinde Alman Fransiz Antlasmasi imzalanmistir Bu antlasma haricinde Togo nun Fransa kontrolunde olan Dahomey Kralligi gunumuzde Benin ile Fransiz Sudani ile olan sinirlari 28 Eylul 1912 tarihinde yapilan antlasma ile belirlenmistir Fransa ile yapilan bu antlasmalarin paralelinde Birlesik Krallik ile de sinir ile ilgili antlasmalar 1 Temmuz 1890 ve 14 Kasi 1914 tarihinde yapilmis ve Togo nun tum sinirlari kontrol altina alinmistir Bu ulkeler ile gerceklestirilen antlasmalar neticesinde Togo 1914 yilinda 87 200 km2 lik bir yuzolcumune sahip bir bolge konumuna gelmistir Togo haritasi 1915 Almanya imzalanan himaye antlasmasi cercevesinde 1886 yilinda itibaren Towe Kewe Agotime Agome Palime ile 1887 yilinda Liati uzerindeki hakimiyeti ele alarak alanini genisletmistir 1888 yilinda itibaren bolgenin ic kisimlarina da ilerlemeye baslayan Almanya buradaki yerel idareciler ile de himaye antlasmalari yaparak ic kesimlerde de usler olusturmustur 18 Temmuz 1905 tarihinde Togo nun ilk demiryolu hatti olan 44 km lik uzunluga sahip Lome Aneho demiryolu hatti hizmete acilmistir 1914 yilinda Togo sekiz idari bolgeden olusmaktaydi Lome Sehir Lome Kirsal Anecho Misahohe Atakpame Kete Krachi Sokode ve Sansane Mangu Milletler Cemiyeti manda bolgesi ve BM mutevelli bolgesi I Dunya Savasi nin baslamasi ile birlikte bolge Fransa ve Birlesik Krallik tarafindan isgal edilmis sonucunda da Alman polis birlikleri 27 Agustos 1914 tarihinde teslim olarak Togo nun idaresini birakmislardir I Dunya savasinin sona ermesi ile birlikte bolge topraklarin ucte ikisini kapsayan dogu kisimlari sahil kesimi ile birlikte Fransa ya verilmis Fransiz Togoland bati kesiminin idaresi de Milletler Cemiyeti tarafindan manda yonetim bolgesi biciminde gerceklestirilebilmesi adina Birlesik Krallik a Britanya Togoland devredilmis bolge Milletler Cemiyeti bolgesi olmasina ragmen aslen Altin Sahili yonetimi tarafindan yonetilmistir II Dunya Savasi sonrasi bolge Birlesmis Milletler mutevelli bolgesi olarak ilan edilmistir 1957 yilinda Britanya Togosu halk oylamasi sonucu bagimsizligini ilan eden Gana ya dahil olmus Fransa tarafinda kalan bolume ise 1955 yilinda Fransa tarafindan ozerklik verilmis bolge de 1960 Togo adi bagimsizligina kavusmustur Bagimsizlik Sylvanus Olympio Ilk Togo devlet baskaniGnassingbe Eyadema 1967 2005 Togo devlet baskani 27 Nisan 1960 tarihinde tam bagimsizliga kavusan Togo da ilk devlet baskanligi gorevine Sylvanus Olympio getirilmistir Ulkede bagimsizligin kazanilmasindan sonra belirli alanda sikintilar bas gostermeye baslamisti Togo nun komsusu olan Gana 1956 yilinda yapilan bir halk oylamasi neticesinde topraklarina kattigi Togo nun belli bir bolumunden daha fazlasina talip olma istegi ve bu ugurda Olympio muhalifi parti liderlerinin Gana liderlerine gosterdigi ilgi ve alaka bu sikintilarin ilki olarak on plana cikmaktaydi Ayrica Cezayir Savasi sonrasinda Fransa silahli kuvvetlerinden cikarilan 676 adet askerin kendilerine ulkeleri silahli kuvvetlerinde Olympio nun dayanak olarak gosterdigi mali sorunlar nedeniyle yer bulamamasi ve halkin buyuk kisminin devletin ulkenin guneyinde yasayanlara ayricalikli davrandigini dusunmesi ulkenin diger buyuk sorunlari olarak ortaya cikmaktaydi Tum bu sorunlarla bogusuldugu donemde uc ayri suikasti Mayis ve Aralik 1961 Ocak 1962 atlatan Olympio 13 Ocak 1963 tarihinde icerisinde ilerleyen yillarda Togo yu uzun yillar yonetecek olan Gnassingbe Eyadema nin da yer aldigi Emmanuel Bodjolle onderliginde kucuk bir askeri grubun gerceklestirdigi darbe sonucu hayatini kaybetmis bu darbe sonucu Nicolas Grunitzky ordu tarafindan devlet baskanligi gorevine getirilmistir Bu darbeden 4 yil sonra 13 Ocak 1967 yilinda Gnassingbe Eyadema onderligindeki ordu guclerinin devlet baskanina gerceklestirdigi bir darbe sonucu kisa bir sure Kleber Dadjo nun ustlendigi gorevi 14 Nisan 1957 yilinda Eyadema devralarak kendisini Togo nun yeni devlet baskani olarak ilan etmistir 1967 yilinda iktidari ele gecirmesinde sonra Afrika kitasi ulkeleri icerisinde en uzun surede gorevde kalan devlet baskani olarak ulkeyi hayatini kaybettigi 2005 yilina kadar yoneten Eyadema bu sure icerisinde bagimsiz cok partili secimlerin golgesinde ulkeyi diktator rejim ile yonetmistir 1974 yilinda bir ucak kazasindan sag kurtulan Eyadema 1975 yilinda Etienne Eyadema olan ismini Gnassingbe Eyadema olarak degistirmistir Ozellikle 1990 yilindan itibaren toplum arasinda bas gosteren huzursuzluk ulke icerisinde siddet olaylarina neden olmustur Avrupa nin ulke genelinde insan haklarinin ihlal edilmesinin yani sira baskent yakinlarinda bulunan 28 cesedin ortaya cikmasi neticesinde Eyadema ye ye uyguladigi baskilar neticesinde Gnassingbe Eyadema ulusal bir komitenin kurulmasi icin cagrida bulunmustur onderliginde olusturulan gecici hukumet Koffigoh un tavsiye kararlarinin disina cikmasinin yani sira Eyadema ile de yasakli RPT uyesi eski bakanlarin yeni hukumete alinmasi konusunda yaptigi calismalar ile yine Eyadema nin orduyu muhalefet partisi uyelerin karsi baski araci olarak kullanmasi nedeniyle basarili olamamistir Tum demokratiklesme calismalarina ragmen istenilen adimlari atmada gerekli ozeni gosteremeyen Eyadema 5 Subat 2005 tarihinde Fransa ya yurt disi gezisi duzenledigi bir donemde ucak Tunus uzerinde bulundugu sirada gecirdigi kalp krizi neticesinde olmustur Gnassingbe Eyadema nin olumu sonrasinda anayasaya aykiri bir sekilde oglu Faure Gnassingbe ordu tarafindan yeni devlet baskani olarak belirlenmistir Uluslararasi alanda olusan buyuk baskilar neticesinde 25 Subat 2005 tarihinde gorevi birakan Gnassingbe nin bosalttigi goreve gecici sure ile meclis baskani vekalet etmistir 24 Nisan 2005 tarihinde gerceklestirilen genel secimlerde tartismalar isiginda secimleri kazanan Gnassingbe Togo nun secilmis devlet baskani olarak goreve baslamistir Tartismali secimin sonrasi ulke genelinde bas gosteren siddet olaylarinda yuzlerce kisi hayatini kaybederken binlerce kisi de ulkeyi terk ederek komsu ulkelere siginmislardir SiyasetFaure Gnassingbe Togo devlet baskani Togo 1967 yilindan bu yana baskanlik sistemi ile yonetilmektedir Soz konusu tarihten itibaren 2005 yilindaki olumune kadar ulkeyi diktator bir rejim ile yoneten Gnassingbe Eyadema 1993 yilinda uluslararasi baskilar neticesinde liberal bir anayasaya gecisi saglasa da yonetiminde ve iktidara kalma mucadelesinde kendi yontemlerini uygulamaya zaman zaman devam etmistir Ulkenim meclisi konumunda olan Assemblee Nationale du Togo Turkce Togo Ulusal Meclisi guncel olarak 91 sandalyeye sahiptir 2013 secimlerine kadar 81 sandalyeye sahip olan meclis bu secimlerden sonra 10 sandalye arttirilarak 91 e cikartilmistir Ulke genelinde son genel secimler 25 Temmuz 2013 tarihinde gerceklestirilmis olup bir sonraki secimler 2018 yili icin planlanmaktadir Mecliste partilerin sandalye dagilimlari secim yillarina gore su sekildedir Parti Secim yiliAlliance Arc en ciel 6Believers Movement for Equality and Peace MOCEP 1 Collectif Sauvons le Togo CST 19Comite d Action pour le Renouveau CAR 36 4 Convention des Forces Nouvelles CFN 1 Mouvement de Jeunesse Togolaise JUVENTO 2 RPT 35 79 72 50 Rassemblement pour le soutien de la democratie et du developpement RSDD 3 UFC 27 3Union of Justice and Democracy UJD 2 Union pour la democratie et le progres social UDPS 2 Union pour la republique UNIR 62Union Togolaise pour la Democratie UTD 7 Bagimsiz 2 1 1Toplam 81 81 81 81 91 2020 Togo cumhurbaskanligi secimi ise 22 Subat 2020 tarihinde yapildi partisinin baskani Faure Gnassingbe ilk turdaki oylarin 71 i ile dorduncu donemine yeniden secildi Kaynak Parantez icerisinde belirtilen rakamlar kesin bilgileri gostermemektedir Baska kaynaklarda farkli secim sonuclari gosterilmektedir Idari yapilanmaTogo nun bes bolgesi Togo idari ve cografi sartlar goz onunde bulundurularak bes bolgeye ayrilmistir Bu bes bolge ise ayrica 30 idari bolge ve bir komune ayrilmistir Togo da en buyuk idari birim olan bolgeler idari bolgeleri de kapsar Togo 1950 li yillarin basinda Fransa ya bagli bir bolge iken alti secim bolgesine ayrilmis konumdaydi 1955 yilinda bugun de var olan dort bolgeye Centre Maritime Plateaux ve Savanes ayrilan Togo da 1966 yilinda tum bolge ve idari bolgeler kaldirilmis 1970 yilinda ise yeniden olusturulmustur 1970 yilinda yeniden olusturulan dort bolgeye ilaveten Centrale ve Savanes bolgelerin bir bolumu alinarak 1981 yilinda olusturulan Kara bolgesi de dahil edilmistir Bolge Nufus Alan Baskent1 Maritime 1 648 158 6 395 km2 Lome2 Plateaux 1 278 566 16 974 km2 Atakpame3 Centrale 577 629 13 182 km2 Sokode4 Kara 721 504 11 631 km2 Kara5 Savanes 776 710 8 603 km2 DapaongTum Togo 5 753 324 56 785 km2 LomeUlasimDemiryolu Togo demiryolu hatlari Ulke genelinde 2008 verilerine gore 568 km demir yolu mevcut olmasina ragmen demiryolu tasimaciligi cok kucuk mesafeler haric gectigimiz yillarda durdurulmustur Demiryolu ulasiminin ilk temeli Almanya nin somurge bolgesi oldugu donemlerde atilmis olan ulkede 44 km lik bir uzunluga sahip olan Lome Aneho demiryolu hatti dosenerek hizmete acilmistir Denizyolu Ulkenin ithalat ve ihracatini gerceklestirdigi tek buyuk limani ise Lome de bulunmaktadir Ulke genelinde yuk ve insan tasimaciliginin yapilmasinin mumkun oldugu 50 km lik su yolu mevcuttur Karayolu Togo genelinde 2376 km si asfaltlanmis konumda olan toplam 7520 km karayolu bulunmaktadir uzerinde bulunan baskent Lome bu hattin onemli duraklarinda birini olusturmaktadir Bu otoyol ile dogu da yer alan Benin ve Nijerya bati bolumunde de yer alan Gana ve Fildisi Sahili ile cogu asfaltlanmis yol ile baglantilarini saglayabilen Togo proje genisletildiginde ve calismalar sonlandiginda Sierra Leone ve Liberya ile de baglanti saglamis olacaktir Havayolu Ulkenin LFW ve LRL olmak uzere iki adet de uluslararasi standartlara sahip havalimani vardir Bu iki havaalaninin haricinde asfaltlanmamis pistlere sahip alti adet havaalani daha mevcuttur SporUlkenin geleneksel sporlari arasinda gures ve futbol yer almaktadir Ulkenin milli futbol takimi Togo milli futbol takimi uluslararasi turnuvalarda yer almakta olup guncel olarak bir basari elde edememistir Bugune kadarki tek FIFA Dunya Kupasi katilimini 2006 yilinda basaran Togo Almanya da gerceklestirilen 2006 FIFA Dunya Kupasi nda birinci turda elenmistir Togo milli takimi ozellikle Angola da gerceklestirilen 2010 Afrika Uluslar Kupasi oncesinde Cabinda bolgesinde isyancilarin takim otobusune saldirmasi sonucu dunya gundemine gelmis bu saldirida uc Togo milli takim gorevlisinin hayatini kaybetmesi ve icerisinde futbolcularin da oldugu bir grubun da yaralanmasi sonucu Togo hukumetinin bildirisiyle turnuvaya katilmaktan vazgecmis bu tutum nedeniyle Afrika Futbol Konfederasyonu tarafindan bu ve bundan sonraki iki turnuvadan men edilmis Togo aciklanan ceza ile ilgili hukuki adimlar atacagini aciklamis ancak bu ceza daha sonra CAF in FIFA ile yapilan gorusmeleri neticesinde kaldirilmistir Togo milli takimi ayrica Eylul 2010 da yasanan bir olay nedeniyle yine mansetler cikmis sahte futbolculardan olusan sozde Togo milli takimi Bahreyn milli futbol takimi ile Bahreyn de 7 Eylul 2010 tarihinde dostluk maci yapmis ve maci 0 3 kaybetmistir Bahreynli teknik kadronun rakip oyuncularinin tecrubesiz ve zayif goruntusu nedeniyle kuskulanmasi ve olayi sorgulamasi neticesinde ortaya cikan durum sonrasinda Federation Togolaise de Football Turkce Togo Futbol Federasyonu yaptigi aciklamada soz konusu tarihte soz konusu mac icin milli takimi gondermedigini aciklamistir Togo nun Afrika Uluslar Kupasi na katilim yillari ve aldigi dereceler su sekildedir Afrika Uluslar KupasiYil Derece Yil Derece Yil Derece1957 Katilmadi 1978 Elemeleri gecemedi 1998 1 Tur1959 Katilmadi 1980 Elemeleri gecemedi 2000 1 Tur1962 Katilmadi 1982 Elemeleri gecemedi 2002 1 Tur1963 Katilmadi 1984 1 Tur 2004 Elemeleri gecemedi1965 Katilmadi 1986 Elemeleri gecemedi 2006 1 Tur1968 Elemeleri gecemedi 1988 Elemeleri gecemedi 2008 Elemeleri gecemedi1970 Elemeleri gecemedi 1990 Cekildi 2010 Isyanci saldirisi nedeniyle geri cekildi1972 1 Tur 1992 Elemeleri gecemedi 2012 Elemeleri gecemedi1974 Cekildi 1994 Elemeler sirasinda cekildi 2013 Ceyrek final1976 Elemeleri gecemedi 1996 Elemeleri gecemedi 2015 Elemeleri gecemediEkonomiUlke ekonomisinin en onemli bolumunu tarimsal faaliyetler olusturmaktadir Ulke calisan nufusunun ucte ikisi tarimsal faaliyetlerde bulunmaktadir Misir manyok dari yer fistigi sorgum kahve ulke genelinde ekilen ve yetistirilen en onemli tarim urunlerini olusturmaktadir Yillik 3 ekonomik buyume gosteren Togo bu buyumeden yeterince faydalanamamaktadir Ulke ekonomisi toplumun kendi gecimini saglamak icin yaptigi tarimsal faaliyete ve kismi olarak da ticarete baglidir Ulke ihtiyaci olan gida maddelerini ise yurt disindan ithal etmektedir Ulke genelinde gerceklestirilen ozellestirmelere ragmen gunumuzde bircok onemli sektor devletin kontrolu altindadir Togo 16 uyeli Bati Afrika Devletleri Ekonomik Toplulugu nun uyesi konumuda olup toplulugun kalkinma fonu merkezi baskent Lome dedir Bunun haricinde CFA Frangi kullanan sekiz devletin uye oldugu Bati Afrika Ekonomik ve Parasal Birligi nin UEMOA de Burkina Faso Benin Fildisi Sahili Gine Bissau Mali Nijer ve Senegal ile birlikte uyesidir UEMOA ya bagli bir kurulus olan Bati Afrika Kalkinma Bankasi nin BOAD merkezi de Lome dir Ihracat Ulkenin 2012 verilerine gore ihracat yaptigi ilk sekiz ulke su sekildedir Hindistan 14 2 Lubnan 10 6 Burkina Faso 7 6 Benin 7 5 Cin 6 1 Nijer 5 8 Hollanda 5 2 Gana 4 4 Ithalat Ulkenin 2012 verilerine gore ithalat yaptigi ilk dort ulke su sekildedir Cin 40 4 Hollanda 7 9 Fransa 5 4 Birlesik Krallik 5 3KulturTogo kulturu Ewe Mina Kabiye gibi baslica buyuk kabilelerin kulturunu yansitmaktadir Bunun haricinde vudu dininin yaygin oldugu yerlerde bu dinin kulture olan etkileri de gorulebilmektedir Heykeller ahsap maske boyali kumas gibi sanat eserleri ulkede sik gorulen el sanatlarinin basinda gelmektedir 1975 yilinda kurulan Lome Ulusal Muzesi etnografik tarihi ve mimari acidan oneme sahip eserleri bunyesinde barindirmaktadir Lome Ulusal Muzesi disinda Aneho Kara Savanes ve Sokode de de bolgesel muzeler yer almaktadir Kaynakca a b Report for Selected Countries and Subjects www imf org 29 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 World Bank 2 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2011 Ingilizce Birlesmis Milletler Kalkinma Programi 10 Aralik 2019 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 a b www isdb org Ingilizce 3 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Ocak 2021 www isdb org Ingilizce 3 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2021 BBC News 24 Subat 2020 14 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2021 a b c d International cultural youth exchange 8 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2021 Obituary Gnassingbe Eyadema 3 Kasim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 February 2005 BBC News Retrieved 22 May 2007 a b c d e f g www cia gov 31 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Haziran 2010 Togo dilleri 7 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2015 Togo da din 6 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Togo egitim sistemi bilgileri 2 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Meyers Grosses Landerlexikon Meyers Lexikonverlag Mannheim 2004 Gustav Nachtigal Almanya ile Togo arasindaki himaye antlasmasi 26 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2015 Aneho himaye antlasmasi 9 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Nisan 2022 Togo nun ilk demiryolu hatti PDF 30 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Ocak 2015 Gnassingbe Eyadema nin olumu Togo 2013 secimleri 1 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2015 6 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 27 Ocak 2015 TOGO Parliamentary Chamber Assemblee nationale ELECTIONS HELD IN 1994 12 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 27 Ocak 2015 3 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Togo bolgeleri 26 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ocak 2015 Wolfgang Lauber Hrsg Deutsche Architektur in Togo 1884 1914 Ein Vorbild fur okologisches Bauen in den Tropen L Architecture allemande au Togo 1884 1914 Karl Kramer Yayinevi Stuttgart 1993 Almanca Togo da demiryolu baglantilar 11 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Almanca Togo milli takim otobusune saldiri 11 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2015 Togo hukumeti milli takimin geri cekti 7 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2015 Yendikleri milli takim sahte cikti 1 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2015 www tasam org PDF 26 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Ocak 2015 Dis baglantilarRepublic of Togo19 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Togo resmi sitesi Togo Ulusal Meclis resmi sitesi Togo Woezon Tourism 1 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Britannica Ansiklopedisi4 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde www tasam org 26 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Vikisozluk te togo ile ilgili tanim bulabilirsiniz Wikimedia Commons ta Togo ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Wikimedia Atlas da Togo Vikigezgin de Togo ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadir