Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Metaetik, etik anabilim dalının etik özelliklerinin, anlatım ve bildirimlerinin, tutumlarının ve yargılarının doğasını anlamak, arayıp bulmak ve ortaya çıkarmak maksadıyla uğraşan koludur.
Meta-etik, etik anabilim dalının genellikle felsefeciler tarafından kabul gören Dört ana kolundan biridir. Diğer Üç kol tasvirî etik, normatif etik ve uygulamalı etik olarak tanımlanmaktadır.
Meta-etik, normatif etik sistemlerini, onların ilk ilkeleri olan ahlak yargılarını ve etiğin ilkel terimleri olan ahlaki kavramları çözümler. Normatif etiğin yargılarına karşı oldukça eleştirel yaklaşan meta-etik; tarihsel, bilimsel, deneyimsel veya normatif yargı gerektiren-ya da ihtiva eden- bir düşünce biçimi olmayıp, ahlaki kavramların anlamını dil ve ahlak ilişkisi içinde analiz eden; analitik bir disiplin türü olan bir etik dalıdır.
Normatif etik Şu gibi durumlarda ne yapmalıyız? gibi soruların cevaplarını ararken meta-etik İyilik nedir? ve Bir şeyin iyi veya kötü olduğunu nasıl söyleyebiliriz? gibi soruların cevaplarını arar. Kısacası, meta-etik, etik değerlerin doğasını ve özelliklerini anlamaya çalışır.
Bazı teoristler, pratik etik teorilerinin anlamlı olabilmesi için öncelikle sağlam bir meta-etik teorisine sahip olmamız gerektiğini iddia ediyor. Hangi konuda ne yapacağımıza karar vermeden önce bu kararı hangi ahlaki ölçüte göre almamız gerektiğini kararlaştırmamız gerekiyor. Aksi halde günlük hayatta önemli olaylar için aldığımız önemli kararlar bile belirli bir mantığa oturtulmamış olacaktır. Meta-etik, bu tarz bir mantığı arar.
Meta-etik sorular
ve 'a göre üç tip meta-etik problemi veya üç genel meta-etik sorusu vardır:,
1. Ahlaki ilkeler ve ahlaki yargılar ne anlama geliyor?
2. Ahlaki yargıların doğası nedir?
3. Ahlaki yargılar herhangi bir şekilde desteklenebilir veya savunulabilir mi?
İlk tipten sorulara bir örnek olarak: İyi ve kötü gibi sözcüklerin anlamı nedir? sorusu söylenebilir. İkinci soru tipi; ahlaki yargıların evrensel mi yoksa göreli mi olduğunu tartışır. Üçüncü soru tipine örnek olarak ise: Herhangi bir konuda, tüm seçenekler arasından neyin ''iyi'' olup neyin ''kötü'' olduğunu nasıl bilebiliriz? sorusu örnek verilebilir. Garner ve Rosen bu üç temel meta-etiksel soruyla ilgili: ''Bu sorular birbirleriyle alakasız sorular değiller. Bazen aralarından herhangi bir soru için önerilen güçlü bir cevap; bir diğerini veya hepsini birden cevaplıyor olabilir.'' demiştir.
Bir meta-etik teorisinin, bir normatif etik teorisinden farklı olarak, ''daha iyi'', ''daha kötü'', ''iyi'', ''kötü'', ''kötülük'' gibi belirli ahlaki yargılara özel bir anlam-değer vermemesine rağmen normatif etik teorisinin iddialarının sağlamlığını ve anlamını derinden etkileyebilir.
Ahlaki Anlam Bilimi
Ahlaki Anlam Bilim, "Ahlaki terimlerin ya da yargıların anlamı nedir?" sorusunu yanıtlamaya çalışır.
Bilişselci kuramlar
Bilişselci teoriler, bilişselci olmayan teorilerin aksine, değerlendirici ahlaki cümlelerin önermeleri ifade ettiğini (yani, doğru veya yanlış olma kapasitesine sahip 'doğruluğa uygun' veya 'doğruluk taşıyıcıları' olduklarını) savunur. Bilişselciliğin çoğu biçimi, tümünün hatalı olduğunu ileri süren hata teorisinin aksine, bu tür önermelerin bazılarının doğru olduğunu savunur (ahlaki realizm ve etik sübjektivizm dahil).
Ahlaki Realizm
Ahlaki gerçekçilik (sağlam anlamda; minimalist anlam için bkz. ) bu tür önermelerin sağlam ya da zihinden bağımsız gerçeklerle, yani herhangi bir kişi ya da grubun öznel görüşüyle ilgili gerçeklerle değil, dünyanın nesnel özellikleriyle ilgili olduğunu savunur. Metaetik teoriler genellikle ya bir tür realizm ya da ahlaki gerçeklere ilişkin üç "anti-realizm" biçiminden biri olarak kategorize edilir: etik sübjektivizm, hata teorisi ya da bilişsel olmayan sübjektivizm. Gerçekçiliğin iki ana türü vardır:
1- Etik natüralizm, nesnel ahlaki özelliklerin var olduğunu ve bu özelliklerin tamamen etik olmayan özelliklere indirgenebileceğini ya da bazı metafiziksel ilişkilerde ( gibi) bulunduğunu savunur. Çoğu etik natüralist, ahlaki gerçekler hakkında ampirik bilgiye sahip olduğumuzu savunur. Etik natüralizm, başta faydacılar olmak üzere pek çok modern etik teorisyeni tarafından zımnen varsayılmıştır.
2- G. E. Moore tarafından ortaya atılan etik natüralizm, nesnel ve indirgenemez ahlaki özellikler ("iyilik" özelliği gibi) olduğunu ve bazen ahlaki özellikler ya da ahlaki gerçekler hakkında sezgisel ya da başka bir şekilde a priori farkındalığa sahip olduğumuzu savunur. Moore'un natüralist yanılgı olarak gördüğü şeye karşı geliştirdiği açık soru argümanı, çağdaş analitik felsefede metaetik araştırmaların doğuşundan büyük ölçüde sorumludur.
Etik sübjektivizm
Etik öznelcilik, ahlaki gerçekçilik karşıtlığının bir biçimidir. Ahlaki ifadelerin insanların tutumları ve/veya gelenekleri tarafından doğru ya da yanlış hale getirildiğini savunur; her toplumun, her bireyin ya da belirli bir bireyin tutumları. Etik öznelciliğin çoğu biçimi görecelidir, ancak evrenselci olan kayda değer biçimler de vardır:
1- teorisi, neyin doğru olduğunun varsayımsal bir ideal gözlemcinin sahip olacağı tutumlar tarafından belirlendiğini savunur. İdeal gözlemci genellikle diğer özelliklerinin yanı sıra mükemmel derecede rasyonel, yaratıcı ve bilgili bir varlık olarak nitelendirilir. Belirli (varsayımsal da olsa) bir özneye atıfta bulunması nedeniyle öznelci bir teori olsa da, İdeal Gözlemci Teorisi yine de ahlaki sorulara evrensel yanıtlar sağlama iddiasındadır.
2- İlahi emir teorisi, bir şeyin doğru olması için tek bir varlığın, Tanrı'nın, onu onaylaması gerektiğini ve Tanrı olmayan varlıklar için doğru olanın ilahi iradeye itaat olduğunu savunur. Bu görüş Platon tarafından Euthyphro'da eleştirilmiştir (bkz. Euthyphro problemi) ancak bazı modern savunucuları (Robert Adams, Philip Quinn ve diğerleri) vardır. İdeal gözlemci teorisi gibi, ilahi emir teorisi de öznelciliğine rağmen evrenselci olduğunu iddia eder.
Hata Kuramı
Ahlaki anti-realizmin bir başka biçimi olan hata teorisi, etik iddiaların önermeleri ifade etmesine rağmen, bu tür önermelerin tümünün yanlış olduğunu savunur. Dolayısıyla, hata teorisine göre hem "Cinayet ahlaki açıdan yanlıştır" ifadesi hem de "Cinayete ahlaki açıdan izin verilebilir" ifadesi yanlıştır. J. L. Mackie muhtemelen bu görüşün en tanınmış savunucusudur. Hata teorisi ahlaki doğrular olduğunu reddettiğinden, hata teorisi ahlaki nihilizmi ve dolayısıyla ahlaki şüpheciliği gerektirir; ancak ne ahlaki nihilizm ne de ahlaki şüphecilik tersine hata teorisini gerektirmez.
Bilişselci olmayan kuramlar
Bilişselci olmayan teoriler, etik cümlelerin ne doğru ne de yanlış olduğunu, çünkü gerçek önermeleri ifade etmediklerini savunur. Non-kognitivizm, ahlaki anti-realizmin bir başka biçimidir. Bilişselciliğin çoğu biçimi aynı zamanda dışavurumculuğun da biçimleridir, ancak Mark Timmons ve Terrence Horgan gibi bazıları ikisini birbirinden ayırır ve dışavurumculuğun bilişselci biçimlerinin olasılığına izin verir. Bilişsel olmayanlar şunları içerir:
1- A. J. Ayer ve Charles Stevenson tarafından savunulan , etik cümlelerin yalnızca duyguları ifade etmeye hizmet ettiğini savunur. Ayer, etik cümlelerin iddia değil, onaylama veya onaylamama ifadeleri olduğunu savunur. Yani "Öldürmek yanlıştır" demek "Yuh olsun öldürmeye!" gibi bir anlama gelir.
2- Simon Blackburn tarafından savunulan yarı-gerçekçilik, etik ifadelerin dilsel olarak olgusal iddialar gibi davrandığını ve karşılık gelebilecekleri hiçbir etik olgu olmamasına rağmen uygun bir şekilde "doğru" veya "yanlış" olarak adlandırılabileceğini savunur. ve birbiriyle ilişkili teorilerdir.
3- R. M. Hare tarafından savunulan evrensel kuralcılık, ahlaki ifadelerin evrenselleştirilmiş emir cümleleri gibi işlev gördüğünü savunur. Yani "Öldürmek yanlıştır", "Öldürme!" gibi bir anlama gelir. Hare'in kuralcılık versiyonu, ahlaki reçetelerin evrenselleştirilebilir olmasını ve dolayısıyla, kendi başına doğruluk değerlerine sahip gösterge ifadeleri olmamalarına rağmen, aslında nesnel değerlere sahip olmalarını gerektirir.
Merkeziyetçilik ve merkeziyetçilik dışı
Metaetik teorileri kategorize etmenin bir diğer yolu da merkeziyetçi ve merkeziyetçi olmayan ahlak teorileri arasında ayrım yapmaktır. Merkeziyetçilik ve merkeziyetçi olmayanlar arasındaki tartışma, ahlakın "ince" ve "kalın" kavramları arasındaki ilişki etrafında dönmektedir: ince ahlaki kavramlar iyi, kötü, doğru ve yanlış gibi kavramlardır; kalın ahlaki kavramlar ise cesur, adaletsiz, adil veya dürüst olmayan gibi kavramlardır.Her iki taraf da ince kavramların daha genel ve kalın kavramların daha özel olduğu konusunda hemfikir olsa da, merkeziyetçiler ince kavramların kalın kavramlardan önce geldiğini ve bu nedenle ikincisinin birincisine bağımlı olduğunu savunmaktadır. Yani, merkeziyetçiler "adil" ve "kaba" gibi kelimeleri anlamadan önce "doğru" ve "olması gereken" gibi kelimeleri anlamak gerektiğini savunurlar. Merkeziyetçi olmayanlar ise bu görüşü reddederek ince ve kalın kavramların birbiriyle eşit olduğunu ve hatta kalın kavramların ince kavramları anlamak için yeterli bir başlangıç noktası olduğunu savunur.
Merkeziyetçi olmayan yaklaşım, 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında etik natüralistler için, normatifliğin dilin dışlanamaz bir yönü olduğu ve kalın ahlaki kavramları ince bir ahlaki değerlendirmeye bağlı salt betimleyici bir unsur olarak analiz etmenin bir yolu olmadığı, dolayısıyla olgular ve normlar arasındaki herhangi bir temel ayrımı zayıflattığı yönündeki argümanlarının bir parçası olarak özel bir öneme sahip olmuştur.
Bu arada Allan Gibbard, R. M. Hare ve Simon Blackburn olgu/norm ayrımını savunmuşlardır; Gibbard, geleneksel İngilizcede sadece karma normatif terimler (yani ne tamamen tanımlayıcı ne de tamamen normatif olan terimler) olsa bile, olgusal tanımlamalar ve normatif değerlendirmeler arasındaki ayrımı korumamıza izin veren nominal olarak İngilizce bir metal dil geliştirebileceğimizi iddia edecek kadar ileri gitmiştir.
Ahlakın Ontolojisi
Ahlaki ontoloji, "Ahlaki yargıların doğası nedir?" sorusunu yanıtlamaya çalışır.
Bazı ahlaki standartlar olduğuna inananlar arasında (ahlaki nihilistlerin aksine) iki ayrım vardır:
- Aynı ahlaki gerçeklerin ya da ilkelerin her yerde herkes için geçerli olduğunu savunan evrenselciler;
- Farklı ahlaki olguların veya ilkelerin farklı insanlar veya toplumlar için geçerli olduğunu savunan görececiler.
Ahlaki evrenselcilik
Ahlaki evrenselcilik (veya evrensel ahlak), bazı etik sistemlerin veya evrensel bir ahlakın evrensel olarak, yani kültür, ırk, cinsiyet, din, milliyet, cinsellik veya diğer ayırt edici özelliklerden bağımsız olarak tüm akıllı varlıklar için geçerli olduğuna dair metaetik pozisyondur. Bu sistemin kaynağının ya da gerekçesinin örneğin insan doğası, acıya karşı ortak kırılganlık, evrensel aklın talepleri, mevcut ahlaki kodlar arasında ortak olan ya da dinin ortak emirleri olduğu düşünülebilir (ancak bu sonuncusunun aslında ahlaki evrenselcilik olmadığı, çünkü Tanrılar ve ölümlüler arasında ayrım yapabileceği ileri sürülebilir). Ahlaki evrenselcilik, ahlaki göreceliliğin çeşitli biçimlerine karşıt bir pozisyondur.
Öznelci ideal gözlemci ve ilahi emir teorileri ile R. M. Hare'in bilişselci olmayan evrensel kuralcılığı gibi istisnalar olsa da, evrenselci teoriler genellikle ahlaki gerçekçilik biçimleridir. Ahlaki evrenselcilik biçimleri şunları içerir:
- Değer tekçiliği, tüm malların tek bir değer ölçeğinde orantılanabilir olduğunu savunan yaygın evrenselcilik biçimidir.
- Değer çoğulculuğu ise iki ya da daha fazla gerçek değer ölçeği olduğunu, bunların bilinebileceğini ancak birbirleriyle kıyaslanamayacağını, dolayısıyla bu değerlerin önceliklendirilmesinin ya bilişsel olmadığını ya da öznel olduğunu iddia eder.Örneğin bir değer çoğulcusu, hem rahibe olarak hem de anne olarak yaşamın gerçek değerleri (evrenselci anlamda) gerçekleştirdiğini, ancak bunların birbiriyle bağdaşmadığını (rahibeler çocuk sahibi olamaz) ve hangisinin tercih edilebilir olduğunu ölçmenin tamamen rasyonel bir yolu olmadığını iddia edebilir. Bu görüşün önemli bir savunucusu Isaiah Berlin'dir.
Ahlaki görecelik
Ahlaki görecelilik, tüm ahlaki yargıların kökenlerinin ya toplumsal ya da bireysel standartlara dayandığını ve ahlaki bir önermenin doğruluğunun nesnel olarak değerlendirilebileceği tek bir standardın bulunmadığını savunur. Metaetik görececiler, genel olarak, "iyi", "kötü", "doğru" ve "yanlış" gibi terimlerin tanımlayıcı özelliklerinin evrensel doğruluk koşullarına değil, yalnızca toplumsal geleneklere ve kişisel tercihlere tabi olduğuna inanırlar. Aynı doğrulanabilir gerçekler kümesi göz önüne alındığında, bazı toplumlar veya bireyler, toplumsal veya bireysel normlara dayalı olarak ne yapılması gerektiği konusunda temel bir anlaşmazlık yaşayacaktır ve bunları bağımsız bir değerlendirme standardı kullanarak karara bağlamak mümkün değildir. Söz konusu standart, örneğin sıcaklığı değerlendirmek ya da matematiksel doğruları belirlemek için kullanılan bilimsel standartların aksine, her zaman toplumsal ya da kişisel olacak ve evrensel olmayacaktır. Bazı filozoflar ahlaki göreceliliğin bilişselciliği gerektirmediğini savunurken, diğerleri bunu bir tür bilişselcilik olarak değerlendirmektedir. Tüm rölativist teoriler olmasa da bazıları ahlaki sübjektivizmin formlarıdır, ancak tüm sübjektivist teoriler rölativist değildir.
Ahlaki nihilizm
Etik nihilizm olarak da bilinen ahlaki nihilizm, hiçbir şeyin özünde ahlaki değere sahip olmadığını savunan metaetik görüştür. Örneğin, bir ahlaki nihilist, her ne sebeple olursa olsun birini öldürmenin özünde ne ahlaki olarak doğru ne de ahlaki olarak yanlış olduğunu söyleyecektir. Ahlaki nihilizm, ahlaki ifadelerin evrensel olmayan bir anlamda özünde doğru ya da yanlış olmasına izin veren ancak ahlaki ifadelere herhangi bir statik doğruluk değeri atfetmeyen ahlaki görecelilikten ayırt edilmelidir. Sadece doğru ifadeler bilinebildiği ölçüde, ahlaki nihilistler ahlaki şüphecilerdir. Ahlaki nihilizmin çoğu biçimi bilişselci değildir ve bunun tersi de geçerlidir, ancak evrensel kuralcılık (anlamsal olarak bilişsel olmayan ancak esasen evrensel olan) gibi dikkate değer istisnalar da vardır.
Ahlak Epistemolojisi
Ahlaki epistemoloji, ahlaki bilginin incelenmesidir. "Ahlaki yargılar nasıl desteklenebilir ya da savunulabilir?" ve "Ahlaki bilgi mümkün müdür?" gibi soruları yanıtlamaya çalışır.
Ahlaki cümlelerin bilişselci bir yorumu varsayılırsa, ahlak, ahlakçının ahlaki olgular hakkındaki bilgisi ile gerekçelendirilir ve ahlaki yargıları gerekçelendiren teoriler epistemolojik teorilerdir. Ahlaki epistemolojilerin çoğu, ahlaki şüpheciliğin aksine, ahlaki bilginin bir şekilde mümkün olduğunu varsayar (ampirizm ve ahlaki rasyonalizm dahil). Bunlar arasında, ahlaki sezgiciliğin aksine, ahlaki bilginin ahlaki olmayan bir tür epistemik süreç temelinde çıkarımsal olarak elde edildiğini savunanlar da vardır.
Çıkarım Yoluyla Edinilen Ahlaki Bilgi
Emprizm
Empirizm(Deneycilik), bilginin öncelikle gözlem ve deneyim yoluyla elde edildiği doktrinidir. Ampirik bir epistemolojiyi ima eden metaetik teoriler şunları içerir:
- Ahlaki olguların ahlaki olmayan olgulara indirgenebileceğini ve dolayısıyla aynı yollarla bilinebileceğini savunan etik natüralizm; ve
- Etik öznelciliğin en yaygın biçimleri, ahlaki olguların bireysel görüşler veya kültürel geleneklerle ilgili olgulara indirgendiğini ve dolayısıyla bu geleneklerin gözlemlenmesiyle bilinebileceğini savunur.
Bununla birlikte, ahlaki gerçeklerin rasyonel bir süreç yoluyla bilinebileceğini ima eden ideal gözlemci teorisi ve ahlaki gerçeklerin yalnızca kişisel görüşler olduğunu ve bu nedenle yalnızca iç gözlem yoluyla bilinebileceğini savunan bireyci etik öznelcilik gibi öznelcilik içinde istisnalar da vardır. Etiğe ilişkin ampirik argümanlar, dünyanın nasıl olduğunun tek başına insanlara nasıl davranmaları gerektiğini öğretemeyeceğini ileri süren "gereklilik" (is-ought) sorunuyla karşılaşır.
Ahlaki Akılcılık
Etik rasyonalizm olarak da adlandırılan , ahlaki hakikatlerin (ya da en azından genel ahlaki ilkelerin) a priori olarak, yalnızca akıl yoluyla bilinebileceği görüşüdür. Felsefe tarihinin önde gelen isimlerinden Platon ve Immanuel Kant ahlaki rasyonalizmi savunmuşlardır. David Hume ve Friedrich Nietzsche ise felsefe tarihinde ahlaki rasyonalizmi reddeden iki figürdür.
Ahlaki rasyonalizmi savunan son dönem filozoflar arasında R. M. Hare, Christine Korsgaard, Alan Gewirth ve Michael Smith yer almaktadır. Bir ahlaki rasyonalist herhangi bir sayıda farklı anlam teorisine de bağlı olabilir; ahlaki realizm rasyonalizmle uyumludur ve öznelci ve bilişsel olmayan her ikisi de bunu gerektirir.
Etik Sezgicilik
Etik sezgicilik, bazı ahlaki gerçeklerin çıkarım yapılmaksızın bilinebileceğini savunan görüştür. Yani, bu görüş özünde ahlaki inançlar hakkında bir temelciliktir. Böyle bir epistemolojik görüş, önermesel içeriklere sahip ahlaki inançlar olduğunu ima eder; dolayısıyla bilişselcilik anlamına gelir. Etik sezgicilik yaygın olarak ahlaki gerçekçiliği, ahlakın nesnel gerçekleri olduğu görüşünü ve daha spesifik olmak gerekirse, bu değerlendirici gerçeklerin doğal gerçekliğe indirgenemeyeceği görüşü olan etik doğalcılığı önerir. Bununla birlikte, ne ahlaki gerçekçilik ne de ahlaki doğalcılık bu görüş için gerekli değildir; çoğu etik sezgici bu görüşlere de sahiptir. Etik sezgicilik hem "rasyonalist" hem de ahlaki duyu teorisi olarak bilinen daha "ampirist" bir çeşitliliğe sahiptir.
Ahlaki kuşkuculuk
Ahlaki şüphecilik, tüm üyeleri hiç kimsenin ahlaki bilgiye sahip olmadığını gerektiren metaetik teoriler sınıfıdır. Pek çok ahlaki şüpheci aynı zamanda ahlaki bilginin imkânsız olduğuna dair daha güçlü, farklı bir iddiada bulunur. Ahlaki şüpheciliğin biçimleri arasında, bunlarla sınırlı olmamakla birlikte, hata teorisi ve bilişselciliğin tüm biçimleri olmasa da çoğu biçimi yer alır.
Kaynakça
- ^ Garner, Richard T.; Bernard Rosen (1967). Moral Philosophy: A Systematic Introduction to Normative Ethics and Meta-ethics. New York: . ss. 215. LOC card number 67-18887.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Metaetik etik anabilim dalinin etik ozelliklerinin anlatim ve bildirimlerinin tutumlarinin ve yargilarinin dogasini anlamak arayip bulmak ve ortaya cikarmak maksadiyla ugrasan koludur Meta etik etik anabilim dalinin genellikle felsefeciler tarafindan kabul goren Dort ana kolundan biridir Diger Uc kol tasviri etik normatif etik ve uygulamali etik olarak tanimlanmaktadir Meta etik normatif etik sistemlerini onlarin ilk ilkeleri olan ahlak yargilarini ve etigin ilkel terimleri olan ahlaki kavramlari cozumler Normatif etigin yargilarina karsi oldukca elestirel yaklasan meta etik tarihsel bilimsel deneyimsel veya normatif yargi gerektiren ya da ihtiva eden bir dusunce bicimi olmayip ahlaki kavramlarin anlamini dil ve ahlak iliskisi icinde analiz eden analitik bir disiplin turu olan bir etik dalidir Normatif etik Su gibi durumlarda ne yapmaliyiz gibi sorularin cevaplarini ararken meta etik Iyilik nedir ve Bir seyin iyi veya kotu oldugunu nasil soyleyebiliriz gibi sorularin cevaplarini arar Kisacasi meta etik etik degerlerin dogasini ve ozelliklerini anlamaya calisir Bazi teoristler pratik etik teorilerinin anlamli olabilmesi icin oncelikle saglam bir meta etik teorisine sahip olmamiz gerektigini iddia ediyor Hangi konuda ne yapacagimiza karar vermeden once bu karari hangi ahlaki olcute gore almamiz gerektigini kararlastirmamiz gerekiyor Aksi halde gunluk hayatta onemli olaylar icin aldigimiz onemli kararlar bile belirli bir mantiga oturtulmamis olacaktir Meta etik bu tarz bir mantigi arar Meta etik sorularve a gore uc tip meta etik problemi veya uc genel meta etik sorusu vardir 1 Ahlaki ilkeler ve ahlaki yargilar ne anlama geliyor 2 Ahlaki yargilarin dogasi nedir 3 Ahlaki yargilar herhangi bir sekilde desteklenebilir veya savunulabilir mi Ilk tipten sorulara bir ornek olarak Iyi ve kotu gibi sozcuklerin anlami nedir sorusu soylenebilir Ikinci soru tipi ahlaki yargilarin evrensel mi yoksa goreli mi oldugunu tartisir Ucuncu soru tipine ornek olarak ise Herhangi bir konuda tum secenekler arasindan neyin iyi olup neyin kotu oldugunu nasil bilebiliriz sorusu ornek verilebilir Garner ve Rosen bu uc temel meta etiksel soruyla ilgili Bu sorular birbirleriyle alakasiz sorular degiller Bazen aralarindan herhangi bir soru icin onerilen guclu bir cevap bir digerini veya hepsini birden cevapliyor olabilir demistir Bir meta etik teorisinin bir normatif etik teorisinden farkli olarak daha iyi daha kotu iyi kotu kotuluk gibi belirli ahlaki yargilara ozel bir anlam deger vermemesine ragmen normatif etik teorisinin iddialarinin saglamligini ve anlamini derinden etkileyebilir Ahlaki Anlam BilimiAhlaki Anlam Bilim Ahlaki terimlerin ya da yargilarin anlami nedir sorusunu yanitlamaya calisir Bilisselci kuramlar Bilisselci teoriler bilisselci olmayan teorilerin aksine degerlendirici ahlaki cumlelerin onermeleri ifade ettigini yani dogru veya yanlis olma kapasitesine sahip dogruluga uygun veya dogruluk tasiyicilari olduklarini savunur Bilisselciligin cogu bicimi tumunun hatali oldugunu ileri suren hata teorisinin aksine bu tur onermelerin bazilarinin dogru oldugunu savunur ahlaki realizm ve etik subjektivizm dahil Ahlaki Realizm Ahlaki gercekcilik saglam anlamda minimalist anlam icin bkz bu tur onermelerin saglam ya da zihinden bagimsiz gerceklerle yani herhangi bir kisi ya da grubun oznel gorusuyle ilgili gerceklerle degil dunyanin nesnel ozellikleriyle ilgili oldugunu savunur Metaetik teoriler genellikle ya bir tur realizm ya da ahlaki gerceklere iliskin uc anti realizm biciminden biri olarak kategorize edilir etik subjektivizm hata teorisi ya da bilissel olmayan subjektivizm Gercekciligin iki ana turu vardir 1 Etik naturalizm nesnel ahlaki ozelliklerin var oldugunu ve bu ozelliklerin tamamen etik olmayan ozelliklere indirgenebilecegini ya da bazi metafiziksel iliskilerde gibi bulundugunu savunur Cogu etik naturalist ahlaki gercekler hakkinda ampirik bilgiye sahip oldugumuzu savunur Etik naturalizm basta faydacilar olmak uzere pek cok modern etik teorisyeni tarafindan zimnen varsayilmistir 2 G E Moore tarafindan ortaya atilan etik naturalizm nesnel ve indirgenemez ahlaki ozellikler iyilik ozelligi gibi oldugunu ve bazen ahlaki ozellikler ya da ahlaki gercekler hakkinda sezgisel ya da baska bir sekilde a priori farkindaliga sahip oldugumuzu savunur Moore un naturalist yanilgi olarak gordugu seye karsi gelistirdigi acik soru argumani cagdas analitik felsefede metaetik arastirmalarin dogusundan buyuk olcude sorumludur Etik subjektivizm Etik oznelcilik ahlaki gercekcilik karsitliginin bir bicimidir Ahlaki ifadelerin insanlarin tutumlari ve veya gelenekleri tarafindan dogru ya da yanlis hale getirildigini savunur her toplumun her bireyin ya da belirli bir bireyin tutumlari Etik oznelciligin cogu bicimi gorecelidir ancak evrenselci olan kayda deger bicimler de vardir 1 teorisi neyin dogru oldugunun varsayimsal bir ideal gozlemcinin sahip olacagi tutumlar tarafindan belirlendigini savunur Ideal gozlemci genellikle diger ozelliklerinin yani sira mukemmel derecede rasyonel yaratici ve bilgili bir varlik olarak nitelendirilir Belirli varsayimsal da olsa bir ozneye atifta bulunmasi nedeniyle oznelci bir teori olsa da Ideal Gozlemci Teorisi yine de ahlaki sorulara evrensel yanitlar saglama iddiasindadir 2 Ilahi emir teorisi bir seyin dogru olmasi icin tek bir varligin Tanri nin onu onaylamasi gerektigini ve Tanri olmayan varliklar icin dogru olanin ilahi iradeye itaat oldugunu savunur Bu gorus Platon tarafindan Euthyphro da elestirilmistir bkz Euthyphro problemi ancak bazi modern savunuculari Robert Adams Philip Quinn ve digerleri vardir Ideal gozlemci teorisi gibi ilahi emir teorisi de oznelciligine ragmen evrenselci oldugunu iddia eder Hata Kurami Ahlaki anti realizmin bir baska bicimi olan hata teorisi etik iddialarin onermeleri ifade etmesine ragmen bu tur onermelerin tumunun yanlis oldugunu savunur Dolayisiyla hata teorisine gore hem Cinayet ahlaki acidan yanlistir ifadesi hem de Cinayete ahlaki acidan izin verilebilir ifadesi yanlistir J L Mackie muhtemelen bu gorusun en taninmis savunucusudur Hata teorisi ahlaki dogrular oldugunu reddettiginden hata teorisi ahlaki nihilizmi ve dolayisiyla ahlaki supheciligi gerektirir ancak ne ahlaki nihilizm ne de ahlaki suphecilik tersine hata teorisini gerektirmez Bilisselci olmayan kuramlar Bilisselci olmayan teoriler etik cumlelerin ne dogru ne de yanlis oldugunu cunku gercek onermeleri ifade etmediklerini savunur Non kognitivizm ahlaki anti realizmin bir baska bicimidir Bilisselciligin cogu bicimi ayni zamanda disavurumculugun da bicimleridir ancak Mark Timmons ve Terrence Horgan gibi bazilari ikisini birbirinden ayirir ve disavurumculugun bilisselci bicimlerinin olasiligina izin verir Bilissel olmayanlar sunlari icerir 1 A J Ayer ve Charles Stevenson tarafindan savunulan etik cumlelerin yalnizca duygulari ifade etmeye hizmet ettigini savunur Ayer etik cumlelerin iddia degil onaylama veya onaylamama ifadeleri oldugunu savunur Yani Oldurmek yanlistir demek Yuh olsun oldurmeye gibi bir anlama gelir 2 Simon Blackburn tarafindan savunulan yari gercekcilik etik ifadelerin dilsel olarak olgusal iddialar gibi davrandigini ve karsilik gelebilecekleri hicbir etik olgu olmamasina ragmen uygun bir sekilde dogru veya yanlis olarak adlandirilabilecegini savunur ve birbiriyle iliskili teorilerdir 3 R M Hare tarafindan savunulan evrensel kuralcilik ahlaki ifadelerin evrensellestirilmis emir cumleleri gibi islev gordugunu savunur Yani Oldurmek yanlistir Oldurme gibi bir anlama gelir Hare in kuralcilik versiyonu ahlaki recetelerin evrensellestirilebilir olmasini ve dolayisiyla kendi basina dogruluk degerlerine sahip gosterge ifadeleri olmamalarina ragmen aslinda nesnel degerlere sahip olmalarini gerektirir Merkeziyetcilik ve merkeziyetcilik disi Metaetik teorileri kategorize etmenin bir diger yolu da merkeziyetci ve merkeziyetci olmayan ahlak teorileri arasinda ayrim yapmaktir Merkeziyetcilik ve merkeziyetci olmayanlar arasindaki tartisma ahlakin ince ve kalin kavramlari arasindaki iliski etrafinda donmektedir ince ahlaki kavramlar iyi kotu dogru ve yanlis gibi kavramlardir kalin ahlaki kavramlar ise cesur adaletsiz adil veya durust olmayan gibi kavramlardir Her iki taraf da ince kavramlarin daha genel ve kalin kavramlarin daha ozel oldugu konusunda hemfikir olsa da merkeziyetciler ince kavramlarin kalin kavramlardan once geldigini ve bu nedenle ikincisinin birincisine bagimli oldugunu savunmaktadir Yani merkeziyetciler adil ve kaba gibi kelimeleri anlamadan once dogru ve olmasi gereken gibi kelimeleri anlamak gerektigini savunurlar Merkeziyetci olmayanlar ise bu gorusu reddederek ince ve kalin kavramlarin birbiriyle esit oldugunu ve hatta kalin kavramlarin ince kavramlari anlamak icin yeterli bir baslangic noktasi oldugunu savunur Merkeziyetci olmayan yaklasim 20 yuzyilin sonlarinda ve 21 yuzyilin baslarinda etik naturalistler icin normatifligin dilin dislanamaz bir yonu oldugu ve kalin ahlaki kavramlari ince bir ahlaki degerlendirmeye bagli salt betimleyici bir unsur olarak analiz etmenin bir yolu olmadigi dolayisiyla olgular ve normlar arasindaki herhangi bir temel ayrimi zayiflattigi yonundeki argumanlarinin bir parcasi olarak ozel bir oneme sahip olmustur Bu arada Allan Gibbard R M Hare ve Simon Blackburn olgu norm ayrimini savunmuslardir Gibbard geleneksel Ingilizcede sadece karma normatif terimler yani ne tamamen tanimlayici ne de tamamen normatif olan terimler olsa bile olgusal tanimlamalar ve normatif degerlendirmeler arasindaki ayrimi korumamiza izin veren nominal olarak Ingilizce bir metal dil gelistirebilecegimizi iddia edecek kadar ileri gitmistir Ahlakin OntolojisiAhlaki ontoloji Ahlaki yargilarin dogasi nedir sorusunu yanitlamaya calisir Bazi ahlaki standartlar olduguna inananlar arasinda ahlaki nihilistlerin aksine iki ayrim vardir Ayni ahlaki gerceklerin ya da ilkelerin her yerde herkes icin gecerli oldugunu savunan evrenselciler Farkli ahlaki olgularin veya ilkelerin farkli insanlar veya toplumlar icin gecerli oldugunu savunan gorececiler Ahlaki evrenselcilik Ahlaki evrenselcilik veya evrensel ahlak bazi etik sistemlerin veya evrensel bir ahlakin evrensel olarak yani kultur irk cinsiyet din milliyet cinsellik veya diger ayirt edici ozelliklerden bagimsiz olarak tum akilli varliklar icin gecerli olduguna dair metaetik pozisyondur Bu sistemin kaynaginin ya da gerekcesinin ornegin insan dogasi aciya karsi ortak kirilganlik evrensel aklin talepleri mevcut ahlaki kodlar arasinda ortak olan ya da dinin ortak emirleri oldugu dusunulebilir ancak bu sonuncusunun aslinda ahlaki evrenselcilik olmadigi cunku Tanrilar ve olumluler arasinda ayrim yapabilecegi ileri surulebilir Ahlaki evrenselcilik ahlaki goreceliligin cesitli bicimlerine karsit bir pozisyondur Oznelci ideal gozlemci ve ilahi emir teorileri ile R M Hare in bilisselci olmayan evrensel kuralciligi gibi istisnalar olsa da evrenselci teoriler genellikle ahlaki gercekcilik bicimleridir Ahlaki evrenselcilik bicimleri sunlari icerir Deger tekciligi tum mallarin tek bir deger olceginde orantilanabilir oldugunu savunan yaygin evrenselcilik bicimidir Deger cogulculugu ise iki ya da daha fazla gercek deger olcegi oldugunu bunlarin bilinebilecegini ancak birbirleriyle kiyaslanamayacagini dolayisiyla bu degerlerin onceliklendirilmesinin ya bilissel olmadigini ya da oznel oldugunu iddia eder Ornegin bir deger cogulcusu hem rahibe olarak hem de anne olarak yasamin gercek degerleri evrenselci anlamda gerceklestirdigini ancak bunlarin birbiriyle bagdasmadigini rahibeler cocuk sahibi olamaz ve hangisinin tercih edilebilir oldugunu olcmenin tamamen rasyonel bir yolu olmadigini iddia edebilir Bu gorusun onemli bir savunucusu Isaiah Berlin dir Ahlaki gorecelik Ahlaki gorecelilik tum ahlaki yargilarin kokenlerinin ya toplumsal ya da bireysel standartlara dayandigini ve ahlaki bir onermenin dogrulugunun nesnel olarak degerlendirilebilecegi tek bir standardin bulunmadigini savunur Metaetik gorececiler genel olarak iyi kotu dogru ve yanlis gibi terimlerin tanimlayici ozelliklerinin evrensel dogruluk kosullarina degil yalnizca toplumsal geleneklere ve kisisel tercihlere tabi olduguna inanirlar Ayni dogrulanabilir gercekler kumesi goz onune alindiginda bazi toplumlar veya bireyler toplumsal veya bireysel normlara dayali olarak ne yapilmasi gerektigi konusunda temel bir anlasmazlik yasayacaktir ve bunlari bagimsiz bir degerlendirme standardi kullanarak karara baglamak mumkun degildir Soz konusu standart ornegin sicakligi degerlendirmek ya da matematiksel dogrulari belirlemek icin kullanilan bilimsel standartlarin aksine her zaman toplumsal ya da kisisel olacak ve evrensel olmayacaktir Bazi filozoflar ahlaki goreceliligin bilisselciligi gerektirmedigini savunurken digerleri bunu bir tur bilisselcilik olarak degerlendirmektedir Tum rolativist teoriler olmasa da bazilari ahlaki subjektivizmin formlaridir ancak tum subjektivist teoriler rolativist degildir Ahlaki nihilizm Etik nihilizm olarak da bilinen ahlaki nihilizm hicbir seyin ozunde ahlaki degere sahip olmadigini savunan metaetik gorustur Ornegin bir ahlaki nihilist her ne sebeple olursa olsun birini oldurmenin ozunde ne ahlaki olarak dogru ne de ahlaki olarak yanlis oldugunu soyleyecektir Ahlaki nihilizm ahlaki ifadelerin evrensel olmayan bir anlamda ozunde dogru ya da yanlis olmasina izin veren ancak ahlaki ifadelere herhangi bir statik dogruluk degeri atfetmeyen ahlaki gorecelilikten ayirt edilmelidir Sadece dogru ifadeler bilinebildigi olcude ahlaki nihilistler ahlaki suphecilerdir Ahlaki nihilizmin cogu bicimi bilisselci degildir ve bunun tersi de gecerlidir ancak evrensel kuralcilik anlamsal olarak bilissel olmayan ancak esasen evrensel olan gibi dikkate deger istisnalar da vardir Ahlak EpistemolojisiAhlaki epistemoloji ahlaki bilginin incelenmesidir Ahlaki yargilar nasil desteklenebilir ya da savunulabilir ve Ahlaki bilgi mumkun mudur gibi sorulari yanitlamaya calisir Ahlaki cumlelerin bilisselci bir yorumu varsayilirsa ahlak ahlakcinin ahlaki olgular hakkindaki bilgisi ile gerekcelendirilir ve ahlaki yargilari gerekcelendiren teoriler epistemolojik teorilerdir Ahlaki epistemolojilerin cogu ahlaki supheciligin aksine ahlaki bilginin bir sekilde mumkun oldugunu varsayar ampirizm ve ahlaki rasyonalizm dahil Bunlar arasinda ahlaki sezgiciligin aksine ahlaki bilginin ahlaki olmayan bir tur epistemik surec temelinde cikarimsal olarak elde edildigini savunanlar da vardir Cikarim Yoluyla Edinilen Ahlaki Bilgi Emprizm Empirizm Deneycilik bilginin oncelikle gozlem ve deneyim yoluyla elde edildigi doktrinidir Ampirik bir epistemolojiyi ima eden metaetik teoriler sunlari icerir Ahlaki olgularin ahlaki olmayan olgulara indirgenebilecegini ve dolayisiyla ayni yollarla bilinebilecegini savunan etik naturalizm ve Etik oznelciligin en yaygin bicimleri ahlaki olgularin bireysel gorusler veya kulturel geleneklerle ilgili olgulara indirgendigini ve dolayisiyla bu geleneklerin gozlemlenmesiyle bilinebilecegini savunur Bununla birlikte ahlaki gerceklerin rasyonel bir surec yoluyla bilinebilecegini ima eden ideal gozlemci teorisi ve ahlaki gerceklerin yalnizca kisisel gorusler oldugunu ve bu nedenle yalnizca ic gozlem yoluyla bilinebilecegini savunan bireyci etik oznelcilik gibi oznelcilik icinde istisnalar da vardir Etige iliskin ampirik argumanlar dunyanin nasil oldugunun tek basina insanlara nasil davranmalari gerektigini ogretemeyecegini ileri suren gereklilik is ought sorunuyla karsilasir Ahlaki Akilcilik Etik rasyonalizm olarak da adlandirilan ahlaki hakikatlerin ya da en azindan genel ahlaki ilkelerin a priori olarak yalnizca akil yoluyla bilinebilecegi gorusudur Felsefe tarihinin onde gelen isimlerinden Platon ve Immanuel Kant ahlaki rasyonalizmi savunmuslardir David Hume ve Friedrich Nietzsche ise felsefe tarihinde ahlaki rasyonalizmi reddeden iki figurdur Ahlaki rasyonalizmi savunan son donem filozoflar arasinda R M Hare Christine Korsgaard Alan Gewirth ve Michael Smith yer almaktadir Bir ahlaki rasyonalist herhangi bir sayida farkli anlam teorisine de bagli olabilir ahlaki realizm rasyonalizmle uyumludur ve oznelci ve bilissel olmayan her ikisi de bunu gerektirir Etik Sezgicilik Etik sezgicilik bazi ahlaki gerceklerin cikarim yapilmaksizin bilinebilecegini savunan gorustur Yani bu gorus ozunde ahlaki inanclar hakkinda bir temelciliktir Boyle bir epistemolojik gorus onermesel iceriklere sahip ahlaki inanclar oldugunu ima eder dolayisiyla bilisselcilik anlamina gelir Etik sezgicilik yaygin olarak ahlaki gercekciligi ahlakin nesnel gercekleri oldugu gorusunu ve daha spesifik olmak gerekirse bu degerlendirici gerceklerin dogal gerceklige indirgenemeyecegi gorusu olan etik dogalciligi onerir Bununla birlikte ne ahlaki gercekcilik ne de ahlaki dogalcilik bu gorus icin gerekli degildir cogu etik sezgici bu goruslere de sahiptir Etik sezgicilik hem rasyonalist hem de ahlaki duyu teorisi olarak bilinen daha ampirist bir cesitlilige sahiptir Ahlaki kuskuculuk Ahlaki suphecilik tum uyeleri hic kimsenin ahlaki bilgiye sahip olmadigini gerektiren metaetik teoriler sinifidir Pek cok ahlaki supheci ayni zamanda ahlaki bilginin imkansiz olduguna dair daha guclu farkli bir iddiada bulunur Ahlaki supheciligin bicimleri arasinda bunlarla sinirli olmamakla birlikte hata teorisi ve bilisselciligin tum bicimleri olmasa da cogu bicimi yer alir Kaynakca Garner Richard T Bernard Rosen 1967 Moral Philosophy A Systematic Introduction to Normative Ethics and Meta ethics New York ss 215 LOC card number 67 18887