Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uygur mimarisi, 8. yüzyıldan itibaren yerleşik hayata ilk geçen Türk topluluğu olan Uygurların mimari tarihini ve günümüzde Uygurların yaşadıkları Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve diğer bölgelerdeki özgün mimariyi kapsar.
Arka plan
Uygurlar, 744-840 yılları arasında Uygur Kağanlığı ve 843-1209 yılları arasında Karahoca Uygur Krallığı adıyla (genellikle) egemen olan iki devlet kurdular. "Yerleşik hayata geçen ilk Türk toplumu" unvanını taşıyan Uygurlar, mimari alanında önemli gelişmeler kat etti.
Konar-göçer bir kavim olan Uygurlar'ın, Uygur Kağanlığı döneminde 762'de Maniheizm'i kabulü ile yerleşik yaşama geçmiş oldukları kabul edilir. Tarihte ilk Türk şehri sayılan Ordu-balık'ı (bugünkü Moğolistan'da) kurmuş ve başkent yapmışlardır. 840 yılında başkentlerini Kırgızlar'ın basması ile devletleri yıkılan ve yurtlarını terk etmek zorunda kalan Uygur boylarından bir kısmı batıda Altay Dağları'nı aşarak Beşbalık, Turfan taraflarında Kara Hoca Uygur Krallığı'nı kurdu. Kansu Uygurları ismiyle de bilinen bu boylar Tarım Havzası'nın öteki ucuna (Kaşgar'a kadar) yayıldılar şehirler kurdular.
Mimari tarihi
Şehir planları
Ordu-balık şehrinin de kurulması ile 8. yüzyıldan itibaren yerleşik yaşama geçişleri hızlanan; yüzyılın sonuna gelindiğinde ise Turfan, Koca, Karaşar şehirlerinde egemenliklerini kesinleştiren Uygurlar, şehircilik ve mimariye önem vermiştir. Arkeolojik kalıntılar ve metinlerden anlaşıldığına göre Uygurlar balık (Uygurca surlu şehir veya kale), ordu balık veya ordu-örgin (içinde hükümdar kalesi olan surlu şehir), kent (Sogdça şehir demektir; balıktan farkı açık değildir), uluş (köy), ködüş (hayır niyetine yapılan dini külliye), Burkan-orun (Budist tapınak), ediz-ev (kule tapınak), stupa (budist türbe), kalık (yüksek köşk) olarak adlandırdıkları yapılar ve yerleşimler inşa ettiler.
Eski Uygur şehirleri iç kale, iç şehir ve dış mahallelerden oluşturulmuştur. Şehir planları kare, dikdörtgen veya sekizgen olarak tasarlanırlar. Şehir surları kerpiçten sıkıştırılıp sıvanarak inşa edilir ve 10–15 m yüksekliğinde olabilmektedir. Surların şehri koruyabilmek için çok sayıda burç ile desteklenmesi gerekmiştir. Hatta surların bazı cepheleri ikinci bir sur ile daha da güçlendirilmektedir. Sur duvarlarının haricindeyse yedi adede varan sayıda hendekler açılarak surlar ayrıca geçilmez hale getirilmiştir. Her sur duvarının orta noktasında kente giriş için birer kapı inşa edilir. Kentler birbirini kesen caddelerle dörde bölünmüştür.
Başlıca Uygur şehirleri
Ordu-balık
Uygurlar, 8. yüzyılda ilk adı Mubalik olan sonradan Ordu-Balık (diğer söylenişleriyle Karabalgasun, Karabalsagun ya da Karabalasagun, günümüzde Balasagun) olarak adlandırılan şehrin kurdular ve Uygur Kağanlığı'nın başkenti yaptılar. Ordu-Balık Türk şehirciliği ve mimari tarihi açısından özel bir öneme sahiptir. Bu şehrin kuruluşu, Uygurların yerleşik hayata geçişini hızlandırdı. Ordu-Balık'ı kurduran Bolmiş il İmiş Bilge Kagan (Kutlug Bilge Kül Kağan), tarihte şehir kurduran ilk Türk hükûmdar olarak kabul edilmiştir. Ordu-Balık ile ilgili bilgiler "'ın Seyahatnamesi" yoluyla elde edilmiştir.
Hoço (Karahoca, Yarhoto, İdikut)
Türk el yazmalarında "Kara Hoca" olarak geçen Hoço, MS 1. yüzyılda kurulmuş bir Çin şehri idi. tarihi İpek Yolu üzerindeki vaha şehirlerden birisi olan ve günümüzde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Turfan şehrinin içinde bulunan Hoço, Uygurlara başkentlik etmiştir. Kareye yakın dörtgen planlı, surlarla çevrili bir yerleşimdir. Şehrin kareye yakın dikdörtgen planlı oluşu Budist inançlarından kaynaklanır. Kuzey-güney doğrultusundaki iki cadde ile doğu-batı doğrultusundaki cadde şehri boydan boya böler. Şehrin surlarının yetmişten fazla kulesi bulunur. Köşe kuleleri kuleleri kubbelidir ve birer pagoda mahiyetindedir. Surun dışı yedi kat hendekle çevrilidir. Şehrin dört yanda birer kapısı bulunur.
Kentin merkezinde etrafı yüksek duvarla çevrili Han Tura (Grünwedel, harabe E) denilen saray kısmı vardır. Kağan sarayı ve müştemilatını içeren bu bölümün içindeki odaların kubbeli tavanları, duvarları üç kat alçı ile sıvanmış ve renkli resimlerle süslenmiştir.
Saray duvarlarının dışında bir dini yapılar kuşağı bulunur ve o da ikinci bir duvarla çevrelenmiştir. Maniheist, Budist ve Nasturi-Hristiyan kiliselerinin ve manastırları bir aradadır. Günümüze kadar gelen Budist mağara tapınaklarının başlıcaları Bezeklik Mağaraları, Toyuk Mağaraları, Sengim Mağaraları, Çikan Gölü Mağaraları, Bai-hsi-he-er Mağaraları, Yar Gölü Mağaraları, Büyük ve Küçük Şeftali Vadisi Mağaraları'dır.
Dini yapılar kuşağını çevreleyen duvar ile şehir surları arasındaki bölümde ise halkın yaşadığı konutlar, kervansaraylar ve mezarlar bulunur. Tarım alanları surların dışındadır.
Beşbalık
Karahoca Uygur Krallığı'nın yazlık başkenti "beş şehir" anlamına gelen ve günümüzde kalıntıları Jimisar İlçesi'nin 12 kilometre kuzeyinde yer alan Beşbalık şehri idi. Aslında Beşbalık MÖ 3. yüzyılda bir Çin şehri idi. 10. yüzyıldan sonra bir ilim ve sanat merkezi haline geldi. 14. yüzyılda genel olarak Türk unsurların etkin olduğu Çağatay Hanlığının başkentliğini de yapan Beşbalık şehri, zamanla önemini kaybettikten sonra terkedilmiş ve sonrasında harabeye dönüşmüştür.
Tapınak mimarisi
Uygurlar yerleşik hayata geçtiğinde, Maniheizm dinini de benimseyerek diğer Türk devletlerinden farklılaşmıştır. Bu da Uygurların yaşam tarzına yansımıştır. Maniheizmin etkisiyle öncelikle tapınak mimarisi gelişmiştir. Tapınaklarda genellikle bir iç avlu çevresinde düzenlenmiş yapılar kurulmuştur. Avlunun ortasında tapınağın adandığı kutsal kişinin heykel ve resimleri bulunur ve bu bölgeye kutsallık atfedilir. Bazı tapınaklar toprak üstüne taş, tuğla ve kerpiçle geniş avlularıyla ve üstü kubbe ve tonozla kaplanarak inşa edilirken, bazıları da kayaya oyulmuşlardır ve çatı olarak kırlangıç örtü tercih edilmiştir. Uygurlar, tapınaklarını süslemek için duvar resimlerini, kitapları süslemek için de minyatür sanatını kullanmışlardır. Uygur şehir kalıntılarında görülen 8. ve 9. yüzyıl Budist ve Maniheist duvar resimleri ile minyatürler Türk resminin bilinen en eski örnekleri olarak kabul edilirler. Bu resim ve minyatürlerde rahipler, vakıf yapanlar ve müzisyenler gibi önde gelen kişilerin tasvir edildiği gözlenmektedir.
Stupa adı verilen Budist tapınaklar Uygur mimarisinin özgün eserlerindendir.
Evler
840 sonrası göçlerinden sonra çadırlarda yaşamayı bırakıp modern şehirler kuran Uygurlar'ın inşa ettikleri evler, yarım metrelik kaidelerin üzerine oturtularak güneşte kurumuş balçıktan meydana gelen tuğlalardan yapılardı. Her bir ev aynı zamanda şehrin savunma hattının bir parçası olduğu için, bu evlerin önünde hendekler bulunurdu. Genellikle tek katlı bu yapılar yarım metreye yakın bir kaidenin üzerine oturur, girişinde birkaç basamak bulunur. Evlere iki kanatlı kapılardan girilir. Odaların her biri geniş bir sofaya açılır. Odaların iç düzeni tıpkı Anadolu Türk evinin odasını andırır. Odaların iç düzeni tıpkı Anadolu Türk evinin odasını andırır. Uygur evlerinin odalarında, yerlerde halı ve yerden yüksekliği 30 cm olan sedirler bulunmaktadır. Hem dekoratif, hem korunma amaçlı perdeler kullanılmıştır. Evlerde mutfak, kiler ve ahır da bulunur.
Başlıca yapılar
Emin Camisi
1777 yapımı Emin Hoca Camisi, Uygurların eski başkenti olup eski İpek Yolu üzerindeki yer alan Karahoca (Gaoçang) yakınında bulunur. 1000 kişiyi içine alabilecek genişlikte olup hâlen ibadete açıktır.
Dış duvarları güneşte kurutulmuş sarı tuğlalarla örülüdür ve daralıp biçimlenerek yükselen bir minaresi bulunur. Çok miktarda üzeri işlemeli tuğlalarla örülmüş, karışık, tekrarlanan, geometrik ve çiçekli desenli mozaik kalıplarla süslenmiştir.
Caminin kendisinden ünlü Emin Minaresinin ayağı 10 metre çapında olup ve 44 metre yüksekliktedir. Bu yüksekliğiyle Çin'in en yüksek minaresi unvanına sahiptir. Caminin minaresi yerel sanatkârlar tarafından ve yerel malzemeler kullanılarak yapılmıştır. Yapı ağaç ve tuğladan, zarif, dairesel, gittikçe incelen bir İslami kubbeli, temelindeki çapı 14 metreden fazla olarak başlar, temelden yukarıya doğru incelerek tepesindeki 2,8 metre çapına iner. Minarenin içinde, içinden çıkılan, tepeye kadar 72 adet merdiven bulunur. Minare Uygur mimarı İbrahim tarafından bir ön-Safevî-İran desenli, bazılarına göre de Afgan desenli olarak yapılmıştır.
Emin Minaresi, diğer Uygur camileri ve minareleri gibi, İslami geleneksel özelliklerle ve yerel Uygur mimari geleneklerinin birleşimini yansıtan bir yapıdadır. Cami, soğuk aylar için kapalı iç bölümü ile sıcak aylar için daha geniş olan dış bölüm olmak üzere iki bölümden oluşur. Dış bölümü zarif, uzun, seyrek, ince ağaç direklerle ve kirişler yardımı ile tavanı taşımaktadır.
Burana Kulesi
Burana Kulesi, İpek Yolu üzerindeki Uygur başkenti Ordu-Balık şehrinde 9. yüzyıl sonlarında inşa edilmiştir. Daha sonra Karahanlıların da başkenti olan ve Balasagun adını alan şehirde, hem minare hem de gözetleme kulesi işlevlerini görmüştür.
Günümüzde Kırgızistan başkenti Bişkek'in 80 km doğusunda olan ve ilk inşa edildiğinde 45 metre yüksekliğinde olan kule, 15. yüzyıldaki depremde kısmen yıkılarak 25 metreye düşmüştür.
1970'lerdeki bir restorasyon çalışmasıyla onarılmış ve halka açık bir açık hava müzesi haline getirilmiştir.
Klasik Uygur mimarisinin etkileri
Uygur mimarisinden günümüze ulaşan pek fazla eser bulunmamaktadır. Gerçekleştirilen akademik çalışmalar da yeterli olmaktan uzaktır. Fakat görüldüğü kadarıyla Uygurların süsleme sanatı, Türk İslam sanatlarını oldukça etkilemiştir. Fresko duvar bezemeleri, kalemişi, tezhip, minyatür gibi sanatların da kaynağı olarak kabul edilmektedir. Alçı stupa süslemeler ve çini sanatının da kaynağı olmuştur. Uygur sanatı sadece teknik olarak değil üslup olarak da kullanılmış, farklı kompozisyonlarda izleri göze çarpmaktadır. Yine Uygur mimarisinde gördüğümüz kırlangıç üst örtü sistemi günümüzde de kullanılmaktadır. Çokgen ve dairevi kasnaklar üzerine oturtulan Uygur kubbeleri de Türk-İslam mimarisinde sıklıkla kullanılmakta olan kümbet ve türbe mimarilerinin öncülü sayılmaktadır.
Günümüz Uygur mimarisi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Çandarlıoğlu, Gülçin (2012). "Uygurlar: Orta Asya'da bir Türk kavmi.". İslâm Ansiklopedisi. 4. ss. 242-244. 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ Benson, Linda (1998). China's last Nomads: the history and culture of China's Kazaks. M.E. Sharpe. ss. 16-19.
- ^ Millward, James A. (2007). Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang. Columbia Üniversitesi Yayınları. s. 46.
- ^ a b c Ahmetbeyoğlu, Doç. Dr. Ali. Uygurlar (PDF). İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
- ^ Gömeç, Saadettin Yağmur. "Uygur Türklerinin Destanları ve Kültürü Hakkında Özet". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 2016/7. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Gök, Turgay (2020). "Köktürk Mimarisi ve Heykelleri, Uygur Şehirleri ve Mimarisi". Antalya: Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü. 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ "Türkler'in ilk şehri: Ordubalık". Samanyolu Haber. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2016.
- ^ "Gaochang Ruins, Turpan, China" (İngilizce). Oriental Architecture. 2004. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ Duymaz, Şevki (21 Temmuz 2021). "II. Abdülhamit Dönemi İmar Faaliyetleri" (PDF). Süleyman Demirel Üniversitsi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi, 2003. 28 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Uygur Sanatı". Akademik Tarih. 8 Eylül 2019. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
- ^ Erinç, Sırrı (2012). "Beşbalık". İslam Ansiklopedisi. 5. ss. 551-552. 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ "Uygurlarda Sanat Anlayışı". Nereye. 25 Şubat 2018. 7 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ a b "Köktürk Mimarisi ve Heykelleri, Uygur Şehirleri ve Mimarisi". İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Öğretim Fakültesi. 2020. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
- ^ a b "Amin Mosque" (İngilizce). 28 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ a b c Dazhang, Sun (2002). Chinese Architecture -- The Qing Dynasty (İngilizce). Yale Üniversitesi Yayınları. ss. 335-338. ISBN .
- ^ "T.C. Beijing Büyükelçisi: Türkiye'de Xinjiang hakkında bilgi eksikliği var". CRI Online. 2 Eylül 2009. 21 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ "Amin Mosque" (İngilizce). ArchNet. 14 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Emin Minaret (1777-78)" (İngilizce). Oriental Architecture. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ "DiscoveryKyrgyzstan" (İngilizce). 31 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2013.
- ^ "BURANA TOWER - THE RUINS OF ANCIENT BALASAGYN" (İngilizce). 25 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ Cynthia (26 Kasım 2017). "The Burana Tower" (İngilizce). Journal of Nomads. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- ABDURRAHMAN, Varis (1 Aralık 2003). "Tarihi Türk Şehri Balasagun Hakkında Yeni İncelemeler". Belleten. Türk Tarih Kurumu, Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. 67 (250): 771-780. (eISSN) 2791-6472. ISSN 0041-4255. 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uygur mimarisi 8 yuzyildan itibaren yerlesik hayata ilk gecen Turk toplulugu olan Uygurlarin mimari tarihini ve gunumuzde Uygurlarin yasadiklari Sincan Uygur Ozerk Bolgesi ve diger bolgelerdeki ozgun mimariyi kapsar Arka planUygurlar 744 840 yillari arasinda Uygur Kaganligi ve 843 1209 yillari arasinda Karahoca Uygur Kralligi adiyla genellikle egemen olan iki devlet kurdular Yerlesik hayata gecen ilk Turk toplumu unvanini tasiyan Uygurlar mimari alaninda onemli gelismeler kat etti Konar gocer bir kavim olan Uygurlar in Uygur Kaganligi doneminde 762 de Maniheizm i kabulu ile yerlesik yasama gecmis olduklari kabul edilir Tarihte ilk Turk sehri sayilan Ordu balik i bugunku Mogolistan da kurmus ve baskent yapmislardir 840 yilinda baskentlerini Kirgizlar in basmasi ile devletleri yikilan ve yurtlarini terk etmek zorunda kalan Uygur boylarindan bir kismi batida Altay Daglari ni asarak Besbalik Turfan taraflarinda Kara Hoca Uygur Kralligi ni kurdu Kansu Uygurlari ismiyle de bilinen bu boylar Tarim Havzasi nin oteki ucuna Kasgar a kadar yayildilar sehirler kurdular Mimari tarihiSehir planlari Ordu balik sehrinin de kurulmasi ile 8 yuzyildan itibaren yerlesik yasama gecisleri hizlanan yuzyilin sonuna gelindiginde ise Turfan Koca Karasar sehirlerinde egemenliklerini kesinlestiren Uygurlar sehircilik ve mimariye onem vermistir Arkeolojik kalintilar ve metinlerden anlasildigina gore Uygurlar balik Uygurca surlu sehir veya kale ordu balik veya ordu orgin icinde hukumdar kalesi olan surlu sehir kent Sogdca sehir demektir baliktan farki acik degildir ulus koy kodus hayir niyetine yapilan dini kulliye Burkan orun Budist tapinak ediz ev kule tapinak stupa budist turbe kalik yuksek kosk olarak adlandirdiklari yapilar ve yerlesimler insa ettiler Eski Uygur sehirleri ic kale ic sehir ve dis mahallelerden olusturulmustur Sehir planlari kare dikdortgen veya sekizgen olarak tasarlanirlar Sehir surlari kerpicten sikistirilip sivanarak insa edilir ve 10 15 m yuksekliginde olabilmektedir Surlarin sehri koruyabilmek icin cok sayida burc ile desteklenmesi gerekmistir Hatta surlarin bazi cepheleri ikinci bir sur ile daha da guclendirilmektedir Sur duvarlarinin haricindeyse yedi adede varan sayida hendekler acilarak surlar ayrica gecilmez hale getirilmistir Her sur duvarinin orta noktasinda kente giris icin birer kapi insa edilir Kentler birbirini kesen caddelerle dorde bolunmustur Baslica Uygur sehirleri Ordu balik Uygurlar 8 yuzyilda ilk adi Mubalik olan sonradan Ordu Balik diger soylenisleriyle Karabalgasun Karabalsagun ya da Karabalasagun gunumuzde Balasagun olarak adlandirilan sehrin kurdular ve Uygur Kaganligi nin baskenti yaptilar Ordu Balik Turk sehirciligi ve mimari tarihi acisindan ozel bir oneme sahiptir Bu sehrin kurulusu Uygurlarin yerlesik hayata gecisini hizlandirdi Ordu Balik i kurduran Bolmis il Imis Bilge Kagan Kutlug Bilge Kul Kagan tarihte sehir kurduran ilk Turk hukumdar olarak kabul edilmistir Ordu Balik ile ilgili bilgiler in Seyahatnamesi yoluyla elde edilmistir Hoco Karahoca Yarhoto Idikut Karahoca harabeleri Turk el yazmalarinda Kara Hoca olarak gecen Hoco MS 1 yuzyilda kurulmus bir Cin sehri idi tarihi Ipek Yolu uzerindeki vaha sehirlerden birisi olan ve gunumuzde Sincan Uygur Ozerk Bolgesi ndeki Turfan sehrinin en icinde bulunan Hoco Uygurlara baskentlik etmistir Kareye yakin dortgen planli surlarla cevrili bir yerlesimdir Sehrin kareye yakin dikdortgen planli olusu Budist inanclarindan kaynaklanir Kuzey guney dogrultusundaki iki cadde ile dogu bati dogrultusundaki cadde sehri boydan boya boler Sehrin surlarinin yetmisten fazla kulesi bulunur Kose kuleleri kuleleri kubbelidir ve birer pagoda mahiyetindedir Surun disi yedi kat hendekle cevrilidir Sehrin dort yanda birer kapisi bulunur Kentin merkezinde etrafi yuksek duvarla cevrili Han Tura Grunwedel harabe E denilen saray kismi vardir Kagan sarayi ve mustemilatini iceren bu bolumun icindeki odalarin kubbeli tavanlari duvarlari uc kat alci ile sivanmis ve renkli resimlerle suslenmistir Saray duvarlarinin disinda bir dini yapilar kusagi bulunur ve o da ikinci bir duvarla cevrelenmistir Maniheist Budist ve Nasturi Hristiyan kiliselerinin ve manastirlari bir aradadir Gunumuze kadar gelen Budist magara tapinaklarinin baslicalari Bezeklik Magaralari Toyuk Magaralari Sengim Magaralari Cikan Golu Magaralari Bai hsi he er Magaralari Yar Golu Magaralari Buyuk ve Kucuk Seftali Vadisi Magaralari dir Dini yapilar kusagini cevreleyen duvar ile sehir surlari arasindaki bolumde ise halkin yasadigi konutlar kervansaraylar ve mezarlar bulunur Tarim alanlari surlarin disindadir Besbalik Karahoca Uygur Kralligi nin yazlik baskenti bes sehir anlamina gelen ve gunumuzde kalintilari Jimisar Ilcesi nin 12 kilometre kuzeyinde yer alan Besbalik sehri idi Aslinda Besbalik MO 3 yuzyilda bir Cin sehri idi 10 yuzyildan sonra bir ilim ve sanat merkezi haline geldi 14 yuzyilda genel olarak Turk unsurlarin etkin oldugu Cagatay Hanliginin baskentligini de yapan Besbalik sehri zamanla onemini kaybettikten sonra terkedilmis ve sonrasinda harabeye donusmustur Tapinak mimarisi Karahoca daki ana tapinak girisi Uygurlar yerlesik hayata gectiginde Maniheizm dinini de benimseyerek diger Turk devletlerinden farklilasmistir Bu da Uygurlarin yasam tarzina yansimistir Maniheizmin etkisiyle oncelikle tapinak mimarisi gelismistir Tapinaklarda genellikle bir ic avlu cevresinde duzenlenmis yapilar kurulmustur Avlunun ortasinda tapinagin adandigi kutsal kisinin heykel ve resimleri bulunur ve bu bolgeye kutsallik atfedilir Bazi tapinaklar toprak ustune tas tugla ve kerpicle genis avlulariyla ve ustu kubbe ve tonozla kaplanarak insa edilirken bazilari da kayaya oyulmuslardir ve cati olarak kirlangic ortu tercih edilmistir Uygurlar tapinaklarini suslemek icin duvar resimlerini kitaplari suslemek icin de minyatur sanatini kullanmislardir Uygur sehir kalintilarinda gorulen 8 ve 9 yuzyil Budist ve Maniheist duvar resimleri ile minyaturler Turk resminin bilinen en eski ornekleri olarak kabul edilirler Bu resim ve minyaturlerde rahipler vakif yapanlar ve muzisyenler gibi onde gelen kisilerin tasvir edildigi gozlenmektedir Stupa adi verilen Budist tapinaklar Uygur mimarisinin ozgun eserlerindendir Evler 840 sonrasi goclerinden sonra cadirlarda yasamayi birakip modern sehirler kuran Uygurlar in insa ettikleri evler yarim metrelik kaidelerin uzerine oturtularak guneste kurumus balciktan meydana gelen tuglalardan yapilardi Her bir ev ayni zamanda sehrin savunma hattinin bir parcasi oldugu icin bu evlerin onunde hendekler bulunurdu Genellikle tek katli bu yapilar yarim metreye yakin bir kaidenin uzerine oturur girisinde birkac basamak bulunur Evlere iki kanatli kapilardan girilir Odalarin her biri genis bir sofaya acilir Odalarin ic duzeni tipki Anadolu Turk evinin odasini andirir Odalarin ic duzeni tipki Anadolu Turk evinin odasini andirir Uygur evlerinin odalarinda yerlerde hali ve yerden yuksekligi 30 cm olan sedirler bulunmaktadir Hem dekoratif hem korunma amacli perdeler kullanilmistir Evlerde mutfak kiler ve ahir da bulunur Baslica yapilar Emin Camisi Turfan sehrindeki Emin Minaresi 44 metre yuksekligiyle Cin deki en uzun minaredir 1777 1777 yapimi Emin Hoca Camisi Uygurlarin eski baskenti olup eski Ipek Yolu uzerindeki yer alan Karahoca Gaocang yakininda bulunur 1000 kisiyi icine alabilecek genislikte olup halen ibadete aciktir Dis duvarlari guneste kurutulmus sari tuglalarla oruludur ve daralip bicimlenerek yukselen bir minaresi bulunur Cok miktarda uzeri islemeli tuglalarla orulmus karisik tekrarlanan geometrik ve cicekli desenli mozaik kaliplarla suslenmistir Emin Hoca Camisinin icinden bir gorunum Caminin kendisinden unlu Emin Minaresinin ayagi 10 metre capinda olup ve 44 metre yuksekliktedir Bu yuksekligiyle Cin in en yuksek minaresi unvanina sahiptir Caminin minaresi yerel sanatkarlar tarafindan ve yerel malzemeler kullanilarak yapilmistir Yapi agac ve tugladan zarif dairesel gittikce incelen bir Islami kubbeli temelindeki capi 14 metreden fazla olarak baslar temelden yukariya dogru incelerek tepesindeki 2 8 metre capina iner Minarenin icinde icinden cikilan tepeye kadar 72 adet merdiven bulunur Minare Uygur mimari Ibrahim tarafindan bir on Safevi Iran desenli bazilarina gore de Afgan desenli olarak yapilmistir Emin Minaresi diger Uygur camileri ve minareleri gibi Islami geleneksel ozelliklerle ve yerel Uygur mimari geleneklerinin birlesimini yansitan bir yapidadir Cami soguk aylar icin kapali ic bolumu ile sicak aylar icin daha genis olan dis bolum olmak uzere iki bolumden olusur Dis bolumu zarif uzun seyrek ince agac direklerle ve kirisler yardimi ile tavani tasimaktadir Burana Kulesi Gunumuzde Kirgizistan sinirlari icinde kalan Burana Kulesi Burana kulesinin icinden merdiven gorunumu Burana Kulesi Ipek Yolu uzerindeki Uygur baskenti Ordu Balik sehrinde 9 yuzyil sonlarinda insa edilmistir Daha sonra Karahanlilarin da baskenti olan ve Balasagun adini alan sehirde hem minare hem de gozetleme kulesi islevlerini gormustur Gunumuzde Kirgizistan baskenti Biskek in 80 km dogusunda olan ve ilk insa edildiginde 45 metre yuksekliginde olan kule 15 yuzyildaki depremde kismen yikilarak 25 metreye dusmustur 1970 lerdeki bir restorasyon calismasiyla onarilmis ve halka acik bir acik hava muzesi haline getirilmistir Klasik Uygur mimarisinin etkileri Uygur mimarisinden gunumuze ulasan pek fazla eser bulunmamaktadir Gerceklestirilen akademik calismalar da yeterli olmaktan uzaktir Fakat goruldugu kadariyla Uygurlarin susleme sanati Turk Islam sanatlarini oldukca etkilemistir Fresko duvar bezemeleri kalemisi tezhip minyatur gibi sanatlarin da kaynagi olarak kabul edilmektedir Alci stupa suslemeler ve cini sanatinin da kaynagi olmustur Uygur sanati sadece teknik olarak degil uslup olarak da kullanilmis farkli kompozisyonlarda izleri goze carpmaktadir Yine Uygur mimarisinde gordugumuz kirlangic ust ortu sistemi gunumuzde de kullanilmaktadir Cokgen ve dairevi kasnaklar uzerine oturtulan Uygur kubbeleri de Turk Islam mimarisinde siklikla kullanilmakta olan kumbet ve turbe mimarilerinin onculu sayilmaktadir Gunumuz Uygur mimarisiBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Ayrica bakinizBozkir Turk mimarisiKaynakca Candarlioglu Gulcin 2012 Uygurlar Orta Asya da bir Turk kavmi Islam Ansiklopedisi 4 ss 242 244 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Benson Linda 1998 China s last Nomads the history and culture of China s Kazaks M E Sharpe ss 16 19 Millward James A 2007 Eurasian Crossroads A History of Xinjiang Columbia Universitesi Yayinlari s 46 a b c Ahmetbeyoglu Doc Dr Ali Uygurlar PDF Istanbul Universitesi Acik ve Uzaktan Egitim Fakultesi 1 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 23 Temmuz 2021 Gomec Saadettin Yagmur Uygur Turklerinin Destanlari ve Kulturu Hakkinda Ozet Uluslararasi Uygur Arastirmalari Dergisi 2016 7 28 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Gok Turgay 2020 Kokturk Mimarisi ve Heykelleri Uygur Sehirleri ve Mimarisi Antalya Akdeniz Universitesi Edebiyat Fakultesi Sanat Tarihi Bolumu 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Turkler in ilk sehri Ordubalik Samanyolu Haber 7 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Mayis 2016 Gaochang Ruins Turpan China Ingilizce Oriental Architecture 2004 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Duymaz Sevki 21 Temmuz 2021 II Abdulhamit Donemi Imar Faaliyetleri PDF Suleyman Demirel Universitsi Sosyal Bilimler Enstitusu doktora tezi 2003 28 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi a b Uygur Sanati Akademik Tarih 8 Eylul 2019 19 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Temmuz 2021 Arsivlenmis kopya 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Temmuz 2021 Erinc Sirri 2012 Besbalik Islam Ansiklopedisi 5 ss 551 552 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Uygurlarda Sanat Anlayisi Nereye 25 Subat 2018 7 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 a b Kokturk Mimarisi ve Heykelleri Uygur Sehirleri ve Mimarisi Istanbul Universitesi Acik ve Uzaktan Ogretim Fakultesi 2020 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Arsivlenmis kopya 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Temmuz 2021 a b Amin Mosque Ingilizce 28 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 a b c Dazhang Sun 2002 Chinese Architecture The Qing Dynasty Ingilizce Yale Universitesi Yayinlari ss 335 338 ISBN 0 300 09559 7 T C Beijing Buyukelcisi Turkiye de Xinjiang hakkinda bilgi eksikligi var CRI Online 2 Eylul 2009 21 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Amin Mosque Ingilizce ArchNet 14 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Emin Minaret 1777 78 Ingilizce Oriental Architecture 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 DiscoveryKyrgyzstan Ingilizce 31 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2013 BURANA TOWER THE RUINS OF ANCIENT BALASAGYN Ingilizce 25 Aralik 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021 Cynthia 26 Kasim 2017 The Burana Tower Ingilizce Journal of Nomads 9 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarABDURRAHMAN Varis 1 Aralik 2003 Tarihi Turk Sehri Balasagun Hakkinda Yeni Incelemeler Belleten Turk Tarih Kurumu Gazi Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Tarih Bolumu 67 250 771 780 eISSN 2791 6472 ISSN 0041 4255 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Temmuz 2021