Bölme, aritmetiğin temelini oluşturan dört ana işlemden biri olarak kabul edilir. Diğer üç ana işlem ise toplama, çıkarma ve çarpma olarak sıralanır. İşlem sırasında bölünen miktar bölünen olarak adlandırılırken, bu miktarın bölündüğü sayıya bölen denir ve işlemin sonucunda elde edilen değer bölüm olarak tanımlanır.
Temel düzeyde, iki doğal sayının bölünme işlemi, diğer olası yorumlara ek olarak, bir sayının başka bir sayı içerisinde ne sıklıkla yer aldığının hesaplanmasını içeren bir süreç olarak ele alınabilir.:7 Örnek vermek gerekirse, 20 elma dört birey arasında eşit biçimde dağıtıldığında, her biri 5'er elma alır (ilgili görsel incelenebilir). Ancak bu durumda, tekrarlanan sayı veya içinde yer alan sayı (bölen), tam sayı olmayabilir.
Kalanlı bölme veya Öklid bölmesi, iki doğal sayı arasında gerçekleştirilen ve birinci sayının içinde ikinci sayının tamamıyla yer aldığı defaların sayısını ifade eden tam sayı bir bölüm ile, bölüm hesaplaması sırasında birinci sayının bir kısmının ikinci sayının büyüklüğü kadar daha fazla tahsis edilemediği için arta kalan kalanı içerir. Mesela, 21 elma dört kişi arasında paylaştırıldığında, her bir birey yine 5 elma alır ve bir elma artar.
Bölme işleminin sürekli olarak bir sayı üretmesi ve bir tam sayı bölümü ile bir kalan vermemesi için, doğal sayıların rasyonel sayılar veya reel sayılar ile genişletilmesi gereklidir. Bu genişletilmiş sayı sistemlerinde, bölme, çarpma işleminin tersi olarak işlev görür; yani a = c / b ifadesi, a × b = c olarak değerlendirilir (b değerinin sıfır olmadığı varsayımı altında.) Eğer b = 0 ise, bu durum olarak adlandırılır ve tanımı mevcut değildir.:246 21 elmalı durumda ise, her birey 5 elma ve bir çeyrek elma alır, bu şekilde hiç artan kalmaz.
Matematiksel yapıların tanımlanmasıyla ilgili çeşitli yollar içinde, farklı iki tür bölme işlemine ev sahipliği yapar. Öklid bölmesi (kalanlı bölme) içeren yapılar, olarak adlandırılır ve bu yapılar arasında, tek içeren yer alır; bu halkalar, tek değişkenli formüllerle çarpma ve toplama işlemlerini tanımlar. Sıfır olmayan tüm elemanlarla (tek sonuç veren) bölme işleminin tanımlandığı yapılar, alanlar ve olarak bilinir. Bir halkada ise bölme işlemi her zaman mümkün olan elemanlar olarak adlandırılır (örneğin, tam sayılar halkasındaki 1 ve -1 gibi). Ayrıca, bölme işleminin cebirsel yapılar bağlamında başka bir genelleştirmesi şeklindedir; bu yapıda "bölme" işleminin sonucu bir sayı yerine bir grup olarak karşımıza çıkar.
Giriş
Bölme işlemi, bölme ve bölüntü kavramları çerçevesinde en temel biçimde ele alınabilir: Bölme perspektifinden, 20 / 5 ifadesi, 20 sayısına erişmek için eklenmesi gereken 5'lerin sayısını temsil eder. Bölüntü perspektifinden ise, 20 / 5 ifadesi, 20 birimlik bir setin bölündüğü beş parçanın her birinin büyüklüğünü ifade eder. Örneğin, 20 elma, dört elmadan oluşan beş gruba ayrılır; bu durum "yirmi bölü beş dört eder" şeklinde ifade edilir. Bu durum, 20 / 5 = 4 veya 205 = 4 şeklinde gösterilir. Bu örnekte, 20 bölünen olarak, 5 bölen olarak ve 4 bölüm olarak tanımlanır.
Diğer temel matematik işlemlerinden farklı olarak, doğal sayıların bölünmesi esnasında, bölünen sayının tam bölünememesi sonucunda bazen bir kalan meydana gelir; mesela, 10 / 3 işlemi sonucunda 1 kalan kalır, çünkü 10 sayısı 3'ün bir katı değildir. Bu tür durumlarda kalan, bölümün eklenebilir, bu nedenle 10 / 3 işlemi 313 veya 3.33... olarak ifade edilebilir. Ancak, tam sayı bölmesi bağlamında, kesirli kısım olmaksızın, kalan genellikle ayrı olarak tutulur (veya nadiren atılır veya yuvarlanır). Kalanın kesir olarak değerlendirildiği durumlar, bir rasyonel sayı oluşumuna neden olur. Tam sayıların bölünme işlemlerinin tüm potansiyel sonuçlarını içerecek şekilde genişletilmesiyle tüm rasyonel sayılar kümesi oluşturulur.
Çarpma ve toplama işlemlerinin tersine, bölme işlemi değişme özelliğine sahip değildir; bu, a / b ifadesinin her durumda b / a ile eşit olmayacağı anlamına gelir. Ayrıca, bölme işlemi genel olarak birleşimsel de değildir, yani birden fazla bölme işlemi gerçekleştirildiğinde, işlemlerin uygulama sırası sonucu etkileyebilir. Örnek vermek gerekirse, (24 / 6) / 2 = 2 sonucu elde edilirken, 24 / (6 / 2) = 8 sonucu elde edilir (parantez kullanımı, parantez içindeki işlemlerin dışındakilerden önce yapıldığını belirtir).
Bölme işlemi, geleneksel olarak sol-birleşimsel niteliktedir. Bu bağlamda, ardışık bölme işlemleri söz konusu olduğunda, hesaplama işleminin sırası soldan sağa doğru yapılır:
Ayrıca, bölme işlemi toplama ve çıkarma üzerinde sağ-dağılma özelliği gösterir, bu,
- şeklinde ifade edilebilir.
Çarpma işlemi için de benzer bir durum söz konusudur; şeklinde ifade edilir. Buna karşın, bölme işlemi sol-dağılma özelliğine sahip değildir,
- Mesela, örneğinde olduğu gibi, fakat durumunda sonuçlar farklıdır.
Çarpma işlemi, hem sol-dağılma hem de sağ-dağılma özelliğine sahiptir ve bu nedenle dağılma özelliği gösterir.
Notasyon
Matematikte bölme işlemi, bölünen sayının bölen sayının üzerine yazılması ve aralarında, ayrıca olarak da bilinen yatay bir çizgi bulunması şeklinde gösterilir. Örneğin, "a bölü b" ifadesi şu şekilde yazılabilir:
Bu yöntem, bölme işleminin tanımlanmasında, bilgisayar programlama dili çoğunluğunda tercih edilen yaygın bir yöntemdir, zira bu, basit bir ASCII karakter dizisi olarak rahatlıkla yazılabilir. (Ayrıca, bu gösterim soyut cebir alanında bölüm nesneleri için kullanılan tek yöntemdir.) MATLAB ve GNU Octave gibi bazı matematiksel yazılımlar, işlenenlerin sırasını tersine çevirerek, bölme operatörü olarak ters eğik çizgi kullanılmasına olanak tanır:
Bu iki biçim arasındaki bir tipografik varyasyon olarak, bir eğik çizgi (kesir çizgisi) kullanılır, fakat bu durumda bölünen yukarıya, bölen ise aşağıya yerleştirilir:
Bu gösterim şekillerinden her biri, bir kesiri ifade etmek için kullanılabilir. Bir kesir, bölünen ve bölenin her ikisi de tam sayı olan ve bölme işleminin daha ileri değerlendirilmeye ihtiyaç duymadığı bir bölme ifadesidir (bunlar genellikle pay ve payda olarak adlandırılır). Bölme işlemini göstermenin başka bir yolu ise, özellikle aritmetikte yaygın olarak kullanılan (÷, olarak da adlandırılır) kullanmaktır:
Bu gösterim şekli, genellikle yalnızca ilkokul matematiğinde nadir olarak karşımıza çıkar. -9.6, bu işaretin kullanılmamasını önermektedir. Ayrıca, bu bölme işareti, bölme işleminin kendisini temsil etmek amacıyla da kullanılır; örneğin bir hesap makinesinin tuşu üzerinde bir etiket olarak. Obelus sembolü, İsviçreli matematikçi tarafından 1659 yılında Teutsche Algebra isimli çalışmasında ilk kez tanıtılmıştır.:211 ÷ simgesi, bazı Avrupa ülkelerinde çıkarma işareti olarak kullanıldığı için, bu kullanım yanılgılara yol açabilir.
Bazı İngilizce konuşulmayan ülkelerde bölme işlemi için iki nokta üst üste işareti kullanılmaktadır:
Bu gösterim, Gottfried Wilhelm Leibniz tarafından 1684 yılında yayımlanan Acta eruditorum isimli çalışmasında ilk kez kullanılmıştır.:295 Leibniz, oran ve bölme işlemleri için farklı semboller kullanılmasına karşıydı. Ancak, İngilizce dil kullanımında, iki nokta üst üste işareti yalnızca oran gibi ilişkili bir kavramı ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır.
19. yüzyıldan itibaren, ABD'deki ders kitaplarında, özellikle konuları ele alınırken, anın bye bölünmesini belirtmek için veya biçimleri tercih edilmiştir. Bu notasyonun tarihçesi tam olarak belirgin değildir, zira zaman içinde bir evrim sürecinden geçmiştir.
Hesaplama
Manuel yöntemler
Bölme işlemi, sıklıkla bir nesne grubunun, örneğin bir grup şekerlemenin, eşit kısımlara "bölünmesi" fikri ile öğretilir. Her turda her bir bölüme birden fazla nesne atanması, bölünen miktarın bölenin katları kadar azaltılarak tekrarlanan bir süreç olan '' – yöntemine ilham verir. Bu yöntemde bölünen, bölenin çeşitli katları çıkarılarak azaltılır.
Bu süreç, belirli bir aşamada kısmi kalana göre daha fazla katın çıkarılmasına olanak tanıyarak, çift yönlü parçalama gibi daha esnek yöntemlerin geliştirilmesine de imkan sağlar.
İki tam sayının bölünmesi, eğer bölen küçükse yöntemi, eğer bölen büyükse yöntemi kullanılarak daha sistematik ve verimli bir biçimde gerçekleştirilebilir. Bölünen sayıda bir kesirli kısım mevcut ise (bu, bir olarak tanımlanabilir), bu işlem birler basamağından daha ileriye, istenen kadar devam ettirilebilir. Bölenin kesirli bir kısmı varsa, sorun her iki sayıda da ondalık noktayı sağa taşıyarak yeniden formüle edilebilir, böylece bölenin kesir içermemesi sağlanır; bu da sorunun daha kolay çözülmesine olanak tanır (örn., 10/2.5 = 100/25 = 4).
Bölme işlemi bir abaküs kullanılarak da yapılabilir.
Logaritma tabloları, iki sayının logaritmalarının çıkarılması ve sonucun bulunması süreci ile iki sayının bölünmesi için kullanılabilir.
, bölme işlemi için C ölçeği üzerindeki bölen ile D ölçeği üzerindeki bölüneni hizalayarak kullanılabilir. Bölüm, C ölçeğinin sol başlangıç noktası ile hizalanmış D ölçeği üzerinde yer alır. Ancak, kullanıcının ondalık noktasının konumunu zihinsel olarak izlemesi gerekir.
Bilgisayar yöntemleri
Günümüz hesap makinesileri ve bilgisayarları, uzun bölme işlemine benzer yöntemlerle ya da daha hızlı tekniklerle bölme işlemini gerçekleştirir.
Modüler aritmetikte (bir asal sayıya göre modülo) ve reel sayılar için, sıfır olmayan sayılar bir özelliğine sahiptir. Bu durumlarda, x ile bölme, x'in çarpmaya göre tersi ile çarpım işlemi şeklinde gerçekleştirilebilir. Bu teknik sıklıkla bilgisayar aritmetiğinde tercih edilen daha hızlı yöntemler arasında yer alır.
Farklı bağlamlarda bölme
Öklid bölmesi
Öklid bölmesi, tam sayıların bölünmesi sürecinin tipik sonuçlarını matematiksel olarak formüle eder. Bu formülasyon, b ≠ 0 olmak üzere, a bölünen ve b bölen iki tam sayı verildiğinde, q bölüm ve r kalan olacak şekilde, eşsiz tam sayıların var olduğunu öne sürer. İşlem sonucunda a = bq + r eşitliği sağlanır ve 0 ≤ r < |b| koşulu yerine getirilir, burada |b| ifadesi b sayısının mutlak değerini gösterir.
Tam sayılarla bölme
Tam sayılar, bölme işlemi altında bir yapı sergilemezler. Sıfıra bölme işlemi tanımsız olduğu gibi, bölüm sadece bölünenin bölenin tam sayı katı olması durumunda tam sayı değerindedir. Örneğin, 26 sayısının 11 ile bölünmesi tam sayı bir sonuç üretmez. Bu tür durumlarda beş farklı yöntemden biri tercih edilebilir:
- 26'nın 11'e bölünemeyeceğini ifade etmek; bu durumda bölme işlemi bir olarak ele alınır.
- Sonucu kayan noktalı sayı formunda yaklaşık bir değer olarak sunmak; bu yöntem genellikle sayısal hesaplama süreçlerinde benimsenir.
- Sonucu 26'nın 11'e bölünmesiyle elde edilen şeklinde bir kesir olarak veya alternatif olarak şeklinde bir bileşik sayı olarak vermek. Bu kesirler genellikle sadeleştirilir; örneğin, 52'nin 22'ye bölünmesi sonucu da şeklindedir. Bu sadeleştirme işlemi, en büyük ortak bölenin çıkarılmasıyla yapılır.
- Sonucu bir tam sayı bölüm ve kalan olarak vermek, örneğin . Bu durum, iki tam sayı sonucu ile gerçekleştirilen bölme, temelinde Öklid algoritması bulunan Öklid bölmesi olarak adlandırılır.
- Yalnızca tam sayı bölümü cevap olarak sunmak, yani ; bu durum, 2 veya 3'teki sayıların ile işlenmesidir. Bu yaklaşım bazen tam sayı bölmesi olarak tanımlanır ve "//" işareti ile gösterilir.
Bir bilgisayar programı içerisinde tam sayılar üzerinde bölme işlemi yapılması özel bir hassasiyet gerektirir. Bazı programlama dilleri, yukarıda belirtilen 5. örnekte olduğu gibi, tam sayı bölmesini ele alır ve sonuç olarak bir tam sayı verir. Diğer diller, örneğin MATLAB ve diğer her türlü Bilgisayarlı cebir sistemi, yukarıdaki 3. örnek gibi bir rasyonel sayı olarak cevap döndürür. Bu diller, diğer durumların sonuçlarını elde etmek için fonksiyonlar sunar, bu sonuçlar doğrudan veya 3. durumun sonucundan türetilmiş olabilir.
Tam sayı bölmesi için kullanılan adlar ve semboller arasında div, /, \ ve % yer alır. Bölünen ya da bölenin negatif olduğu durumlarda tam sayı bölmesinin tanımları değişkenlik gösterir: yuvarlama ya sıfıra doğru (genellikle T-bölmesi olarak adlandırılır) ya da 'e doğru (F-bölmesi olarak bilinir) yapılabilir; daha az yaygın olan diğer yöntemler için modulo işlemine bakılabilir.
Bölünebilme kuralları, bir tam sayının başka bir tam sayıya tam olarak bölünüp bölünmediğini belirlemek için bazen hızlı bir şekilde kullanılabilir.
Rasyonel sayılar
İki rasyonel sayı arasında gerçekleştirilen bölme işlemi, bölenin sıfır olmaması durumunda, sonuç olarak başka bir rasyonel sayı üretir. p/q ve r/s şeklinde ifade edilen iki rasyonel sayının bölünmesi, biçiminde hesaplanabilir.
Bu dört değerden her biri tam sayıdır ve sadece p sıfır olabilir. Bu tanımlama, bölme işleminin çarpma işleminin tersi olmasını sağlar.
Reel sayılar
İki reel sayı arasındaki bölme işlemi, bölen sıfır olmadığında, sonuç olarak başka bir reel sayı elde edilmesini sağlar. Bu, a/b = c ifadesinin, yalnızca a = cb ve b ≠ 0 olduğu durumlarda geçerli olacak şekilde tanımlanmıştır.
Karmaşık sayılar
İki karmaşık sayı arasında gerçekleştirilen bölme işlemi, bölen sıfır olmadığında, paydanın eşleniği kullanılarak hesaplandığında başka bir karmaşık sayı olarak ifade edilir:
Bu süreç, ile çarpma ve bölme işlemleri, genellikle 'gerçekleştirme' veya olarak tanımlanır. Bu işlemde p, q, r, s değerleri reel sayılardır ve r ve s değerleri eş zamanlı olarak 0 olamaz.
Kutupsal forma sahip karmaşık sayıların bölünmesi, yukarıda tanımlanan yöntemden daha basit bir süreçtir:
Bu durumda da, p, q, r, s değerleri reel sayılardır ve r 0 olamaz. Bu işlemler, karmaşık sayıların bölünmesini matematiksel olarak daha ulaşılabilir kılar.
Polinomlar
Tek değişkenli polinomların bir alan üzerinde bölünmesi işlemi formüle edilebilir. Tam sayılarla yapılan bölme işlemlerinde olduğu gibi, bu durumda da bir kalan elde edilir. Bu konuda daha fazla bilgi için ve el ile yapılan hesaplamalar için polinom uzun bölme veya yöntemlerine başvurulabilir.
Matrisler
Matrisler arasında bir bölme işlemi formüle edilebilir. Bu işlem genellikle A / B = AB−1 şeklinde tanımlanır; burada B−1 B matrisinin tersini temsil eder. Ancak, olası karışıklıkları engellemek adına genellikle AB−1 ifadesi açıkça yazılır. Ayrıca, bağlamında tanımlanan işlemi de uygulanabilir.
Sol ve sağ bölme işlemleri
Matris çarpımının değişmez olması nedeniyle, A matrisinin tersinin varlığı şartıyla, A matrisi ve B matrisi arasında bir veya ters eğik çizgi ile bölme işlemi tanımlanabilir: A \ B = A−1B. Bu tanımın geçerli olması için, B−1'nin varlığı zorunlu değildir. Bununla birlikte, genel olarak kabul gören A / B = AB−1 tanımı bu bağlamda sıklıkla sağ bölme veya eğik çizgi ile bölme olarak ifade edilir, böylece anlam karmaşası önlenir.
Sol ve sağ bölme bu şekilde tanımlandığında, A / (BC) ifadesinin sonucu genelde (A / B) / C ile aynı olmaz, aynı şekilde (AB) \ C ifadesinin sonucu da A \ (B \ C) ile aynı olmaz. Ancak, A / (BC) = (A / C) / B ve (AB) \ C = B \ (A \ C) eşitliklerinin geçerli olduğu durumlar bulunmaktadır.
Sankiters
A−1 ve/veya B−1'nin mevcut olmaması durumlarında karşılaşılabilecek problemleri ortadan kaldırmak için, bölme işlemi kullanılarak çarpma şeklinde de tanımlanabilir. Bu durumda, A / B = AB+ ve A \ B = A+B, burada A+ ve B+ sırasıyla A ve B matrislerinin sankiterslerini belirtir.
Soyut cebirde
Soyut cebir alanında, ikili bir işlem olan ∗ (genelde çarpma olarak adlandırılır) ile tanımlanmış bir içinde, a ile b arasındaki sol bölme (a \ b şeklinde gösterilir), a ∗ x = b denklemi için x değeri bulunarak tanımlanır, bu çözüm eğer mevcutsa ve tek ise geçerlidir. Aynı şekilde, b ile a arasındaki sağ bölme (b / a şeklinde gösterilir), y ∗ a = b denklemi için y değeri bulunarak tanımlanır. Bu tanım, ∗ işleminin değişme, birleşme veya birim eleman gibi özel özellikler gerektirmez. Eğer hem a \ b hem de b / a işlemleri tüm a ve b değerleri için var ise ve benzersiz ise, bu yapı bir olarak adlandırılır. Bir quasigroupta, bu tanımlamalar doğrultusunda, bölme işlemi birim eleman veya tersinim olmaksızın dahi mümkündür.
"Sadeleşme" bağlamında "bölme", taşıyan bir eleman aracılığıyla her türlü magmada gerçekleştirilebilir. Bu durum, matris cebirleri, kuaterniyon cebirleri ve kuazigruplar gibi örneklerde görülebilir. Tamlık bölgelerde, her elemanın tersinin bulunması zorunlu olmadığı için, sadeleşme özelliğine sahip bir eleman a ile ab veya ca biçimindeki elemanlar üzerinde, sırasıyla sol veya sağ sadeleştirme yoluyla bölme işlemi uygulanabilir. Eğer bir halka sonlu ise ve her bir sıfır olmayan eleman sadeleştirilebiliyorsa, güvercin deliği ilkesinin uygulanması sonucunda, halkanın sıfır olmayan tüm elemanlarının tersinir olduğu ve sıfır olmayan her elemanla bölme işleminin mümkün olduğu sonucuna varılır. Cebirlerin (teknik anlamıyla) bir bölme işlemine sahip olup olmadığını anlamak için, konusundaki sayfaya yönlendirilirsiniz. Özellikle, herhangi bir gerçek reel sayılar R, karmaşık sayılar C, kuaterniyonlar H veya O ile olduğunu göstermek için kullanılabilir.
Kalkülüs
İki işlevin oranının türevi, bölme kuralına göre belirlenir:
Sıfıra bölünme
Bir sayının sıfıra bölünmesi, çoğu matematiksel sistemde tanımsız olarak kabul edilir, çünkü sıfır ile çarpılan herhangi bir sonlu sayının çarpımı daima sıfır sonucunu verir. Bu tür bir ifadenin çoğu hesap makinesine girilmesi genellikle bir hata mesajıyla sonuçlanır. Bununla birlikte, ve gibi bazı ileri düzey matematik dallarında sıfıra bölme işlemi mümkündür. Bu tür cebirlerde, bölme işlemi geleneksel tanımlardan farklı bir anlam taşır.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Sıfıra bölme, reel sayıların veya ile genişletilmesi, ya da sıfıra yaklaşan sayılarla gerçekleştirilen bölüm işlemlerinin limitleri gibi bazı özel durumlarda tanımlanabilir. Örnek olarak: limx→0sin xx = 1.
Kaynakça
- ^ Blake, A. G. (1887). Arithmetic. Dublin, Ireland: .
- ^ a b Eric W. Weisstein, Bölme (MathWorld)
- ^ Eric W. Weisstein, Division by Zero (MathWorld)
- ^ Derbyshire, John (2004). Prime Obsession: Bernhard Riemann and the Greatest Unsolved Problem in Mathematics. New York: Penguin Books. ISBN .
- ^ Eric W. Weisstein, Tam Sayı Bölmesi (MathWorld)
- ^ http://www.mathwords.com/c/commutative.htm 28 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 23 Ekim 2018 tarihinde alındı
- ^ http://www.mathwords.com/a/associative_operation.htm 28 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 23 Ekim 2018 tarihinde alındı
- ^ George Mark Bergman: Order of arithmetic operations 5 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Education Place: The Order of Operations 8 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Cajori, Florian (1929). A History of Mathematical Notations. Open Court Pub. Co.
- ^ "6. Writing Systems and Punctuation" (PDF). The Unicode® Standard: Version 10.0 – Core Specification. Unicode Consortium. June 2017. s. 280, Obelus.
- ^ Thomas Sonnabend (2010). Mathematics for Teachers: An Interactive Approach for Grades K–8. Brooks/Cole, Cengage Learning (Charles Van Wagner). s. 126. ISBN .
- ^ Smith, David Eugene (1925). History Of Mathematics Vol II. Ginn And Company.
- ^ Kojima, Takashi (9 Temmuz 2012). Advanced Abacus: Theory and Practice (İngilizce). Tuttle Publishing. ISBN .
- ^ http://mathworld.wolfram.com/DivisionbyZero.html 23 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 23 Ekim 2018 tarihinde erişildi
- ^ Jesper Carlström. "Sıfıra Bölme Üzerine" 17 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 23 Ekim 2018 tarihinde erişildi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bolme aritmetigin temelini olusturan dort ana islemden biri olarak kabul edilir Diger uc ana islem ise toplama cikarma ve carpma olarak siralanir Islem sirasinda bolunen miktar bolunen olarak adlandirilirken bu miktarin bolundugu sayiya bolen denir ve islemin sonucunda elde edilen deger bolum olarak tanimlanir 20 4 5 isleminin elmalarla gosterimi Sozlu sekilde 20 bolu dort esittir bes olarak ifade edilir Temel duzeyde iki dogal sayinin bolunme islemi diger olasi yorumlara ek olarak bir sayinin baska bir sayi icerisinde ne siklikla yer aldiginin hesaplanmasini iceren bir surec olarak ele alinabilir 7 Ornek vermek gerekirse 20 elma dort birey arasinda esit bicimde dagitildiginda her biri 5 er elma alir ilgili gorsel incelenebilir Ancak bu durumda tekrarlanan sayi veya icinde yer alan sayi bolen tam sayi olmayabilir Kalanli bolme veya Oklid bolmesi iki dogal sayi arasinda gerceklestirilen ve birinci sayinin icinde ikinci sayinin tamamiyla yer aldigi defalarin sayisini ifade eden tam sayi bir bolum ile bolum hesaplamasi sirasinda birinci sayinin bir kisminin ikinci sayinin buyuklugu kadar daha fazla tahsis edilemedigi icin arta kalan kalani icerir Mesela 21 elma dort kisi arasinda paylastirildiginda her bir birey yine 5 elma alir ve bir elma artar Bolme isleminin surekli olarak bir sayi uretmesi ve bir tam sayi bolumu ile bir kalan vermemesi icin dogal sayilarin rasyonel sayilar veya reel sayilar ile genisletilmesi gereklidir Bu genisletilmis sayi sistemlerinde bolme carpma isleminin tersi olarak islev gorur yani a c b ifadesi a b c olarak degerlendirilir b degerinin sifir olmadigi varsayimi altinda Eger b 0 ise bu durum olarak adlandirilir ve tanimi mevcut degildir 246 21 elmali durumda ise her birey 5 elma ve bir ceyrek elma alir bu sekilde hic artan kalmaz Matematiksel yapilarin tanimlanmasiyla ilgili cesitli yollar icinde farkli iki tur bolme islemine ev sahipligi yapar Oklid bolmesi kalanli bolme iceren yapilar olarak adlandirilir ve bu yapilar arasinda tek iceren yer alir bu halkalar tek degiskenli formullerle carpma ve toplama islemlerini tanimlar Sifir olmayan tum elemanlarla tek sonuc veren bolme isleminin tanimlandigi yapilar alanlar ve olarak bilinir Bir halkada ise bolme islemi her zaman mumkun olan elemanlar olarak adlandirilir ornegin tam sayilar halkasindaki 1 ve 1 gibi Ayrica bolme isleminin cebirsel yapilar baglaminda baska bir genellestirmesi seklindedir bu yapida bolme isleminin sonucu bir sayi yerine bir grup olarak karsimiza cikar GirisBolme islemi bolme ve boluntu kavramlari cercevesinde en temel bicimde ele alinabilir Bolme perspektifinden 20 5 ifadesi 20 sayisina erismek icin eklenmesi gereken 5 lerin sayisini temsil eder Boluntu perspektifinden ise 20 5 ifadesi 20 birimlik bir setin bolundugu bes parcanin her birinin buyuklugunu ifade eder Ornegin 20 elma dort elmadan olusan bes gruba ayrilir bu durum yirmi bolu bes dort eder seklinde ifade edilir Bu durum 20 5 4 veya 20 5 4 seklinde gosterilir Bu ornekte 20 bolunen olarak 5 bolen olarak ve 4 bolum olarak tanimlanir Diger temel matematik islemlerinden farkli olarak dogal sayilarin bolunmesi esnasinda bolunen sayinin tam bolunememesi sonucunda bazen bir kalan meydana gelir mesela 10 3 islemi sonucunda 1 kalan kalir cunku 10 sayisi 3 un bir kati degildir Bu tur durumlarda kalan bolumun eklenebilir bu nedenle 10 3 islemi 3 1 3 veya 3 33 olarak ifade edilebilir Ancak tam sayi bolmesi baglaminda kesirli kisim olmaksizin kalan genellikle ayri olarak tutulur veya nadiren atilir veya yuvarlanir Kalanin kesir olarak degerlendirildigi durumlar bir rasyonel sayi olusumuna neden olur Tam sayilarin bolunme islemlerinin tum potansiyel sonuclarini icerecek sekilde genisletilmesiyle tum rasyonel sayilar kumesi olusturulur Carpma ve toplama islemlerinin tersine bolme islemi degisme ozelligine sahip degildir bu a b ifadesinin her durumda b a ile esit olmayacagi anlamina gelir Ayrica bolme islemi genel olarak birlesimsel de degildir yani birden fazla bolme islemi gerceklestirildiginde islemlerin uygulama sirasi sonucu etkileyebilir Ornek vermek gerekirse 24 6 2 2 sonucu elde edilirken 24 6 2 8 sonucu elde edilir parantez kullanimi parantez icindeki islemlerin disindakilerden once yapildigini belirtir Bolme islemi geleneksel olarak sol birlesimsel niteliktedir Bu baglamda ardisik bolme islemleri soz konusu oldugunda hesaplama isleminin sirasi soldan saga dogru yapilir a b c a b c a b c a b c a c b displaystyle a b c a b c a b times c neq a b c a times c b Ayrica bolme islemi toplama ve cikarma uzerinde sag dagilma ozelligi gosterir bu a bc a b c a c b c ac bc displaystyle frac a pm b c a pm b c a c pm b c frac a c pm frac b c seklinde ifade edilebilir Carpma islemi icin de benzer bir durum soz konusudur a b c a c b c displaystyle a b times c a times c b times c seklinde ifade edilir Buna karsin bolme islemi sol dagilma ozelligine sahip degildir ab c a b c a b a c ac abbc displaystyle frac a b c a b c neq a b a c frac ac ab bc Mesela 122 4 126 2 displaystyle frac 12 2 4 frac 12 6 2 orneginde oldugu gibi fakat 122 124 6 3 9 displaystyle frac 12 2 frac 12 4 6 3 9 durumunda sonuclar farklidir Carpma islemi hem sol dagilma hem de sag dagilma ozelligine sahiptir ve bu nedenle dagilma ozelligi gosterir NotasyonArti ve eksiler Naeringsoppgave 1 adli resmi Norvec ticaret beyani formundan bir alintida eksi isareti alternatifi olarak kullanilan bir Matematikte bolme islemi bolunen sayinin bolen sayinin uzerine yazilmasi ve aralarinda ayrica olarak da bilinen yatay bir cizgi bulunmasi seklinde gosterilir Ornegin a bolu b ifadesi su sekilde yazilabilir ab displaystyle frac a b Bu yontem bolme isleminin tanimlanmasinda bilgisayar programlama dili cogunlugunda tercih edilen yaygin bir yontemdir zira bu basit bir ASCII karakter dizisi olarak rahatlikla yazilabilir Ayrica bu gosterim soyut cebir alaninda bolum nesneleri icin kullanilan tek yontemdir MATLAB ve GNU Octave gibi bazi matematiksel yazilimlar islenenlerin sirasini tersine cevirerek bolme operatoru olarak ters egik cizgi kullanilmasina olanak tanir b a displaystyle b backslash a Bu iki bicim arasindaki bir tipografik varyasyon olarak bir egik cizgi kesir cizgisi kullanilir fakat bu durumda bolunen yukariya bolen ise asagiya yerlestirilir a b displaystyle a b Bu gosterim sekillerinden her biri bir kesiri ifade etmek icin kullanilabilir Bir kesir bolunen ve bolenin her ikisi de tam sayi olan ve bolme isleminin daha ileri degerlendirilmeye ihtiyac duymadigi bir bolme ifadesidir bunlar genellikle pay ve payda olarak adlandirilir Bolme islemini gostermenin baska bir yolu ise ozellikle aritmetikte yaygin olarak kullanilan olarak da adlandirilir kullanmaktir a b displaystyle a div b Bu gosterim sekli genellikle yalnizca ilkokul matematiginde nadir olarak karsimiza cikar 9 6 bu isaretin kullanilmamasini onermektedir Ayrica bu bolme isareti bolme isleminin kendisini temsil etmek amaciyla da kullanilir ornegin bir hesap makinesinin tusu uzerinde bir etiket olarak Obelus sembolu Isvicreli matematikci tarafindan 1659 yilinda Teutsche Algebra isimli calismasinda ilk kez tanitilmistir 211 simgesi bazi Avrupa ulkelerinde cikarma isareti olarak kullanildigi icin bu kullanim yanilgilara yol acabilir Bazi Ingilizce konusulmayan ulkelerde bolme islemi icin iki nokta ust uste isareti kullanilmaktadir a b displaystyle a b Bu gosterim Gottfried Wilhelm Leibniz tarafindan 1684 yilinda yayimlanan Acta eruditorum isimli calismasinda ilk kez kullanilmistir 295 Leibniz oran ve bolme islemleri icin farkli semboller kullanilmasina karsiydi Ancak Ingilizce dil kullaniminda iki nokta ust uste isareti yalnizca oran gibi iliskili bir kavrami ifade etmek amaciyla kullanilmaktadir 19 yuzyildan itibaren ABD deki ders kitaplarinda ozellikle konulari ele alinirken anin bye bolunmesini belirtmek icin b a displaystyle b a veya b a displaystyle b overline a bicimleri tercih edilmistir Bu notasyonun tarihcesi tam olarak belirgin degildir zira zaman icinde bir evrim surecinden gecmistir HesaplamaManuel yontemler Bolme islemi siklikla bir nesne grubunun ornegin bir grup sekerlemenin esit kisimlara bolunmesi fikri ile ogretilir Her turda her bir bolume birden fazla nesne atanmasi bolunen miktarin bolenin katlari kadar azaltilarak tekrarlanan bir surec olan yontemine ilham verir Bu yontemde bolunen bolenin cesitli katlari cikarilarak azaltilir Bu surec belirli bir asamada kismi kalana gore daha fazla katin cikarilmasina olanak taniyarak cift yonlu parcalama gibi daha esnek yontemlerin gelistirilmesine de imkan saglar Iki tam sayinin bolunmesi eger bolen kucukse yontemi eger bolen buyukse yontemi kullanilarak daha sistematik ve verimli bir bicimde gerceklestirilebilir Bolunen sayida bir kesirli kisim mevcut ise bu bir olarak tanimlanabilir bu islem birler basamagindan daha ileriye istenen kadar devam ettirilebilir Bolenin kesirli bir kismi varsa sorun her iki sayida da ondalik noktayi saga tasiyarak yeniden formule edilebilir boylece bolenin kesir icermemesi saglanir bu da sorunun daha kolay cozulmesine olanak tanir orn 10 2 5 100 25 4 Bolme islemi bir abakus kullanilarak da yapilabilir Logaritma tablolari iki sayinin logaritmalarinin cikarilmasi ve sonucun bulunmasi sureci ile iki sayinin bolunmesi icin kullanilabilir bolme islemi icin C olcegi uzerindeki bolen ile D olcegi uzerindeki boluneni hizalayarak kullanilabilir Bolum C olceginin sol baslangic noktasi ile hizalanmis D olcegi uzerinde yer alir Ancak kullanicinin ondalik noktasinin konumunu zihinsel olarak izlemesi gerekir Bilgisayar yontemleri Gunumuz hesap makinesileri ve bilgisayarlari uzun bolme islemine benzer yontemlerle ya da daha hizli tekniklerle bolme islemini gerceklestirir Moduler aritmetikte bir asal sayiya gore modulo ve reel sayilar icin sifir olmayan sayilar bir ozelligine sahiptir Bu durumlarda x ile bolme x in carpmaya gore tersi ile carpim islemi seklinde gerceklestirilebilir Bu teknik siklikla bilgisayar aritmetiginde tercih edilen daha hizli yontemler arasinda yer alir Farkli baglamlarda bolmeOklid bolmesi Oklid bolmesi tam sayilarin bolunmesi surecinin tipik sonuclarini matematiksel olarak formule eder Bu formulasyon b 0 olmak uzere a bolunen ve b bolen iki tam sayi verildiginde q bolum ve r kalan olacak sekilde essiz tam sayilarin var oldugunu one surer Islem sonucunda a bq r esitligi saglanir ve 0 r lt b kosulu yerine getirilir burada b ifadesi b sayisinin mutlak degerini gosterir Tam sayilarla bolme Tam sayilar bolme islemi altinda bir yapi sergilemezler Sifira bolme islemi tanimsiz oldugu gibi bolum sadece bolunenin bolenin tam sayi kati olmasi durumunda tam sayi degerindedir Ornegin 26 sayisinin 11 ile bolunmesi tam sayi bir sonuc uretmez Bu tur durumlarda bes farkli yontemden biri tercih edilebilir 26 nin 11 e bolunemeyecegini ifade etmek bu durumda bolme islemi bir olarak ele alinir Sonucu kayan noktali sayi formunda yaklasik bir deger olarak sunmak bu yontem genellikle sayisal hesaplama sureclerinde benimsenir Sonucu 26 nin 11 e bolunmesiyle elde edilen 2611 displaystyle tfrac 26 11 seklinde bir kesir olarak veya alternatif olarak 2611 2411 displaystyle tfrac 26 11 2 tfrac 4 11 seklinde bir bilesik sayi olarak vermek Bu kesirler genellikle sadelestirilir ornegin 52 nin 22 ye bolunmesi sonucu da 2611 displaystyle tfrac 26 11 seklindedir Bu sadelestirme islemi en buyuk ortak bolenin cikarilmasiyla yapilir Sonucu bir tam sayi bolum ve kalan olarak vermek ornegin 2611 2 kalan 4 displaystyle tfrac 26 11 2 mbox kalan 4 Bu durum iki tam sayi sonucu ile gerceklestirilen bolme temelinde Oklid algoritmasi bulunan Oklid bolmesi olarak adlandirilir Yalnizca tam sayi bolumu cevap olarak sunmak yani 2611 2 displaystyle tfrac 26 11 2 bu durum 2 veya 3 teki sayilarin ile islenmesidir Bu yaklasim bazen tam sayi bolmesi olarak tanimlanir ve isareti ile gosterilir Bir bilgisayar programi icerisinde tam sayilar uzerinde bolme islemi yapilmasi ozel bir hassasiyet gerektirir Bazi programlama dilleri yukarida belirtilen 5 ornekte oldugu gibi tam sayi bolmesini ele alir ve sonuc olarak bir tam sayi verir Diger diller ornegin MATLAB ve diger her turlu Bilgisayarli cebir sistemi yukaridaki 3 ornek gibi bir rasyonel sayi olarak cevap dondurur Bu diller diger durumlarin sonuclarini elde etmek icin fonksiyonlar sunar bu sonuclar dogrudan veya 3 durumun sonucundan turetilmis olabilir Tam sayi bolmesi icin kullanilan adlar ve semboller arasinda div ve yer alir Bolunen ya da bolenin negatif oldugu durumlarda tam sayi bolmesinin tanimlari degiskenlik gosterir yuvarlama ya sifira dogru genellikle T bolmesi olarak adlandirilir ya da e dogru F bolmesi olarak bilinir yapilabilir daha az yaygin olan diger yontemler icin modulo islemine bakilabilir Bolunebilme kurallari bir tam sayinin baska bir tam sayiya tam olarak bolunup bolunmedigini belirlemek icin bazen hizli bir sekilde kullanilabilir Rasyonel sayilar Iki rasyonel sayi arasinda gerceklestirilen bolme islemi bolenin sifir olmamasi durumunda sonuc olarak baska bir rasyonel sayi uretir p q ve r s seklinde ifade edilen iki rasyonel sayinin bolunmesi p qr s pq sr psqr displaystyle p q over r s p over q times s over r ps over qr biciminde hesaplanabilir Bu dort degerden her biri tam sayidir ve sadece p sifir olabilir Bu tanimlama bolme isleminin carpma isleminin tersi olmasini saglar Reel sayilar Iki reel sayi arasindaki bolme islemi bolen sifir olmadiginda sonuc olarak baska bir reel sayi elde edilmesini saglar Bu a b c ifadesinin yalnizca a cb ve b 0 oldugu durumlarda gecerli olacak sekilde tanimlanmistir Karmasik sayilar Iki karmasik sayi arasinda gerceklestirilen bolme islemi bolen sifir olmadiginda paydanin eslenigi kullanilarak hesaplandiginda baska bir karmasik sayi olarak ifade edilir p iqr is p iq r is r is r is pr qs i qr ps r2 s2 pr qsr2 s2 iqr psr2 s2 displaystyle p iq over r is p iq r is over r is r is pr qs i qr ps over r 2 s 2 pr qs over r 2 s 2 i qr ps over r 2 s 2 Bu surec r is displaystyle r is ile carpma ve bolme islemleri genellikle gerceklestirme veya olarak tanimlanir Bu islemde p q r s degerleri reel sayilardir ve r ve s degerleri es zamanli olarak 0 olamaz Kutupsal forma sahip karmasik sayilarin bolunmesi yukarida tanimlanan yontemden daha basit bir surectir peiqreis peiqe isreise is prei q s displaystyle pe iq over re is pe iq e is over re is e is p over r e i q s Bu durumda da p q r s degerleri reel sayilardir ve r 0 olamaz Bu islemler karmasik sayilarin bolunmesini matematiksel olarak daha ulasilabilir kilar Polinomlar Tek degiskenli polinomlarin bir alan uzerinde bolunmesi islemi formule edilebilir Tam sayilarla yapilan bolme islemlerinde oldugu gibi bu durumda da bir kalan elde edilir Bu konuda daha fazla bilgi icin ve el ile yapilan hesaplamalar icin polinom uzun bolme veya yontemlerine basvurulabilir Matrisler Matrisler arasinda bir bolme islemi formule edilebilir Bu islem genellikle A B AB 1 seklinde tanimlanir burada B 1 B matrisinin tersini temsil eder Ancak olasi karisikliklari engellemek adina genellikle AB 1 ifadesi acikca yazilir Ayrica baglaminda tanimlanan islemi de uygulanabilir Sol ve sag bolme islemleri Matris carpiminin degismez olmasi nedeniyle A matrisinin tersinin varligi sartiyla A matrisi ve B matrisi arasinda bir veya ters egik cizgi ile bolme islemi tanimlanabilir A B A 1B Bu tanimin gecerli olmasi icin B 1 nin varligi zorunlu degildir Bununla birlikte genel olarak kabul goren A B AB 1 tanimi bu baglamda siklikla sag bolme veya egik cizgi ile bolme olarak ifade edilir boylece anlam karmasasi onlenir Sol ve sag bolme bu sekilde tanimlandiginda A BC ifadesinin sonucu genelde A B C ile ayni olmaz ayni sekilde AB C ifadesinin sonucu da A B C ile ayni olmaz Ancak A BC A C B ve AB C B A C esitliklerinin gecerli oldugu durumlar bulunmaktadir Sankiters A 1 ve veya B 1 nin mevcut olmamasi durumlarinda karsilasilabilecek problemleri ortadan kaldirmak icin bolme islemi kullanilarak carpma seklinde de tanimlanabilir Bu durumda A B AB ve A B A B burada A ve B sirasiyla A ve B matrislerinin sankiterslerini belirtir Soyut cebirde Soyut cebir alaninda ikili bir islem olan genelde carpma olarak adlandirilir ile tanimlanmis bir icinde a ile b arasindaki sol bolme a b seklinde gosterilir a x b denklemi icin x degeri bulunarak tanimlanir bu cozum eger mevcutsa ve tek ise gecerlidir Ayni sekilde b ile a arasindaki sag bolme b a seklinde gosterilir y a b denklemi icin y degeri bulunarak tanimlanir Bu tanim isleminin degisme birlesme veya birim eleman gibi ozel ozellikler gerektirmez Eger hem a b hem de b a islemleri tum a ve b degerleri icin var ise ve benzersiz ise bu yapi bir olarak adlandirilir Bir quasigroupta bu tanimlamalar dogrultusunda bolme islemi birim eleman veya tersinim olmaksizin dahi mumkundur Sadelesme baglaminda bolme tasiyan bir eleman araciligiyla her turlu magmada gerceklestirilebilir Bu durum matris cebirleri kuaterniyon cebirleri ve kuazigruplar gibi orneklerde gorulebilir Tamlik bolgelerde her elemanin tersinin bulunmasi zorunlu olmadigi icin sadelesme ozelligine sahip bir eleman a ile ab veya ca bicimindeki elemanlar uzerinde sirasiyla sol veya sag sadelestirme yoluyla bolme islemi uygulanabilir Eger bir halka sonlu ise ve her bir sifir olmayan eleman sadelestirilebiliyorsa guvercin deligi ilkesinin uygulanmasi sonucunda halkanin sifir olmayan tum elemanlarinin tersinir oldugu ve sifir olmayan her elemanla bolme isleminin mumkun oldugu sonucuna varilir Cebirlerin teknik anlamiyla bir bolme islemine sahip olup olmadigini anlamak icin konusundaki sayfaya yonlendirilirsiniz Ozellikle herhangi bir gercek reel sayilar R karmasik sayilar C kuaterniyonlar H veya O ile oldugunu gostermek icin kullanilabilir Kalkulus Iki islevin oraninin turevi bolme kuralina gore belirlenir fg f g fg g2 displaystyle left frac f g right frac f g fg g 2 Sifira bolunmeBir sayinin sifira bolunmesi cogu matematiksel sistemde tanimsiz olarak kabul edilir cunku sifir ile carpilan herhangi bir sonlu sayinin carpimi daima sifir sonucunu verir Bu tur bir ifadenin cogu hesap makinesine girilmesi genellikle bir hata mesajiyla sonuclanir Bununla birlikte ve gibi bazi ileri duzey matematik dallarinda sifira bolme islemi mumkundur Bu tur cebirlerde bolme islemi geleneksel tanimlardan farkli bir anlam tasir Ayrica bakinizIslem sirasi Bolme kuraliNotlar Sifira bolme reel sayilarin veya ile genisletilmesi ya da sifira yaklasan sayilarla gerceklestirilen bolum islemlerinin limitleri gibi bazi ozel durumlarda tanimlanabilir Ornek olarak limx 0sin x x 1 Kaynakca Blake A G 1887 Arithmetic Dublin Ireland a b Eric W Weisstein Bolme MathWorld Eric W Weisstein Division by Zero MathWorld Derbyshire John 2004 Prime Obsession Bernhard Riemann and the Greatest Unsolved Problem in Mathematics New York Penguin Books ISBN 978 0 452 28525 5 Eric W Weisstein Tam Sayi Bolmesi MathWorld http www mathwords com c commutative htm 28 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Ekim 2018 tarihinde alindi http www mathwords com a associative operation htm 28 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Ekim 2018 tarihinde alindi George Mark Bergman Order of arithmetic operations 5 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Education Place The Order of Operations 8 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Cajori Florian 1929 A History of Mathematical Notations Open Court Pub Co 6 Writing Systems and Punctuation PDF The Unicode Standard Version 10 0 Core Specification Unicode Consortium June 2017 s 280 Obelus Thomas Sonnabend 2010 Mathematics for Teachers An Interactive Approach for Grades K 8 Brooks Cole Cengage Learning Charles Van Wagner s 126 ISBN 978 0 495 56166 8 Smith David Eugene 1925 History Of Mathematics Vol II Ginn And Company Kojima Takashi 9 Temmuz 2012 Advanced Abacus Theory and Practice Ingilizce Tuttle Publishing ISBN 978 1 4629 0365 8 http mathworld wolfram com DivisionbyZero html 23 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Ekim 2018 tarihinde erisildi Jesper Carlstrom Sifira Bolme Uzerine 17 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde 23 Ekim 2018 tarihinde erisildi