Havai fişekler estetik ve eğlence amaçlı kullanılan düşük patlayıcı güçlü piroteknik aygıtlardır. Havai fişeklerin en yaygın kullanıldığı alan havai fişek gösterileridir. Bir havai fişek olayı (havai fişek gösterisi ya da piroteknik gösteri de denir) havai fişeklerin ürettiği efektlerin gösterisidir. Ayrıca pek çok yerde havai fişek gösterisi yarışmaları da yapılmaktadır. Havai fişeklerin değişik formlarının ortak özelliği ışık, ses, duman çıkarmaları ve havada hareket edebilmeleridir. Kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, mor, gümüş renkli kıvılcımlar ve renkli alevler çıkarmak için tasarlanabilirler. Havai fişek gösterileri, dünyanın değişik noktalarındaki değişik kültürlere ve değişik dini kutlamalara göre dağılım gösterir.
Havai fişekler antik Çin’de 2000 yıl kadar önce şeytani ruhların kovulması amacıyla, karabarutun icadının bir uzantısı olarak keşfedilmiştir. Çin yeni yılı ve ilkbaharın ortasındaki Ay Festivali etkinlikleri havai fişek gösterilerini kesin olarak görebileceğiniz önemli organizasyonlar arasındadır. Çin dünyadaki en büyük havai fişek üreticisi ve ihracatçısıdır.
Havai fişekler genelde rolünü üstlendiği yere göre sınıflandırılırlar. Yerde ve havada patlayanlar gibi. İkinci bir sınıf şekli ise itici güçlü olanlar (gökyüzü roketleri) veya gökyüzüne bir kovan yardımı ile fırlatılanlar (gösteri fişekleri). Bunun gibi pek çok sınıflandırma biçimi vardır.
Havai fişeklerin en yaygın özelliği kâğıt veya mukavva bir tüp veya kaplama içerisine doldurulmuş kolay tutuşabilen (piroteknik yıldızlar) malzeme içermeleridir. Pek çok tüp veya kutucuk, tutuşturulduğunda çeşitli şekil ve renkte kıvılcım çıkartmak için birleştirilir. Gökyüzü roketleri her ne kadar ilk olarak savaş amaçlı kullanılmış olsa da havai fişeklerin en yaygın şeklidir. Her ne kadar gösteri fişekleri ticari havai fişek gösterilerinin bel kemiği olsa da bunların daha küçük çaplı ve herkesin kullanabileceği şekilleri de Türkiye'de mevcuttur.
Tarihçesi
Havai fişek kültürü Çin’de 2000 yıl kadar önce keşfedilmiştir. Havai fişeklerin icadı ya da kaza sonucu bulunuşu ile ilgili en yaygın efsane, o günlerde mutfaklarda çokça bulunan odun kömürü, kükürt ve güherçilenin karıştırılmasıdır. Bu karışım bambu bir tüp içerisinde sıkıştırıldığında ve yakıldığında patlamaktaydı.
Her ne kadar barutun mutfakta icadı ile kestane fişeğinin keşfi arasındaki zaman farkı şüpheye sebep olsa da bazı kaynaklar, havai fişeğin 2000 yıl kadar önce keşfedildiğini söylerken, bazı kaynaklar ise 9. yüzyılda Song hanedanlığı (960-1279) zamanında bulunduğunu iddia eder.
Bazı kaynaklar havai fişeğin Hindular tarafından bulunduğunu fikrini öne sürer. 18 Ekim 2003 tarihinde ulusal bir gazete olan The Hindu’nun internet sayfasında, yalnızca barutun keşfinin Çinliler tarafından yapıldığı iddia edilmektedir.
Hunan eyaletinin Liu Yang şehrinde yaşamış olan Li Tian adlı keşişin, yaklaşık 1000 yıl önce kestane fişeğini icat ettiği kabul edilir. Çinliler kestane fişeğinin icadını her yıl 18 Nisan tarihinde Li Tian’a kurbanlar sunarak kutlarlar. Song hanedanlığı zamanında yerel halk Li Tian’a ibadet için bir tapınak bile inşa etmiştir.
Kestane fişekleri geçmişte ve hatta günümüzde bile şeytani ruha sahip hayaletleri yüksek ses yardımı ile korkutup kaçırmak için kullanılır. Kestane fişekleri doğum günlerinde, ölümlerde ve yeni doğan çocukları kutsamak için günümüzde de kullanılmaktadır. Çin yeni yılına özgü en yaygın kutlama şekillerinden biri de şeytani ruhlardan uzak bir yıl geçirmek için kestane fişekleri ile kutlama yapılmasıdır.
Bu gün Hunan eyaletine bağlı Liu Yang şehri dünyanın en büyük havai fişek üretim sahası olarak bilinmektedir. Havai fişeğin coğrafik merkezini hatırlamak önemlidir, çünkü havai fişek endüstrisinin bilirkişileri sık sık Çin’in üretimde ucuz işgücünün avantajlarını kullandığını söylemektedir. Ama gerçek şudur ki havai fişek endüstrisi Çin’de modern çağın gelişinden ve doğu-batı arasındaki asgari ücret eşitsizliğinden önce de vardı ve umarız olumsuz ekonomik etkilerinden sonra da varlığını sürdürür. Her ne kadar haçlıların karabarutu seyahatlerinden dönerlerken Avrupa’ya getirdikleri söylense de, genel olarak Marco Polo’nun 13. yüzyılda Çin’den karabarutu Avrupa’ya getirdiği kabul edilir.
Avrupa’da karabarut ilk önce askeri amaçlı roket, top ve silahlarda kullanılmıştır. İtalyan’lar karabarutu havai fişek üretiminde kullanan ilk Avrupalılardır. Almanlar 18. yüzyılda İtalyanların yanında havai fişeği üreten bir başka Avrupalı ülke olmuştur. İlginçtir ki Amerika’da havai fişek gösterisi yapan öncü şirketlerin soyları (Grucci ailesi, Rozzi ailesi ve Zambelli ailesi gibi) İtalyanlara dayanmaktadır.
Havai fişekler İngilizlerinde merakını çekmiştir. 1. William Shakespeare bir çalışmasında havai fişeklerden bahsettikten sonra Kraliçe Elizabeth zamanında havai fişekler Büyük Britanya’da da popüler hale gelmiştir. Kraliçe havai fişeklerden o kadar etkilenmiş ki “İngiltere’nin ateş ustası” isimli bir pozisyon bile yaratmıştır. Kral 2. James de havai fişeklere olan ilgisini kendi taç giyme töreninden sonra ateş ustasını şövalyelik mertebesine çıkartarak kanıtlamıştır.
Modern çağda Amerikan havai fişek endüstrisi, Başkan Nixon’ın 1970'lerin başında başlayan Çin Komünist Partisi ile normalleştirilen ilişkileri yüzünden Çinli üreticilerden etkilenmesiyle başlamıştır. Eskiden Amerika Birleşik devletleri ile Çin arasında Hong Konglu aracıların üretici ile direkt bağlantı kurmadan ya da çok küçük bir bağlantı yardımıyla ticaret yapması mümkündü. 1970 ile 1980 arasında Çin deki ürün dağıtımı yapan kanallar, aslında hükûmete bağlı ve eyaletsel havai fişek üreten ve ihraç eden anonim şirketler kurmuştur. Örneğin Hunan’da üretilen ürünler Hunan ihracat şirketine, Jiangxi’de üretilen ürünler Jiangxi ihracat şirketine giderdi. Bu tarihlerde asıl amaç fabrikaların kâr etmesinden çok, tarımdan daha az olan gerçek endüstride çalışan insanların Çin içinde kalmalarını sağlamaktı. Çin hükûmeti üretim yapan fabrikaları desteklemekteydi.
Sırasıyla eyaletsel ihracat şirketleri Çin ana karası ile yabancı ticaret varlıkları arasında bağlantı olan Hong Konglu aracılara ürünü satardı. Hong Konglu aracılar siparişi alır, nakliyeyi ayarlar ve finansal işleri çözer ve ürünlerin yabancı alıcılara ulaşmasını sağlardı.
Bu o günlerde bu yöntem Çin’in ilk resmi liderlik öğretisi olmuştu. Başkan Deng Xiaoping benzer ülkeler topluluğu olan eski Sovyet bloğunun göremediği ekonomik tılsımı görmüştür. Başkan Deng kapitalizme giden yolda ilk ekonomi politikasını bu yöntem yardımı ile oluşturmuştur.
1980'lerde Çin’in dünyaya açılmasıyla yabancı ithalatçıların Çin sınırları içerisinde seyahat etmesi başlamıştır. Bu ilk yabancı havai fişek alıcılarının üretim alanlarını görmesini, Hong Konglu ihracatçılar ve eyaletsel ihracatçı şirketlerle bağlantı kurulmasını sağlamıştı.
1980'lerin sonlarına doğru herkesin kullanabileceği havai fişekler Amerikan Tüketim Ürünleri Güvenlik Komisyonu tarafından dikkatle incelenir hale gelmişti. Bu inceleme sonucunda pek çok havai fişek ürününde yanlış uyarı, boyut ve kullanım bilgisi olduğu görülmüştür. Bu durumu düzeltmek için temsilcileri Amerikan Piroteknik Derneği ve Hong Kong Aracıları Derneği olan temsilciler grubu 10 günlerini güney Çin’de geçirerek eyalet eyalet ihracatçı şirketler ve fabrika müdürleriyle toplantı yapmışlardır.
Bu toplantının içeriği Çin’de üretilen her ürünün ateşlenmesinde doğru uyarı açıklamalarını ve boyut bilgisini Amerikan tüketim ürünleri standartlarına göre güvenlik amaçlı belirlemek ve tahsis etmekti. Bu toplantılar sonucunda Çin’deki havai fişek üretimini gözlemlemek için Amerikan Havai Fişek Standart Laboratuvarı (AFSL) kurulmuştur.
1990'lar da ekonomik reformun gereği olarak Başkan Jiang Zemin tarafından Çin’deki fabrikaların para yardımı durdurulmuş ve ilk defa kâr elde etmeye zorlanmışlı. O günlerde pek çok eyaletsel ihracat şirketinin çalışanı hükûmete bağlı şirketlerden ayrılmış ve kendi şirket kurma izinlerini alarak kendi ticari kuruluşlarını yürütmeye başlamıştır.
Başlangıçta bu yeni özel şirketler Hong Konglu aracılarla yabancı pazarına ulaşmak için işbirliği yapmış fakat daha sonraları direkt olarak yabancı ithalatçılara satış yapmaya başlamışlardır.
Hong Kong'lu aracılar ayakta kalmak için Çinli fabrikalara para yatırmak suretiyle Çinli girişimcilerle ortak iş yapmaya başlamış ve böylece geriye kalan geniş müşteri kitlelerini korumaya çalışmıştır. Bugün hükûmete bağlı eyaletsel ihracat şirketleri önemli çalışanlarını kaybettikleri için ya kapanmış ya da yalnızca Çin iç piyasasına üretim yapar hale gelmişlerdir.
1990'lar yabancı şirketlerinin üretim hatlarını ayırt etmek için hızla büyüyen özel etiketleme sistemine ihtiyaç olduğunu göstermiştir. 2000'lerde ise küçük bölgelerde bile bu sektörü şekillendiren ve saran ihracatçı aracı şirketler kurulmuştur. Buna ek olarak ayrı fabrikalar da eski yöntemleri kullanarak yabancı ithalatçılarla ticaret yapmaktadır. Her hafta pek çok yabancı şirketi kendileri ile direkt olarak çalışması için pek çok küçük ve yeni fabrikadan yarım düzineye yakın e-mail ve fax almaktadır.
Havai fişeğin kimyası
Havai fişeklerin renkleri genelde yıldız adı verilen ve yakıldığında kuvvetli ve parlak ışık veren karıştırılmış kimyasallarla üretilir. Yıldızlar 5'temel karışımdan oluşur.
- Yakıt: Yıldızların yanmasını sağlar
- Oksitler: Bu bileşim oksijen üreterek yakıtın daha iyi yanmasını sağlar.
- Renk: Kimyasallar tarafından üretilir.
- Tutkal: Yıldızları oluşturan kimyasalların bir arada kalmasını sağlar.
- Klor verici: Renkli alevin gücünü artırır. Bazen oksitlerde bu işlevi yerine getirir.
Yaygın olarak kullanılan kimyasallar aşağıda tablo haline getirilmiştir. Renk veren tüm kimyasalların havai fişeklerede renk verecek anlamına gelmez. Fakat aşağıdaki kimyasallar doğru hazırlanmış karışımlarda saf ve parlak ışık verir.
Renk | Metal | Örnek Karışım |
---|---|---|
Kırmızı | Stronsiyum (parlak kırmızı) Lityum (normal kırmızı) | SrCO3 (stronsiyum karbonat) Li2CO3 (lityum karbonat) |
Turuncu | Kalsiyum | CaCl2 (kalsiyum klorür) |
Sarı | Kalsiyum | CaCl2 (kalsiyum klorür) |
Yeşil | Baryum | BaCl2 (baryum klorür) |
Mavi | Bakır | CuCl2 (bakır klorür), düşük sıcaklıkta |
Çivit mavisi | Sezyum | CsNO3 (sezyum nitrat) |
Menekşe rengi | Potasyum | KNO3 (potasyum nitrat) RbNO3 (rubidyum nitrat) |
altın | Odun kömürü, demir veya lamba isi | |
Beyaz | Titanyum, alüminyum, berilyum veya magnezyum tozu |
Genellikle Mag Yıldızı olarak adlandırılan en parlak yıldızlar alüminyumla yakıtlandırılır. Magnezyum ise düşük oksit özelliği nedeniyle havai fişek endüstrisinde nadir olarak kullanılır. Sıkça her metalin bir alaşımı olan magnalyum kullanılır. Pek çok havai fişek ürününün üretiminde toksik olmayan kimyasallar kullanılır. Ama bazı kimyasallarda ise cilt hassasiyetini artırıcı veya toz nedeniyle nefes almayı zorlaştıran bir miktar toksik bulunur.
Sembol | Kimyasal adı | Havai fişeklerdeki kullanımı |
---|---|---|
Al | Alüminyum | Alüminyum gümüş ve beyaz renkli alev ve kıvılcım üretiminde kullanılır. Kıvılcım için kullanılan en yaygın kimyasaldır. |
Ba | Baryum | Baryum yeşil renk üretmek için ve kararsız maddelerin daha kararlı hale getirilmesinde kullanılır. |
C | Karbon | Karbon havai fişeklerde itici gücü oluşturan kara barutun ana maddesidir. Karbon havai fişekler için yakıt sağlar. Karbonun havai fişeklerdeki ana formları siyah karbon, şeker ve nişastadır. |
Ca | Kalsiyum | Kalsiyum havai fişeklerin rengini koyulaştırmak için kullanılır. Kalsiyum tuzu turuncu renk üretimde kullanılır. |
Cl | Klor | Klor havai fişekler içerisindeki oksitlenme için önemli bir kimyasaldır.Renk üreten pek çok metal tuzu içerisinde klor bulunur. |
Cu | Bakır | Havai fişeklerde mavi renk üretiminde kullanılır. |
Fe | Demir | Demir kıvılcım çıkartmak için kullanılır. Metalin sıcaklığı kıvılcımın rengini belirler. |
K | Potasyum | Potasyum havai fişek karışımlarında oksitlenmeye yardım eder. Potasyum nitrat, potasyum klorat ve potasyum perklorat önemli oksitleyicilerdir. |
Li | Lityum | Lityum metali havai fişeklerde kırmızı renk üretiminde kullanılır. Özellikle lityum karbonat en önemli renk vericidir. |
Mg | Magnezyum | Magnezyum yandığında çok parlak ışık üretir. Böylece beyaz kıvılcım eklemek ve havai fişeklerin bütün rengini parlatmak için kullanılır. |
Na | Sodyum | Sodyum havai fişeklerde altın ve sarı renk üretiminde kullanılır. Renk o kadar parlak olur ki diğer renkleri kapatır. |
O | Oksijen | Havai fişeklerin yanma reaksiyonları oksitlenme içerir. Oksitler genellikle nitratlar, kloratlar ve perkloratlardır. Bazen bu kimyasallar oksijen ve renk üretmek için de kullanılır. |
P | Fosfor | Fosfor havada anında yanar ve bazı karanlık efektlerin korunu oluşturur. Havai fişeğin bileşimindeki yakıt olarak da kullanılabilir. |
S | Kükürt | Kükürt itici yakıt olan kara barutun elemanlarından biridir. |
Sb | Antimon | Havai fişeklerdeki pırıltı efektini oluşturmak için kullanılır. |
Sr | Stronsiyum | Stronsiyum tuzu havai fişeklerde kırmızı rengi verir. Stronsiyum bileşikleri havai fişek karışımlarının kararlılık seviyelerini ayarlamak için de oldukça önemli bir kimyasaldır. |
Ti | Titanyum | Titanyum metali toz veya parçacık halinde yakıldığında gümüş renkli kıvılcım verir. |
Zn | Çinko | Mavimsi beyaz bir metal olan çinko havai fişek ve diğer proteknik malzemelerde duman efekti yapımında kullanılır. |
Wikimedia Commons'ta Havai fişek ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Havai fisekler estetik ve eglence amacli kullanilan dusuk patlayici guclu piroteknik aygitlardir Havai fiseklerin en yaygin kullanildigi alan havai fisek gosterileridir Bir havai fisek olayi havai fisek gosterisi ya da piroteknik gosteri de denir havai fiseklerin urettigi efektlerin gosterisidir Ayrica pek cok yerde havai fisek gosterisi yarismalari da yapilmaktadir Havai fiseklerin degisik formlarinin ortak ozelligi isik ses duman cikarmalari ve havada hareket edebilmeleridir Kirmizi turuncu sari yesil mavi mor gumus renkli kivilcimlar ve renkli alevler cikarmak icin tasarlanabilirler Havai fisek gosterileri dunyanin degisik noktalarindaki degisik kulturlere ve degisik dini kutlamalara gore dagilim gosterir source source source source source source Havai fiseklerin yakindan gorunusuSingapur Ulusal gununde havai fisek gosterisi Havai fisekler antik Cin de 2000 yil kadar once seytani ruhlarin kovulmasi amaciyla karabarutun icadinin bir uzantisi olarak kesfedilmistir Cin yeni yili ve ilkbaharin ortasindaki Ay Festivali etkinlikleri havai fisek gosterilerini kesin olarak gorebileceginiz onemli organizasyonlar arasindadir Cin dunyadaki en buyuk havai fisek ureticisi ve ihracatcisidir Havai fisekler genelde rolunu ustlendigi yere gore siniflandirilirlar Yerde ve havada patlayanlar gibi Ikinci bir sinif sekli ise itici guclu olanlar gokyuzu roketleri veya gokyuzune bir kovan yardimi ile firlatilanlar gosteri fisekleri Bunun gibi pek cok siniflandirma bicimi vardir Havai fiseklerin en yaygin ozelligi kagit veya mukavva bir tup veya kaplama icerisine doldurulmus kolay tutusabilen piroteknik yildizlar malzeme icermeleridir Pek cok tup veya kutucuk tutusturuldugunda cesitli sekil ve renkte kivilcim cikartmak icin birlestirilir Gokyuzu roketleri her ne kadar ilk olarak savas amacli kullanilmis olsa da havai fiseklerin en yaygin seklidir Her ne kadar gosteri fisekleri ticari havai fisek gosterilerinin bel kemigi olsa da bunlarin daha kucuk capli ve herkesin kullanabilecegi sekilleri de Turkiye de mevcuttur TarihcesiFransiz Cizvit Pierre Nicolas d Incarville in metninin Ingilizce ozetinden Cin havai fiseklerinin bir illustrasyonu Havai fisek kulturu Cin de 2000 yil kadar once kesfedilmistir Havai fiseklerin icadi ya da kaza sonucu bulunusu ile ilgili en yaygin efsane o gunlerde mutfaklarda cokca bulunan odun komuru kukurt ve guhercilenin karistirilmasidir Bu karisim bambu bir tup icerisinde sikistirildiginda ve yakildiginda patlamaktaydi Her ne kadar barutun mutfakta icadi ile kestane fiseginin kesfi arasindaki zaman farki supheye sebep olsa da bazi kaynaklar havai fisegin 2000 yil kadar once kesfedildigini soylerken bazi kaynaklar ise 9 yuzyilda Song hanedanligi 960 1279 zamaninda bulundugunu iddia eder Bazi kaynaklar havai fisegin Hindular tarafindan bulundugunu fikrini one surer 18 Ekim 2003 tarihinde ulusal bir gazete olan The Hindu nun internet sayfasinda yalnizca barutun kesfinin Cinliler tarafindan yapildigi iddia edilmektedir Hunan eyaletinin Liu Yang sehrinde yasamis olan Li Tian adli kesisin yaklasik 1000 yil once kestane fisegini icat ettigi kabul edilir Cinliler kestane fiseginin icadini her yil 18 Nisan tarihinde Li Tian a kurbanlar sunarak kutlarlar Song hanedanligi zamaninda yerel halk Li Tian a ibadet icin bir tapinak bile insa etmistir Kestane fisekleri gecmiste ve hatta gunumuzde bile seytani ruha sahip hayaletleri yuksek ses yardimi ile korkutup kacirmak icin kullanilir Kestane fisekleri dogum gunlerinde olumlerde ve yeni dogan cocuklari kutsamak icin gunumuzde de kullanilmaktadir Cin yeni yilina ozgu en yaygin kutlama sekillerinden biri de seytani ruhlardan uzak bir yil gecirmek icin kestane fisekleri ile kutlama yapilmasidir Bu gun Hunan eyaletine bagli Liu Yang sehri dunyanin en buyuk havai fisek uretim sahasi olarak bilinmektedir Havai fisegin cografik merkezini hatirlamak onemlidir cunku havai fisek endustrisinin bilirkisileri sik sik Cin in uretimde ucuz isgucunun avantajlarini kullandigini soylemektedir Ama gercek sudur ki havai fisek endustrisi Cin de modern cagin gelisinden ve dogu bati arasindaki asgari ucret esitsizliginden once de vardi ve umariz olumsuz ekonomik etkilerinden sonra da varligini surdurur Her ne kadar haclilarin karabarutu seyahatlerinden donerlerken Avrupa ya getirdikleri soylense de genel olarak Marco Polo nun 13 yuzyilda Cin den karabarutu Avrupa ya getirdigi kabul edilir Avrupa da karabarut ilk once askeri amacli roket top ve silahlarda kullanilmistir Italyan lar karabarutu havai fisek uretiminde kullanan ilk Avrupalilardir Almanlar 18 yuzyilda Italyanlarin yaninda havai fisegi ureten bir baska Avrupali ulke olmustur Ilginctir ki Amerika da havai fisek gosterisi yapan oncu sirketlerin soylari Grucci ailesi Rozzi ailesi ve Zambelli ailesi gibi Italyanlara dayanmaktadir Havai fisekler Ingilizlerinde merakini cekmistir 1 William Shakespeare bir calismasinda havai fiseklerden bahsettikten sonra Kralice Elizabeth zamaninda havai fisekler Buyuk Britanya da da populer hale gelmistir Kralice havai fiseklerden o kadar etkilenmis ki Ingiltere nin ates ustasi isimli bir pozisyon bile yaratmistir Kral 2 James de havai fiseklere olan ilgisini kendi tac giyme toreninden sonra ates ustasini sovalyelik mertebesine cikartarak kanitlamistir Modern cagda Amerikan havai fisek endustrisi Baskan Nixon in 1970 lerin basinda baslayan Cin Komunist Partisi ile normallestirilen iliskileri yuzunden Cinli ureticilerden etkilenmesiyle baslamistir Eskiden Amerika Birlesik devletleri ile Cin arasinda Hong Konglu aracilarin uretici ile direkt baglanti kurmadan ya da cok kucuk bir baglanti yardimiyla ticaret yapmasi mumkundu 1970 ile 1980 arasinda Cin deki urun dagitimi yapan kanallar aslinda hukumete bagli ve eyaletsel havai fisek ureten ve ihrac eden anonim sirketler kurmustur Ornegin Hunan da uretilen urunler Hunan ihracat sirketine Jiangxi de uretilen urunler Jiangxi ihracat sirketine giderdi Bu tarihlerde asil amac fabrikalarin kar etmesinden cok tarimdan daha az olan gercek endustride calisan insanlarin Cin icinde kalmalarini saglamakti Cin hukumeti uretim yapan fabrikalari desteklemekteydi Sirasiyla eyaletsel ihracat sirketleri Cin ana karasi ile yabanci ticaret varliklari arasinda baglanti olan Hong Konglu aracilara urunu satardi Hong Konglu aracilar siparisi alir nakliyeyi ayarlar ve finansal isleri cozer ve urunlerin yabanci alicilara ulasmasini saglardi Bu o gunlerde bu yontem Cin in ilk resmi liderlik ogretisi olmustu Baskan Deng Xiaoping benzer ulkeler toplulugu olan eski Sovyet blogunun goremedigi ekonomik tilsimi gormustur Baskan Deng kapitalizme giden yolda ilk ekonomi politikasini bu yontem yardimi ile olusturmustur 1980 lerde Cin in dunyaya acilmasiyla yabanci ithalatcilarin Cin sinirlari icerisinde seyahat etmesi baslamistir Bu ilk yabanci havai fisek alicilarinin uretim alanlarini gormesini Hong Konglu ihracatcilar ve eyaletsel ihracatci sirketlerle baglanti kurulmasini saglamisti 1980 lerin sonlarina dogru herkesin kullanabilecegi havai fisekler Amerikan Tuketim Urunleri Guvenlik Komisyonu tarafindan dikkatle incelenir hale gelmisti Bu inceleme sonucunda pek cok havai fisek urununde yanlis uyari boyut ve kullanim bilgisi oldugu gorulmustur Bu durumu duzeltmek icin temsilcileri Amerikan Piroteknik Dernegi ve Hong Kong Aracilari Dernegi olan temsilciler grubu 10 gunlerini guney Cin de gecirerek eyalet eyalet ihracatci sirketler ve fabrika mudurleriyle toplanti yapmislardir Bu toplantinin icerigi Cin de uretilen her urunun ateslenmesinde dogru uyari aciklamalarini ve boyut bilgisini Amerikan tuketim urunleri standartlarina gore guvenlik amacli belirlemek ve tahsis etmekti Bu toplantilar sonucunda Cin deki havai fisek uretimini gozlemlemek icin Amerikan Havai Fisek Standart Laboratuvari AFSL kurulmustur 1990 lar da ekonomik reformun geregi olarak Baskan Jiang Zemin tarafindan Cin deki fabrikalarin para yardimi durdurulmus ve ilk defa kar elde etmeye zorlanmisli O gunlerde pek cok eyaletsel ihracat sirketinin calisani hukumete bagli sirketlerden ayrilmis ve kendi sirket kurma izinlerini alarak kendi ticari kuruluslarini yurutmeye baslamistir Baslangicta bu yeni ozel sirketler Hong Konglu aracilarla yabanci pazarina ulasmak icin isbirligi yapmis fakat daha sonralari direkt olarak yabanci ithalatcilara satis yapmaya baslamislardir Hong Kong lu aracilar ayakta kalmak icin Cinli fabrikalara para yatirmak suretiyle Cinli girisimcilerle ortak is yapmaya baslamis ve boylece geriye kalan genis musteri kitlelerini korumaya calismistir Bugun hukumete bagli eyaletsel ihracat sirketleri onemli calisanlarini kaybettikleri icin ya kapanmis ya da yalnizca Cin ic piyasasina uretim yapar hale gelmislerdir 1990 lar yabanci sirketlerinin uretim hatlarini ayirt etmek icin hizla buyuyen ozel etiketleme sistemine ihtiyac oldugunu gostermistir 2000 lerde ise kucuk bolgelerde bile bu sektoru sekillendiren ve saran ihracatci araci sirketler kurulmustur Buna ek olarak ayri fabrikalar da eski yontemleri kullanarak yabanci ithalatcilarla ticaret yapmaktadir Her hafta pek cok yabanci sirketi kendileri ile direkt olarak calismasi icin pek cok kucuk ve yeni fabrikadan yarim duzineye yakin e mail ve fax almaktadir Havai fisegin kimyasiHavai fiseklerin renkleri genelde yildiz adi verilen ve yakildiginda kuvvetli ve parlak isik veren karistirilmis kimyasallarla uretilir Yildizlar 5 temel karisimdan olusur Yakit Yildizlarin yanmasini saglar Oksitler Bu bilesim oksijen ureterek yakitin daha iyi yanmasini saglar Renk Kimyasallar tarafindan uretilir Tutkal Yildizlari olusturan kimyasallarin bir arada kalmasini saglar Klor verici Renkli alevin gucunu artirir Bazen oksitlerde bu islevi yerine getirir Yaygin olarak kullanilan kimyasallar asagida tablo haline getirilmistir Renk veren tum kimyasallarin havai fiseklerede renk verecek anlamina gelmez Fakat asagidaki kimyasallar dogru hazirlanmis karisimlarda saf ve parlak isik verir Renk Metal Ornek KarisimKirmizi Stronsiyum parlak kirmizi Lityum normal kirmizi SrCO3 stronsiyum karbonat Li2CO3 lityum karbonat Turuncu Kalsiyum CaCl2 kalsiyum klorur Sari Kalsiyum CaCl2 kalsiyum klorur Yesil Baryum BaCl2 baryum klorur Mavi Bakir CuCl2 bakir klorur dusuk sicakliktaCivit mavisi Sezyum CsNO3 sezyum nitrat Menekse rengi Potasyum Rubidyum KNO3 potasyum nitrat RbNO3 rubidyum nitrat altin Odun komuru demir veya lamba isiBeyaz Titanyum aluminyum berilyum veya magnezyum tozu Genellikle Mag Yildizi olarak adlandirilan en parlak yildizlar aluminyumla yakitlandirilir Magnezyum ise dusuk oksit ozelligi nedeniyle havai fisek endustrisinde nadir olarak kullanilir Sikca her metalin bir alasimi olan magnalyum kullanilir Pek cok havai fisek urununun uretiminde toksik olmayan kimyasallar kullanilir Ama bazi kimyasallarda ise cilt hassasiyetini artirici veya toz nedeniyle nefes almayi zorlastiran bir miktar toksik bulunur Sembol Kimyasal adi Havai fiseklerdeki kullanimiAl Aluminyum Aluminyum gumus ve beyaz renkli alev ve kivilcim uretiminde kullanilir Kivilcim icin kullanilan en yaygin kimyasaldir Ba Baryum Baryum yesil renk uretmek icin ve kararsiz maddelerin daha kararli hale getirilmesinde kullanilir C Karbon Karbon havai fiseklerde itici gucu olusturan kara barutun ana maddesidir Karbon havai fisekler icin yakit saglar Karbonun havai fiseklerdeki ana formlari siyah karbon seker ve nisastadir Ca Kalsiyum Kalsiyum havai fiseklerin rengini koyulastirmak icin kullanilir Kalsiyum tuzu turuncu renk uretimde kullanilir Cl Klor Klor havai fisekler icerisindeki oksitlenme icin onemli bir kimyasaldir Renk ureten pek cok metal tuzu icerisinde klor bulunur Cu Bakir Havai fiseklerde mavi renk uretiminde kullanilir Fe Demir Demir kivilcim cikartmak icin kullanilir Metalin sicakligi kivilcimin rengini belirler K Potasyum Potasyum havai fisek karisimlarinda oksitlenmeye yardim eder Potasyum nitrat potasyum klorat ve potasyum perklorat onemli oksitleyicilerdir Li Lityum Lityum metali havai fiseklerde kirmizi renk uretiminde kullanilir Ozellikle lityum karbonat en onemli renk vericidir Mg Magnezyum Magnezyum yandiginda cok parlak isik uretir Boylece beyaz kivilcim eklemek ve havai fiseklerin butun rengini parlatmak icin kullanilir Na Sodyum Sodyum havai fiseklerde altin ve sari renk uretiminde kullanilir Renk o kadar parlak olur ki diger renkleri kapatir O Oksijen Havai fiseklerin yanma reaksiyonlari oksitlenme icerir Oksitler genellikle nitratlar kloratlar ve perkloratlardir Bazen bu kimyasallar oksijen ve renk uretmek icin de kullanilir P Fosfor Fosfor havada aninda yanar ve bazi karanlik efektlerin korunu olusturur Havai fisegin bilesimindeki yakit olarak da kullanilabilir S Kukurt Kukurt itici yakit olan kara barutun elemanlarindan biridir Sb Antimon Havai fiseklerdeki pirilti efektini olusturmak icin kullanilir Sr Stronsiyum Stronsiyum tuzu havai fiseklerde kirmizi rengi verir Stronsiyum bilesikleri havai fisek karisimlarinin kararlilik seviyelerini ayarlamak icin de oldukca onemli bir kimyasaldir Ti Titanyum Titanyum metali toz veya parcacik halinde yakildiginda gumus renkli kivilcim verir Zn Cinko Mavimsi beyaz bir metal olan cinko havai fisek ve diger proteknik malzemelerde duman efekti yapiminda kullanilir Wikimedia Commons ta Havai fisek ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir